1, 2. a) Ka zana ga malembe go sangula, xini xi nga vuna kuhangalaseni ka mahungu yo saseka Mufunweni wa Roma? b) Xini xi kombako lezaku ha vuniwa hi Jehova masikwini ya hina? (Wona a kwadru “ Mahungu yo saseka hi tirimi to hunza 670.”)

A VAENZI va nga hi Jerusalema va wa nga kholwi lezi va nga kari va zizwa. Va wazwa zisumbulwa za Galilea na zi wulawula khwatsi a tirimi ta matiko-wundle, niku lezi va nga kari va zi wula zi wa khumba nguvu lava va nga zizwa. Ku wa hi siku ga Pentekosta wa 33 Nguveni ya Hina, niku a vapizani va wa nyikilwe ku wulawula hi tirimi to hambanahambana — lezi zi nga hi xikombiso xa lezaku va wa seketelwa hi Nungungulu. (Gonza Mitiro 2:1-8, 12, 15-17.) A mahungu yo saseka lawa va nga ma xumayela siku lego ma chikelele vanhu va midawuko yo hambanahambana, niku anzhako ka lezo ma lo hangalaka Mufunweni wontlhe wa Roma. — Kol. 1:23.

² Inyamutlha, a malanza ya Nungungulu a ma nyikwi ku wulawula hi tirimi to tsalangana. Hambulezo, ma zi kota ku xumayela hi tirimi to tala nguvu ku hunza ka zana ga malembe go sangula hakuva va hunzulusela a mahungu ya Mufumo hi tirimi to hunza 670. (Miti. 2:9-11) A vanhu va Nungungulu va humesa mabhuku yo tala hi tirimi ta talela ga cima laha ka kuza a mahungu ya Mufumo ma chikela makhoneni wontlhe ya misava. * Zonawu lezo, handle ko kanakana xikombiso xa ku Jehova i tirisa Hosi Jesu Kristu lezaku a rangela a ntiro wa hina wa kuxumayela. (Mat. 28:19, 20) Zalezi hi to alakanya a zitiro zo kari hi tako na hi zi tirisa kasi ku maha a ntiro lowu hi malembe yo hunza 100, wona lezi a Hosi yi hi gonzisisako zona a ku khatalela vanhu hi munwe munwe ni lezi yi hi kucisako zona a kuva vagonzisi va Mhaka ya Nungungulu. — 2 Tim. 2:2.

3. Hikuyini hi tirisako zitiro zo hambanahambana ntirweni wa hina wo xumayela?

³ Jesu i zwananisile “a mhaka ya mufumo” ni mbewu, a tlhela a zwananisa a mbilu ya munhu ni misava. (Mat. 13:18, 19) A ku fana ni lezi a murimi a nga ha tirisako zitiro zo hambanahambana kasi ku longisela misava lezaku yi amukela timbewu, a vanhu va Jehova va tirisa a zitiro zo tsalangana lezi zi va vunako ku longisela a timbilu ta vanhu va timiliyoni lezaku va amukela a mahungu ya Mufumo. A zokari za zitiro lezo zi vunile hi xikhati xo kari ntsena. A zinwani, zo kota mabhuku ni marevista za ha bhinzula nguvu.  A ku hambana ni tindlela to tala ta ku chikelela vanhu vo tala hi khati ginwe leti hi ti kumbukileko ka xipimo xi hunzileko, a zitiro zontlhe lezi hi to wulawula hi zona laha za vuna vahuweleli va Mufumo a ku angula vanhu nghohe ni nghohe. — Miti. 5:42; 17:2, 3.

4, 5. Xana a madisko ya gramafoni ma tirisisilwe kuyini, kanilezi ma wa kiyelelwa hi yini?

⁴ Tikanelo ti gravarilweko. Kusukela malembeni ya va 1930 kala va 1940, a vahuweleli va wa tirisa a tikanelo ti gravarilweko ka madisko leti ti nga seketelwa ka Biblia lezaku va ti bisa lomu ka magramafoni ya ku fambafamba nawo. A kanelo yinwe ni yinwani yi wa nga hunzisi a ntlhanu wa timeneti. Xinwani xikhati, a madisko lawo ma wa hi ni tihloko ta mhaka to koma to kota, “Vanharu-munwe,” “Purgatório,” ni “Mufumo.” Ma wa tirisiswa kuyini a madisko lawo? Makabye Clayton Woodworth, Jr., loyi a bapatizilweko hi 1930 le Estados Unidos, i te: “Nzi wa fambafamba ni gramafoni yo khwatsi ximalana, yi nga hi ni chingani leyi nzi nga fanele ku yi vekela laha hehla ka disko lezaku giba khwatsi. Nzi wo chikela laha mutini, nzi vulula a ximalana, nzi vekela a chingani, nzi guma nziba a kampayinya. Loku a nwinyi wa muti a vulula a livati nzi waku, ‘Nzi na ni mahungu ya lisima lawa nzi nga navela lezaku u ma ingisela.’” Xana va wa hlamulisa kuyini? Makabye Woodworth i ngalo: “A kutala ka zikhati va wa tsakela. A xinwani xikhati va wa hlomela va guma va vala a livati. Niku, ka manwani makhati va wa alakanya ku nzi muxavisi wa magramafoni.”

⁵ Hi 1940, ku wa hi ni tikanelo ti gravarilweko to hunza 90 niku ku wa gravarilwe a madisko yo hunza miliyoni yinwe. John E. Barr, loyi a nga hi phayona le Inglaterra xikhatini lexo, a nga guma a maha xiro xa Hubye yi Fumako, i te: “Malembeni ya kusukela 1936 kala 1945, nzi wa pangalatiwa hi gramafoni. Hi lisine, nzi wa nga tizwi khwatsi loku nzi nga hi nayo. A kuzwa a gezu ga makabye Rutherford laha nyangweni ya muti zi wa tiyisa nguvu; zi wo khwatsi  i wa hi na wena kwalaha kusuhani, hambu lezi a ku xumayela hi gramafoni zi nga kari zi kiyelelwa hi wutlhari ga kugonzisa, ku nga ndlela ya ku khumba timbilu ta vanhu.”

6, 7. a) Ma wa hi wahi a mabhinzu ni kukiyelelwa ka makartawu ya wukustumunyu? b) Xana Jehova i ‘chelile magezu milonwini ya hina’ hi ndlela muni?

⁶ Makartawu ya wukustumunyu. Kusukela 1933, a vahuweleli va wa kuciwa ku tirisa a makartawu ya wukustumunyu wutirelini ga muti-ni-muti. A kartawu ga wukustumunyu gi wa hi ni tipimo ta 7,6 wa tisentimetro a kuanama ni 12,7 wa tisentimetro a kuleha. Gi wa hi ni mahungu yo koma ya Biblia ni xaxameto wa mabhuku ma seketelwako ka Biblia lawa a nwinyi wa muti a nga zi kota ku kombela. A muhuweleli ntsena i wo nyikela kartawu lego ka nwinyi wa muti zonake a mu kombela lezaku a gi lera. Lilian Kammerud, loyi a nga guma a tira kota murumiwa le Porto Rico ni Argentina, i te ngalo: “Nzi wa zi ranza nguvu a ku tira ni makartawu ya wukustumunyu.” Hikuyini? “Hi lezaku a hi hina hontlhe hi nga zi kota ku xumayela khwatsi. Hikwalaho, lezo zi wa nzi vuna a ku tolovela ku tshinelela vanhu.”

⁷ Makabye David Reusch, loyi a nga bapatizwa hi 1918, i ngalo: “A makartawu ya wukustumunyu ma wa vuna a vamakabye, hakuva vatsongwani lava va nga tizwa na va zi kota ku xumayela khwatsi.” Hambulezo, a xitiro lexi xi wa hi ni kukiyelelwa ko kari. Makabye Reusch, i ngalo: “Zikhati zinwani hi wa kuma vanhu lava va nga alakanya lezaku a hi zi koti ku wulawula. Hi ndlela yo kari, a kutala ka hina hi wa nga zi koti ku wulawula. Kanilezi Jehova i wa hi longisela lezaku hi angula vanhu kota vayimeli vakwe. Na ku nga hi kale, yena i wa ta chela magezu milonwini ya hina hi ku hi gonzisa ku tirisa a Mitsalo mitini ya vanhu. Lezo zi tatisekile hi ku tirisa a Xikola xa Wutireli ga Nungungulu lexi xi sangulileko hi va 1940.” — Gonza Jeremia 1:6-9.

8. U nga vumelisa kuyini lezaku Kristu a ku gonzisa?

⁸ Mabhuku. Kusukela 1914, a vanhu va Jehova va humesile mabhuku yo hunza 100 lawa ma wulawulako hi mahungu ya Biblia. A yo kari ya wona ma mahelwe nguvunguvu ku gonzisa vahuweleli a kuva vaxumayeli va bhinzulako. Anna Larsen, wa le Dinamarca, loyi a tirako kota muhuweleli hi xipimo xa 70 wa malembe, i ngalo: “Jehova i hi vunile kuva vahuweleli vo humelela hi ku tirisa a Xikola xa Wutireli ga Nungungulu ni mabhuku ma yelanako naxo lawa hi ma amukeleko. Nzi alakanya lezaku a go sangula xikari ka mabhuku lawo give Theocratic Aid to Kingdom Publishers (Xivuno xa Nungungulu ka vahuweleli va Mufumo), gi humesilweko hi 1945. Gi lanzelwe hi “Equipped for Every Good Work,” (Hi longiselelwe a mitiro yontlhe yo saseka), legi gi humesilweko hi 1946. Zalezi hi na ni Beneficie-se da Escola do Ministério Teocrático, gi humesilweko hi 2001.” Hakunene, a Xikola xa Wutireli ga Nungungulu ni mabhuku lawa ma yelanako naxo za vuna nguvu ntirweni wa Jehova wa ku ‘hi maha hi ringanelwa kuva zitiri.’ (2 Kor. 3:5, 6) Xana u ti tsalelisile Xikoleni xa Wutireli ga Nungungulu? Wata ni bhuku ga wena Escola do Ministério viki ni viki mutlhanganweni lezaku u lanzela a xikhati lexi a muwoneleli wa xikola a gi kumbukako ke? Loku u maha  lezo, u ta ngha u vumelela Kristu lezaku a ku gonzisa kuva mugonzisi wa chukwana. — 2 Kor. 9:6; 2 Tim. 2:15.

9, 10. Xana a mabhuku ma vunisile kuyini ntirweni wa ku byala ni ku cheletela mati a mbewu ya lisine?

⁹ Jehova kambe wa hi vuna hi ku maha lezaku a hlengeletano yakwe yi humesa mabhuku lawa ma gonzisako vahuweleli ku tlhamusela a tigonzo ta Biblia ta xiseketelo. A bhuku A Verdade Que Conduz à Vida Eterna (Lisine li yisako wutomini ga pinzukelwa) gi vunile nguvu mhakeni leyo. A wugandli ga gona go sangula gi humile hi 1968 zonake gi tekela ku kombisa mabhinzu. A Kingdom Ministry (Wutireli ga hina ga Mufumo) ga Novembro wa 1968 gi te: “A bhuku Verdade ga tsakelwa nguvu laha ka kuza a hofisa ya wugandli ya le Brooklyn yi tira ni wusiku kasi ku gi gandla.” A Wutireli lego gi simamile gi tlhamusela lezi: “A xikhati xo kari, hi Agosto, ku wa laveka a ntsengo wo kari wa mabhuku Verdade kanilezi a hlengeletano yi wa kiyelelwa hi ku hunza a 1,5 wa timiliyoni ta wona lezaku yi eneta a ntsengo lowo!” Hi 1982, ku wa humesilwe a ku hunza 100 wa timiliyoni ta mabhuku lawo hi 116 wa tirimi. Ka 14 wa malembe ya kusukela 1968 kala 1982, a bhuku Verdade gi vunetele ku engetela a ku hunza miliyoni yinwe ya vahuweleli va Mufumo hlengeletanweni. *

¹⁰ Hi 2005, ku humesilwe a xinwani xivuno xa lisima xa ku gonza hi xona a Biblia, ku nga bhuku Zini Lezi A Biblia Gi Zi Gonzisako Hakunene?. Ku humesilwe a mabhuku yo ringana 200 wa timiliyoni hi 256 wa tirimi! Give gihi a bhinzu ga kona? Hi ntlhanu wa malembe ni mambiri ntsena, kusukela 2005 kala 2012, a vanhu va kwalomo ka 1,2 wa timiliyoni va lova vahuweleli va mahungu yo saseka. Hi xikhati xalexo, a hlayo yi nga hi kona ya 6 wa timiliyoni ta zigonzani za Biblia yi engetelekile yiya ka ku hunza a 8,7 wa timiliyoni. Handle ko kanakana, Jehova wa katekisa a mizamo ya hina ya ku byala ni ku cheletela mati a mbewu ya lisine la Mufumo. — Gonza 1 Va Le Korinte 3:6, 7.

11, 12. Hi kuyelana ni mitsalo leyi yi kumbukilweko, xana a marevista ya hina ma tsalelwa mani?

¹¹ Marevista. Kusanguleni, The Watch Tower gi wa tsalelwa nguvunguvu a “ntlhambi wu tsongwani,” ku nga lava va nga ni “kuvitanwa ka le tilweni.” (Luka 12:32; Maheb. 3:1) Hi 1 ka Outubro wa 1919, a hlengeletano ya Jehova yi humesile ginwani revista, legi gi nga mahelwa nguvunguvu a vanhu laha va yileko. A revista lego gi tsakisile nguvu a Zigonzani za Biblia ni vanhu laha va yileko laha ka kuza hi malembe yo tala gi humeswa hi mitsengo ya hombe nguvu ku hunza The Watch Tower. A revista lego gi sangulile hi ku chuliwa ku i The Golden Age. Hi 1937, a vito lego gi lo ciciwa giva Consolation (Kuchavelelwa). Kanilezi, hi 1946, gi lo ciciwa giva Awake! (Despertai!).

¹² Hi kufamba ka malembe, a matshamela ya A Murinzeli ni Despertai! ma cicacica, kanilezi a kungo ga wona ga ha hi galegi ga ginwe — ku huwelela a Mufumo wa Nungungulu ni ku aka kukholwa ka Biblia. Nyamutlha, A Murinzeli i humesiwa hi wugandli gimbiri: a wa xigonzo ni wa vanhu laha va yileko. A wugandli ga xigonzo gi kongoma “malanza” — ku nga “ntlhambi wu tsongwani” ni “tiyivu tinwani.” * (Mat. 24:45; Joh. 10:16) A wugandli ga vanhu  laha va yileko gi mahelwe nguvunguvu lava va nga li tiviko lisine kanilezi na va kombisa xichawo hi Biblia na Nungungulu. (Miti. 13:16) A Despertai! gi kongoma lava va nga gi tiviko khwatsi a Biblia ge hambu a Nungungulu wa lisine, Jehova. — Miti. 17:22, 23.

13. Xini lexi xi ku hlamalisako ka marevista ya hina? (Tlhamusela hi ku tirisa a kwadru “ Mubiko wa lezi a mabhuku ma nyikeliswako zona misaveni yontlhe.”)

¹³ Kusanguleni ka 2014, hweti ni hweti ku wa humesiwa a 44 wa timiliyoni ta marevista Despertai! ni kwalomo ka 46 wa timiliyoni ta A Murinzeli. A Despertai! gi wa hunzuluselwa hi tirimi to ringana 100, niku A Murinzeli i wa hunzuluselwa hi tirimi to hunza 200, lezi zi nga ma maha mava wona yo hunzuluselwa ni ku hangalaswa nguvu ka wontlhe misaveni! Hambu lezi a tihlayo leti ti nga ta hombe nguvu, a ti faneli ku hi hlamalisa. A marevista lawa ma na ni mahungu lawa Jesu a wulileko lezaku ma wa ta kanelwa misaveni yontlhe. — Mat. 24:14.

14. Zini lezi hi tako na hi zi vuvumisa hi kuhiseka, niku hikuyini?

¹⁴ Biblia. Hi 1896, makabye Russell ni vanghana vakwe va cicile a vito ga hlengeletano leyi va nga kari va yi tirisa kasi ku humesa hi yona mabhuku lezaku gi patsa a gezu Biblia; yi lo sangula ku tiveka kota Sociedade Torre de Vigia de Bíblias e Tratados. A kuciciwa loko ku wa fanele hakuva a Biblia hi xona xitiro-tshinya xa ku hangalasa hi xona a mahungu yo saseka xungetano hi Mufumo. (Luka 24:27) Hi kuyelana ni vito lego ga giswa, a malanza ya Nungungulu mata na ma vuvumisa a kuavelwa ni kuleriwa ka Biblia. Hi xikombiso, hi 1926, hi gandlile ka michini ya hina ya wugandli a The Emphatic Diaglott, gi nga hi wuhunzuluseli ga Mitsalo ya xiGreki ya wuKristu gi humesilweko hi Benjamin Wilson. Kusukela 1942, hi gandlile hi tlhela hi avela a xipimo xa 700.000 wa maBiblia Versão Rei Jaime. Malembe mambiri ntsena anzhako ka lezo, hi lo sangula ku gandla a American Standard Version (Wuhunzuluseli-tshinya ga América), gi nga tirisa a vito ga Jehova ka 6.823 wa matshamu. Hi 1950, hi wa avele a ku hunza 250.000 wa maBiblia lawo.

15, 16. a) Zini lezi zi ku hlamalisako laha ka Tradução do Novo Mundo? (Tlhamusela hi ku tirisa a kwadru “ Ku hatlisiswa a kuhunzuluselwa ka Biblia.”) b) Xana u nga mu vumelelisa kuyini Jehova lezaku a khumba a mbilu ya wena?

¹⁵ Hi 1950 ku lo humeswa a Tradução do Novo Mundo das Escrituras Gregas Cristãs. A Tradução do Novo Mundo das Escrituras Sagradas go mbhelela gi humesilwe hi 1961. A wuhunzuluseli legi gi dzunza Jehova hi ku tlhelisela a vito gakwe ka matshamu lawa gi nga kumeka kona mitsalweni ya xiHeberu. A vito ga Nungungulu ga kumeka kambe a 237 wa makhati ka Mitsalo-tshinya ya xiGreki ya wuKristu. Kasi ku tiyiseka lezaku ga tsumbeka ni ku lereka khwatsi hi laha zi kotekako hi kona, a Tradução do Novo Mundo gi chukwatisilwe makhati yo hlaya, niku a khati go gumesa give hi 2013. Hi lembe galego, ku humesilwe a ku hunza 201 wa timiliyoni ta maBiblia Tradução do Novo Mundo yo mbhelela kutani hi zipanze hi 121 wa tirimi.

¹⁶ Xana a vokari va ti zwisile kuyini hi ku lera a Tradução do Novo Mundo hi lirimi labye la mabeleko? A wanuna wo kari wa le Nepal i te ngalo: “Ka votala, a Biblia legi hi nga hi nago hi xiNepal gi wa karata ku gi zwisisa hakuva gi wa tirisa mawulawulela ya kale nguvu. Kanilezi zezi, ha zi kota ku gi zwisisa khwatsi a wuhunzuluseli legi ga Biblia hakuva gi tirisa a mawulawulela ya siku ni siku.”  A xikhati lexi a wasati wo kari wa le República Centro-Africana a nga sangula ku lera a Biblia hi xiSango, i lo sangula ku rila a guma a wula lezi: “Leli hi lona lirimi la mbilu ya mina.” A ku fana ni wasati loye, a munwe ni munwani wa hina wa zi kota ku vumelela Jehova lezaku a khumba a timbilu ta hina hi ku lera a Mhaka yakwe siku ni siku. — Tis. 1:2; Mat. 22:36, 37.

17. U nga kombisa kuyini lezaku wa bonga a zitiro ni gonziselelo leyi u nyikwako, niku gi tava gihi a bhinzu ga kona loku u maha lezo?

¹⁷ Xana wa kombisa kubonga hi zitiro ni gonziselelo lezi Hosi Jesu Kristu a hi nyikako lezaku hi kula? Xana wa ti nyika xikhati xa ku lera a mabhuku ma humesiwako hi hlengeletano ya Nungungulu u tlhela u ma tirisa kasi ku vuna vanwani ke? Loku u maha lezo, u ta zwanana ni magezu ya makabye Opal Betler, loyi a bapatizilweko hi 4 ka Outubro wa 1914. Opal i te ngalo: “Hi malembe, mina ni nuna wa mina [Edward] hi tirisile a gramafoni ni makartawu ya wukustumunyu. Hi xumayele hi muti ni muti na hi tirisa mabhuku, zibhukwana, ni marevista. Hi patsekile matsimeni ni ka timarxa ta ku avela mikhwepa. Anzhako ka lezo hi gonzisilwe a ku tlhelela vanhu [zezi hi nge ku maha maenzo yo wuyela] ni ku fambisa a zigonzo za Biblia mitini ya vatsakeli. Hi vile ni wutomi go khomeka ni go tsakisa.” Jesu i tsumbisile lezaku a vafumelwi vakwe va wa ta khomeka hi ku byala, ku tshovela, ni ku tsaka zinwe. A vanhu va timiliyoni vo kota Opal va ku wona a kutatiseka ka xitsumbiso lexo xa lisine. — Gonza Johani 4:35, 36.

18. I lungelo muni hi nga nago?

¹⁸ A kutala ka lava va kalako va nga se maha malanza ya Hosi va nga ha alakanya lezaku a vanhu va Jehova vanhu “va nga gonzangiko, va nga vanhu ntsena.” (Miti. 4:13) Kanilezi alakanya lezaku a Hosi yi vuna a vanhu va yona va nga gonzangiko lezaku vava vahuweleli, va humesa mabhuku lawa ma hunzuluselwako ni ku avelwa nguvu ku hunza tinwani tinguva ta matimu ya vanhu! A xa lisima nguvu hi lezaku yona ya hi gonzisa ni ku hi kuca a ku tirisa a zitiro lezi lezaku hi hangalasa a mahungu yo saseka ka vanhu va matiko wontlhe. A hi gona lungelo legi hi nga nago ga ku tira zinwe na Kristu kubyaleni ka mbewu ya lisine ni ku tshovela vapizani!