1, 2. (a) Kocita catete, nye ca kuatisa oku sandeka olondaka viwa Kuviali wosi wo Roma? (b) Nye ci lekisa okuti Yehova o kasi oku tu kuatisa koloneke vilo? (Tanga pokakasia losapi hati: “Olondaka Viwa Kueci ci Pitahãla 670 Kalimi.”)

 OMANU va endele ko Yerusalãi, va komõha omo liovina va kala oku yeva. Va Galilea va kala oku vangula alimi olofeka vikuavo, kuenda esapulo va kala oku kunda lia vetiya omanu veyile oku nyula o Yerusalãi. Ca kala ko Pendekoste kunyamo wa 33 K.K., kuenda olondonge via tambula ombanjaile yi komõhisa yoku vangula alimi a litepa. Kuenje ovina viaco vi eca uvangi wokuti, Suku wa kala oku va kuatisa. (Tanga Ovilinga 2:1-8, 12, 15-17.) Olondaka viwa va kunda keteke liaco via vetiya omanu vosi kuenje via lisanduila Kuviali Wosi wo Roma.​—Va Kol. 1:23.

² Koloneke vilo, afendeli va Suku ka va vangula alimi a litepa lekuatiso liocikomo. Ndaño afendeli va Suku ka va vangula alimi a litepa ndeci ca pita kocita catete pole cilo, va pongoluila esapulo Liusoma kueci ci pitahãla 670 kalimi. (Ovil. 2:9-11) Afendeli va Suku, va siata oku panga alivulu kalimi alua, kuenje, esapulo Liusoma li kasi oku li sanduila kolonepa viosi violuali. a Eci ocindekaise cikuavo ci lekisa okuti Yehova o kasi oku kuatisa Soma Yesu Kristu, oco a songuile upange wetu woku kunda. (Mat. 28:19, 20) Ndomo tua konomuisa ale ovimalẽho vimue tua talavaya lavio, oco tu tẽlise upange waco vokuenda kuo 100 canyamo, kũlĩhĩsa ndomo Soma a siata oku tu pindisa oco tu kuatise omanu, loku tu vetiya oco tu kale alongisi Vondaka ya Suku.​—2 Tim. 2:2.

3. Momo lie tu talavayela lovimalẽho via litepa kupange woku kunda?

³ Yesu wa sokisa “Ondaka Yusoma” lombuto kuenda utima womunu, losi. (Mat. 13:18, 19) Ndeci ongunja yi talavaya lovimalẽho via litepa poku pongiya osi osimbu ka ya imbile ombuto, afendeli va Yehova va siata oku talavaya lovimãleho via litepa okuti va vetiya ovitima viomanu oco va tambule esapulo Liusoma. Vimue pokati kovimalẽho viaco via kuatisa kupange woku kunda vokuenda kuotembo yimue. Vikuavo ndeci alivulu kuenda olorevista, vi kasi oku amamako oku kuatisa kupange woku kunda. Oku litepa kuolonjila vioku kunda via tukuiwa vocipama ca pita, kuenda ovimalẽho viosi tua kũlĩhĩsa toke cilo, via kuatisa akundi Vusoma oku kundila omunu lomunu.​—Ovil. 5:42; 17:2, 3.

4, 5. Olongalamafone va talavaya lavio ndati, pole nye ca kambele kokuavio?

 ⁴ Olohundo via ngalavaliwa. Oku upisa kunyamo wo 1930 toke vokuenda kunyamo wo 1940, akundi va enda oku yevalisa olohundo Viembimbiliya via ngalavaliwa lekuatiso liongalamafone. Olohundo viaco, va enda oku vi yevalisa vakukutu atãlo. Vimue pokati kolohundo viaco via kuata olosapi ndeci: “Elongiso Lia Suku Umosi Muvatatu,” “O purgatoriu” kuenda “Usoma.” Olohundo viaco via enda oku lekisiwa ndati? Manji umue o tukuiwa hati, Clayton Woodworth, Jr, wa papatisiwa kunyamo wo 1930 ko Estados Unidos, wa popia hati: “Kupange woku kunda, nda enda oku ambata ongalamafone yimue yitito haiyo yi kuete ocikuatelo okuti, ca leluka oku yambata loku yi sika. Eci ndi pitĩla pepito, ndi yikula ongalamafone, loku yi kuata ciwa kuenje ndi totola kepito. Eci omunu nda sanga a yikula epito, ndu u sapuila ndoco: ‘Ñuete esapulo limue likuete esilivilo ndi yongola okuti, o li yevelela.’” Omanu va enda oku tambulula ndati? Manji Woodworth wa amisako hati: “Olonjanja vialua, omanu va enda oku tambulula ciwa. Pole, olonjanja vimue ka va tavaile, omo lioku sima okuti, ñasi oku landisa ongalamafone.”

⁵ Kunyamo wo 1940, kua ngalavaliwa eci ci pitahãla 90 kolohundo kuenda kua pangiwa ohulukãi yalonga ovisikilo. Manji John E. Barr, wa kala ukundi wotembo yosi ko Grã-Bretanya kotembo yaco, kuenda noke weya oku tiamẽla Kosungu Yolombangi Via Yehova, wa popia siti: “Oku upisa kunyamo wo 1936 toke wo 1945, ongalamafone ya kala ekamba liange lia velapo. Kuenje, nda sia yambatele, ndi kala ndu okuti nda nyelela. Oku yevelela ondaka ya manji Rutherford pepito ca enda oku vetiya omanu kuenda ca kala ndu okuti eye o kasi oku vangula lomunu vepuluvi liaco. Pole oku talavaya longalamafone kupange woku kunda, ka ca vetiyile enene utima womanu.”

6, 7. (a) Ekuatiso lipi, kuenda nye ca kambeleko koku talavaya lotuikanda tuoku eca uvangi? (b) Yehova wa siata oku kapa ndati Ondaka yaye vovimẽla vietu?

 ⁶ Otuikanda tuoku eca uvangi. Oku upisa kunyamo wo 1933, akundi va vetiyiwa oku talavaya lotuikanda tuoku eca uvangi poku kundila konjo lanjo. Otuikanda tuaco tua kuata eci ci soka 8 ale 13 kolosentimetulu. Mua sonehiwile esapulo limue Liembimbiliya li teta onimbu kuenda alomboluilo alivulu Embimbiliya okuti, omunu wa sangiwa o pondola oku vi tambula. Hundi wa enda oku eca lika otuikanda tuaco komunu loku pinga kokuaye oco a tu tange. Manji umue o tukuiwa hati Lilian Kammerud, wa kala omisionariu kofeka yo Porto Riku kuenda ko Argentina, wa popia hati: “Nda sola calua ocisimĩlo coku talavaya lotuikanda tuoku eca uvangi.” Momo lie? Eye wa popia hati: “Momo havosiko tua tẽlele oku fetika ombangulo lonjila ya leluka. Otuikanda tuaco tua ñuatisa oku lianja poku sapela lomanu.”

⁷ Manji David Reusch, okuti wa papatisiwa kunyamo wo 1918, wa popia hati: “Oku talavaya lotuikanda tuoku eca uvangi, ca kuatisa vamanji. Momo, vamue pokati kavo va simaile okuti ka va tẽla oku vangula ciwa lomanu.” Ocimalẽho caco ca kuatele ongave. Manji Reusch wamisako hati: “Olonjanja vimue tua enda oku sanga omanu va simaile okuti tu vitende. Valua pokati ketu ka tua tẽlele oku vangula. Pole, Yehova wa kala oku tu pongiya oco tu vangule ndolondingupange viaye. Eye wa sandiliya onjila yoku kapa olondaka viaye vovimẽla vietu poku tu longisa ndomo tu kundila omanu konjo lanjo lekuatiso Liovisonehua. Pole, tueya oku kuatisiwa calua Losikola Yupange Wakristão, ya fetika oku upisa kunyamo wo 1940.”​—Tanga Yeremiya 1:6-9.

8. Ecelela ndati oku pindisiwa la Kristu?

⁸ Alivulu. Tunde kunyamo wo 1914, afendeli va Yehova va panga eci ci pitahãla 100 kalivulu a lombolola ovolandu Embimbiliya. Amue pokati kalivulu aco, a pangiwa locimãho coku pindisa akundi oco va loñolohe kupange woku kunda. Manji umue kofeka yo Dinamarka o tukuiwa hati Anna Larsen, okuti tunde eci a fetika oku kunda papita ale 70 kanyamo, wa popia hati: “Yehova wa tu kuatisa oku kala akundi va loñoloha lekuatiso Liosikola Yupange Wakristão kuenda lekuatiso lialivulu tua siata oku tambula. Njivaluka okuti elivulu liatete lia kuata osapi hati, Auxílio Teocrático aos Publicadores do Reino, lia sandekiwa kunyamo wo 1945.” Kunyamo wo 1946 kua sandekiwa elivulu likuavo losapi hati: “Equipado Para Toda Boa Obra.” (Kelimi Lioputu, lia sandekiwa kunyamo wo 1952.) Cilo, tu kuete elivulu losapi hati: Kuatisiwa Losikola Yupange Wakristão, lia sandekiwa kunyamo wo 2001.” Osikola Yupange Wakristão kumue lalivulu akuavo, onjila yimue Yehova a siata oku tu kuatisa layo oco a “tu ĩhe unene woku linga oloñuatisi viupange waye.” (2 Va Kor. 3:5, 6) Wa lisonehisa ale Kosikola Yupange Wakristão? Wa siata oku ambata elivulu liove Osikola Yupange, kolohongele olosemana viosi loku kuama osimbu manji a songola  osikola? Nda wa ci linga, o kasi oku ecelela oku pindisiwa la Kristu oco o kale ulongisi uwa.​—2 Va Kor. 9:6; 2 Tim. 2:15.

9, 10. Alivulu a siata oku kuatisa ndati koku waya kuenda oku tapela ombuto yocili?

⁹ Yehova lekuatiso liocisoko caye, wa siata oku tu ĩha alivulu a tu kuatisa oku lombolola ovina Embimbiliya li longisa. Elivulu losapi hati: A Verdade Que Conduz à Vida Eterna, lia sandekiwa kunyamo wo 1968, lia vetiya omanu valua. “Upange Wetu Wusoma wosãi ya Kuvala wo 1968 kelimi Liongelesi wa lombolola okuti, ca sukilile oku vokiyako elivulu, Verdade”. Omo liaco, kosãi Yenyenye Linene o Betele ko Brooklyn, ya sokiya oku vokiya vamanji oco va talavaye toke kuteke.” Ocipama caco camisako ndoco: “Kosãi Yenyenye etendelo lialivulu Verdade, vociseleko lia pitahãla olohulukãi yalivulu!” Kunyamo wo 1982 ci pitahãla 100 colohulukãi vialivulu a sandekiwile kueci ci soka 116 kalimi. Vokuenda kueci ci soka 14 kanyamo oku upisa kunyamo wo 1968 toke wo 1982, elivulu Verdade, lia kuatisa eci ci pitahãla ohuluwa yomanu okuti va linga akundi Vusoma. b

¹⁰ Kunyamo wo 2005, kua sandekiwa elivulu likuavo li kuatisa koku longisa Embimbiliya losapi hati: Embimbiliya Lilongisa Nye? Kua pangiwa 200 kolohuluwa vialivulu kueci ci soka 256 kalimi. Onima yipi yeyililako? Tunde kunyamo wo 2005 toke wo 2012, ci panda 1,2 kolohuluwa viomanu va linga akundi volondaka viwa. Vokuenda kuotembo yaco, etendelo liomanu va kasi oku lilongisa Embimbiliya lia kala eci ci soka 6 kolohuluwa, lia livokiya eci ci soka 8,7 kolohuluwa. Ocili okuti, Yehova o kasi oku sumũlũisa alikolisilo etu oku kũla kuenda oku tapela ombuto Yusoma.​—Tanga 1 Va Korindo 3:6, 7.

11, 12. Ndomo ca lekisiwa vovisonehua via tukuiwa, olorevista vietu via sandekiwilile velie?

¹¹ Olorevista. Kefetikilo Utala Wondavululi wa sandekiwilile lika “okacunda katito” vakuete elavoko “lioku enda kilu.” (Luka 12:32; Va Hev. 3:1) Keteke 1, kosãi ya Mbalavipembe kunyamo wo 1919, ocisoko ca Yehova ca sandeka orevista yikuavo ya pongiyiwila oku vetiya ocimunga cikuavo comanu. Orevista yaco ya kũlĩhĩwile calua la Vakuakulilongisa Embimbiliya kuenda omanu valua vokuenda kuanyamo alua, momo ya sandekiwa enene okuti, Utala Wondavululi ci sule. Kefetikilo ya tukuiwile hati, Idade de Ouro. Kunyamo wo 1937, onduko yaco ya pongoluiwa okuti, Consolação. Kuenje, oku upisa kunyamo wo 1946, ya fetika oku tukuiwa hati, o Despertai!

¹² Vokuenda kuanyamo, olorevista Utala Wondavululi kuenda o Despertai! via pita va pongoloko amue, pole ocimãho cavio coku sapula Usoma wa Suku kuenda oku vetiya omanu oco va kolele Kembimbiliya, ka ca pongolokele. Koloneke vilo, kua siata oku sandekiwa Utala Wondavululi welilongiso kuenda Utala Wondavululi wowiñi. “Vakuanjo” okuti “okacunda katito” kuenda “olomeme vikuavo” ovo lika va tambula Utala Wondavululi welilongiso. c (Mat. 24:45; Yoa. 10:16) Utala Wondavululi wowiñi wa pongiyiwila vana ka va kũlĩhile ocili pole, va sumbila Suku kuenda Embimbiliya. (Ovil. 13:16) O Despertai! ya sandekiwila  omanu vana ka va kũlĩhĩle ovina vialua viatiamẽla Kembimbiliya kuenda ku Suku yocili, Yehova.​—Ovil. 17:22, 23.

13. Nye ci ku komohisa catiamẽla kolorevista vietu? (Kũlĩhĩsa o mapa losapi hati: “ Alivulu a Sandekiwa Calua Voluali.”)

¹³ Kefetikilo liunyamo wupange wo 2014, osãi losãi kua sandekiwa eci ci pitahãla 44 kolohulukãi violorevista Despertai! kuenda 46 kolohulukãi Viutala Wondavululi. O Despertai! ya enda oku pongoluiwa kueci ci soka 100 kalimi kuenda Utala Wondavululi, kueci ci pitahãla 200 kalimi, eci ci lekisa okuti ovio olorevista vi sandekiwa vali enene loku eciwa voluali! Pole, evokiyo liaco ka li tu komohisa. Momo, volorevista viaco mu sangiwa esapulo Yesu a popele okuti, li ka kundiwa koluali luosi.​—Mat. 24:14.

14. Nye tua siata oku sandeka lombili yalua, kuenda momo lie?

¹⁴ Embimbiliya. Kunyamo wo 1896, Manji Russell kumue la vamanji va kala oku talavaya laye, va pongolola onduko yocisoko ca enda oku sandeka alivulu okuti, oco mua kongelele ondaka yokuti Embimbiliya. Kuenje, yeya oku tukuiwa hati: Sociedade Torre de Vigia de Bíblias e Tratados. Ca sungulukile oku linga epongoloko liaco momo, Embimbiliya olio ocimãleho ca velapo coku sandeka olondaka viwa Viusoma. (Luka 24:27) Tunde eci onduko yaco ya pongoluiwa, afendeli va Suku va siata oku lekisa ombili poku kuatisa koku sandeka kuenda oku tanga Embimbiliya. Kunyamo wo 1926, lomakina yetu muẽle tua panga onepa yimue Yovisonehua vio Helasi, yi tukuiwa, The Emphatic Diaglott, via pongoluiwa la Benjamin Wilson. Tunde kunyamo wo 1942, kua pangiwa eci ci soka 700.000 Kambimbiliya o Versão Rei Jaime, kuenje a eciwa komanu. Noke lianyamo avali, tua fetika oku panga o Versão Americana Padrão, okuti onduko Yehova yi sangiwamo ci soka 6.823 kolonjanja. Kunyamo wo 1950, tua eca eci ci pitahãla 250.000 Kambimbiliya.

15, 16. (a) Onepa yipi yo Tradução do Novo Mundo o sole calua? (Tanga pokakasia losapi hati: “ Oku Yayuisa Upange Woku Pongolola Embimbiliya.”) (b) Ecelela ndati okuti Yehova o vetiya utima wove?

¹⁵ Kunyamo wo 1950, kua sandekiwa o Tradução do Novo Mundo das Escrituras Gregas Cristãs (okuti kelimi Lioputu lia sandekiwa kunyamo wo 1963.). Embimbiliya liosi lio Tradução do Novo Mundo das Escrituras Sagradas, lia sandekiwa kunyamo wo 1961. Pole, (kelimi Lioputu lia sandekiwa kunyamo wo 1967). Embimbiliya liaco lia eca esivayo ku Yehova, momo onduko yaye ya sonehiwa vali povinimbu yi sesamẽla vovisonehua vio Heveru. Onduko ya Suku yi mõlehavo ci soka 237 kolonjanja Vovisonehua vio Helasi. Oco yi kuate upopi wa suapo, ya siata oku konomuisiwa olonjanja vialua. Oco yi kuate ulandu wa suapo loku leluisa u popi waco, kunyamo wo 2013 kua lingiwa ekonomuiso likuavo kelimi Liongelesi. Kunyamo wo 2013, ci pitahãla 201 kolohulukai Viembimbiliya lio Tradução do Novo Mundo lia sandekiwa liosi, ale lia sandekiwa lika volonepa vimue, kueci ci soka 121 kalimi.

¹⁶ Nye omanu vamue va siata oku yeva vovitima viavo poku tanga o Tradução do Novo Mundo, kelimi liavo? Ulume umue kofeka yo Nepal, wa popia hati: “Omanu valua ka va kuatele elomboloko lia suapa poku tanga Embimbiliya kelimi lio Nepale omo okuti upopi waco ka wa lelukile. Pole, cilo tu pondola oku  kuata elomboloko lia suapo Liembimbiliya, momo upopi waco wa leluka.” Ukãi umue kofeka yo Repúblika Centro-Afrikana, eci a fetika oku tanga Embimbiliya kelimi lio Sango wa fetika oku lila loku popia hati: “Eli, elimi liovutima wange.” Vosi yetu, tu pondola oku ecelela okuti Yehova o vetiya utima wetu poku tanga Ondaka yaye oloneke viosi ndeci ukãi wa tukuiwa ndeti a linga.​—Osa. 1:2; Mat. 22:36, 37.

17. O lekisa ndati okuti wa sanjukila ovimalẽho lepindiso o tambula kuenda onima yipi o ka kuata nda wa ci linga?

¹⁷ Wa sanjukila hẽ ovimalẽho kuenda epindiso Soma Yesu Kristu a siata oku tu ĩha? Wa siata hẽ oku sanda otembo yoku tanga alivulu a pangiwa locisoko ca Suku kuenda o talavaya la-o oco o kuatise vakuene? Nda wa ci linga, o ka sokisa olondaka viove levi viamanji Opal Betler, wa papatisiwa keteke 4 kosãi ya Mbalavipembe kunyamo wo 1914. Eye wa popia hati: “Vokuenda kuanyamo, ame lulume wange [Edward] tua enda oku talavaya longalamafone kuenda olopapelo vioku eca uvangi. Tua enda oku eca uvangi konjo lanjo lalivulu, otualivulu kuenda olorevista. Tua endaile kupange woku kunda loku eca alivulu. Noke tua pindisiwa ndomo tu linga apasu kuenda oku longisa Embimbiliya komanu vana va lekisa onjongole. Wa kala upange walua pole, u nena esanju.” Yesu wa likuminya kolondonge viaye okuti va ka kuata upange walua woku imba ombuto, woku ungula loku sanjukila kumuamue. Omanu valua va sokisiwa la manji Opal, va pondola oku limbuka oku tẽlisiwa kuohuminyo yaco.​—Tanga Yoano 4:35, 36.

18. Esumũlũho lipi tu kuete?

¹⁸ Omanu valua okuti ka va kasi oku pokola ku Soma, va pondola oku sima okuti, afendeli va Suku “omanu vaño, haivo ka va longisiwile.” (Ovil. 4:13) Pole, sokolola ciwa ulandu waco. Soma wa ecelela okuti, omanu vaño, haivo ka va longisiwile, va kuata unene woku pongolola alivulu loku a sandeka oco a eciwe komanu voluali luosi! Ocina ca velapo ceci okuti, eye wa siata oku tu pindisa loku tu vetiya oku talavaya lovimalẽho viaco koku sandeka esapulo liwa komanu vo kolofeka viosi. Omo liaco, tu kuete esumũlũho lioku talavaya la Kristu kupange woku waya ombuto yocili loku longisa omanu oco va linge olondonge!