1, 2. (a) Rogo bambata sa kama agarã, ginihe naundo na gbandaka wene pangbanga rogo ga aRomo bariwara ngbii? (b) Gini gopai nayugoho nga Yekova nasongoda rani ti gi gaani regbo re? (Oni bi gu sanduki nga “Wene Pangbanga Rogo Afugo Naima Susa 670.”)

KINA ngba agu aboro naaye ku Yerusarema yo nazere na gupai i aagia ha. Aboro Gariraya aape fugo kura aboro ni bawenehe, na gu pangbanga i aafura tipaha aima zio ngbaduyo yo. Rago Pendekote naadu rogo gu garã nangia 33 Fuo Batikayo Kristo, na abawiriki agbia gu iˈiriwo gamahe nga ga fura rogo kura afugo na gere nangia gu gopai naayugo na ni nga Mbori naasongoda yo. (Oni gedi Amokedi 2:1-8, 12, 15-17.) Ngbatunga aboro ni bakiakia nagi gu wene pangbanga i atungusihe rogo gu uru re, na fuo gure, si agbandaka rogo gu bariwara ngbii nangia ga aRomo naabaha.—Koro. 1:23.

² Areme, ga Mbori amoyambu afuranga ngba iˈiriwo gene rogo gu kura afugo te. Wa vura duhe wo, i ima mangasunge na dungu afugo kisusi wai si adu rogo bambata sa kama agarã, i ima sa gu pangbanga nga ga Kindo rogo afugo naima susa 670. (Amo. 2:9-11) Ga Mbori aboro ima kusa awaraga ni babakere he kisusi rogo dungu afugo yo na si ki da nga gu pangbanga nga ga Kindo ima ndu rogo apapara zegino naabaha. * Gere a nga gu nyanyaki gopai nayugo ho nga Yekova namangasunge na Bakindo Yesu Kristo tipa ko rugupa gaani sunge tungusapai. (Mt. 28:19, 20) Wa ani kaa fugöpai tipa agu aũsunge ani namangisunge na ni vuru agu agarã 100 susi kusayo re, ani kparianga wai Bakindo naraba rani tipa ani kpinyemu aboro ni basasa na wai ko nangarasi rani ani du ni abayugu Fugo Mbori.—2 Tim. 2:2.

3. Tipagine ani amangasunge ti ni na aũsunge ni bakiakia ti ngba gaani sunge tungusapai?

³ Yesu aringbisi gu ‘pangbanga nga ga ngbi’ watadu kindo kuti tunga, na ngbadu boroyo kuti sende. (Mt. 13:18, 19) Kina wai basopobino narengbe ka mangasunge na aũsunge ni bakiakia tipa ka rungburasi sende na ka mbakadaha tipa ka rũ tunga he, ga Yekova aboro ima mangasunge a na aũsunge ni bakiakia tipa ka mbakada ngbadu amirioni aboro yo i di gu pangbanga nga ga Kindo kugume. Bete agu aũsunge re si amangisunge tipa kina bete regbo gbua. Agu akuraha du wa abuku na amagazini, si namanga nyanyakipa sunge kindi. Agu aũsunge ani  afura tipaha mbata kusayo rogo gu kapita naaye mbata fu gere adu tipa ka fura fu dungu aboro, ono agu aũsunge i nafura tipaha ane ima undo abatungusipa Kindo i fura na aboro ni basasa.—Amo. 5:42; 17:2, 3.

4, 5. Wai du i anaamangasunge na gu dede afugo nangia ga fonoo, ono ginihe si aarengbanga ka mangaha ya?

⁴ Dede fugo agumbapai. Rogo 1930 kuti 1940, abatungusipai anaamangasunge na gu dede fugo agumbapai naadu rogo afonoo (phonographs). Agu agumbapai re anidu kusende ti aminiti bisue. Ti gu kura aregbo, agu agumbapai re anidu na guruguru riiapai rogoho wa “Tirinita,” “Paragotorio,” na “Kindo.” Wai du i anaamangasunge na gu dede afugo re? Wiriba Clayton Woodworth, nazi bapatiza rogo 1930 Amerika yo aya: “Mi anaatinda tooni mangu naadu na fonoo rogoho, na ki di guhe mi nika maaha riihe tipa ka mbakada baraha si fura wenengai. Mi anida ngbadimo, ki zaki gu mangu re na ki moi guhe mi nika maaha riihe, fuani mi ki norõ nzorõ ngbadimo. Ho irakporo anizaki ngbadimo ni, mi aniya fu ni, ‘Mi na nyanyaki pangbanga mi aida mo gihe.’” Ga aboro karagapai aningia gine? Wiriba Woodworth aya: “Dedede, airakporo anaakaragapai ni wenehe. Ti gu kura aregbo, aboro anakiiso kina gayo angbadimo bere. Aregbo adu kinaho, i anaaberãha tigayo nga mi nabaga afonoo abaga.”

⁵ Rogo 1940, dede afugo agumbapai aduho naima susa 90 na i ki igi agu akuraha ku rogo aũdefugo naima susa mirioni sa. John Barr, nangia bazakigene ti gu regbo re ringara aNgirisi yo na namangisunge kusa dagba agu awirina naadu rogo Riigbu Bipasunge aya: “Rogo agu agarã nangia 1936 kuti 1945, fonoo nangia wene bakureami nga ga tungusapai. Nirengo, ti agu aregbo re, si aima mbu fere tipa ka tungusapai zangaha. Gia fugo Wiriba  Rutherford ngbadimo akporo anaangarasa rani nikerehe; si anidu wa ka i ya kina boro ko ru kaa fura. Kina rengo ngaha nga, fonoo aadunga na abirĩ tungusapai dunduko ti ni te, gbe gu tandu nga ka yugopai si zi ngbadu aboro yo.”

6, 7. (a) Gini aundo naadu ti mangasunge na karte dezirepai na ginihe naakpa ti ni? (b) Rogo gini gene du Yekova ‘namoi apai ku ngbarani yo’?

⁶ Karte dezirepai. Naatona rogo 1933, i angarasi abatungusipai i mangisunge na karte dezirepai ka tungusapai kporo na kporo. Karte dezirepai anidu dagba umbaha yo. Si anidu na wiri guru pangbanga nga ga Baibiri rogoho gbiati sakapai tipa gu waraga du mburuhe rii Baibiri rengbe irakporo ka gbiaha. Batungusipai anaafu gu karte re fu irakporo na ki sana ni ni gedihe. Lilian Kammerud, namangisunge ni mokedi rogo gu ringara nga Puerto Rico na Argentina yo aya: “Rago aima ngba tire na sunge karte dezirepai.” Tipagine? Ri aya, “Anga ani dunduko naini wai ka fura wenengai te. Si aundo re mi ini wai ka tona fugo na aboro.”

⁷ Wiriba David Reusch, nazi bapatiza rogo 1918 aya: “Karte dezirepai aima undo awirina, mbiko dunguyo aabihe nga i ainongo wai ka fura wenengai te.” Ono tie, apai kinaho nakpa ti gi ũsunge re. Wiriba Reusch aya: “Ti gu kura aregbo, ani anaagbia agu aboro naaberãha nga ani ainongo ka fura te. Na nirengo, dungu rani aainongo wai ka fura na aboro wenengai te. Ono Yekova aambakada rani tipa ani ndu fuo aboro wangia ani gako abamangisunge. Fuoho aaturongo te ko ki moi fugo ngbarani ni yugo ko pai furani ani mangisunge na Ziazia Kekeapai ngbadimo akporo. Gipai re amangi vurube gu Sukuru Nga ga Siokrasia naatona rogo agu agarã nangia 1940.”—Oni gedi Yeremaya 1:6-9.

8. Wai du rengbe mo ka mbu Kristo ko raba ro?

⁸ Abuku. Naatona rogo 1914, ga Yekova aboro ima kusa abuku ni bakiakia naima susa 100 nga gu nasakapai tipa agu apai nga ga Baibiri. I akusi bete agu abuku re tipa ka raba abatungusipai i da ni wene abamangisunge fu Mbori. Anna Larsen, du Denmark yo, niima du ni natungusipai tipa agarã wa 70 aya: “Yekova aundo rani ani du ni wene abatungusipai vurube gu Sukuru Nga ga Siokrasia na vurube agu abuku ani agbiaha. Mi natingidapa buku sa dagba agu abuku re nangia Undo Nga ga Siokrasia fu Abatungusipa Kindo (rogo pa-Ingirisi yo), si akuru rogo 1945. Gu kuraha akuru fuani rogo 1946 nangia Du na Agu Ahe Dunduko si Aidaha Tipa Wene Sunge (rogo pa-Ngirisi yo). Awere, ani na gu nga Benefit From Theocratic Ministry School Education, nga gu nakuru rogo 2001.” Nirengo, gu Sukuru Nga ga Siokrasia na agu abuku naadu tipaha ima manga bakere sunge wa Yekova “nasa rani ani rengbe” ka du ni abamangisunge fuko. (2 Cor. 3:5, 6) Areme, ani nagbia rabahe tipa tungusapai rogo gaani dunguratise nga ga bebere poso. Rogo adiwi dunduko ani nagbia vovo Waraga Dunguratise Nga ga Gaani Raka na Sunge. Ya mo mo namangasunge wenengai na gu Waraga Dunguratise re? Ka mo amangaha wo, gure  nga mo nambu Kristo ko raba ro mo du ni wene bayugupai.—2 Kor. 9:6; 2 Tim. 2:15.

9, 10. Gini sunge abuku namangihe rogo rũ tunga rengo na tuda ha?

⁹ Yekova ima undo rani ki fu gu riigbu nakusa agu abuku rengbe ka undo abatungusipai i sakirogo gu bangua ayugopai nga ga Baibiri. Gu buku nga Gu Rengo Nandu na Boro Sa Nyenye Unga (rogo pa-Ngirisi yo) aima du ni bawene buku nzunzu. Bambataha akuru rogo 1968 na surungbaha aima du kpadio. Gu Gaani Sunge Nga ga Kindo nangia ga Ngbangba 1968 aya: “Dungu aboro naida na gi buku re. Rogo Mbirinvuo riigbu atona ka mangasunge na ayuru dũ tipa ka kusa agu akuraha.” Gu kekeapai re ape gu kurapai nga: “Rogo Buza agu aboro naaida na gu buku re bangeyo aima susa gu i akusihe na mirioni sa na beberehe!” Rogo 1982, bange agu i akusihe aima susa amirioni 100 na rogo afugo 116. Tipa agarã 14 naatona rogo 1968 kuti 1982, gu buku re aima undo aboro bangeyo aima susa mirioni sa i da ni abatungusipai. *

¹⁰ Rogo 2005, gu kura buku akuru tipa wirika Baibiri na aboro nga, Gini Apai Nzunzu Ziazia Kekeapai Ayugoho? I ima kusaha awere wa amirioni 200 rogo afugo nga 256! Sangbanaha nga gine? Vuru agarã gbua saba naatona rogo 2005 kuti 2012, aboro wa mirioni sa na beberehe ada ni abatungusi wene pangbanga. Ti kina gu bangisa regbo re, bange agu aboro nawirika Baibiri na ani ima guari ti amirioni 6 ki dakpa kuti amirioni nambeda kuti ribua. Zanga kapa, Yekova nafu maku afu kurii gu gaani ome nga ga rũ gu tunga nga ga Kindo na kini tudihe.—Oni gedi 1 AKorindo 3:6, 7.

11, 12. Ringbisihe kuti agu averesi i nakekehe re, i ambakadi gaani amagazini tipa ada?

¹¹ Amagazini. Ti tonatonaha, Ngbaõbambu Sinziri adu fu kina “umba rika aboro,” nga agu aboro du na “gu yambahe nga ga ngbangbaturũ.” (Rk. 12:32; Eb. 3:1) Rogo Tanvuo 1, 1919, ga Yekova riigbu akusi gu kura magazini, nga gu i ambakadihe tipa aboro dunduko. Rago aima ngba ti Abawiriki Ziazia Kekeapai gbiati gu kura aboro na gi magazini re, na tipa dungu agarã bange wai i akparakaha aima susa wai i akparaka Ngbaõbambu Sinziri. Rimo gu magazini re adu mbata nga The Golden Age (L’Âge d’Or). Rogo 1937 i aˈaria rimoho berewe nga Consolation. Fuani, rogo 1946, rimoho ada nga Awake! (Réveillez-vous!)

¹² Vuru gu dungu agarã susi, kpoto Ngbaõbambu Sinziri na Awake! gbiati wai i akehe aima ariatihe, ono ndu kusaha aˈarianga tihe te, si tipa takapandepa ga Mbori Kindo na ka undo aboro i du na idapase kuti Baibiri. Areme, i nakusa Ngbaõbambu Sinziri ue, gu du tipa wisigoho rogo dungurati na gu du tipa aboro dũ. Gu du tipa wisigoho, si tipa agu “aboro kporo” du nga “umba rika aboro” gbiati gu “kura akandoro.” * (Mt. 24:45; Yo. 10:16) Gu du tipa aboro dũ, i nakusaha tipa agu aboro ata inongo rengo ya ono du na irisa kuti Ziazia Kekeapai gbiati Mbori.  (Amo. 13:16) Awake! fu agu aboro ata ainongo pai gbe ya tipa Baibiri na tipa Yekova Mbori.—Amo. 17:22, 23.

13. Ginipai iriwo tiro tipa gaani amagazini? (Oni sakipai tipa gu gbagbahe nga “ Kusa Awaraga Rogo Zegino Dunduko.”)

¹³ Ti tonatona 2014, bange agu Awake! i aakusaha na adiwi dunduko nga amirioni 44 na bange gu Ngbaõbambu Sinziri i aakusaha nga amirioni 46. I sa Awake! ku rogo afugo wa 100, na Ngbaõbambu Sinziri rogo afugo naima susa 200, amagazini ho i nasaha ku rogo dungu afugo na ki kparakaha wa gere rogo zegino areme te! Wa vura duhe nga gi diabese re ima iriwo, si aidanga ngbarani zere behe te. Agi amagazini re na gu pangbanga rogoho Yesu aya i nika tungusaha rogo zegino dunduko.—Mt. 24:14.

14. Ginipai ani namangihe na omerani dũ, na tipagine?

¹⁴ Baibiri. Rogo 1896, Wiriba Russell na abakureako aˈaria gu rimo riigbu i aamangasunge na ni tipa kaa kusa awaraga tipa ka rimiso rimo Baibiri ku rogoho; gu rimo re ada nga Watch Tower Bible and Tract Society. Gu ariapai re arẽarẽ mbiko Baibiri nga gu bangua ũsunge i amangasunge na ni tipa ka gbandaka gu wene pangbanga nga ga Kindo. (Rk. 24:27) Nibipa gu rimo agbia-ngbii ainipai tipaha re, ga Mbori amoyambu ima kparaka Baibiri zaaza na ki ngarasi aboro tipa i nigedihe. Ni kpiapai, rogo 1926, ani agbingbida gu Vovo Ndika nga ga Benjamin Wilson (The Emphatic Diaglott) rogo gaani makana gbingbida awaraga. Naatona rogo 1942, ani agbingbida gu Baibiri nga King James Version nga 700,000 na ki kparakaha. Fuo agarã ue kusa, ani atona ka gbingbida gu Baibiri naadu na rimo Yekova rogoho rogo aba nga 6,823 (American Standard Version). Ho gu garã nga 1950 ada ni, ani aima kparaka aBaibiri naima susa 250,000.

15, 16. (a) Ginipai ngba tiro tipa New World Translation? (Oni sakipai tipa gu sanduki nga “ Kiiso Sunge Safugo Baibiri.”) (b) Wai du rengbe mo ka mbu Yekova ko zi ngbaduro yo?

¹⁵ Gu garã nangia 1950 Vovo Ndika akuru nangia New World Translation of the Christian Greek Scriptures. Rogo 1961, i akusi New World Translation of the Holy Scriptures naabaha. Gi sasa fugo Baibiri re akaraga rimo Yekova ku rogo agu aba si adu rogoho ho i ake Ziazia Kekeapai ni rogo pa-Ebere ni bambataha. Rimo Mbori akuru a wa bara 237 rogo gu nga Vovo Ndika. Tipa gupai nga New World Translation du ni ruruhe na taata tipa ka gedaha, i ima fugöho bara dunguhe, na gu mbembedi fugufuguhe amangi rogo 2013. Naatona rogo 2013, bange gu New World Translation i nakusihe ima susa amirioni 201, singia gu nga Kuru Ndika na Vovo Ndika watadu Vovo Ndika nisaha rogo afugo nga 121.

¹⁶ Ginipai gu kura aboro nagumbaha tipa geda New World Translation rogo afugoyo? Kumba sa Nepal yo aya: “Tipa dungu aboro, gu kuru sasa fugo Baibiri du rogo pa-aboro Nepal aima kpakara ka giarogo ho yo, mbiko si aamangasunge na nyanyaki afugo. Ono awere, ani rengbe ka giarogo Baibiri yo taata, mbiko si namangasunge na agu afugo du taata.” Ho dee sa Central African Republic yo atona ka geda gu du rogo pa-Sango ni, ri  atona ka kpara kini ya, “Gere nzunzu nga fugore.” Wakina gu dee re, ani ni basasa nambu Yekova ko zi ngbaduraniyo ni geda ani Fugoko na aˈuru dunduko.—Tam. 1:2; Mt. 22:36, 37.

17. Wai du rengbe mo ka yugoho nga mo nabi agu aũsunge gbiati gu rabahe mo agbiaha na nyanyakipaha, na surungba mangaha wo nika ngia gine?

¹⁷ Ya mo mo nabi agu aũsunge gbiati gu rabahe Bakindo Yesu Kristo afuhe furani yeeye na nyanyakipaha? Ya mo mo naadia regbo kaa geda agu awaraga ga Mbori riigbu akusaha na kini mangisunge na ni tipa ka undo kura aboro? Kangia wo du he, mo rengbe kadu wakina wirinarani nga Opal Betler, nazi bapatiza rogo Tanvuo 4, 1914. Opal aya: “Vuru dungu agarã yo, mi gbiati Kumbami [Edward] anaamangasunge na fonoo gbiati karte dezirepai. Ani anaatungusapai kporo na kporo na abuku, rukutu abuku, na amagazini. Ani anaamanga tua na kini ndu bangirigene kaa kparaka awaraga. Kusa, i araba rani tipa ani karaga tirani ka bi agu aboro ani atungusipai fuyo na kini wiriki Ziazia Kekeapai na aguyo du na nyemupai tiyo. Ani aima du na dungu apai ka mangaha na ki du a na ngbarago.” Yesu akidohe nga gako azogo nikaa mi tunga, kaa kehe, na kidu na ngbarago. Wakina Opal, amirioni aboro rengbe ka ida kuti gu rengo nga ga gu kidohe re.—Oni gedi Yoane 4:35, 36.

18. Gini momu du berani?

¹⁸ Dungu agu aboro ata danga ni ga Bakindo amoyambu ya rengbe kaa bi ga Mbori aboro ni agu aboro ‘naawirikanga pai ya nga kungbo aboro-ringara’ watadu abangbäi. (Amo. 4:13) Ono oni berẽnga kurii gipai re! Bakindo ima sa gako abangbäi i du nga kere aba kusi awaraga, nga agu awaraga i asaha na kini kparakaha rogo zegino dũ, na waraga ho du wa ha rogo zegino te! Gu nyaki anyaka gbe nga, ko ima raba rani na ki nyakasi rani tipa ani mangisunge na agi aũsunge re tipa ka gbandaka gu wene pangbanga re fu rikaaboro dunduko. Nairiwo gu wene momu du berani re nga ka mangasunge na Kristo tipa ka rũ tunga rengo na kini ke aboro ni abawiriki!