1, 2. (a) Nĩkĩ amanyĩwʼa masengʼie? (b) Yesũ aneenaa ĩũlũ wa ngetha ya mũthemba mwaũ?

 ĨVINDA yĩmwe amanyĩwʼa ma Yesũ nĩmasengʼiwʼe nĩ ũndũ mũna wamatavisye. Ameie atĩĩ: “Ũngalalyai metho menyu, mũsisye mĩũnda, kana nĩ mĩathĩku kũvika ũkethwa.” Ĩla amanyĩwʼa masyaisye ngalĩko ĩla Yesũ wamoneleelasya, mayaaona mĩũnda yĩ mĩathĩku, kana yĩanĩĩe kũkethwa. Ĩndĩ moonie yĩ ya ngilinĩ, o tondũ nganũ ĩla yĩtawa mbaale yĩthĩawa ĩilyĩ ĩtanamba kũvikĩa ĩvinda ya kũkethwa. Nĩvatonyeka makethĩwa meekũlilye, ‘Nĩ ngetha yĩva ĩsu, na ve myei kauta ĩtiele mĩũnda ĩtanamba ũkethwa?’—Yoa. 4:35.

² Yesũ ndaneeneaa ngetha ya mbaale. Ĩndĩ, endaa kũmanyĩsya amanyĩwʼa make maũndũ elĩ ma vata makonetye ngetha ya kĩ-veva, nayo nĩ kũmbanyʼa andũ methĩwe kĩkundi kya Kĩklĩsto. Maũndũ asu nĩ meva? Nĩ kana tũmanye, ekai tũkunĩkĩle mũnango ndeto isu sya Yesũ.

3. (a) Nĩ kyaũ kĩtonya kwĩthĩwa kyatumie Yesũ asya ‘mĩũnda nĩ mĩathĩku kũvika kũkethwa’? (b) Yesũ aisye ata nĩ kana andũ maelewe ndeto syake?

³ Yesũ aneenaa na amanyĩwʼa make mũthyanĩ wa mwaka wa 30, na maĩ vakuvĩ na ndũa ĩmwe ya Samalia yeetawa Saikale. Ĩla amanyĩwʼa make malikile ndũanĩ ĩsu, Yesũ nĩwatiiwe ekalĩte ũtee wa kĩthima, vala wamanyĩisye mũndũ mũka ũmwe maũndũ mana kuma Maandĩkonĩ, na mũndũ mũka ũsu aelewa na mĩtũkĩ kana asu nĩ maũndũ ma vata. Amanyĩwʼa make masyoka, mũndũ mũka ũsu nĩwaendie na mĩtũkĩ ndũanĩ ya Saikale akatavye atũi make Asamalia maũndũ ma ũsengyʼa ala waĩ aneemanyĩsya. Aingĩ moo nĩmendeeiwʼe mũno nĩ maũndũ asu, na kwoou meekalaata maelete kĩthimanĩ vala Yesũ waĩ. Nĩvatonyeka ĩvinda yĩu Yesũ akethĩwa asyaisye mbee wa mĩũnda ĩsu ya mbaale na akona Asamalia asu mokĩte, na ĩndĩ ayasya, ‘Sisyai mĩũnda, kana nĩ mĩathĩku kũvika ũkethwa.’ Ĩndĩ nĩ kenda Yesũ onanyʼe ngetha ĩla wawetaa nĩ ya kĩ-veva, ĩndĩ ti ya mĩũnda, aendeeie kwasya ũũ: ‘Ũla ũkethaa nĩwũmbanasya ũsyao kũvika thayũ ũtathela.’—Yoa. 4:5-30, 36.

4. (a) Yesũ amanyĩisye maũndũ meva elĩ ĩũlũ wa ngetha? (b) Twĩneenea makũlyo meva?

 ⁴ Nĩ maũndũ meva elĩ ma vata makonetye ngetha ya kĩ-veva ala Yesũ wamanyĩisye? Ũndũ wa mbee nĩ kana, wĩa wa ngetha waĩle kũtethwʼa na mĩtũkĩ. Ĩla Yesũ waisye kana ‘mĩũnda nĩ mĩathĩku kũvika ũkethwa,’ amekĩaa vinya aatĩĩi make mose ĩtambya. Na nĩ kenda amonyʼe kana wĩa ũsu waaĩle kũtethwʼa na mĩtũkĩ, Yesũ aendeeie kwasya atĩĩ: “[O na yu tũĩ] ũla ũkethaa [nĩwosete] ĩtuvi.” Kwoou vate nzika, ĩvindanĩ yĩu ngetha nĩyambĩĩte, na vayaĩ ĩvinda ya kwananga! Ũndũ wa kelĩ nĩ kana, akethi methĩawa na ũtanu. Yesũ aisye ala mavandaa na ala makethaa ‘makatana vamwe.’ (Yoa. 4:35b, 36) O tondũ Yesũ ũtonya kwĩthĩwa atanĩie kwona ‘Asamalia aingĩ maimwĩtĩkĩla,’ nowʼo amanyĩwʼa make maĩ matanĩe mũno kũthũkũma na ngoo yonthe wĩa wa ngetha. (Yoa. 4:39-42) Maũndũ asu meekĩkie ĩvinda ya atũmwa nĩ ma vata mũno kwitũ nũndũ, meonanyʼa maũndũ ala maendeee ĩvindanĩ yĩĩ ya ngetha ĩla nene vyũ ya kĩ-veva. Nĩ ĩndĩĩ ngetha ĩsu yambĩĩie? Ala makethaa naaũ? Nĩ maũndũ meva meanĩĩtwʼe?

5. Nũũ ũla ũtongoesye wĩa wa ngetha ĩũlũ wa nthĩ, na woni ũla Yoana wooniwʼe wonanĩtye ata kana wĩa ũsu waĩle kũtethwʼa na mĩtũkĩ?

⁵ Nthĩnĩ wa woni ũla mũtũmwa Yoana wooniwʼe, Yeova nĩwavuanisye kana nũmũnengete Yesũ kĩanda kya kũtongoesya wĩanĩ wa ngetha ya kĩ-veva nthĩ yonthe. (Soma Ũvuanʼyo 14:14-16.) Nthĩnĩ wa woni ũsu, Yesũ e na ngovia ya ũsumbĩ na kavyũ ke ngoto. “Ngovia ya Ũsumbĩ ya thaavu mũtwenĩ wake” yĩonanyʼa kĩanda kyake e Mũsumbĩ. Nako ‘kavyũ koĩ ke ngoto kwʼokonĩ kwake’ keonanyʼa kĩanda kyake e Mũkethi. Yeova nĩwatũmĩie mũlaĩka kũweta kana “ngetha ya nthĩ nĩminĩte kũma.” Ndeto isu ikindĩlĩĩle kana wĩa ũsu waĩle kũtethwʼa na mĩtũkĩ. Vate nzika, ‘saa wa kũketha nĩ mũviku,’ na vai ĩvinda ya kwananga! Yesũ nĩweeyĩaĩwe nĩ Ngai ‘alikye kavyũ kake.’ Na nĩ kana eanĩsye mwĩao ũsu, nĩwatũmĩie kavyũ kau na nthĩ yakethwa, kana andũ ma nthĩ makethwa. Woni ũsu wa kwendeesya wĩtũlilikanyʼa kana, yu “mĩũnda . . . nĩ mĩathĩku [ĩngĩ] kũvika ũkethwa.” Wʼo woni ũsu nũũtũtetheesya kũmanya nĩ ĩndĩĩ wĩa wa ngetha ĩũlũ wa nthĩ yonthe wambĩĩie? Ĩĩ!

6. (a) “Ĩvinda ya ngetha” yambĩĩie ĩndĩĩ? (b) “Ngetha ya nthĩ” nayo yambĩĩie ĩndĩĩ? Elesya.

⁶ Nũndũ nthĩnĩ wa woni ũla wĩ ĩvukunĩ ya Ũvuanʼyo kĩlungu kya 14, Yoana ooniwʼe Yesũ, ũla nĩwe Mũkethi, ekĩĩte ngovia ya Ũsumbĩ (mũsoa wa 14), ũndũ ũsu wĩonanyʼa kana aĩ anatwʼĩkĩthwʼa Mũsumbĩ, na ũu weethĩiwe mwaka wa 1914. (Nda. 7:13, 14) Ĩvinda ĩkuvĩ ĩtina wa ũu, Yesũ nĩweeyĩaĩwe ambĩĩe wĩa wa ngetha (mũsoa wa 15). Maũndũ ala mawetetwe kĩlungunĩ kya 14 kya ĩvuku ya Ũvuanʼyo maatĩanĩe o tondũ Yesũ wonanĩtye nthĩnĩ wa ngelekanyʼo yake ya ngetha ya nganũ, vala waisye kana ngetha ĩsu nĩ mũminũkĩlyo wa maũndũ ala maendeee ĩũlũ wa nthĩ. Kwoou, ĩvinda ya ngetha na mũminũkĩlyo wa maũndũ ala maendeee ĩũlũ wa nthĩ nĩ maũndũ mambĩĩie mwaka wa 1914. Wĩa wa kũketha ũla Yesũ wawetete ĩla ngelekanyʼonĩ yake wambĩĩie ĩtina, o ‘ĩvindanĩ yĩu ya ngetha.’ (Mt. 13:30, 39) Nũndũ nĩtwĩsĩ maũndũ ala methĩĩtwe  kuma ĩvindanĩ yĩu, nĩtũtonya kwasya kana wĩa wa ngetha wambĩĩie myaka kauta ĩtina wa Yesũ ambĩĩa kũsumbĩka. Mbee, kwambĩĩa mwaka wa 1914 nginya mwambĩĩonĩ wa mwaka wa 1919, Yesũ nĩwatheisye aatĩĩi make etĩkĩwʼa mauta. (Mal. 3:1-3; 1 Vet. 4:17) Na mwakanĩ o ũsu wa 1919 ‘kũkethwa kwa nthĩ’ kwambĩĩa. Vate kwananga ĩvinda, Yesũ nĩwatũmĩie ngombo yĩ na kĩthito, ĩla yaĩ ĩnanyuvwa, nĩ kana ĩtetheesye ana-a-asa maelewe kana wĩa wa kũtavanyʼa waĩle kũtethwʼa na mĩtũkĩ. Ekai tũsisye ũndũ kweethĩiwe.

7. (a) Nĩ ũkunĩkĩli wĩva watetheeisye ana-a-asa kũelewa kana wĩa wa kũtavanyʼa waaĩle kũtethwʼa na mĩtũkĩ? (b) Ana-a-asa meekĩiwe vinya meke ata?

⁷ Ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya (Kĩsũngũ) ya Mwei wa 7, 1920, yawetete ũũ: “Ĩtina wa kũkunĩkĩla Maandĩko veonekana kana ĩkanisa nĩyĩnengetwe kĩanda kya mwanya kya kũtavanyʼa ũvoo ĩũlũ wa ũsumbĩ.” Kwa ngelekanyʼo, ndeto ila syĩ nthĩnĩ wa wathani wa Isaia nĩsyatetheeisye ana-a-asa maelewe kana ũvoo ũsu waaĩle kũtavanwʼa nthĩ yonthe. (Isa. 49:6; 52:7; 61:1-3) O na kau mayeesĩ ũndũ maĩ matonya kũtavanyʼa nthĩ yonthe, maĩ na mũĩkĩĩo kana Yeova akamatetheesya. (Soma Isaia 59:1.) Ĩla vamanyĩkie kana wĩa wa kũtavanyʼa waĩlĩte kũtethwʼa na mĩtũkĩ, ana-a-asa nĩmeekĩiwe vinya matavanyʼe na kĩthito. Meekie ata?

8. Mwaka wa 1921, ana-a-asa maeleiwe maũndũ meva elĩ ĩũlũ wa wĩa wa kũtavanyʼa?

⁸ Ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya (Kĩsũngũ) ya Mwei wa 12, 1921, yaisye ũũ: “Mwaka wa 1921 wĩthĩĩtwe wĩ mwaka ũla mũseo vyũ kwĩ yonthe. Mwakanĩ ũũ andũ aingĩ nĩmatavĩtwʼe ũvoo ĩũlũ wa ũla wʼo kũthonoka myaka ĩla mĩvĩtu.” Ĩkaseti yĩu yaendeeie kwasya atĩĩ: “Ve wĩa mwingĩ ũtanamba kũtethwʼa. . . . Ekai tũũtethye twĩ na ũtanu.” Sisya wone ũndũ ana-a-asa maeleiwe nĩ maũndũ elĩ ma vata ĩũlũ wa wĩa wa kũtavanyʼa, ala Yesũ wamatavĩtye atũmwa make. Ameete kana wĩa ũsu waaĩle kũtethwʼa na mĩtũkĩ, na akethi methĩawa na ũtanu.

9. (a) Mwaka wa 1954 ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya yaisye ata ĩũlũ wa wĩa wa ngetha, na nĩkĩ? (b) Nthĩnĩ wa myaka 50 mĩvĩtu, kwĩthĩĩtwe na wongeleku wĩana ata wa atavanyʼa ĩũlũ wa nthĩ? (Sisya kyati kĩ na kyongo, “Kwongeleka kwa Atavanyʼa Ĩũlũ wa Nthĩ.”)

⁹ Myakanĩ ya 1930, ĩtina wa ana-a-asa kũelewa kana ĩkomano ĩnene ya malondu angĩ yaĩ yĩtĩkĩle ũvoo ĩũlũ wa Ũsumbĩ, nĩmongelile kĩthito kyoo ũtavanyʼanĩ. (Isa. 55:5; Yoa. 10:16; Ũvu. 7:9) Na  kweethĩwa ata? Ala matavanasya ũvoo ĩũlũ wa Ũsumbĩ nĩmongelekile kuma andũ 41,000 mwaka wa 1934, nginya andũ 500,000, mwaka wa 1953! Ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya (Kĩsũngũ) ya 01/12/1954, yaisye ũũ: “Tũtetheewʼe nĩ veva wa Yeova na Ndeto yake yĩ ũtonyi kwĩthĩwa na ngetha ĩno nene ĩũlũ wa nthĩ.” a—Nzek. 4:6.

10, 11. Nĩ maũndũ meva monanĩtwʼe nthĩnĩ wa ngelekanyʼo ya mbeke ya kalatali, ala makonanĩtwʼe na kwĩana kwayo?

¹⁰ Nthĩnĩ wa ngelekanyʼo syake ĩũlũ wa Ũsumbĩ, Yesũ nĩwaeleisye nesa ĩũlũ wa maũndũ ala wĩa wa ngetha waĩ wĩanĩsye. Ekai tũneenee ngelekanyʼo ya mbeke ya kalatali na ngelekanyʼo ya ĩlawa. Twĩkunĩkĩla mũno mũno ũndũ ngelekanyʼo isu syĩanĩĩte ĩvindanĩ yĩĩ ya mũminũkĩlyo.

¹¹ Ngelekanyʼo ya mbeke ya kalatali. Mũndũ ũmwe nĩwavandie mbeke ya kalatali. Na mbeke ĩsu yeana yatwʼĩka kĩtĩ na nyũnyi sya yayaya syakwata wĩkalo. (Soma Mathayo 13:31, 32.) Nĩ maũndũ meva makonetye kwĩana kwa mbeke ya kalatali ala monanĩtwʼe ngelekanyʼonĩ ĩsu? Ũndũ wa mbee: Kwĩana kwayo nĩ kwa ũsengyʼa. O na kau mbeke ĩsu “nĩ nini kwĩ mbeũ syonthe,” nĩyeanie yatwʼĩka kĩtĩ kĩ na “mbonge nene.” (Mko. 4:31, 32) Ũndũ wa kelĩ nĩ ũĩkĩĩthyo wa kana mbeke ĩsu no nginya yĩane, kĩtumi nũndũ Yesũ aisye “yavandwa nĩyĩanaa, ĩkethĩwa nene.” Ndaasya, “No yĩane,” ĩndĩ aisye, “Nĩyĩanaa.” Ũu nĩ kwonanyʼa kana kwĩana kwa mbeke ĩsu na kũtwʼĩka kĩtĩ kũitonya kũsiĩĩwa. Na ũndũ wa katatũ nĩ kana, kĩtĩ kyu o kĩendeee kwĩana, nĩkyendeeasya nyũnyi na kĩitwʼĩka wĩkalo wasyo. Yesũ aisye kana ‘nyũnyi sya yayaya nĩsyũkaa,’ na ‘iyĩkala muunyĩnĩ wakyo.’ Maũndũ asu atatũ makonanĩtye ata na wĩa wa ngetha ya kĩ-veva ũla ũendeee ũmũnthĩ?

12. Ngelekanyʼo ya mbeke ya kalatali ĩkonanĩtye ata na wĩa wa ngetha ũmũnthĩ? (Ĩngĩ sisya kyati kĩ na kyongo, “Kwongeleka kwa Amanyĩwʼa ma Mbivilia.”)

¹² (1) Kwĩana: Ngelekanyʼo ĩsu yonanĩtye kũnyaĩĩka kwa ũvoo ĩũlũ wa Ũsumbĩ na kwĩana kwa kĩkundi kya Kĩklĩsto. Kuma mwaka wa 1919 akethi me na kĩthito nĩmethĩĩtwe mayũmbanĩwʼa kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto. Ĩvinda yĩu akethi asu maĩ anini, ĩndĩ mongeleka mĩtũkĩ mũno. Twĩasya ũu nũndũ kuma mwambĩĩonĩ wa myaka ya 1900 nginya ũmũnthĩ, kwĩthĩĩtwe na wongeleku mũnene mũno. (Isa. 60:22) (2) Ũĩkĩĩthyo: Kwĩana kwa kĩkundi kya Kĩklĩsto kwĩthĩĩtwe kũtasiĩĩka. O na kau amaitha ma Ngai nĩmatatie ũndũ matonya kũsiĩĩa mbeke ĩsu nini ndĩkeane, no yaendeeie kwĩana na yakĩlya vinya isiĩĩi syonthe. (Isa. 54:17) (3) Wĩkalo: “Nyũnyi sya yayaya” ila ikwataa wĩkalo ungu wa kĩtĩ kĩu nĩ andũ milioni mbingĩ kuma nthĩ ta 240, ala mendete ũlũngalu. Andũ asu nĩmetĩkĩlĩte ũvoo ĩũlũ wa Ũsumbĩ na makalika kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto. (Esek. 17:23) Vau nĩmakwataa lĩu wa kĩ-veva, ũthũmũo, na ũsũvĩo.—Isa. 32:1, 2; 54:13.

13. Ngelekanyʼo ya ĩlawa yĩonanyʼa maũndũ meva ala makonanĩtye na kwĩana?

¹³ Ngelekanyʼo ya ĩlawa. Ĩtina wa mũndũ mũka kwongela ĩlawa mũtunĩ, mũtu wʼonthe nũkaataa. (Soma Mathayo 13:33.) Nĩ maũndũ meva makonanĩtye na kwĩana ala monanĩtwʼe nthĩnĩ wa  ngelekanyʼo ĩsu? Ekai tũsisye maũndũ elĩ. Ũndũ wa mbee: Kwĩana nĩkũetae ũalyũku. Ĩlawa nĩyĩnyaĩĩkaa na mũtu ‘wʼonthe ũikaata.’ Ũndũ wa Kelĩ nĩ kũnyaĩĩka. Ĩlawa nĩyĩkaatasya ‘mĩta ĩtatũ ya mũtu.’ Maũndũ asu elĩ makonanĩtye ata na wĩa wa ngetha ya kĩ-veva ũla ũendeee ũmũnthĩ?

14. Ngelekanyʼo ya ĩlawa ĩkonanĩtye ata na wĩa wa ngetha ũmũnthĩ?

¹⁴ (1) Ũalyũku: Ĩlawa yĩelekanĩtwʼe na ũvoo ĩũlũ wa Ũsumbĩ, nawʼo mũtu ũkaelekanwʼa na andũ. O tondũ ĩlawa ĩetae ũalyũku mũtunĩ ĩla syavulanwʼa, nowʼo ũvoo ĩũlũ wa Ũsumbĩ ũetae ũalyũku ngoonĩ sya andũ ĩla mawĩtĩkĩla. (Alo. 12:2) (2) Kũnyaĩĩka: Kũnyaĩĩka kwa ĩlawa kwĩonanyʼa kũnyaĩĩka kwa ũvoo ĩũlũ wa Ũsumbĩ. Ĩlawa yĩlikaa nginya yĩkanyaĩĩka mũtunĩ wʼonthe. O ta ũu, ũvoo ĩũlũ wa Ũsumbĩ nũnyaĩĩkĩte “kũvika itulu sya nthĩ.” (Meko 1:8) O na ĩngĩ, kũnyaĩĩka kũu kwa ĩlawa kwĩonanyʼa kana o na nthĩnĩ wa nthĩ ila wĩa witũ ũsiĩĩtwe, ũvoo ĩũlũ wa Ũsumbĩ ũkanyaĩĩka, o na kau andũ no malee kwona ũitavanwʼa ũtheinĩ.

15. Ndeto ila syĩ nthĩnĩ wa Isaia 60:5, 22 syĩanĩĩte ata? (Ĩngĩ sisya ĩsandũkũ yĩ na kyongo, “Yeova Nĩwatonyethisye,” ĩthangũ ya 93, na yĩngĩ yĩ na kyongo, “‘Ũla Mũnini’ Nũtwʼĩkĩte ‘Mbaĩ yĩ Vinya,’” ĩthangũnĩ ya 96-97.)

¹⁵ Myaka ta 800 mbee wa Yesũ kũnengane ngelekanyʼo isu, Yeova nĩwatũmĩie mwathani Isaia kũweta kwa nzĩa ya kwendeesya, ĩũlũ wa wĩa wa ngetha ya kĩ-veva ũla ũendeee ũmũnthĩ, na ũtanu  ũla waĩ wumane na ngetha ĩsu. b Yeova nĩwawetie ĩũlũ wa andũ “kuma kũasa,” ala maĩ moke kĩkundinĩ kya Kĩklĩsto. Aineena na ‘Yelusaleme,’ ĩla ũmũnthĩ ĩelekanĩtwʼe na etĩkĩwʼa mauta ala matialĩte ĩũlũ wa nthĩ, Yeova aisye ũũ: ‘Ũkoona ũu na ũyusũwa nĩ ũtanu, ngoo yaku ĩkatana na kwĩwʼa mũyo mũno, nũndũ ũkaetewe ũthwii ũla wĩ mokanganĩ, na kũetewe mothwii ma andũ ma nthĩ ingĩ.’ (Ĩsa. 60:1, 4, 5, 9, The Holy Bible in Current Kikamba Language) Ndeto isu nĩ sya wʼo ki! Ũmũnthĩ, ala methĩĩtwe me athũkũmi ma Yeova kwa ĩvinda yĩasa nĩmatanaa mũno ĩla moona ũndũ atavanyʼa ma Ũsumbĩ nthĩnĩ wa nthĩ syoo maendeee kwongeleka. Tene maĩ o anini ĩndĩ yu nĩmongelekete makatwʼĩka ngili mbingĩ mũno.

16, 17. Nĩ kwa kĩtumi kĩva ‘ũla ũvuĩaa na ũla ũkethaa matanaa vamwe’? (Ĩngĩ sisya ĩsandũkũ yĩ na kyongo, “Ũndũ Tulakiti Ilĩ Syakiitie Ngoo sya Andũ Elĩ ma Amazon.”)

¹⁶ Lilikana kana Yesũ ameie atũmwa make atĩĩ: ‘Ũla ũkethaa nĩwũmbanasya ũsyao kũvika thayũ ũtathela; nĩ kana ũla ũvuĩaa na ũla ũkethaa matane vamwe.’ (Yoa. 4:36) ‘Tũtanaa vamwe’ ata ĩla tũũtethya wĩa wa ngetha ĩũlũ wa nthĩ yonthe? Nĩ kwa nzĩa kauta. Ekai tũneenee itatũ.

¹⁷ Nzĩa ya mbee: Nĩtũtanaa kwona kana Yeova nĩwĩthĩawa na kĩanda nthĩnĩ wa wĩa wa kũtavanyʼa. Ĩla tũũtavanyʼa ũvoo ĩũlũ wa Ũsumbĩ twĩthĩawa tũivanda mbeũ. (Mt. 13:18, 19) Nao twatetheesya mũndũ atwʼĩka mũmanyĩwʼa wa Klĩsto, twĩthĩawa twaketha. Na ithyonthe nĩtũtanaa mũno kwona ũndũ Yeova ũtetheeasya mbeũ ya Ũsumbĩ ‘kũmea na kwĩana.’ (Mko. 4:27, 28) Mbeũ imwe ila twavuĩa, nĩsyĩsaa kũmea na ĩtina iikethwa nĩ andũ angĩ. No wĩthĩwe wonete ũndũ ũvwʼanene na wa mwĩĩtu-a-asa wĩtawa Joan wa nthĩ ya Britain, ũla wavatisiwe myaka 60 mĩvĩtu. Aisye atĩĩ: “Nĩngomanĩte na andũ na makandavya kana nĩnavandie mbeũ ngoonĩ syoo ĩla namatavisye ũvoo mũseo myaka mingĩ mĩvĩtu. Ĩtina wa namatavya, andũ asu nĩmeemanyĩisye Mbivilia na Ngũsĩ ingĩ o na kau ndyeesĩ, na syamatetheesya matwʼĩka athũkũmi ma Yeova. Nĩnĩtanaa mũno kwona kana mbeũ ĩla navandie nĩyeanie na yakethwa.”—Soma 1 Akolintho 3:6, 7.

18. Ĩandĩko ya 1 Akolintho 3:8 yĩwetete ũndũ wĩva ũla ũtumaa tũtana?

¹⁸ Nzĩa ya kelĩ: Twĩthĩawa twĩ athũkũmi atanu twaendeea kũlilikana ndeto ii sya Vaulo: ‘Kĩla mũndũ akoosa ĩtuvi yake mwene kwĩanana na kũthĩnĩa wĩa kwake.’ (1 Ako. 3:8) Tũtuvawa kwosana na wĩa ũla twatethya, ĩndĩ ti kwosana na andũ ala twatetheesya meetĩkĩla ũla wʼo. Kũmanya ũu nĩkũmekĩaa vinya mũno ala matavanasya isionĩ ila andũ aingĩ matetĩkĩlaa ũvoo mũseo! Methonĩ ma Ngai, kĩla mũndũ ũmũthũkũmaa na ngoo yonthe nthĩnĩ wa wĩa wa kũvanda ethĩawa ‘aisyaa ũsyao mwingĩ,’ na kwoou e na kĩtumi kya kũtana.—Yoa. 15:8; Mt. 13:23.

19. (a) Wathani wa Yesũ ũla wĩ ĩandĩkonĩ ya Mathayo 24:14 ũkonanĩtye ata na ũtanu witũ? (b) Nĩ kyaũ twaĩle kũlilikana o na ethĩwa tũinatwʼĩkĩthya mũndũ mũmanyĩwʼa?

¹⁹ Nzĩa ya katatũ: Nĩtũtanaa kũmanya kana wĩa witũ nĩwĩanĩasya wathani. Kwasũanĩa ũndũ Yesũ wamasũngĩie atũmwa make  ĩla mamũkũlilye ũũ: “Wonanʼyo nĩ wĩva wa kũka kwaku [kana kwĩthĩwa vo wĩ Mũsumbĩ ũtenekee kũũ nthĩ], na wa wĩanĩu wa ĩvinda yĩĩ?” Ameie kĩlungu kĩmwe kya wonanyʼo ũsu nĩ kũtavanwʼa kwa ũvoo mũseo nthĩ yonthe. We Yesũ aneenaa ĩũlũ wa wĩa wa kũtwʼĩkĩthya andũ amanyĩwʼa? Aiee, nũndũ aisye atĩĩ: ‘Ũvoo ũũ mũseo wa ũsumbĩ ũkatavanwʼa nthĩ yonthe wĩthĩwe ũkũsĩ.’ (Mt. 24:3, 14) Ũu nĩ kwasya kana kũtavanyʼa ĩũlũ wa Ũsumbĩ, kũla nĩ kũvanda mbeũ, nĩ kĩlungu kĩmwe kya wonanyʼo ũsu. Kwoou, ĩla tũũtavanyʼa ũvoo mũseo ĩũlũ wa Ũsumbĩ nĩtũlilikanaa kana o na ethĩwa tũinatwʼĩkĩthya mũndũ mũmanyĩwʼa, twĩthĩawa twaumya “ũkũsĩ.” c O na ethĩwa andũ nĩmekwĩtĩkĩla ũvoo mũseo kana mayĩũwĩtĩkĩla, twĩthĩawa twatetheesya kwĩanĩa kwa wathani wa Yesũ, na tũyĩthĩwa na kĩanda kya mwanya kya kwĩthĩwa twĩ “atethya ma wĩa vamwe na Ngai.” (1 Ako. 3:9) Kĩu nĩ kĩtumi kĩseo ta kĩ kya kũtana!

20, 21. (a) Ndeto ila syĩ ĩvukunĩ ya Malaki 1:11 ianĩĩte ata? (b) Ũtwʼĩte kwĩka ata ĩũlũ wa wĩa wa ngetha, na nĩkĩ?

²⁰ Yesũ nĩwatetheeisye atũmwa make kũmanya kana wĩa wa ngetha waaĩle kũtethwʼa na mĩtũkĩ. Kuma mwaka wa 1919, Yesũ ethĩĩtwe aitetheesya amanyĩwʼa make maelewe ũndũ ũsu. Na ũu ũtumĩte athũkũmi ma Ngai mongela kĩthito kyoo wĩanĩ wa kũtavanyʼa. Vate nzika wĩa wa ngetha ndũtonya kũsiĩĩwa. O tondũ mwathani Malaki waisye, ũmũnthĩ wĩa wa kũtavanyʼa nũendeee kũtethwʼa “kuma syũa yauma o na kũvika yathũa.” (Mal. 1:11) Ala mavandaa na ala makethaa nĩmatanaa vamwe mũthenya wʼonthe, kuma syũa yauma kũvika yathũa, o na ethĩwa me va ĩũlũ wa nthĩ. Na kuma syũa yauma nginya yĩkathũe, kana kuma kwakya nginya wĩoo, tũtavanasya tũimanya kana wĩa ũsu nĩwaĩle kũtethwʼa na mĩtũkĩ.

²¹ Ĩla twasũanĩa ĩũlũ wa myaka ta mbee 100 mĩvĩtu, na kwona ũndũ kĩkundi kĩnini kya athũkũmi ma Ngai kyongelekete na kũtwʼĩka “mbaĩ yĩ vinya,” ũu nũtumaa ngoo sitũ ‘itana na ikaneneva.’ (Isa. 60:5, 22) Ekai ũtanu ũsu na kũmwenda Yeova, “Mwĩaĩi wa ngetha,” itetheesye kĩla ũmwe witũ aendeee kwĩthĩwa na kĩanda nthĩnĩ wa kũminũkĩlya wĩa wa ngetha ĩla nene vyũ.—Luka 10:2.