1, 2. (a) Na cava eratou kurabuitaka na tisaipeli? (b) Na tatamusuki cava e vakaibalebaletaka tiko o Jisu?

 ERATOU kurabui na tisaipeli ni tukuna o Jisu: “Dou tacake mo dou raica na were, ni sa matua vinaka tu me tamusuki.” Ni ratou rai ina vanua e dusi kina o Jisu, eratou raica ga na were ni varile se qai tubuvou. De dua eratou na veinanuyaka: ‘Na tatamusuki cava? Se vo tu e vica na vula me qai gauna ni tatamusuki.’​—Joni 4:35.

² A sega ni tukuna tiko o Jisu na tamusuki ni dua na itei. Ia e via vakavulici ratou na tisaipeli ena rua na ka bibi me baleta na tatamusuki vakayalo, na nodra kumuni na lewenivanua. Meda dikeva vinaka mada na ka e tukuna o Jisu, meda kila kina na rua na ka bibi a via vakavulica.

3. (a) Na cava e rairai tukuna kina o Jisu: “Na were . . . sa matua vinaka tu me tamusuki”? (b) A vakamatatataka vakacava o Jisu na ka e vakaibalebaletaka?

³ Eratou veivosaki tiko o Jisu kei na nona tisaipeli ena icavacava ni 30 G.V., volekata na tauni o Saika e Samaria. A wawa toka o Jisu ena dua na toevu ni ratou gole ina tauni na tisaipeli, mani vunau sara vua e dua na marama. Ni rogoca ga na ka dina e vakavulica o Jisu, e kila sara ni dua na itukutuku bibi ya. Ni ratou lesu yani na tisaipeli vei Jisu, e vakusakusa na marama ya me lai tukuna vei ira na kainona na veika totoka sa vulica. Nira rogoca e levu na ka e tukuna, era kauai vakalevu ra qai gole ina toevu mera lai raici Jisu. De dua ena gauna ya sa raica tu vakayawa o Jisu na nodra sa tabili tiko yani e dua na ilala levu mai Samaria, mani kaya: “Dou tacake mo dou raica na were, ni sa matua vinaka tu me tamusuki.” Me vakamatatataka ni vakaibalebaletaka tiko na tatamusuki vakayalo, e tomana o Jisu: “O koya e tatamusuki . . . sa kumuna tale tiko ga na vuata me baleta na bula tawamudu.”​—Joni 4:5-30, 36.

4. (a) Na cava e rua na ka e vakavulica o Jisu me baleta na tatamusuki? (b) Na taro cava ena veivosakitaki?

⁴ Na cava e rua na ka bibi e vakavulica o Jisu me baleta na tatamusuki vakayalo? Kena imatai, e vakatotolotaki. A  tukuna ni ‘sa matua vinaka tu na were’ me uqeti ratou kina nona imuri. Ni vakabibitaka vei ratou na tisaipeli me vakatotolotaki na cakacaka, e tomana o Jisu ni o koya “e tatamusuki sa taura tiko na kena isau.” Kena ibalebale sa tekivu oti na tatamusuki, me kua tale na lokuyara! Kena ikarua, era marau na vakaitavi. E tukuna o Jisu ni rau na “marau vata” na daukakaburaki kei na dautatamusuki. (Joni 4:35b, 36) Eratou na marautaka gona vakalevu na tisaipeli na nodratou gugumatua ena tatamusuki, me vaka ga na marau i Jisu nira ‘vakabauti koya e levu na kai Samaria.’ (Joni 4:39-42) Na ka e yaco qori ena imatai ni senitiuri e bibi tale ga vei keda, ni dusia na veika sa yaco tiko nikua ena tatamusuki vakayalo levu duadua me vakayacori. A tekivu ninaica na tatamusuki ena gauna qo? O cei era vakaitavi kina? Cava sa rawati?

5. O cei e liutaka na tatamusuki e vuravura? E kilai vakacava ena raivotu i Joni ni vakatotolotaki na cakacaka?

⁵ A vakaraitaka vei Joni ena dua na raivotu o Jiova ni sa lesi Jisu me liutaka na tatamusuki e vuravura. (Wilika Vakatakila 14:14-16.) Ena raivotu qori, e toka e ului Jisu e dua na isalanitui qai taura tu e dua na isele takelo. Na ‘isalanitui koula e ului Jisu’ e vakadeitaka na nona itutu vakatui. Na ‘iseletakelo gata e taura tu’ e vakadeitaka nona itavi me dautatamusuki. A vakabibitaka o Jiova ni vakatotolotaki na cakacaka ni tukuna ena vukuna e dua na agilosi, “sa matua vinaka na ka me tamusuki e vuravura.” Io, “sa yaco mai na aua ni tatamusuki,” me kua gona na lokuyara! E muria o Jisu na ivakaro ni Kalou me ‘taura qai dodoka na nona iseletakelo’ me tamusuki vuravura se o ira na lewena. Eda vakadreti tale ena raivotu vakatubuqoroqoro ya ni ‘sa matua vinaka tu na were.’ Vakacava sa rawa ni kilai ena raivotu qori na gauna e tekivu kina na tatamusuki e vuravura? Io!

6. (a) A tekivu ninaica na “gauna ni tatamusuki”? (b) Gauna cava sa qai ‘tamusuki kina o vuravura’? Vakamacalataka.

⁶ E laurai ena raivotu i Joni ena Vakatakila wase 14 ni dara tu na dautatamusuki o Jisu na isalanitui (tikina e 14). Qori e vakaraitaka ni sa tekivu veiliutaki vakatui ena 1914. (Tani. 7:13, 14) Oti vakalailai ya, sa qai vakaroti o Jisu me tekivu tatamusuki (tikina e 15). Na veitaravi ni ka e yaco qori e laurai tale ga ena vosa vakatautauvata i Jisu me baleta na tamusuki ni witi, e tukuni kina: “Na gauna ni tatamusuki, na ivakataotioti ni veika vakavuravura.” Erau tekivu ruarua ena 1914 na gauna ni tatamusuki kei na ivakataotioti ni veika vakavuravura. Sa toso tiko na “gauna ni tatamusuki,” sa qai caka dina na tatamusuki. (Maciu 13:30, 39) Nida rai lesu, eda kila ni a qai tekivu na tatamusuki ni oti toka e vica na yabaki nona veiliutaki vakatui o Jisu. A vakasavasavataki ira e liu na nona imuri lumuti o Jisu mai na 1914 me yacova na itekivu ni 1919. (Mala. 3:1-3; 1 Pita 4:17) Oti sa qai tekivu “tamusuki  vuravura” ena 1919. Sega tale ni lokuyara o Jisu ni sa vakayagataka sara na dauveiqaravi yalodina, me vukei ira na tacida mera raica ni vakatotolotaki na cakacaka vakavunau. Meda raica mada e vakayacori vakacava qori.

7. (a) Era kila vakacava na tacida ni vakatotolotaki na cakacaka vakavunau? (b) Na cava e uqeti mera cakava na mataveitacini?

⁷ E tukuni ena Vale ni Vakatawa ni Julai 1920: “Ni dikevi na iVolatabu, e kilai ni sa soli ina lotu na itavi dokai me kacivaka na itukutuku ni matanitu.” Kena ivakaraitaki, nira dikeva na parofisai i Aisea, era kila na mataveitacini ni dodonu me kacivaki e veiyasa i vuravura na itukutuku ni Matanitu ni Kalou. (Aisea 49:6; 52:7; 61:1-3) Era sega ni kila se na vakayacori vakacava na cakacaka qori, ia era nuitaka na veivuke i Jiova. (Wilika Aisea 59:1.) Era uqeti na mataveitacini mera vakalevutaka nodra cakacaka ni sa qai kilai ni vakatotolotaki na cakacaka vakavunau. Cava era cakava sara na tacida?

8. Na cava na rua na ka bibi era taura rawa na tacida ena 1921 me baleta na cakacaka vakavunau?

⁸ A tukuni ena Vale ni Vakatawa ni Tiseba 1921: “Qo na yabaki vinaka duadua, e levu era rogoca na ka dina ena 1921 ni vakatauvatani kei na veiyabaki sa sivi.” E tomana na mekesini: “Ia e se levu na ka me vakayacori. . . . Meda cakava mada ga ena marau.” Kena ibalebale era taura rawa na mataveitacini na rua na ka bibi e vakavulici ratou kina na nona yapositolo o Jisu: E vakatotolotaki na cakacaka, era na marau tale ga o ira na vakaitavi.

9. (a) Na cava e kaya na Vale ni Vakatawa ena 1954 me baleta na tatamusuki? Na vuna? (b) E tubu vakacava na iwiliwili ni dautukutuku e veiyasa i vuravura ena 50 na yabaki sa oti? (Raica tale ga na kato “ Tubu e Veiyasa i Vuravura.”)

⁹ A kilai ena veiyabaki ni 1930 nira na ciqoma na itukutuku ni Matanitu ni Kalou e dua na isoqosoqo levu. Qori sa qai uqeti ira ga na tacida mera gumatua ena cakacaka vakavunau. (Aisea 55:5; Joni 10:16; Vkta. 7:9) Cava e rawati kina? E tubu na kedra iwiliwili na vunautaka na Matanitu ni Kalou, mai na 41,000 ena 1934 ina 500,000 ena 1953! E veiganiti kina na ka e tukuni ena Vale ni Vakatawa 1 Tiseba, 1954: “Na yalo tabu ga i Jiova kei na kaukaua ni nona Vosa e vakayacori rawa kina na cakacaka levu ni tatamusuki e vuravura.” a—Saka. 4:6.

10, 11. Na cava e vakabibitaki me baleta na tubu ni sorenikau ena vosa vakatautauvata ni sore ni musita?

¹⁰ E vakamatatataka o Jisu ena nona vosa vakatautauvata me baleta na Matanitu ni Kalou na veika ena rawati ena cakacaka ni tatamusuki. Meda raica mada na vosa vakatautauvata ni sore ni musita kei na leveni. Eda na dikeva tiko na kena vakayacori ena iotioti ni veisiga qo.

¹¹ Na vosa vakatautauvata ni sore ni musita. E kaburaka e dua na turaga na sore ni musita, e tubu sara ina dua na vunikau e dau ro kina na manumanuvuka. (Wilika Maciu 13:31, 32.) Na cava e vakabibitaki me baleta na tubu ni sorenikau ena vosa vakatautauvata qo? (1) E vakatubuqoroqoro na kena tubu. Na “sorenikau lailai duadua vei ira na sorenikau kece,” e tubu me dua na vunikau e ‘lelevu na tabana.’ (Mari. 4:31, 32) (2) Vakadeitaki ni na tubu. “Ni sa tei oti [na sorenikau], e dau tubu.” E sega ni kaya o Jisu “de dua ena tubu,” ia e tukuna “e dau tubu.” Sega ni dua na ka ena tarova na kena tubu. (3) E taleitaki na vunikau, e ivakaruru tale ga ni tukuni nira “ro kina na manumanuvuka ni lomalagi.” E vakaibalebaletaki vakacava qori ena tatamusuki vakayalo ena gauna qo?

12. E vakaibalebaletaki vakacava ena tatamusuki ena gauna qo na vosa vakatautauvata ni sore ni musita? (Raica tale ga na iyaloyalo “ Tubu ni Vuli iVolatabu.”)

¹² (1) Levu ni tubu: Na vosa vakatautauvata qo e vakabibitaka na tete ni itukutuku ni Matanitu ni Kalou kei na ivavakoso vaKarisito. Ena 1919, era sa tekivu kumuni na dautatamusuki gugumatua ina ivavakoso vaKarisito sa vakasavasavataki. E se lailai ga ena gauna qori o ira na vakaitavi, ia e tubu totolo na kedra iwiliwili. E vakasakiti dina na tubu qori mai na itekivu ni veiyabaki ni 1900 me yacova mai nikua. (Aisea 60:22) (2) Veivakadeitaki: Sega ni tarovi rawa na tubu ni ivavakoso vaKarisito. Na nodra veitusaqati na meca ni Kalou e vaka na vatu e veitaqataqai ena sorenikau lailai me tarova na kena tubu, ia e tubu tiko ga na sorenikau. (Aisea 54:17) (3) iVakaruru: “Na manumanuvuka ni lomalagi” era ro ena vunikau e dusi ira na vica vata na milioni ena rauta ni 240 na vanua. O ira qori era yalomalumalumu ni ciqoma na itukutuku ni Matanitu ni Kalou nira mai lewena na ivavakoso vaKarisito. (Isik. 17:23) Era vakani kina vakayalo, era vakacegui qai taqomaki.—Aisea 32:1, 2; 54:13.

13. Na cava e vakabibitaki me baleta na tubu ena vosa vakatautauvata ni leveni?

¹³ Na vosa vakatautauvata ni leveni. E wakia vata na leveni kei na falawa e dua na yalewa, e curuma na falawa na leveni me yacova ni sa tubu kece. (Wilika Maciu 13:33.) Na cava e vakabibitaki me baleta na tubu ena vosa vakatautauvata qori? Meda raica mada e rua na ka. (1) Na tubu e vakavuna na veisau. E curuma kece na falawa na leveni “me yacova ni sa tubu kece.” (2) E vakaitamera na tubu. Na leveni e vakatubura kece “na tolu na ivakarau falawa.” E vakaibalebaletaki vakacava qori ena tatamusuki vakayalo ena gauna qo?

14. E vakaibalebaletaki vakacava ena tatamusuki ena gauna qo na vosa vakatautauvata ni leveni?

 ¹⁴ (1) Veisau: Na leveni e vakatakarakarataka na itukutuku ni Matanitu ni Kalou, na falawa e dusia na kawatamata. E veisau na falawa ni rau waki vata kei na leveni, na itukutuku tale ga ni Matanitu ni Kalou e veisautaka na lomadra na lewenivanua ena gauna era ciqoma kina. (Roma 12:2) (2) Vakaitamera: Na ka e cakava na leveni e dusia na tete ni itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou. E curuma vakalalai na falawa na leveni me yacova ni sa robota na falawa taucoko. Na itukutuku tale ga ni Matanitu ni Kalou sa vakatetei ina “veivanua yawa sara kei vuravura.” (Caka. 1:8) Eso na vanua e vakatabui tu kina na noda cakacaka, e rairai sega tale ga ni laurai levu na vunau. Ia eda kila mai na vosa vakatautauvata ni leveni ni na tete na itukutuku ni Matanitu ni Kalou ena veivanua qori.

15. Sa vakayacori vakacava na ka e tukuni ena Aisea 60:5, 22? (Raica tale ga na kato “ Vakarautaka o Jiova na Sala,” kei na “ Koya e Lailai” sa Yaco “me Matanitu Qaqa.”)

¹⁵ Ni se vo tu e rauta ni 800 na yabaki me cavuta o Jisu na nona vosa vakatautauvata, sa gusui Jiova o Aisea me vakamatatataka na levu ni tatamusuki vakayalo ena gauna qo kei  na veika marautaki ena rawati. b E vakamacalataka o Jiova na nodra tabili ina nona isoqosoqo o ira na lako sara mai “vakayawa.” Ni vosa vua na “yalewa” e vakatakarakarataki ira na ivovo ni lumuti nikua, e kaya o Jiova: “O na raica ena gauna oya, o na marau, ena tavatukituki na utomu, ena reki vakalevu, ni na kau yani vei iko na iyau ni wasawasa. Ena rawa yani vei iko na iyau ni veimatanitu.” (Aisea 60:1, 4, 5, 9) Sa yaco dina na vosa qori! Dua na ka nodra marau nikua o ira na qaravi Jiova voli mai vakadede nira raica na tubu ni iwiliwili ni dautukutuku ni Matanitu ena nodra vanua, mai na le vica ga ina vica vata na udolu.

16, 17. Na cava me rau “marau vata kina o koya na daukakaburaki kei koya na dautatamusuki”? (Raica tale ga na kato “ Mana na Tikidua.”)

¹⁶ Vakasamataka tale mada na nona tukuna o Jisu vei ratou nona yapositolo: “O koya e tatamusuki . . . sa kumuna tale tiko ga na vuata me baleta na bula tawamudu, me rau marau vata kina o koya na daukakaburaki kei koya na dautatamusuki.” (Joni 4:36) Eda na ‘marautaka vata’ vakacava na tatamusuki? Levu na sala e yaco kina qori, ia meda raica mada ga e tolu.

¹⁷ Kena imatai, eda marautaka na ka e cakava o Jiova ena tatamusuki. Eda kaburaka na sorenikau nida vunautaka na itukutuku ni Matanitu ni Kalou. (Maciu 13:18, 19) Nida vukea e dua me tisaipeli i Karisito, eda sa tatamusuki. Eda marau vakalevu, eda qoroqoro tale ga nida raica na nona vakavuna o Jiova me ‘kadre qai tubu me levu’ na itei ni Matanitu ni Kalou. (Mari. 4:27, 28) Eso na itei eda kaburaka e taura na gauna me kadre ra qai tamusuka eso tale. O sa rairai sotava tale ga na ka e tukuna o Joan, dua na tacida yalewa mai Peritania a papitaiso ena 60 na yabaki sa oti. E kaya: “Au sa sotava eso era tukuna niu a kaburaka e lomadra na itei niu vunau vei ira ena veiyabaki sa sivi. Au sega ni kila nira lai vuli iVolatabu kei na so tale na tacida, era sa mai qaravi Jiova sara. Au marau ni tubu qai tamusuki na itei au kaburaka.”—Wilika 1 Korinica 3:6, 7.

18. Na cava e tukuni kina ena 1 Korinica 3:8 meda marau?

¹⁸ Kena ikarua, eda na marautaka tiko ga noda cakacaka nida vakasamataka na nona tukuna na yapositolo o Paula: “Ena vakaicovitaki na tamata yadua me vaka na ka e cakava.” (1 Kor. 3:8) Na icovi e vakatau ena cakacaka, sega ni ka e rawati. Qori ena vakayaloqaqataki ira na vunau tiko ena yalava e sega soti ni vuavuaivinaka! Ena rai ni Kalou, eda ‘vua vakalevu’ qai dodonu meda marau nida kakaburaki mai vu ni lomada.—Joni 15:8; Maciu 13:23.

19. (a) E veisemati vakacava na noda marau kei na parofisai i Jisu ena Maciu 24:14? (b) Na cava meda nanuma tiko ke da sega mada ga ni vukea e dua me tisaipeli?

¹⁹ Kena ikatolu, eda marau ni sa vakayacori na parofisai ena noda cakacaka. Eratou tarogi Jisu na nona yapositolo: “Na cava . . . na ivakatakilakila ni nomuni tiko kei na  ivakataotioti ni veika vakavuravura?” A tukuna o Jisu ni dua vei ira na ivakatakilakila na cakacaka vakavunau e veiyasa i vuravura. E sega ni vakaibalebaletaka tiko qori o Jisu ina cakacaka ni veivakatisaipelitaki ni a kaya: “Ena vunautaki mada na itukutuku vinaka qo ni Matanitu ni Kalou ena veiyasa i vuravura me ivakadinadina.” (Maciu 24:3, 14) Io, na kaburaki ni itei se na vunautaki ni Matanitu ni Kalou e dua na ivakatakilakila. Ke da sega mada ga ni vukea e dua me tisaipeli, meda nanuma tiko ni sa dua na “ivakadinadina” na noda gole meda lai vunautaka na itukutuku vinaka ni Matanitu ni Kalou. c Se mani cava na nodra rai na lewenivanua, eda sa vakaitavi tiko ena vakayacori ni parofisai i Jisu, e ka dokai tale ga meda “cakacaka vata kei na Kalou.” (1 Kor. 3:9) Qori e vica na vuna vinaka meda marau kina!

20, 21. (a) Sa vakayacori tiko vakacava na ka e tukuni ena Malakai 1:11? (b) Na cava o vakadeitaka mo cakava me baleta na tatamusuki? Na vuna?

²⁰ A vukei ratou na nona yapositolo ena imatai ni senitiuri o Jisu me ratou raica ni vakatotolotaki na tatamusuki. Me tekivu mai na 1919, sa vukei ira voli na nona imuri ena gauna qo o Jisu me va tale ga ya nodra rai. Cava era cakava sara na tacida? Era vakalevutaka na nodra cakacaka. Sa sega ni tarovi rawa na tatamusuki. Me vaka ga e parofisaitaka o Malakai, sa vakayacori tiko na cakacaka vakavunau “mai na icabecabe ni siga ina kena idromudromu.” (Mala. 1:11) Io, mai na icabecabe ni siga ina kena idromudromu se mai na tokalau ina ra, era cakacaka ra qai marau vata na daukakaburaki kei na dautatamusuki ena nodra dui vanua. Ni cabe na siga me yacova ni lai dromu se mai na mataka ina yakavi, eda sega ni wele nida kila e vakatotolotaki noda cakacaka.

²¹ Nida raica na kena tubu me “matanitu qaqa” na iwiliwili lailai ni dauveiqaravi ni Kalou ena rauta na 100 na yabaki sa sivi, e ‘tavatukituki dina na utoda, eda marau tale ga vakalevu.’ (Aisea 60:5, 22) Me uqeti keda mada ga na marau qori kei na noda lomani Jiova na “Turaga ni tatamusuki,” meda gumatua tiko ga ni vakaitavi ena kena vakacavari na tatamusuki levu duadua me bau vakayacori!—Luke 10:2.