1, 2. (a) Ang’o ma ne otimore ne Jokristo mokwongo ma nokonyogi yalo wach maber e alwora duto ma ne ni e bwo loch Rumi? (b) E kindewagi, ang’o ma nyiso maler ni Jehova ni kodwa? (Ne bende sanduk ma wiye wacho ni, “ Loko Wach Maber e Dhok Mokalo 670.”)

 WELO ma ne ni Jerusalem ne wuoro ahinya gik ma ne giwinjo. Ne giwinjo ka Jo-Galili wacho dhok mamoko mopogore opogore e yo ma winjore maler, kendo gik ma ne giwacho ne mulo chuny joma ne winjogi. Wachni notimore chieng’ Pentekost ma higa 33. Jolup Kristo ne oyudo mich mar wacho dhok mang’eny mopogore opogore, kendo mano ne onyiso maler ni Nyasaye ne ni kodgi. (Som Tich Joote 2:1-8, 12, 15-17.) Ji ma ne oa kuonde mopogore opogore ne owinjo wach maber ma ne oland chieng’no, kendo wachno bang’e ne olandore e alwora duto ma ne ni e bwo loch Rumi.—Kol. 1:23.

² E kindewagi, jotich Nyasaye ok wach dhok mopogore opogore e yor hono. Kata kamano, giloko wach ma giyalo e dhok mang’eny mokalo 670. Mago dhok mang’eny mohingo ma ne jopuonjre Yesu owacho e kinde Jokristo mokwongo. (Tich 2:9-11) Jotich Nyasaye osegoyo buge mang’eny e dhok modhuro, kendo mano osemiyo wach maber ochopo nyaka kuonde maboyo mogik e piny ngima. a Mae nyiso ma onge kiawa kata matin ni Jehova tiyo gi Ruoth Yesu Kristo e tayo tijwa mar yalo wach maber. (Mat. 28:19, 20) Wadwaro nono moko kuom gige tich ma wasebedo ka watiyogo kuom higni 100 mosekalo. Sama wanonogi, tem ane fwenyo kaka Ruoth osebedo ka tiegowa mosmos mondo wayal ne ng’ato ka ng’ato wach maber wang’ gi wang’, kod kaka osebedo kojiwowa mondo wabed gi nyalo mar puonjo Wach Nyasaye.—2 Tim. 2:2.

3. Ang’o momiyo watiyoga gi gige tich mopogore opogore e yalo wach maber?

³ Yesu ne opimo “wach Pinyruoth” gi kodhi, to chuny ji ne opimo gi lowo. (Mat. 13:18, 19) Mana kaka japur nyalo tiyo gi gige tich mopogore opogore mondo oyomgo lowo ka pok ochuoyo kata komo, e kaka jo Jehova bende osebedo ka tiyo gi gik mopogore opogore mondo giyomgo chuny ji tara gi tara mondo girwak wach Pinyruoth. Moko kuom gik ma wasetiyogo nokonyo mana e kinde moko sie. Gige tich mamoko kaka buge kod gasede to pod konyowa nyaka chil kawuono. E Sula mar 7, ne  wanono yore ma wasebedo ka watiyogo e yalo ne ji mang’eny wach maber riat. E sulani to wadwaro wuoyo kuom gige tich ma osebedo ka konyo joyal wach Pinyruoth mondo gitudre gi ji wang’ gi wang’.—Tich 5:42; 17:2, 3.

4, 5. Thumb san ne itiyogo e yo mane, to ne en-gi rem kaka mane?

⁴ Twege momak miwinjo. E higni mag 1930 kod 1940, jolendo ne yalo ka gitiyo gi twege momaki mitugo e thumbe san (phonographs). Twak ka twak ne kawo dakika ma ok rom abich. Kinde moko, wiye twege ne bedo ma chieko chieko kaka “Nyasaye ma Nyadidek,” “Pugratori,” kod “Pinyruoth.” Ere kaka joyal wach Pinyruoth ne tiyo gi twege momakgo? Owadwa Clayton Woodworth, Jr. ma ne obatis e higa mar 1930 e piny Amerka nowacho niya: “Ne ajating’o thumb san molosne sanduk moro matin. Ne en-gi bade ma ne ichomo sama idwaro tug gimoro, kendo badeno ne nyaka ket e lak san mondo e ka ochak tugo maber. Ka ne achiegni chopo e dhood ng’ato, ne ayawoga sandugno kae to achomo bad thum e ka adwong’o dhoot. Ka wuon ot ne oyawo dhoot, ne anyise mana ni, ‘An gi ote moro maduong’ ma daher ni iwinji.’” Ji ne neno nade yo ma ne jopuonjre Muma tiyogo gi thumbe san? Owadwa Woodworth wacho niya: “Kinde mang’eny, ji ne rwako wach maber. Jomoko to ne loro dho utegi ka ginenowa. Kinde moko be ji ne paro ni ne wauso thumbe san.”

⁵ Chop higa mar 1940, ne nitie chiegni twege 90 mopogore opogore momaki, kendo ne oseketgi e sende kata pado mokalo milion achiel. John E. Barr, ma ne en painia e piny Britain e kindeno kendo ma bang’e nobedo e Bura Matayo nowacho kama: “E kind higa mar 1936 gi 1945, ne ok apogra gi thumb san e tij lendo. Kiwacho adier, nawinjoga mana ka aremo gimoro ka ne aonge kode. Winjo awinja dwond Owadwa Rutherford ne jiwa ahinya, kendo ne chalona mana ka gima ne wan kode kanyo.  Kata kamano, thumb san ne nigi rem moko. Kuom ranyisi, tiyo kode ne miyo ok wayud thuolo mar puonjo ji achiel kachiel ka wan e tij lendo, to mano ne miyo chopo e chuny ji bedo matek.”

6, 7. (a) Ler ane ber kod pek mar tiyo gi kad mag chiwo neno? (b) Jehova ‘noketo wechene e dho’ jotichne e yo mane?

⁶ Kad mag chiwo neno. Chakre higa mar 1933, ne ojiw jolendo mondo giti gi kad mag chiwo neno sama gilendo ot ka ot. Kadgo lachgi ne romo sentimita 8 kama, to borgi sentimita 13 kama. Kadgo ne nigi ote machuok ma wuok e Muma kod weche ma lero kaka ng’ato ne nyalo yudo buge ma lero Muma mondo osom. Tich ma jalendo ne nigo ne en mana wuodho kad, miyo ng’at molendone, kae to okwaye mondo osom weche ma ni e kadno. Lilian Kammerud ma bang’e ne obedo misonari Puerto Rico kod Argentina nowacho niya: “Tiyo gi kad ne mora ahinya.” Ang’o momiyo nowacho kamano? Nomedo niya: “Jomoko kuomwa ne ok nyal lando ne ng’ato wach maber e yo moriere. Omiyo, kadgo ne miyo ayudo kama nanyalo chakogo mbaka.”

⁷ Owadwa David Reusch ma ne obatis e higa mar 1918 ne owacho kama: “Kad mag chiwo neno ne okonyo owete ahinya nikech thothgi ne neno ni ne ok ginyal wacho weche makare sama gilendo.” Kata kamano, tiyo gi kad mag chiwo neno ne nigi pek moko. Owadwa David Reusch nowacho niya: “Kinde moko jomoko ne paro ni ne ok wanyal wuoyo. Kiwacho adier, ne chal ka gima thothwa ne okia wuoyo. Kata kamano, Jehova ne ikowa ne tich mar yalo ne ji ayanga. Koro ne ochiegni ‘keto wechene e dhowa’ mondo wang’e kaka ne wanyalo tiyo gi Ndiko sama wayalo ne ji e ot ka ot. Jehova ne otimo mano kokalo kuom Skul mar Tij Nyasaye ma ne ochak e higni mag 1940.”—Som Yeremia 1:6-9.

8. Ere kaka inyalo yie mondo Kristo otiegi?

⁸ Buge. Chakre higa mar 1914, jo Jehova osegoyo buge mopogore opogore mokalo 100 ma konyo e nono Muma. Moko kuom bugego ne ogo mondo otieg jolendo mondo giyal wach maber e yo molony. Anna Larsen modak e piny Denmark kendo mosebedo ka lendo kuom higni 70 wacho niya: “Jehova osekonyowa bedo molony e tij lendo kokalo kuom Skul mar Tij Nyasaye kaachiel gi buge mosebed kitiyogo e skundno. Anyalo paro buk ma nokwong los ma nitiyogo e Skul mar Tij Nyasaye. Niluonge ni Theocratic Aid to Kingdom Publishers ma ne ogo e higa mar 1945. Buk ma ne oluwe ne iluongo ni ‘Equipped for Every Good Work,’ ma ne ogo e higa mar 1946. Sani to wantie gi buk miluongo ni Tiegri e Skul mar Tij Nyasaye ma ne ogo e higa mar 2001.” Kuom adier, Jehova osetiyo gi Skul mar Tij Nyasaye kaachiel gi buge ma osebed kitiyogo e skundno e konyowa mondo wabed ‘moromo chuth’ ne tich momiyowa. (2 Kor. 3:5, 6) Sani, wayudo tiegruok mong’ith ne tij lendo kokalo kuom chokruok ma watimo e kor juma. Dwe ka dwe, wayudoga buk moro matin miluongo ni Ngimawa kod Tijwa Kaka Jokristo—Chenro mar Chokruok. Be inono bugno adimba? Ka en kamano, mano nyiso ni in be iyie mondo Kristo otiegi mondo ibed japuonj molony.—2 Kor. 9:6; 2 Tim. 2:15.

9, 10. Bugewa ma lero Muma osekonyo nade e pidho adiera mag Pinyruoth e chuny ji kendo olo ne adierago pi?

 ⁹ Jehova osebedo ka tiyo gi riwruokne mondo omiwa buge ma konyowa lero ne ji puonj mag Muma. Buk miluongo ni The Truth That Leads to Eternal Life ma ne ong’ere e yo machuok kaka bug Truth nokonyo ahinya e puonjo ji adiera mag Muma. Ne okwong goye e higa mar 1968, kendo ne okelo nyak mapiyo ahinya. Tijwa mar Pinyruoth ma Novemba 1968 mar Kisungu ne nigi sula moro ma ne owacho kama: “Ji mang’eny ne okwayo mondo oornegi bug Truth. Kuom mano, e dwe mar Septemba e higano, faktori mar Sosaiti ma ne ni Brooklyn ne otimo chenro mondo owete momedore oti gotieno mondo ji oyud bugego mang’eny kaka nyalore e wang’ sa.” Sulano ne odhi nyime lero niya: “E dwe mar Agost, kwan mar bug Truth ma ne okwa ne ohingo ma ne nitie e faktori gi milion achiel gi nus!” Chop higa mar 1982, ne osego bug Truth mokalo milion 100 e dhok 116 mopogore opogore. Kuom higni 14 (1968-1982), bug Truth nokonyo ji mokalo milion achiel mondo obed joyal wach Pinyruoth. b

¹⁰ E higa mar 2005, ne olos buk machielo miluongo ni Ang’o ma Muma Puonjo Kuom Adier? ma itiyogo e puonjo ji Muma. Osego kopi ma romo milion 200 e dhok 256. Mano osekelo nyak mane? Kuom higni 7 kende (2005-2012), bug Muma Puonjo nokonyo ji ma romo 1,200,000 mondo obed joyal wach maber mar Pinyruoth. E higni abiriyogo, kwan mar joma puonjore Muma kodwa noidho koa milion 6 nyaka milion ma hawo 9. Kuom adier Jehova guedho kinda ma watimo e pidho adiera mag Pinyruoth e chuny ji kendo olo pi ne adierago.—Som 1 Jo-Korintho 3:6, 7.

11, 12. Ka luwore gi Ndiko moket e paragraf, gasedewa iloso ne jomage?

¹¹ Gasede. Ka ne ochak go gaset mar The Watch Tower, ne igoye ahinya-ahinya ne “kueth matin” ma gin joma nigi “luong mar polo.” (Luka 12:32; Hib. 3:1) E dwe mar Oktoba, tarik 1, 1919, jo Jehova ne oloso gaset machielo manyien ma ne igoyo ne ji duto. Jopuonjre Muma kaachiel gi joma ne gilendonegi ne ohero gasedno ahinya, kendo kuom higni mang’eny ma noluwo, joma ne somo gasedno ne ng’eny mohingo joma ne somo The Watch Tower. Gasedno ne okwong oluong ni The Golden Age. Bang’e e higa mar 1937, nolok nyinge ni Consolation. Kae to e higa mar 1946, ne ochak luonge ni Awake! (Amkeni!).

¹² Kuom higni mosekalo, yo mindikogo The Watchtower (Ohinga mar Jarito) gi Amkeni! kod kaka ochan igi osebedo ka lokore-lokore. Kata kamano, gimomiyo igoyogi to pok olokore, ma en lando Pinyruodh Nyasaye kendo konyo ji mondo oyie gi weche ma ni e i Muma. Sani nitie Ohinga mar Jarito mitimogo puonjruok e chokruok, kod molos ne ji duto. Mitimogo puonjruokno olos ahinya-ahinya ne ‘jood ruoth,’ tiende ni kueth matin kod “rombe mamoko.” c (Mat. 24:45; Joh. 10:16) Ohinga mar Jarito molos ne ji duto igoyo mondo okony ahinya-ahinya joma ok ong’eyo adiera, to gimiyo Nyasaye kod Muma luor. (Tich 13:16) Amkeni! to olos ne joma ok olony ahinya gi Muma kendo ma ok ong’eyo Nyasaye madier.—Tich 17:22, 23.

13. Ang’o ma mori gi gasedewa? (Wuoru kuom chat ma wiye wacho ni, “ Buge Mokawo Namba e Piny Ngima.”)

 ¹³ Ka ne higa mar 2014 chakore, e dwe ka dwe ne igoyo gaset mar Amkeni! mokalo milion 44 kaachiel gi Ohinga mar Jarito milion 46 kama. Amkeni! ne iloko e dhok 100 mopogore opogore, to Ohinga mar Jarito ne iloko e dhok mokalo 200. Gin e gasede ma ne iloko e dhok mang’eny moloyo kendo ma ne ipogo moloyo gaset moro amora e piny ngima! To mano ok kawwa gi wuoro nikech gasedego oting’o wach maber ma Yesu nokoro ni ne idhi yal e piny ngima.—Mat. 24:14.

14. Wasebedo ka watimo kinda e timo ang’o, to nikech ang’o?

¹⁴ Muma. E higa mar 1896, Owadwa Russell kod Jopuonjre Muma wetene ne omedo nying mar “Bible” (Muma) e nying riwruok ma ne gitiyogo e goyo buge e kindeno mobedo Watch Tower Bible and Tract Society. Mano ne en lokruok ma ne owinjore ndi nikech Muma e gir tich maduong’ mikonyruokgo e yalo wach maber mar Pinyruoth. (Luka 24:27) Ka luwore gi kaka iluongo nying riwruokwa, wasebedo ka watimo kinda e pogo ji Muma kendo jiwogi mondo gisome. Kuom ranyisi, e higa mar 1926, ne wagoyo Muma mar The Emphatic Diaglott mar Benjamin Wilson e faktori marwa wawegi. Mumano noting’o Mathayo nyaka Fweny. Kochakore gi higa mar 1942, ne wagoyo Muma ma romo 700,000 mag King James Version moting’o Chakruok nyaka Fweny mi wapogogi ne ji. Higni ariyo bang’e, ne wachako goyo American Standard Version ma tiyo gi nying Jehova nyadi 6,823 kuonde mopogore opogore. Chop higa mar 1950, ne wasemiyo ji Mumbni mokalo 250,000.

15, 16. (a) Ang’o ma mori gi Muma mar New World Translation? (Wuoru kuom sanduk ma wiye wacho ni, “ Loko Muma Piyo e Dhok Mamoko.”) (b) Wanyalo nyiso nade ni wayie mondo Jehova omul chunywa?

¹⁵ E higa mar 1950, ne oland ni koro ne oselos Muma mar New World Translation of the Christian Greek Scriptures moting’o Mathayo nyaka Fweny. E higa mar 1961, ne oland ni koro ne oselos Muma mar New World Translation of the Holy Scriptures moting’o Chakruok nyaka Fweny. Mumano miyo Jehova Nyasaye duong’ kuom dwoko nying Jehova kuonde duto ma ne oyudoree e Ndiko mag Dho-Hibrania. Oyudore bende nyadi 237 e Ndiko mag Dho-Grik (Mathayo nyaka Fweny). Osebed kitimo lokruok ne Muma mar New World Translation kinde ka kinde mondo obed ma thiring’inyi kendo ma josomo nyalo winjo mayot. Sani wan gi loko mar 2013. Chop 2013, ne osego kopi mag Mumano mokalo milion 201, kendo ne oyudore e dhok 121 ka en oduto kata Mathayo nyaka Fweny.

¹⁶ Ang’o ma jomoko osewacho bang’ somo New World Translation e dhogi giwegi? Dichwo moro ma Ja-Nepal nowacho kama: “Muma mar dho Nepal ma ne watiyogo chon ne winjo tek nikech otiyo gi weche ma nyachon ahinya. Sani to koro wanyalo winjo tiend weche ma ni e Muma e yo maber moloyo nikech [New World Translation] mar dho Nepal tiyo gi weche ma nyasani.” Ka ne miyo moro ma a Central African Republic ochako somo Muma e dho Sango ma e dhok ma ne odongogo, pi wang’e nochuer mi owacho niya: “Ma e dhok ma mulo chunya nyaka tung’.” Mana kaka miyono, wan bende wanyalo nyiso ni wayie  mondo Jehova omul chunywa mana ka wasomo Muma pile ka pile.—Zab. 1:2; Mat. 22:36, 37.

17. Ere kaka inyalo nyiso ni ikawo mapek gige tich kod tiegruok mimiyi, to en gueth mane ma ibiro yudo ka itimo mano?

¹⁷ Be ikawo mapek gige tich kod tiegruok ma Ruodhwa Yesu Kristo miyowa? Be in gi kinde ma iketo tenge mondo isom buge ma riwruok mar Nyasaye chiwo? To be itiyo gi bugego e konyo jomoko? Ka en kamano, ibiro winjo e chunyi kaka Nyaminwa Opal Betler ma nobatis Oktoba 4, 1914 nowinjo. Nowacho kama: “Kuom higni mang’eny, an kod Edward jaoda ne watiyo gi thumb san kod kad mag chiwo neno. Ne walendo ot ka ot ka watiyo gi buge, trakt, kod gasede. Ne watimo kampen, kendo ne wawuotho e grup ka wamiyo ji trakt moting’o ote mag Muma. Bang’e ne otiegwa kaka ne wanyalo dok limo joma orwako wach, kod kaka ne wanyalo timo puonjruok mar Muma gi joma ne ohero adiera. Wasebedo modich ahinya e ngimawa, kendo mano osemiyo wadak e ngima mamor.” Yesu nosingo ni jolupne ne dhi bedo modich e tij chuoyo gi keyo, kendo ni ne gidhi timo mano ka gimor kanyachiel. Mana kaka Opal nowacho, ji tara gi tara sani neno gadier weche ma ne okorgo.—Som Johana 4:35, 36.

18. Wan gi thuolo mane makende?

¹⁸ Ji mang’eny ma pok ochako tiyo ne Ruodhwa nyalo neno jotich Nyasaye kaka “ji ajia ma ok osomo.” (Tich 4:13) Kata kamano, par ane wachno maber. Donge Ruodhwa osekonyo joge ma gin ji ajiago mondo gibed joyalo ma thiring’inyi kendo goyo buge ma oselok e dhok mang’eny moloyo buge mamoko kendo pogo bugego ne ji mang’eny e okang’ ma jomamoko pok otimogo mano? To gima duong’ie moloyo en ni Ruodhwa osebedo ka tiegowa kendo jiwowa mondo wati gi gige tich ma wan-go e lando wach maber ne ji ma a e ogendni duto. To mano kaka wamor malich nikech thuolo makende ma wan-go mar tiyo kanyachiel gi Kristo e pidho kodhi mag adier e chuny ji, kendo yudo nyak e tij keyo!