Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

KIBATULU 8

Falamenda ja Kuboka Ku Bhanga Madivulu Phala ku Boka Nau ku Mundu Uoso

Falamenda ja Kuboka Ku Bhanga Madivulu Phala ku Boka Nau ku Mundu Uoso

MILONGI IA KIBATULU

Jihova uene mu suluka ni ku tu bhana falamenda ji tua bhindamena phala ku longa athu a ifuxi ioso, madiembu ni madimi

1, 2. (a) Mu hama ia dianga, ihi ia kuatekesa o njimbu iambote ku tula katé ku Mbonge ia Loma? (b) Ihi i tuene mu mona lelu ilondekesa kuila Jihova uene mu tu kuatekesa? (Tanga ué o kitutu: “ Njimbu Iambote mu 670 a Madimi, Ndenge.”)

 O ASONHI mu Jeluzaleme akexile mu xikina mu ioso ievuile. Akua Ngalileia akexile mu zuela kiambote o dimi dia asonhi, mukonda dia kiki o njimbu ia kexile mu tula, ia kexile mu tula muene ku mixima ia jingivuidi jâ. Mu Pendekoxi ua 33 K.K., o maxibulu a tambuile o ujitu ua kuzuela mu madimi avulu—kilondekesu kia kuila Nzambi ua kexile mu a kuatekesa. (Tanga Ikalakalu 2:1-8, 12, 15-17.) O njimbu iambote ia bokele mu kizuua kieniókio, ia tula ku athu a ididi iavulu katé mu kibatu kioso kia Loma.—Kol. 1:23.

2 Lelu, o jiselevende ja Nzambi kene mu zuela madimi avulu mu madiuanu. Maji né kiki, a boka mu madimi avulu, mu hama ia dianga ndenge, ene a lungulula o njimbu ia Utuminu mu 670 a madimi ndenge. (Ika. 2:9-11) O mundu ua Nzambi u bhanga madivulu avulu mu madimi oso enhá ni ku bhangesa kuila o njimbu ia Utuminu a i tule mu ngongo ioso. a Kiki kilondekesa kuila Jihova ua mu tumina o Sobha Jezú Kristu kuendesa o kikalakalu kietu kia kuboka. (Mat. 28:19, 20) Mu ku di longa o jifalamenda jene mu boka na-ju o mundu ua Nzambi mu 100 ja mivu, tala kiebhi o Sobha kia mesena o mbote ia muthu ni muthu ni ku tu longa ku kala tu jimesene jambote ja ku longa o Mak’â Nzambi.—2 Tim. 2:2.

O Sobha u Pelepalala o Jiselevende jê Phala ku Kuna o Jimbutu ja Kidi

3. Mukonda diahi tuala ni falamenda javulu ja ku boka na-ju o njimbu iambote?

3 Jezú ua sokesa o ‘maka a Utuminu’ ni jimbutu, o muxima ua muthu ni mavu. (Mat. 13:18, 19) Kala ki bhanga o mukuni ua jimbutu, u kalakala ni falamenda javulu phala ku dima o mavu ni ku i iudika phala o jimbutu ji sabhuke kiambote, o mundu ua Jihova uene mu kalakala ué ni falamenda javulu ji a kuatekesa ku pelepalala o mixima ia mazunda ni mazunda a athu phala ku tambula o njimbu ia Utuminu. Saí jifalamenda ja sidivile ngó mu kithangana kiofele. Jifalamenda ja mukuá, kala: O madivulu ni tudivulu, ene hanji ni valolo iavulu mu kikalakalu kietu. O mitelembe ni ji jurnale ji tua di longo mu kibatulu kia bhiti ki ji difu ni maukexilu a kuboka u tua-nda di longa mu kibatulu kiki, mukonda o maukexilu enhá a kuatekesa o aboki a Utuminu kuzuela ni athu pholo ni pholo, o mitelembe ni ji jurnale kana.—Ika. 5:42; 17:2, 3.

Ku bhanga mitelembe ia ku xika ni ima ia mukuá i xika mu mbanza ia Toronto, Canadá

4, 5. Kiebhi kia kexile mu kalakala ni mitelembe i xika, maji ihi ia kambele?

4 Madiskursu o ngalavale. Ku muvu 1930 ni ku muvu 1940, o aboki akexile mu kalakala ni madiskursu a Bibidia o ngalavale mu mitelembe ixika akexile mu i iambata bhu maku. O madiskursu o ngalavale akexile mu bhanga ithangana itanu mba ndenge. Saí ithangana o madiskursu o ngalavale akexile ni diambu diofele, kala “Tilindade,” “Kididi Kia ku Fundisa o Imbi,” ni “Utuminu.” Kiebhi kia kexile mu boka ni madiskursu enhá? O Phange Clayton Woodworth, Jr., a mu batizala ku muvu 1930, ku Estados Unidos, uambe: “Nga kexile mu kuambata mutelembe uófele uexile kala mbuenga, ia kexile ni jingoji a tokalele ku ji ta kiambote ni dilonga mua kexile o diskursu phala ku xika kiambote. Nga kexile mu bhixila ku mabhitu a athu, ngi jikula o kaxa, o jingoji ja mutelembe ngi ji ta mu kididi kiê, anga ngi bueta o koloneta ia ku xika. Kioso o mukua dibhata kia jikula o dibhitu, eme ngi zuela: ‘Ngala ni njimbu iambote, nga mesena kuila eie uivua.’” Ihi ia kexile mu bhanga o athu? O Phange Woodworth, uambe: “Saí ithangana, o athu akexile mu tu tambuijila kiambote. Mu ithangana ia mukuá, o athu a jika o mabhitu bhu pholo. Saí ithangana ene akexile mu banza kuila, nga mesenene ku a sumbisa o mutelembe ua ku xika.”

Ku muvu 1940, a bhangele 90 a madiskursu o ngalavale ni ku a ta mu kazunda kamoxi ndenge ka malonga a xika

5 Ku muvu 1940, a bhangele 90 a madiskursu o ngalavale ni ku a ta mu kazunda kamoxi ndenge ka malonga a xika. O phange John E. Barr, uexile muboki ua thembu ioso mu ixi ia Grã-Bretanha ku muvu uenhó, mu ku bhita thembu ua tokalele ku Kibuka kia Utuminu, uambe: “Ku muvu 1936 katé 1945, nga kexile mu kalakala ngó ni mutelembe ua ku xika. Mu kidi, mu izuua iná, nga kexile mu divua ubheka se ngi kala sé o mutelembe. O kuívua o dízui dia Phange Rutherford ku dibhitu dia kexile mu ngi suínisa kiavulu; kiexile kala uemana bhu mbandu iami iu ua mu zuela. Mu kidi, o ukexilu ua ku boka ni mutelembe u xika ki u kexile mu kuatekesa ku tula o njimbu ku mixima ia athu.”

6, 7. (a) Mbote iahi ia kexile mu katula o aboki mu ku bhana umbangi ni jikalatá ni ibhidi iebhi ia kexile ué mu moneka? (b) Kiebhi Jihova kia tula o maka mê mu kanu dia aboki?

6 Umbangi ni jikalatá. Ku dimatekenu dia muvu 1933, o aboki a a suínisa ku bhana umbangi ni jikalatá inzo ni inzo mu ukunji. O kalatá ka umbangi ka sokele ni tumikanda mu tuene mu soneka o ikalakalu ietu ia kuboka mbeji ni mbeji. A sonekene-mu njimbu ia Bibidia ni madivulu u tua kexile nau phala o mukua dibhata ku a tanga. O muboki ua tokalele ngó ku bhana o kalatá ku mukua dibhata ni ku mu bhinga phala ku ka tanga. phange Lilian Kammerud, ua kexile mu sidivila kala mukunji ku jixi jengi, ku Porto Rico ni ku Argentina, uambe: “Nga uabhele kiavulu o kikalakalu kia ku bhana umbangi ni kalatá. Mukonda diahi? Muéne uambe: “Ki mukonda ngó etu oso tua tokala kuzuela kiambote ni athu mu ku bhana umbangi, o ukexilu iú ua ngi kuatekesa ku kala ni uhete ua kuzuela ni athu.”

Kalatá ka ku bhana umbangi (Italia)

7 O Phange David Reusch, a mu batizala ku muvu 1918, uambe: “O ku bhana umbangi ni jikalatá, kia kuatekesa kiavulu o jiphange mukonda, a tolele o jiphange akexile mu banza kuila eji tena kuzuela kiambote mu sidivisu ia ku boka.” Maji o falamenda íii ia kexile ué ni disukilu diê. Phange Reusch: “Saí ithangana, tua kexile mu di sanga ni athu a banzele kuila tuexile tu mabubu. Phange javulu mudietu ka tenene muene kuzuela. Maji Jihova ua kexile mu tu pelepalala ku di bhana ni athu mu ukunji. Mu ku bhita kithangana Jihova ueji tula o maka mê mu kanu dietu phala tuie mu longa o Mikanda Ikola ku mabhata a athu. Kiki kia bhiti ni kikuatekesu kia Xikola ia Ukunji ua Nzambi ia mateka ku muvu 1940.”—Tanga Jelemiia 1:6-9.

8. Kiebhi ki u tena kuehela Kristu ku ku longa?

8 Madivulu. Tundé ku muvu 1914, o mundu ua Jihova ua bhange kiá 100 a madivulu ndenge a jimbulula o njimbu ia Bibidia. Saí madivulu, a a bhange muene phala ku longa o aboki o ukexilu ua tokala ua ku bhana umbangi mu ukunji. Anna Larsen, mu ixi ia Dinamarca, uexile muboki mu 70 a mivu, uambe: “Jihova ua tu kuatekesa ku kala tu aboki ambote bhu kaxi ka Xikola ia Ukunji ua Nzambi ni madivulu u tua tambula. O divulu dia dianga di ngejiia, o divulu: O Auxílio Teocrático aos Publicadores do Reino, a di bhange ku muvu 1945. O divulu dia kamúkua: “Equipado Para Toda Boa Obra,” a di bhange ku muvu 1946. Lelu tuala ni divulu: Beneficie-se da Escola do Ministério Teocrático, a di bhange ku muvu 2001.” Kienhiki, o Xikola ia Ukunji ua Nzambi, ni madivulu a mukuá ene mu kuatekesa kiavulu mu kuila Jihova ua mu ‘tu bhana o uhete u tuala nau.’ (2 Kol. 3:5, 6) O kuila eie ua di soneka kiá mu Xikola ia Ukunji ua Nzambi? O kuila eie uene mu kuambata mu kiônge o divulu, Escola do Ministério Teocrático, ni ku kaiela kioso o muendexi ua xikola kia mu zuela? Se kiene ki uene mu bhanga, ua mu kuehela Kristu ku ku kuatekesa ku kala mesene iambote ia ku longa.—2 Kol. 9:6; 2 Tim. 2: 15.

9, 10. Kiebhi o madivulu metu kiene mu kuatekesa kiavulu mu ku kuna o ji mbutu ja kidi ni ku ji tekela ni menha?

9 Jihova uene ué mu tu kuatekesa bhu kaxi ka kilunga kiê ki bhana madivulu phala ku kuatekesa o aboki ku longa kiambote o Bibidia. O divulu: A Verdade Que Conduz a Vida Eterna, dia kuatekesa ué kiavulu o aboki. A diangele ku di bhanga ku muvu 1968, dia kuatekesele athu avulu. O kamukanda, Kikalakalu kia Utuminu, ka mbeji ia Kamoxi ka muvu 1968, ka “londekesa kuila o athu a bhindamene kiavulu o divulu, A Verdade Que Conduz a Vida Eterna, mukonda dia kiki “ku mbeji ia Katutu, o kilunga kia Jihova ku Brooklyn kia bandekesa dingi athu phala ku kalakala mu usuku.” O milongi ia suluka ni ku jimbulula kuila: “Saí kizuua mu mbeji ia Kakuinhi, a bhange madivulu avulu, A Verdade Que Conduz a Vida Eterna, o ia bhingile ndenge, a tenesa kazunda kamoxi ka madivulu ndenge!” Maji ku muvu 1982, a bhangele kiá 100 ja mazunda ja divulu didi mu 116 ja madimi. Mu 14 dia mivu tunde ku muvu 1968 katé ku muvu 1982, o divulu, A Verdade Que Conduz a Vida Eterna, dia kuatekesa kazunda kamoxi ka athu ku kala aboki a Utuminu. b

10 Ku muvu 2005, kua moneka kikuatekesu kiéngi, o divulu: Mu Kidi Ihi i Longa o Bibidia? O divulu didi a di bhange kiá mu 200 ja mazunda mu 256 a madimi! Ihi ia mu bhita mukonda dia divulu didi? Mu sambuadi dia mivu, tundé ku muvu 2005 ndu ku muvu 2012, kazunda kamoxi ni kaxaxi ka athu a kituka aboki a njimbu iambote. Ku mivu íii, o muxinda ua athu a mu di longa o Bibidia n’etu ua di bandekesa mu mazunda a samanu ndenge mu kaxi ka mazunda a nake ndenge dia athu. Sé phata, Jihova ua mu kuatekesa muene o nguzu ietu ia ku kuna ni ku tekela o jimbutu ja kidi ja Utuminu.—Tanga 1 Kolindo 3:6, 7.

11, 12. Kala kilondekesa o Mikanda ikola, o madivulu metu a a bhangela nanhi ni nanhi.

11 Kadivulu. Ku dimatekenu, o kadivulu, o Mulangidi, akexile mu ka bhanga ngó phala o ‘kilunga kiofele’ ió ‘a a solo phala kuia ku diulu.’ (Luka 12:32; Jihe. 3:1) Maji mu kizuua kia 1 kia mbeji ia Kamusasadi kia muvu 1919, o kilunga kia Jihova kia bhange kadivulu kengi, phala ku ka bhana ku athu oso. O kadivulu kaka a ka uabhele kiavulu ku Adilongi a Bibidia ni ku athu oso, ni kuila athu avulu a betele ku tanga dingi o kadivulu kaka mu mivu iavulu, o kadivulu, O Mulangidi, ndenge. O kadivulu kaka a dianga ku ka exana, Idade de Ouro. Ku muvu 1937, a lungulula o dijina dia kadivulu kaka, mu dijina, Consolação. Maji ku muvu 1946, a ka ejiia mu dijina, Despertai!

12 Mu mivu iavulu, o ukexilu ua ka divulu, Mulangidi ni Despertai! Ene mu u lungulula, maji o kikalakalu kiâ kiene kimoxi kala m’ukulu—ku boka o Utuminu ua Jihova, ni ku kuatekesa athu ku dielela mu Bibidia. Lelu, O Mulangidi, a mu ka bhanga mu ukexilu a iiadi, umoxi phala ku di longa mu kilunga, o ua kamúkua phala ku ka bhana ku athu. O milongi phala ku di longa, a i bhange phala akua “dibhata”—o ‘kilunga kiofele’ ni ‘jimbudi ja mukuá’.” c (Mat. 24:45; Nzuá 10:16) O kadivulu phala ku ka bhana ku athu, a ka bhange bhenge-bhenge phala o athu kejiia luua o kidi, maji a xila o Bibidia ni Nzambi. (Ika. 13:16) O kadivulu, Despertai! a ka bhange phala o athu ejiia bhofele o Bibidia ni Nzambi ia kidi, Jihova.—Ika. 17:22, 23.

13. Ihi i ku uabhela dingi ku madivulu metu? (Tanga o kitutu “ Madivulu Metu a a Lungulula Kiá.”)

13 Ku dimatekenu dia muvu ua 2014, kala mbeji a bhange 44 a mazunda ndenge a kadivulu Despertai! o kadivulu, O Mulangidi, a ka bhange mu 46 a mazunda. O kadivulu, Despertai! a ka bhange mu 100 ja madimi, O Mulangidi, mu 200 ja madimi, ndenge, a beta ku ka lungulula mu madimi avulu ni ku ka bhana ku athu mu jixi joso! Maji ki tu bhingi ku diuana mu ku mona o kikalakalu ki bhanga o tudivulu tutu. O tu divulu tutu tu bheka o njimbu iambe Jezú kuila eji ku i tula mu ngongo ioso.—Mat. 24:14.

14. Ihi i tuene mu suínisa o athu o ku bhanga ni mukonda diahi?

14 O Bibidia. Ku muvu 1896, Phange Russell ni makamba mê a lungulula o dijina dia kexile mu londekesa kuila akexile ni ufôlo ua ku bhanga madivulu a zuela o Mak’â Nzambi; ia eza ku a ejiia mu dijina: Sociedade Torre de Vigia de Bíblias e Tratados. O dijina didi dia fuamene muene mukonda o Bibidia iene o falamenda ia beta o kota mu sidivisu ia ku boka o njimbu iambote ia Utuminu ua Nzambi. (Luka 24:27) Ni kibuka kiki, o jiselevende ja Nzambi ene mu bhanga madivulu a suínisa o athu ku tanga o Bibidia. Mu kifika, ku muvu 1926, tua katula jikopia ja Bibidia, The Emphatic Diaglott, mu ji makina jetu, mu dimi dia Ngeleku a i lungulula kuala ngana Benjamin Wilson. Ku muvu 1942, tua katula 700.000 ja jikopia ja Bibidia, Versão Reis Jaime etu tua ji bhana ku athu. Mu ku bhita mivu jiiadi, tua mateka o ku bhanga jikopia ja Bibidia, Versão Normal Americana, di tumbula o dijina, Jihova mu 6.823 a ididi. Ku muvu 1950, tua bhanene kiá ku athu 250.000 a jikopia.

15, 16. (a) Mukonda diahi eie ua uabhela o Bibidia, Tradução do Novo Mundo? (Tanga o kitutu “ Ku Lungulula o Bibidia ni Lusolo.”) (b) Kiebhi ki u tena kuehela Jihova ku tula ku muxima uê?

15 Ku muvu 1950 tua bhange o mbandu ia Bibidia, Tradução do Novo Mundo das Escrituras Gregas Cristãs. O Bibidia ioso, Tradução do Novo Mundo das Escrituras Sagradas, a i bhana ku athu ku muvu 1961. O Bibidia íii i bhana kijingu kua Jihova, mu ku vutukisa o dijina dia Nzambi mu ididi mua tokalele mu Bibidia dia Hebalaiku iokulu. O dijina dia Nzambi di moneka ué 237 ja ji veji mu Mikanda ia Ngeleku. Phala ku mona kuila Bibidia ia kidi, ki i bhonzo ku i tanga, o Tradução do Novo Mundo a i lungulula veji javulu, o veji ia sukina, ia bhiti ku muvu 2013. Tundé ku muvu 2013, a bhange kiá 201 ja mazunda a jikopia ndenge ja Bibidia, Tradução do Novo Mundo, ia tenena mba mbandu mu 121 ja madimi.

16 Kiebhi athu kiene mu divua kioso kia tanga o Bibidia, Tradução do Novo Mundo, mu dimi diâ? Diiala mukua Nepal, uambe: “O Bibidia iokulu i tua kexile na-iu mu dimi dia Nepal, ia bhonzele kiavulu o ku i tanga ni ku i tendela mukonda dia izuelu iala-mu. Maji lelu tu tena ku tendela kiambote o Bibidia mukonda a i soneka ni izuelu i tuejiia kiambote.” Kioso muhatu mu ixi ia República Centro-Africana kia mateka o ku tanga o Bibidia mu dimi dia Sango, muéne ua mateka o ku dila iu uambe: “Didi diene o dimi dia muxima uami.” Kála kia bhiti ni muhatu iú, kala muthu mudietu u tena kuehela Jihova ku tula ku muxima uê mu ku tanga o Maka mê izuua ioso.—Jisá. 1:2; Mat. 22:36, 37.

Tu Sakidila o Jifalamenda ni Uhete u Tuene mu Tambula

17. Kiebhi ki u tena kulondekesa kuila ua uabhela o jifalamenda ni milongi iu uene mu tambula ni ihi ia-nda bhita se u bhanga kiki?

17 O kuila eie ua uabhela o jifalamenda ni milongi iene mu tu bhana o Sobha Jezú Kristu? O kuila uene mu katula kithangana phala ku tanga o madivulu a tu bhana o kilunga kia Nzambi, ni ku kuatekesa o athu bhu kaxi ka madivulu enhá? Se kiene ki uene mu bhanga, eie ua-nda zuela kála o Phange ia muhatu, Opal, a mu batizala mu kizuua 4 kia mbeji ia Katutu ka muvu 1914. Opal uambe: “Muadi uami [Edward] n’eme tua kexile mu bhana umbangi ni mitelembe ia ku xika ni jikalatá. Tua kexile mu boka inzo ni inzo mu ku bhana madivulu, tumikanda, ni tu madivulu. Tua kexile mu boka kumoxi mu ku bhana madivulu ku athu. Anga a tu bhanene itendelesu ia lungu ni ku sota dingi o athu [lelu tuamba, ku kunda dingi o athu] ni ku longa o Bibidia ku mabhata a athu a xikina. Ikalakalu iavulu maji tua sangulukile kiavulu ku muenhu.” Jezú ua kanena kuila o mundu uê ueji kalakala kiavulu mu ku bhongolola ni ku sanguluka kumoxi. Kala kia bhiti ni phang’etu Opal, athu avulu a tena ku bhana umbangi ua lungu ni kikanenu kia bhange Jezú.—Tanga Nzuá 4:35, 36.

18. Ujitu uahi u tuala nau?

18 Athu avulu ki jiselevende ja Sobha nange a mona kuila o mundu ua Nzambi ‘athu ka di longo kiavulu.’ (Ika. 4:13) Maji xinganeka ngó! O Sobha ua bhangesa o mundu uê, ua kambe ku di longa kiavulu, ku kala athu a bhanga madivulu avulu mu madimi avulu ni ku a bhana ku athu ku mundu uoso! Muéne ua tu longo iu ua tu kuatekesa ku kalakala ni falamenda jiji phala ku tula o njimbu iambote ku athu a ifuxi ioso. Maji tuala ni ujitu ua dikota ua ku kalakala kumoxi ni Kristu mu ku kuna o jimbutu ja kidi ni ku bhanga maxibulu!

a Mu mivu iavulu, o mundu ua Jihova ua bhange kiá 20 a mazunda a madivulu ndenge a jimbulula o njimbu ia Bibidia. O Kijimbuete kietu mu Internete, jw.org, kiala ué mu mazunda a iiadi ndenge dia athu ku mundu uoso a tena ku ki jikula ni ku tanga o madivulu metu.

b Saí madivulu a mukuá a kuatekesa kiavulu o aboki ku longa kiambote o Bibidia, kala: A Arpa de Deus (a di bhange ku muvu 1921), o divulu: “Seja Deus Verdadeiro” (a di bhange ku muvu 1946), o divulu: Poderá Viver Para Sempre no Paraíso na Terra (a di bhange ku muvu 1982), ni divulu, Kuijiia Kuambata ku Muenhu ua Kalelaku (a di bhange ku muvu 1995.)

c Tanga O Mulangidi 15 ua Kavua ua 2013, mbandu 23, kaxi 13, phala kuijiia o milongi ia ubhe ia lungu ni akua “dibhata.”