1, 2. (a) Ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha, ndi mini zwo thusaho u phaḓaladza mafhungo maḓifha Muvhusoni woṱhe wa Roma? (b) Ri na vhuṱanzi vhufhio ha uri ri tikedzwa nga Yehova misini yashu? (Sedzani bogisi “ Mafhungo Maḓifha nga Nyambo Dzi Fhiraho 670.”)

 VHAENI vhe vha vha vho dala Yerusalema vho mangadzwa vhukuma nga zwe vha vha vha tshi khou zwi pfa. Vhagalilea vho vha vha tshi khou amba nyambo dzi sili nga u tou elela nahone mulaedza we vha u ḓivhadza wo kunga vhathetshelesi vhavho. Ho vha hu nga Pentekoste ya 33 C.E., nahone vhafunziwa vho vha vho ṋewa tshifhiwa tsha u amba nga nyambo dzo fhamba-fhambanaho—vhuṱanzi ha uri vha tikedzwa nga Mudzimu. (Vhalani Mishumo 2:1-8, 12, 15-17.) Mafhungo maḓifha e vha a huwelela ḽeneḽo ḓuvha o swika kha vhathu vha vhubvo ho fhamba-fhambanaho nahone nga murahu a phaḓalala kha Muvhuso woṱhe wa Roma.—Vhakol. 1:23.

² Ṋamusi, vhashumeli vha Mudzimu a vha ambi nga lwa vhuṱolo nga nyambo dzo fhamba-fhambanaho. Naho zwo ralo, vha ṱalutshedzela mulaedza wa Muvhuso nga nyambo dzi fhiraho 670, dzine dza vha nyambo nnzhi u fhira dza ḓanani ḽa u thoma ḽa miṅwaha. (Mish. 2:9-11) Vhathu vha Mudzimu vho bveledza khandiso nnzhi nga nyambo nnzhi lwe mulaedza wa Muvhuso wa swika zwipiḓani zwoṱhe zwa khungulu. a Na zwenezwi ndi vhuṱanzi ho khwaṱhaho ha uri Yehova u khou shumisa Khosi Yesu Kristo u livhisa mushumo washu wa u huwelela. (Mat. 28:19, 20) Musi ri tshi vusulusa zwiṅwe zwishumiswa zwe ra zwi shumisa u itela u khunyeledza wonoyu mushumo miṅwahani i fhiraho 100 yo fhelaho, ṱhogomelani nḓila ye Khosi ya ri gudisa ngayo nga zwiṱuku nga zwiṱuku uri ri fune vhathu na u ri ṱuṱuwedza uri ri vhe vhagudisi vha Ipfi ḽa Mudzimu.—2 Tim. 2:2.

3. Ndi ngani ri tshi shumisa zwishumiswa zwo fhamba-fhambanaho mushumoni washu wa u huwelela?

³ Yesu o vhambedza “mulaedza wa Muvhuso” na mbeu nahone mavu a a vhambedza na mbilu ya muthu. (Mat. 13:18, 19) Samusi mulimi a tshi nga shumisa zwishumiswa zwo fhamba-fhambanaho u itela u lima mavu na u lugiselela u zwala mbeu, vhathu vha Yehova vho shumisa zwishumiswa zwo fhamba-fhambanaho zwe zwa vha thusa u lugiselela mbilu dza vhathu vha dzimilioni uri vha ṱanganedze mulaedza wa Muvhuso. Zwiṅwe zwa zwenezwo zwishumiswa zwo shumiswa lwa tshifhinganyana. Zwiṅwe, zwi ngaho dzibugu na  dzimagazini, zwo bvela phanḓa zwi tshi ita mushumo wa ndeme. Zwishumiswa zwoṱhe zwine zwa ḓo haseledzwa hafha zwo thusa vhahuweleli vha Muvhuso uri vha ambe na vhathu vho livhana zwifhaṱuwo, zwo fhambana na vhunzhi ha nḓila dza u davhidzana na vhathu vhanzhi dzo bulwaho kha ndima yo fhiraho.—Mish. 5:42; 17:2, 3.

4, 5. Rekhodo dza giramafoni dzo shumiswa hani, fhedzi ndi mini zwe dza vha dzi tshi kundwa u zwi swikelela?

⁴ Nyambo dzo rekhodiwaho. Nga vho-1930 u swika nga vho-1940, vhahuweleli vho shumisa nyambo dzo rekhodiwaho dza Bivhili dze dza tambiwa kha giramafoni dzi hwaleaho. Nyambo iṅwe na iṅwe yo vha i tshi fhedza mimunithi i re fhasi ha miṱanu. Nga zwiṅwe zwifhinga nyambo dzo rekhodiwaho dzo vha dzi na zwiṱoho zwipfufhi, zwi ngaho “Vhuraruthihi,” “Phagatori,” na “Muvhuso.” Dzenedzo rekhodo dzo vha dzi tshi shumiswa hani? Wahashu Clayton Woodworth, Jr., we a lovhedzwa nga 1930 ngei United States, o ri: “Ndo vha ndi tshi ṱuwa na giramafoni ṱhukhu i fanaho na phuthumennde, nda wainda tshipirinngi hu tshee nga phanḓa, yo vha i na luṋanga lune nda lu vhea fhethu ho teaho lumemeni lwa rekhodo u itela uri i tambe zwavhuḓi. Musi ndi tshi swika muḓini, ndo vha ndi tshi vula phuthumennde, nda vhea luṋanga fhethu ho teaho nahone nda khokhonya. Musi ṋemuḓi a tshi vula vothi, ndo vha ndi tshi ri, ‘Ndi na mulaedza wa ndeme une nda ṱoḓa uri ni u pfe.’” Vhathu vho vha vha tshi aravha hani? Wahashu Woodworth u ri: “Kanzhi vhathu vho vha vha tshi aravha zwavhuḓi. Nga zwiṅwe zwifhinga, vhathu vho vha vha tshi hanzhamedza vothi. Vhaṅwe vho vha vha tshi humbula uri ndi khou rengisa dzigiramafoni.”

⁵ Nga 1940, ho vha ho no vha na nyambo dzo rekhodiwaho dzo fhamba-fhambanaho dzi fhiraho 90 nahone ho vha ho no itwa rekhodo dzi fhiraho milioni. John E. Barr, we a vha a tshi khou vula nḓila ngei Britain nga tshenetsho tshifhinga nahone we nga murahu a vha muraḓo wa Tshigwada tshi Langaho, o ri: “U bva nga 1936  u swika nga 1945, giramafoni yo vha i khonani yanga ine nda tshimbila nayo tshifhinga tshoṱhe. Zwi re zwone ndi uri ndo vha ndi tshi ḓipfa ndo xela musi ndi si nayo. U pfa ipfi ḽa Wahashu Rutherford musi ndi muḓini wa muthu zwo vha zwi tshi ṱuṱuwedza vhukuma; zwo vha zwi tshi tou nga u henefho. Ndi ngoho uri musi ri tshi shumisa giramafoni ro vha ri sa koni u swikelela sia ḽa vhuḓinḓa ḽa u funza, ḽine ḽa vha u kwama mbilu dza vhathu.”

6, 7. (a) Ndi zwifhio zwivhuya na vhuleme ha u shumisa garaṱa dza u ṱanziela? (b) Yehova o ‘dzhenisa maipfi milomoni yashu’ nga muhumbulo ufhio?

⁶ Garaṱa dza u ṱanziela. U thoma nga 1933, vhahuweleli vho ṱuṱuwedzwa uri vha shumise garaṱa dza u ṱanziela vhuḓinḓani ha nnḓu nga nnḓu. Garaṱa ya u ṱanziela yo vha i vhuphara vhu ṱoḓaho u lingana na senthimithara tharu na vhulapfu ha senthimithara ṱhanu. Yo vha i na mulaedza mupfufhi wa Bivhili na ṱhaluso ya khandiso yo thewaho Bivhilini ye ṋemuḓi a vha a tshi nga i wana. Muhuweleli o vha a tshi sokou ṋea ṋemuḓi garaṱa nahone a mu humbela uri a i vhale. Lilian Kammerud, we a fheleledza o vha murumiwa ngei Puerto Rico na Argentina o ri: “Ndo vha ndi tshi funa u ṱanziela nga garaṱa.” Ndi ngani? “Vhaṅwe vhashu ro vha ri si na vhukoni ha u amba zwavhuḓi. Nga zwenezwo, garaṱa yo nthusa uri ndi ḓowele u thoma nyambedzano na vhathu.”

⁷ Wahashu David Reusch, we a lovhedzwa nga 1918, o ri: “Garaṱa dza u ṱanziela dzo thusa vhahashu, ngauri ndi vha si gathi vhukuma vhe vha vha vha tshi kona u amba zwithu zwo teaho.” Naho zwo ralo, tshenetshi tshishumiswa ho vha hu na hune tsha ṱahela hone. Wahashu Reusch u ri: “Nga zwiṅwe zwifhinga ro vha ri tshi ṱangana na vhathu vhane vha humbula uri a ri koni u amba. Zwi re zwone ndi uri vhunzhi hashu ro vha ri sa koni u amba. Fhedzi Yehova o vha a tshi khou ri lugisela uri ri ḓowele u ya kha vhathu samusi ri vhaḓinḓa vhawe. A zwo ngo dzhia tshifhinga tshilapfu uri a ri funze u shumisa Maṅwalo musi ri tshi amba na vhathu mahayani avho. O shumisa Tshikolo tsha Vhuḓinḓa ha lwa Ṱaḓulu tshe tsha thoma nga vho-1940.”—Vhalani Yeremia 1:6-9.

8. Ni nga tendela hani Kristo uri a ni gudise?

⁸ Dzibugu. U bva nga 1914, vhathu vha Yehova vho gandisa bugu dzo fhamba-fhambanaho dzi fhiraho 100 dzine dza haseledza thero dza Bivhili. Dziṅwe dza dzenedzo bugu dzo vha dzo itwa nga ho livhaho u gudisa vhahuweleli uri vha vhe vhaḓinḓa vha bvelelaho. Anna Larsen, wa ngei Denmark, a re na miṅwaha ya 70 e muhuweleli u ri: “Yehova o ri thusa uri ri vhe vhahuweleli vha bvelelaho nga Tshikolo tsha Vhuḓinḓa ha lwa Ṱaḓulu na bugu dzi tshimbidzanaho natsho dze ra ṋewa dzone. Ndi kha ḓi humbula uri iṅwe ya dzenedzo bugu yo vha i tshi pfi Theocratic Aid to Kingdom Publishers, ye ya bviswa nga 1945. Ya tevhelwa nga ine ya pfi “Equipped for Every Good Work,” ye ya gandiswa nga 1946. Zwino ri na bugu Vhuyelwani Nga Tshikolo tsha Vhuḓinḓa ha lwa Ṱaḓulu, yo gandiswaho nga 2001.” Ndi ngoho uri Tshikolo tsha Vhuḓinḓa ha lwa Ṱaḓulu na bugu dzi tshimbidzanaho natsho, zwo thusa vhukuma musi Yehova a tshi ita uri “ri fanelee zwavhuḓi u vha vhaḓinḓa.” (2 Vhakor. 3:5, 6) Naa no ḓiṅwalisa Tshikoloni tsha Vhuḓinḓa ha lwa Ṱaḓulu? Naa ni ḓa na bugu Tshikolo Tsha Vhuḓinḓa muṱanganoni vhege iṅwe na iṅwe na tevhelela  musi mufari wa tshikolo a tshi i shumisa? Arali ni tshi ita nga u ralo, ni ḓo vha ni tshi khou tendela Kristo a tshi ni gudisa uri ni vhe mugudisi wa khwine.—2 Vhakor. 9:6; 2 Tim. 2:15.

9, 10. Bugu dzo thusa hani u ṱavha na u sheledza mbeu ya ngoho?

⁹ Yehova o dovha a ri thusa nga u ita uri ndangulo yawe i bveledze bugu dzine dza thusa vhahuweleli uri vha ṱalutshedze pfunzo dza mutheo dza Bivhili. Bugu Ngoho Ine ya Isa Vhutshiloni vhu Sa fheli yo thusa vhukuma. Yo gandiswa lwa u thoma nga 1968 [nga Luisimane] nahone ya kwama vhathu nga u ṱavhanya. Khandiso ya Kingdom Ministry ya November 1968 yo ri: “Vhathu vhanzhi vho vha vha tshi ṱoḓa bugu Ngoho lwe nga September fekhiṱhiri ya Sosaithi ngei Brooklyn ya ita ndugiselelo yo khetheaho uri i gandiswe vhusiku.” Yeneyo thero yo bvela phanḓa i tshi ṱalutshedza zwi tevhelaho: “Nga August tshivhalo tsha bugu Ngoho dze vhathu vha vha vha tshi khou dzi ṱoḓa, tsho vha tshi tshi fhira dzine ra vha nadzo nga milioni na hafu!” Nga 1982, ho vha ho no gandiswa bugu dzi fhiraho milioni dza 100 nga nyambo dza 116. Miṅwahani ya 14 u bva nga 1968 u swika nga 1982, bugu Ngoho yo thusa nga u ita uri hu vhe na nyengedzeo ya vhahuweleli vha Muvhuso vha fhiraho milioni nthihi. b

¹⁰ Nga 2005, ha bviswa tshiṅwe tshishumiswa tshi swayeaho tsha u thusa u guda Bivhili, tshine tsha vha bugu Bivhili I Funza Mini Zwa Vhukuma? Ho no gandiswa kopi dza milioni dza 200 nga nyambo dza 256! Yo vha na mvelelo dzifhio? Nga miṅwaha ya sumbe fhedzi, u bva nga 2005 u swika nga 2012, vhathu vha ṱoḓaho u vha milioni dza 1,2 vho vha vhahuweleli vha mafhungo maḓifha. Nga tshenetsho tshifhinga, tshivhalo tsha vhathu vhe vha vha vha tshi khou guda na riṋe Bivhili tsho engedzea u bva kha milioni dza 6 tsha swika kha milioni dza 8,7. A zwi timatimisi uri Yehova u khou fhaṱutshedza vhuḓidini hashu ha u zwala na u sheledza mbeu ya ngoho ya Muvhuso.—Vhalani 1 Vhakorinta 3:6, 7.

11, 12. U tendelana na maṅwalo o sumbedzwaho, magazini dzashu dzo ṅwalelwa vhafhio?

¹¹ Dzimagazini. U thomani magazini une wa pfi The Watch Tower wo vha wo livhiswa nga maanḓa kha vha “sambi ḽiṱuku,” vha re na “mukovhe wa u vhidzelwa ṱaḓulu.” (Luka 12:32; Vhaheb. 3:1) Nga ḽa 1 October, 1919, ndangulo ya Yehova ya thoma u gandisa muṅwe magazini we wa vha wo itelwa u kunga vhaṅwe vhathu. Wonoyo magazini wo funwa nga maanḓa nga Vhagudi vha Bivhili na vhaṅwe vhathu lwe miṅwaha minzhi wa tshimbila u fhira magazini une wa pfi The Watch Tower. U thomani wonoyo magazini wo vha u tshi vhidzwa The Golden Age. Nga 1937, ḽeneḽo dzina ḽa shandulwa ḽa vha Consolation. Nga 1946 wa vhidzwa Awake!

¹² Mahumini a miṅwaha, kuṅwalele na tshivhumbeo zwa Tshiingamo na Awake! zwo shanduka, fhedzi ndivho a yo ngo shanduka—ndi u ḓivhadza Muvhuso wa Mudzimu na u ita uri vhathu vha vhe na lutendo kha Bivhili. Ṋamusi hu na magazini wa Tshiingamo u gudwaho na wa tsimuni. Magazini u gudwaho ndi wa “vha nnḓu”—ndi uri vhoṱhe vha “sambi ḽiṱuku na vha “dziṅwe nngu.” c (Mateo 24:45; Yohane 10:16) Magazini wa tsimuni ndi wa vha sa athu ḓivha ngoho, fhedzi vhane vha ṱhonifha Bivhili na Mudzimu. (Mish.  13:16) Magazini wa Awake! u livhisa ṱhogomelo kha vha sa ḓivhi zwinzhi nga ha Bivhili na Yehova, Mudzimu wa ngoho.—Mish.17:22, 23.

13. Ndi mini zwine na wana zwi tshi swayea nga magazini dzashu? (Haseledzani tshati “ Mivhigo ya Shango Ḽoṱhe ya Khandiso.”)

¹³ U thoma nga ṅwaha wa 2014, ho vha hu tshi vho gandiswa kopi dza Awake! dzi fhiraho milioni dza 44 na kopi dza Tshiingamo dza milioni dza 46 ṅwedzi muṅwe na muṅwe. Magazini wa Awake! wo ṱalutshedzelwa nga nyambo dza 100 nahone Tshiingamo nga nyambo dzi fhiraho 200, zwe zwa ita uri dzi vhe magazini dzine dza phaḓaladzeswa ḽifhasini ḽoṱhe! Wonoyo mushumo muhulwane we wa swikelelwa a wo ngo tea u ri mangadza. Dzenedzi magazini dzi na mulaedza we Yesu a amba uri u tea u huwelelwa ḽifhasini ḽoṱhe.—Mat. 24:14.

14. Ndi mini zwe ra zwi tikedza nga u fhisea nahone ndi ngani?

¹⁴ Bivhili. Nga 1896, Wahashu Russell na khonani dzawe vho shandula dzina ḽa dzangano ḽe vha ḽi shumisa u gandisa khandiso uri ḽi katele na ipfi Bivhili; ḽo mbo ḓi ḓivhiwa sa Watch Tower Bible and Tract Society. Yeneyo tshanduko yo vha yo tea ngauri Bivhili yo ḓi dzula i tshishumiswa tshihulwane tsha u phaḓaladza mafhungo maḓifha nga ha Muvhuso. (Luka 24:27) U tendelana na ḽeneḽo dzina ḽa dzangano ḽi re mulayoni, vhashumeli vha Mudzimu vho tikedza nga u fhisea u phaḓaladzwa ha Bivhili na u ṱuṱuwedza vhathu uri vha i vhale. Sa tsumbo, nga 1926, ro shumisa mitshini yashu u gandisa The Emphatic Diaglott, ṱhalutshedzelo ya Maṅwalo a Tshikriste a Lugerika yo bveledzwaho nga Benjamin Wilson. U thoma nga 1942, ro gandisa na u phaḓaladza kopi dza 700 000 dza King James Version yo fhelelaho. Nga murahu ha miṅwaha mivhili fhedzi, ra thoma u gandisa American Standard Version, ine ya shumisa dzina Yehova lwa 6 823. Nga 1950, ro vha ro no phaḓaladza kopi dzi fhiraho 250 000.

15, 16. (a) Ndi mini zwine na zwi takalela nga New World Translation? (Haseledzani bogisi “ U Ṱavhanyisa U Ṱalutshedzelwa ha Bivhili.”) (b) Ni nga tendela hani Yehova uri a kwame mbilu yaṋu?

¹⁵ Nga 1950 ho bviswa Ṱhalutshedzelo Ya Shango Ḽiswa Ya Maṅwalo A Tshikriste A Lugerika nga Luisimane. Volumu yo fhelelaho ya New World Translation of the Holy Scriptures yo bviswa nga 1961. Yeneyi ṱhalutshedzelo i hulisa Yehova nga u vhuyedzedza dzina ḽawe fhethu he ḽa vha ḽi tshi bvelela hone kha maṅwalwa a u thoma a Luheberu. Dzina ḽa Mudzimu ḽi dovha ḽa bvelela lwa 237 kha ndimana khulwane dza Maṅwalo a Tshikriste a Lugerika a New World Translation. U itela u vha na vhungoho ha uri yo tea nahone i a vhalea nga hune zwa nga konadzea ngaho, New World Translation yo vusuluswa lwo vhalaho, i kha ḓi tou bva u dovha ya vusuluswa nga 2013. Tsha 2013, ho no gandiswa kopi dzi fhiraho milioni dza 201 dza New World Translation yo fhelela kana i songo fhelela nga nyambo dza 121.

¹⁶ Vhaṅwe vho aravha hani musi vha tshi vhala New World Translation nga luambo lwavho? Muṅwe munna wa ngei Nepal o ri: “Vhanzhi vho vha vha tshi konḓelwa u pfesesa ṱhalutshedzelo ya kale ya Lunepal ngauri yo vha i tshi shumisa maipfi a kale. Fhedzi zwino ri pfesesa Bivhili khwine ngauri i shumisa maipfi ane ra a shumisa ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe.” Musi muṅwe mufumakadzi wa ngei Riphabuliki ya Afurika Vhukati a tshi thoma u vhala ṱhalutshedzelo ya Lusango, o mbo ḓi thoma u tsengisa miṱodzi nahone a ri: “Holwu ndi  luambo lune lwa nkwama mbilu.” U fana na onoyo mufumakadzi, roṱhe ri nga tendela Yehova a tshi ri kwama mbilu nga u vhala Ipfi ḽawe ḓuvha ḽiṅwe na ḽiṅwe.—Ps. 1:2; Mat. 22:36, 37.

17. Ni nga sumbedza hani uri ni dzhiela nṱha zwishumiswa na u gudiswa hune na ṋewa hone nahone ni ḓo vhuyelwa hani arali na ita nga u ralo?

¹⁷ Naa ni a livhuha zwishumiswa na nḓila ine Khosi Yesu Kristo a bvela ngayo phanḓa a tshi ri gudisa? Naa ni a ḓiṋea tshifhinga tsha u vhala khandiso dzine dza bveledzwa nga ndangulo ya Mudzimu na u dzi shumisa u thusa vhaṅwe? Arali zwo ralo, ni ḓo ḓipfa u fana na Wahashu wa tshisadzini ane a pfi Opal Betler, we a lovhedzwa nga ḽa 4 October, 1914. Opal o ri: “Nṋe na munna wanga [Edward] ro fhedza miṅwaha minzhi ri tshi shumisa giramafoni na garaṱa dza u ṱanziela. Musi ri tshi ṱanziela nnḓu nga nnḓu ro vha ri tshi shumisa dzibugu, zwibugwana na dzimagazini. Ro vha ri tshi ya kha mafulo nahone ra tshimbila ri tshi phaḓaladza khandiso. Nga murahu ra gudiswa u ita mbuyelo [zwino ri zwi vhidza nyendo dza u vhuyelela] na u fara pfunzo dza Bivhili mahayani a vhathu vha re na dzangalelo. Ro vha ri tshi dzula ro farakanea nahone ro takala.” Yesu o fulufhedzisa uri vhavhusiwa vhawe vha ḓo vha vho farakanea nga u zwala, u kaṋa na u takala vhoṱhe. Vhathu vha dzimilioni u fana na Opal, vha nga tendelana na vhungoho ha ḽeneḽo fulufhedziso.—Vhalani Yohane 4:35, 36.

18. Ndi ifhio ndugelo ine ra vha nayo?

¹⁸ Vhathu vhanzhi vha sa athu vha vhashumeli vha Khosi vha nga kha ḓi dzhia vhathu vha Mudzimu vhe vhathu vha songo “funzeaho na vho ḓoweleaho.” (Mish. 4:13) Fhedzi edzani u humbula nga ha zwenezwo! Khosi yo ita uri vhathu vhayo vho ḓoweleaho, vha vhe vhagandisi vha re na vhukoni, vha bveledze khandiso dzo ṱalutshedzelwaho nga nyambo nnzhi na dzo phaḓaladzwaho vhukuma kha ḓivhazwakale! Zwa ndeme vhukuma ndi uri o ri gudisa na u ri ṱuṱuwedza uri ri shumise zwenezwi zwishumiswa u phaḓaladza mafhungo maḓifha kha vhathu vha tshaka dzoṱhe. Ri na ndugelo yavhuḓi lungafhani ya u shuma na Kristo kha u zwala mbeu ya ngoho na u kaṋa vhafunziwa!