Dumiretso sa laog

Dumiretso sa mga laog

KAPITULO 9

Resulta nin Paghuhulit—An ‘Kaumahan Maputi Na Para sa Pag-ani’

Resulta nin Paghuhulit—An ‘Kaumahan Maputi Na Para sa Pag-ani’

KATUYUHAN KAN KAPITULO

Pinapatalubo ni Jehova an mga banhi kan katotoohan kan Kahadian

1, 2. (a) Taano ta napangalas an mga disipulo? (b) Anong klase nin pag-ani an sinasabi ni Jesus?

 NAPANGALAS an mga disipulo. Nagsabi sa sainda si Jesus: ‘Tingkalagan nindo an saindong mga mata, asin tanaw kamo sa kaumahan, ta maputi na [iyan para] sa pag-ani.’ Pigmasdan ninda an lugar na itinukdo niya, pero bako man puti an gabos na umang nahihiling ninda, kundi berde—an kulor kan minatubo pa sanang sebada. ‘Anong pag-ani? Pirang bulan pa bago an pag-ani,’ an posibleng pangangatanusan ninda.—Juan 4:35.

2 Pero, bakong literal na pag-ani an sinabi ni Jesus. Imbes, ginamit niya an pagkakataon na ini para tukduan an mga disipulo nin duwang mahalagang leksiyon may koneksiyon sa espirituwal na pag-ani—an pag-ani nin mga tawo. Anong mga leksiyon iyan? Para maaraman ta, siyasaton niyato nin mas detalyado an pagkasaysay.

Pangapudan na Humiro Asin Panuga nin Kaugmahan

3. (a) Ano an posibleng nakapahiro ki Jesus na magsabi: ‘An kaumahan maputi na [para] sa pag-ani’? (Hilingon an nota sa ibaba.) (b) Paano lininaw ni Jesus an sinabi niya?

3 Nangyari an pakikipag-ulay na iyan ni Jesus sa mga disipulo sa pagtatapos kan 30 C.E., harani sa Sicar na sarong banwaan nin mga Samaritano. Kan magduman sa banwaan an mga disipulo, nagpawalat siya sa may bubon na duman ihiniras niya an espirituwal na mga katotoohan sa sarong babayi, na tulos man na nakasabot kan importansiya kan mga itinukdo niya. Kan magbalik ki Jesus an mga disipulo, dali-daling nagpa-Sicar an babayi para sabihon sa saiyang mga pagtaraid an makangangalas na mga bagay na nanudan niya. Napukaw na marhay kaiyan an interes ninda, kaya dakul sa sainda an dali-daling nagduman sa may bubon para makaulay si Jesus. Posibleng kan oras na idto—mantang pinagmamasdan niya an kaumahan na nasa harayo asin nahihiling an padangadang na grupo nin mga Samaritano—nagsabi siya: ‘Tanaw kamo sa kaumahan, ta maputi na [iyan para] sa pag-ani.’ a Dangan, tanganing linawon na an buot niyang sabihon bakong literal kundi espirituwal na pag-ani, nagsabi pa siya: ‘An nag-aani nagtitipon nin bunga [para] sa buhay na daing katapusan.’—Juan 4:5-30, 36.

4. (a) Anong duwang leksiyon dapit sa pag-ani an itinukdo ni Jesus? (b) Anong mga hapot an pag-uulayan ta?

4 Anong duwang mahalagang leksiyon dapit sa espirituwal na pag-ani an itinukdo ni Jesus? Inot, apurado an gibuhon. An saiyang deklarasyon na an ‘kaumahan maputi na [para] sa pag-ani’ sarong pangapudan para sa mga parasunod niya na humiro. Para iduon sa mga disipulo kun gurano iyan kaapurado, nagsabi pa siya: ‘An nag-aani nag-aako [na] nin tangdan.’ Iyo, nagpuon na an pag-ani—dai nanggad dapat mag-atraso! Ikaduwa, nag-uugma an mga trabahador. An mga parasabwag asin paraani iribang ‘mag-uurugma,’ an sabi niya. (Juan 4:35b, 36) Kun paanong siya siyertong nag-ugma kan mahiling niya na ‘[dakul] na Samaritano an nagturubod sa saiya,’ magigin maugmahon man an mga disipulo mantang bilog na kalag na nag-aani. (Juan 4:39-42) May espesyal na kahulugan para sa sato an pagkasaysay na ini kan inot na siglo huling nag-iilustrar ini kan nangyayari sa presente, an panahon nin pinakadakulang espirituwal na pag-ani kasuarin man. Kasuarin ini nagpuon? Sairisay an nakikikabtang diyan? Ano an mga resulta?

Pinanginginutan kan Satong Hadi an Pinakadakulang Pag-ani Kasuarin Man

5. Siisay an nanginginot sa pag-ani sa bilog na kinaban, asin paano ipinaparisa sa bisyon ni Juan na apurado an gibuhon?

5 Paagi sa bisyon, ihinayag ni Jehova ki apostol Juan na inasignaran Niya si Jesus para manginot sa pag-ani nin mga tawo sa bilog na kinaban. (Basahon an Kapahayagan 14:14-16.) b Sa bisyon na ini, ilinadawan si Jesus na may korona asin asyab. An ‘koronang bulawan’ sa payo niya nagpapatunay na namamahala na siya bilang Hadi. An kapot niyang “matarom na asyab” nagpapatunay man kan katungdan niya bilang Paraani. Kan sabihon ni Jehova paagi sa sarong anghel na “hinog na an anihon sa daga,” idinuduon Niya na apurado an gibuhon. Iyo, oras na para “mag-ani”—dai nanggad dapat mag-atraso! Bilang pagsunod sa pagbuot nin Diyos na “gamita na an saimong asyab,” itinigpas ni Jesus an saiyang asyab dangan inani an daga—an buot sabihon, inani an mga tawo sa daga. An nakakaugmang bisyon na ini nagpapagirumdom sa sato na sa giraray, an ‘kaumahan maputi na [para] sa pag-ani.’ Nakakatabang daw sa sato an bisyon na maaraman kun nuarin nagpuon an pag-ani sa bilog na kinaban? Iyo!

6. (a) Kasuarin nagpuon an “panahon nin pag-ani”? (b) Kasuarin nagpuon an aktuwal na ‘pag-ani sa daga’? Ipaliwanag.

6 Sa bisyon ni Juan sa Kapahayagan kapitulo 14, mahihiling si Jesus, an Paraani, na may korona (bersikulo 14); kun siring, nangyari na an pagnombra sa saiya kan 1914 bilang Hadi. (Dan. 7:13, 14) Dai nahaloy pagkatapos kaiyan, pinagbutan siya na punan an pag-ani (bersikulo 15). Arog man kaiyan an pagkasunod-sunod kan mga pangyayari sa saiyang parabula dapit sa pag-ani kan trigo, na diyan sinabi niya: “An pag-ani pagtatapos nin sarong sistema nin mga bagay.” Kun siring, an panahon nin pag-ani asin an pagtatapos kan sistemang ini nin mga bagay sabay na nagpuon—kan 1914. Pagkatapos, nagpuon an aktuwal na pag-ani “sa panahon nin pag-ani.” (Mat. 13:30, 39NW) Kun babalikan ta an mga pangyayari kaidto, mahihiling niyato na nagpuon an pag-ani nagkapirang taon pagkapuon niyang mamahala bilang Hadi. Inot, puon 1914 sagkod sa inot na kabtang kan 1919, lininig niya an saiyang linahidan na mga parasunod. (Mal. 3:1-3; 1 Ped. 4:17) Dangan kan 1919, nagpuon an ‘pag-ani sa daga.’ Tulos-tulos na ginamit niya an bagong nombrahan na maimbod na uripon para tabangan an mga tugang ta na mahiling an pagkaapurado kan paghuhulit. Pag-ulayan ta kun anong nangyari.

7. (a) Anong pagsiyasat an nakatabang sa mga tugang na masabutan an pagkaapurado kan paghuhulit? (b) Nadagka an mga tugang na gibuhon an ano?

7 Kan Hulyo 1920, sinabi kan The Watch Tower: “Base sa pagsiyasat sa Kasuratan, risang-risa na dakulang pribilehiyo an itinao sa iglesya [o kongregasyon] sa pagpaabot nin mensahe may koneksiyon sa kahadian.” Halimbawa, nakatabang sa mga tugang an propetikong mga tataramon ni Isaias para masabutan na kaipuhan na ipaisi sa bilog na kinaban an bareta kan Kahadian. (Isa. 49:6; 52:7; 61:1-3) Dai ninda aram kun paano mauutob an siring na gibuhon, pero nagtiwala sinda na papangyarihon iyan ni Jehova para sa sainda. (Basahon an Isaias 59:1.) Huli sa mas malinaw na pakasabot dapit sa pagkaapurado kan paghuhulit, nadagka an mga tugang na urog pang maghulit. Ano an reaksiyon ninda?

8. Kan 1921, anong duwang katotoohan dapit sa paghuhulit an nasabutan kan mga tugang?

8 Kan Disyembre 1921, ipinaisi kan The Watch Tower: “Ini an pinakamarahay sa gabos na taon; asin mas dakul an nakadangog kan mensahe nin katotoohan kan 1921 kisa sa arin man na nakaaging taon.” Sinabi pa kaiyan: “Dakul pa an dapat gibuhon. . . . Gibuhon ta iyan na may maugmang puso.” Mangnuhon kun paano nasabutan kan mga tugang an duwang mahalagang katotoohan dapit sa paghuhulit na idinuon ni Jesus sa mga apostol: Apurado an gibuhon, asin nag-uugma an mga trabahador.

9. (a) Kan 1954, ano an sinabi kan The Watchtower dapit sa pag-ani, asin taano? (b) Anong pagdakul nin parahayag sa bilog na kinaban an nangyari sa nakalihis na 50 taon? (Hilingon an tsart na “ Pagdakul sa Bilog na Kinaban.”)

9 Kan dekada nin 1930, pagkatapos na masabutan kan mga tugang na may dakulang kadaklan nin ibang mga karnero na mahimati sa mensahe kan Kahadian, urog pa sindang naghulit. (Isa. 55:5; Juan 10:16; Kap. 7:9) Ano an resulta? Duminakul an naghuhulit kan mensahe kan Kahadian, puon 41,000 kan 1934 sagkod 500,000 kan 1953! Tama an kongklusyon kan The Watchtower na Disyembre 1, 1954: “Nauutob an dakulang pag-aning ini sa bilog na kinaban huli sa espiritu ni Jehova asin kapangyarihan kan saiyang Tataramon.” c​—Zac. 4:6.

 

PAGDAKUL SA BILOG NA KINABAN

Nasyon

1962

1987

2013

Australia

15,927

46,170

66,023

Brazil

26,390

216,216

756,455

France

18,452

96,954

124,029

Italy

6,929

149,870

247,251

Japan

2,491

120,722

217,154

Mexico

27,054

222,168

772,628

Nigeria

33,956

133,899

344,342

Philippines

36,829

101,735

181,236

U.S. of America

289,135

780,676

1,203,642

Zambia

30,129

67,144

162,370

 

PAGDAKUL NIN MGA TINUTUKDUAN SA BIBLIYA

1950

234,952

1960

646,108

1970

1,146,378

1980

1,371,584

1990

3,624,091

2000

4,766,631

2010

8,058,359

An Resulta kan Pag-ani—Ihinula Paagi sa Malinaw na mga Ilustrasyon

10, 11. Sa parabula dapit sa pisog nin mustasa, anong mga aspekto kan pagtalubo kan pisog an itinampok?

10 Sa mga parabula ni Jesus dapit sa Kahadian, ihinula niya paagi sa malinaw na mga tataramon an resulta kan pag-ani. Pag-ulayan ta an parabula dapit sa pisog nin mustasa asin an dapit sa lebadura. Partikular tang tatawan nin atensiyon kun paano iyan nauutob sa panahon kan katapusan.

11 An parabula dapit sa pisog nin mustasa. Sarong tawo an nagtanom nin pisog nin mustasa. Dangan, tuminalubo iyan sagkod na nagin kahoy na diyan nag-iistar an mga bayong o gamgam. (Basahon an Mateo 13:31, 32.) Anong mga aspekto kan pagtalubo kan pisog an itinatampok sa parabula? (1) Makangangalas an nagin pagtalubo kaiyan. “An pinakasadit sa gabos na pisog” nagin kahoy na ‘minasanga nin darakula.’ (Mar. 4:31, 32BPV) d (2) Siyerto an pagtalubo. ‘Kun itinanom [na an pisog], minatalubo [iyan].’ Dai sinabi ni Jesus na, “Puwedeng magtalubo iyan.” Imbes, sinabi niya: “Minatalubo [iyan].” Dai mapupugulan an pagtalubo kaiyan. (3) An nagtatalubong kahoy nakakaakit sa mga gamgam asin nagigin istaran ninda. “An mga gamgam minagibo nin mga salagan [o istaran] sa lindong kaiyan.” Paano aplikado an tulong aspektong ini sa espirituwal na pag-ani sa presenteng panahon?

12. Paano aplikado sa pag-ani ngunyan an parabula dapit sa pisog nin mustasa? (Hilingon man an tsart na “ Pagdakul nin mga Tinutukduan sa Bibliya.”)

12 (1) An nagin pagtalubo: Itinatampok kan parabula an paglakop kan mensahe kan Kahadian asin an pagtalubo kan Kristiyanong kongregasyon. Puon 1919, tinitipon na sa lininig na Kristiyanong kongregasyon an maigot na mga paraani. Kaidto, kakadikit an paraani, pero marikas iyan na duminakul. An totoo, makangangalas an pagtalubo kaiyan puon kan inot na mga dekada nin 1900 sagkod ngunyan. (Isa. 60:22) (2) Pagigin siyerto: Dai mapupugulan an pagtalubo kan Kristiyanong kongregasyon. Gurano man kadakul an arog-gapong pagtumang na ipinapatong kan mga kaiwal nin Diyos sa sadit na pisog, padagos iyan na nagtatalubo—na nakakapanggana sa gabos na ulang. (Isa. 54:17) (3) Istaran: “An mga gamgam” sa langit na minaistar sa kahoy nagrerepresentar sa minilyon na indibidwal na tama an kamugtakan nin puso; yaon sinda sa mga 240 kadagaan asin naghimati sa mensahe kan Kahadian kaya nagin kabtang kan Kristiyanong kongregasyon. (Ezeq. 17:23) Diyan sinda tinatawan nin espirituwal na kakanon, kaginhawahan, asin proteksiyon.—Isa. 32:1, 2; 54:13.

Ipinapahiling kan parabula dapit sa pisog nin mustasa na an mga nasa laog kan Kristiyanong kongregasyon may istaran asin proteksiyon (Hilingon an parapo 11, 12)

13. Anong mga aspekto kan pagtalubo an itinatampok kan parabula dapit sa lebadura?

13 An parabula dapit sa lebadura. Pagkatapos na lagan nin sarong babayi nin dikit na lebadura an sarong masa nin harina, uminusbog an bilog na masa. (Basahon an Mateo 13:33.) Anong mga aspekto kan pagtalubo an itinatampok digdi? Pag-ulayan ta an duwa. (1) An pagtalubo minaresulta sa pagbabago. Minalakop an lebadura ‘sagkod na umusbog’ an bilog na masa. (2) Lakop an pagtalubo. Pinausbog kan lebadura an ‘tulong [dakulang] takad’ nin harina—an bilog na masa. Paano aplikado an duwang aspektong ini sa espirituwal na pag-ani sa presenteng panahon?

14. Paano aplikado sa pag-ani ngunyan an parabula dapit sa lebadura?

14 (1) Pagbabago: An lebadura nagrerepresentar sa mensahe kan Kahadian, asin an masa nin harina nagrerepresentar sa katawuhan. Kun paanong nagbabago an harina pag sinasalakan nin lebadura, nagbabago man an puso nin mga indibidwal pag inako ninda an mensahe kan Kahadian. (Roma 12:2) (2) Lakop: An paglakop kan lebadura nangangahulugan nin paglakop kan mensahe kan Kahadian. Pag isinalak an lebadura sa harina, nakakalakop iyan sa bilog na masa. Kaagid kaiyan, an mensahe kan Kahadian nakalakop na ‘sagkod sa kapuro-puruhi kan daga.’ (Gui. 1:8) An aspektong ini kan parabula nagpaparisa man na dawa sa mga kadagaan na ipinagbabawal an gibuhon ta, malakop an mensahe kan Kahadian, minsan ngani daing gayo risa an paghuhulit niyato sa mga parteng iyan kan daga.

15. Paano nauutob an mga tataramon sa Isaias 60:5, 22? (Hilingon man an mga kahon na “ Pinagin Posible Iyan ni Jehova,” asin “ Kun Paano ‘an Sadit’ Nagin ‘Makusog na Nasyon.’”)

15 Mga 800 na taon bago sabihon ni Jesus an mga parabulang iyan, ihinula ni Jehova sa dai malilingawan na mga tataramon paagi ki Isaias an hiwas kan espirituwal na pag-ani sa presenteng panahon asin an kaugmahan na ibubunga kaini. e Ilinadawan ni Jehova na nagraralaog sa organisasyon niya an mga tawo na “gikan sa harayo.” Kinaulay Niya an sarong “babayi,” na pigrerepresentar ngunyan kan linahidan na mga natatada sa daga: “Mahihiling mo asin makinang ka, asin an saimong puso makutab-kutab asin masulwak, huli ta itatao sa saimo an kayamanan kan dagat; mapasiring sa saimo an mga kayamanan kan mga nasyon.” (Isa. 60:1, 4, 5, 9NW) Totoo nanggad iyan! Ngunyan, an haloy nang mga lingkod ni Jehova garo nagkikinang nanggad sa kaugmahan mantang nahihiling ninda an pagdakul kan parahayag kan Kahadian sa saindang kadagaan, puon sa pira sana sagkod sa rinibo.

Kun Taano ta May Dahilan na Mag-ugma an Gabos na Lingkod ni Jehova

16, 17. Ano an sarong dahilan kun taano ta an ‘nagsasabwag asin an nag-aani [iribang] nag-uugma’? (Hilingon man an kahon na “ Kun Paano Napahiro nin Duwang Tract an Puso nin Duwang Taga Amazon.”)

16 Natatandaan mo na sinabi ni Jesus sa mga apostol: ‘An nag-aani nagtitipon nin bunga [para] sa buhay na daing katapusan; tanganing an nagsasabwag asin an nag-aani [iribang] mag-ugma.’ (Juan 4:36) Paano kita ‘iribang nag-uugma’ sa pag-ani sa bilog na kinaban? Sa nagkapirang paagi. Pag-ulayan ta an tulo.

17 Inot, nag-uugma kita na maaraman an papel ni Jehova sa gibuhon. Pag ihinuhulit ta an mensahe kan Kahadian, nagsasabwag kita nin banhi. (Mat. 13:18, 19) Pag tinatabangan ta an saro na magin disipulo ni Cristo, nag-aani kita nin bunga. Asin maugmahon kita gabos mantang may paggalang asin paghanga tang nahihiling kun paano pinangyayari ni Jehova na ‘magtubo asin lumangkaw’ an banhi kan Kahadian. (Mar. 4:27, 28NW) May mga isinasabwag kitang banhi na nagtutubo pag-abot nin panahon pero iba an nag-aani. Tibaad naeksperyensiyahan mo na an arog kan ki Joan, sarong sister sa Britania na nabawtismuhan 60 taon na an nakaagi. Nagsabi siya: “May mga nakaulay ako na nagsabi sako na nakapagtanom ako nin banhi sa puso ninda kan mahulitan ko sinda dakul na taon na an nakaagi. Dai ko aram na pag-abot nin panahon may ibang mga Saksi palan na nagtukdo sa sainda sa Bibliya asin tinabangan sindang magin mga lingkod ni Jehova. Maugma ako na an banhing itinanom ko nagtalubo asin inani.”—Basahon an 1 Corinto 3:6, 7.

18. Anong dahilan para mag-ugma an sinambit sa 1 Corinto 3:8?

18 Ikaduwa, nagdadanay kita na maugmang paraani kun ginigirumdom ta an sinabi ni Pablo: ‘An lambang saro maako kan saiyang balos [sigun] sa saiyang pinagpagalan.’ (1 Cor. 3:8) An balos itinatao sigun sa pinagpagalan, bakong sigun sa resulta kaiyan. Nakakapakusog nanggad sa buot an pag-asegurar na iyan para sa mga naghuhulit sa mga teritoryo na dikit sana an naghihimati! Sa paghiling nin Diyos, an lambang Saksi na bilog na pusong nagsasabwag ‘nagbubunga nin dakul’ asin sa siring may dahilan na mag-ugma.—Juan 15:8; Mat. 13:23.

19. (a) Taano ta nag-uugma kita huli sa hula ni Jesus sa Mateo 24:14? (b) Ano an maninigo tang tandaan dawa bako kitang mapanggana sa paggibo nin disipulo?

19 Ikatulo, nag-uugma kita huling an paghuhulit ta kautuban kan hula. Isip-isipa an simbag ni Jesus sa mga apostol kan maghapot sinda: “Ano an magigin tanda kan saimong presensiya asin kan pagtatapos kan sistema nin mga bagay?” (NW) Sinabi niya sa sainda na saro sa kabtang kan tanda an paghuhulit sa bilog na kinaban. An paggibo daw nin mga disipulo an sinasabi niya? Bako. Sinabi niya: ‘Ining ebanghelyo nin Kahadian ihuhulit sa bilog na kinaban sa pagpatotoo sa gabos na nasyon.’ (Mat. 24:3, 14) Kaya, an paghuhulit kan Kahadian—an pagsabwag nin banhi—sarong kabtang kan tanda. Huli kaini, mantang ihinuhulit niyato an maugmang bareta kan Kahadian, tandaan ta na dawa bako kitang mapanggana sa paggibo nin disipulo, mapanggana kita “sa pagpatotoo.” f Iyo, ano man an reaksiyon nin mga tawo, may kabtang kita sa kautuban kan hula ni Jesus asin igwa nin onra na maglingkod bilang “mga kapwa trabahador nin Diyos.” (1 Cor. 3:9NW) Marahayon nanggad na dahilan para mag-ugma!

‘Hali sa Subangan kan Aldaw Sagkod sa Sulnupan’ Kaiyan

20, 21. (a) Paano nauutob an mga tataramon sa Malaquias 1:11? (b) Ano an determinado mong gibuhon kun dapit sa pag-ani, asin taano?

20 Kan inot na siglo, tinabangan ni Jesus an mga apostol na masabutan an pagkaapurado kan pag-ani. Puon 1919, tinatabangan niya an mga disipulo sa presenteng panahon na masabutan man iyan. Huli kaiyan, urog pang naghulit an mga lingkod nin Diyos. Sa katunayan, dai napapapundo an pag-ani. Arog kan ihinula ni propeta Malaquias, ginigibo ngunyan an paghuhulit ‘hali sa subangan kan aldaw sagkod sa sulnupan’ kaiyan. (Mal. 1:11) Iyo, puon sa sirangan sagkod sa sulnupan—sain man na parte kan daga an mga parasabwag asin an mga paraani—sinda nagtatrabaho saka iribang nag-uugma. Asin puon sa pagsirang sagkod sa pagsulnop kan saldang—puon aga sagkod banggi, o sa bilog na aldaw—naghuhulit kita na may pagkaapurado.

21 Pagkatapos tang balikan ngunyan an nakalihis na mga 100 na taon asin aramon kun paano an sadit na grupo nin mga lingkod nin Diyos nagin “makusog na nasyon,” ‘minakutab-kutab asin minasulwak’ nanggad sa kaugmahan an puso ta. (Isa. 60:5, 22NW) Lugod na an kaugmahan na iyan asin an pagkamuot ta ki Jehova, an “Kagurangnan nin anihon,” makapahiro nanggad sa lambang saro sa sato na padagos na makikabtang sa pagtapos kan pinakadakulang pag-ani kasuarin man!—Luc. 10:2.

a An sinabi ni Jesus dapit sa ‘kaumahan na maputi na’ puwedeng nanunungod sa haralabang gubing na puti na tibaad sulot kan padangadang na grupo nin mga Samaritano na nahiling niya.

b Kapahayagan 14:14-16 (An Marahay na Bareta Biblia): “Dangan nakahiling ako nin sarong maputing panganoron na natutukawan kan sarong arog sa aki nin tawo na nakokoronahan nin bulawan saka may kapot na matarom na asyab. May sarong anghel na nagluwas hale sa templo; kinurahawan niya idtong nakatukaw sa ibabaw kan panganoron, ‘Gamita na an saimong asyab, mag-ani ka na huli ta hinog na an anihon sa daga!’ Kaya an nakatukaw sa ibabaw kan panganoron nag-asyab sa daga, dangan naani an anihon.”

c Para sa dugang pang impormasyon dapit sa mga taon na iyan asin sa nagsurunod na dekada, dinadagka mi ikang basahon an pahina 425-520 kan librong Jehovah’s Witnesses—Proclaimers of God’s Kingdom, na nagsasaysay kun ano na an nagibo kan pag-ani puon 1919 sagkod 1992.

d An Marahay na Bareta Biblia (Bikol Popular Version).

e Para sa dugang pang detalye dapit sa interesanteng hula na ini, hilingon an Isaiah’s Prophecy—Light for All Mankind II, pahina 303-320.

f Nasabutan na kan inot na Mga Estudyante sa Bibliya an mahalagang katotoohan na iyan. Nagsabi an Zion’s Watch Tower na Nobyembre 15, 1895: “Pero, kun dikit sanang trigo an matitipon, minsan paano abundang patotoo dapit sa katotoohan an ikakatao. . . . An gabos puwedeng maghulit kan ebanghelyo.”