Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

KIBATULU 9

O Ima Ijila mu Kuboka—“Idima Iabhi Kiá, Iala Polondo Phala ku i Bhongolola

O Ima Ijila mu Kuboka—“Idima Iabhi Kiá, Iala Polondo Phala ku i Bhongolola

MILONGI IA KIBATULU

Jihova uene mu kudisa o jimbutu ja kidi ja Utuminu ua Nzambi

1, 2. (a) Mukonda diahi o maxibulu a Jezú ka kexile mu tendela o maka? (b) Ku bhongolola kuahi kua zuela Jezú?

 O MAXIBULU ka kexile mu tendela o maka. Jezú ua a tangela: “Bhetulenu mesu, mu tale kiambote mu mábhia, idima iabhi kiá, iala polondo phala ku i bhongolola!” Ene a tale o mábhia, maji a mono kuila o idima ki ibhile luua phala ku i bhongolola—o jimbutu ja kexile mu bhana ithulu kindala. Ene nange a dibhudisa: ‘Ihi i tua-nda bhongolola?’ ‘Kua kambe hanji jimbeji phala ku bhixila o thembu ia ku bhongolola.’—Nzuá 4:35.

2 Maji Jezú ka kexile mu zuela ia lungu ni ku bhongolola idima mu mábhia. Mu veji dia kiki, muéne ua kexile mu longa o maxibulu mê ima iiadi ia beta o kota ia lungu ni kikalakalu kia ku bhongolola mu nzumbi—ku bhongolola athu. Iebhi o ima íii iiadi ia beta o kota? Phala ku tambuijila, tu di longe kiambote o musoso iú.

A a Suínisa ku Bhanga Kima, ni Kikanenu Kia ku Sanguluka

3. (a) Ihi ia bhangesa Jezú kuzuela kuila: “Idima iabhi kiá, iala polondo phala ku i bhongolola?” (b) Kiebhi kia jimbulula Jezú o milongi íii?

3 Jezú ua kexile mu zuela ni maxibulu mê ku di sukilu dia muvu 30 K.K., bhua zukamene o sanzala ia Samádia a i xana Sikale. Kioso maxibulu mê kia bokona mu mbanza, Jezú ua xala, ua xikama ku fixi mu kuzuela ni muhatu ua tendela o valolo ia milongi iê. Kioso o maxibulu kia vutuka kua Jezú, Muhatu anga u lengela mu sanzala ia Sikale, anga u ambela athu a tungu momo ioso ia bhiti ni muéne. Kienhiki, athu avulu anga a tunda mu sanzala, a kala mu kuia kuala Jezú. Nange mu kithangana kieniókio—kioso Jezú kia kexile mu tala ku mábhia, muéne ua mono mundu uavulu akua Samádia ku mu zukama—muéne uambe:“Bhetulenu mesu, mu tale kiambote mu mábhia, idima iabhi kiá, iala polondo phala ku i bhongolola!” a Kienhiki phala kulondekesa kuila muéne ka kexile mu zuela o kikalakalu kia ku bhongolola idima, maji o ku bhongolola mu nzumbi, Jezú uambe dingi: ‘O mubhongolodi ua mu bhongolola, u i bhakela o muenhu ki uábhua.’—Nzuá 4:5-30, 36.

4. (a) Ima iebhi iiadi ia longo Jezú ia lungu ni ku bhongolola? (b) Ibhuidisu iebhi i tua-nda di longa?

4 Madisá ebhi a iiadi a beta o kota a longo Jezú a lungu ni ku bhongolola mu nzumbi? Kia dianga, o kikalakalu a tokala ku ki bhanga ni lusolo. Mu kuzuela kuila, “idima iabhi kiá, iala polondo phala ku i bhongolola” Jezú ua kexile mu suínisa o maxibulu mê ku bhanga kima. Phala ku kuatekesa o maxibulu ku mona kuila o kikalakalu kiki a tokalele ku ki bhanga ni lusolo, Jezú uambe dingi: ‘O mubhongolodi ua mu tambula kiá o futu.’ Kiene muene, o kikalakalu kia ku bhongolola kia matekene kiá—ka tokalele dingi ku laleka! Kia kaiiadi, o akalakadi a sanguluka. Jezú uambe kuila, o akuni ni abhongolodi a-nda ‘sanguluka kumoxi.’ (Nzuá 4:35b, 36)Kala kia sangulukile Jezú mu ku mona kuila, ‘athu avulu akua Samádia a mu xikina,’ o maxibulu mê eji sanguluka uá mu ku bhanga o kikalakalu kia ku bhongolola.(Nzuá 4:39-42) O musoso iú ua bhiti ku hama ia dianga, uala ni valolo ia dikota phala etu lelu mukonda ulondekesa o kima kia mu bhita lelu mu kithangana kiki kia dikota kia ku bhongolola mu ukexilu ua nzumbi. Thembu kuxi kia mateka o kikalakalu kiki kia ku bhongolola mu izuua ietu? A nanhi a mu bhanga o kikalakalu kiki? Ihi iene mu bhita mu ku bhanga o kikalakalu kiki?

O Sobha Ietu, Muéne Uala ku Pholo mu Kikalakalu Kia Dikota Kia ku Bhongolola

5. Nanhi ua tuamena o kikalakalu kia ku bhongolola ku mundu uoso ni kiebhi o kisuma kia mono Nzuá kilondekesa kuila o kikalakalu a tokala ku ki bhanga ni lusolo?

5 Mu kisuma kia mono poxolo Nzuá, Jihova ua mu londekesa kuila ua solo Jezú phala ku kala ku pholo mu kikalakalu kia ku bhongolola o athu ku mundu uoso. (Tanga Dijingunuinu 14:14-16.) Mu kisuma kiki, Jezú uala ni kitundu ku mutué ni kibhôlola mba tana. O ‘kitundu kia ulu, ku mutué ua [Jezú]’ kilondekesa o kididi kiê kála Sobha. O ‘kibhôlola kiatu bhu lukuaku luê,’ kilondekesa o kikalakalu kiê kala Mubhongolodi. Mu kuzuela bhu kaxi ka anju kuila, “o idima mu ngongo iabhi kiá!” Jihova ulondekesa kuila o kikalakalu a tokala ku ki bhanga ni lusolo. Kilombolola kuila, ‘o kumbi dieza-bhu kiá dia ku bhongolola’—ka tokala dingi ku laleka! Mu ku belesela o kitumu kia Nzambi kia ku ‘katula o kibhôlola kiê,’ Jezú u bhongolola o athu mu ixi. O kisuma kiki ki tu lembalesa kuila o “idima iabhi kiá, iala polondo phala ku i bhongolola!”O kuila o kisuma kiki ki tu kuatekesa kuijiia o thembu mua mateka o kikalakalu kiki kia dikota ku mundu uoso? Kiene muene!

6. (a) Thembu kuxi kia mateka o “kithangana kia ku bhongolola?” (b) Thembu kuxi kia mateka lelu o kikalakalu kia ‘ku bhongolola mu ixi’? Jimbulula.

6 Mukonda dia kuila o kisuma kia mono Nzuá mu divulu dia Dijingunuinu mu kibatulu 14 kilondekesa Jezú, o Mubhongolodi, ni kitundu ku mútue (velusu 14), o kithangana kia ku mu tumbika kala Sobha ku diulu ku muvu 1914 kia bhitile kiá. (Dan. 7:13, 14)Mu ku bhita thembu, Jezú a mu tumina ku mateka o ku bhongolola (velusu 15). O izulukutu íii, a i tange ué mu kifika kia tele Jezú kia lungu ni ku bhongolola jimbutu jambote (o tiliku), uambe: ‘O thembu ia ku bhongolola, o dizubhilu dia mundu iú ua iibha.’ Kienhiki, o kithangana kia ku bhongolola ni dizubhilu dia mundu iú ua iibha, kia mateka mu kithangana kimoxi—ku muvu 1914. Mu ku bhita thembu, “mu kithangana kia ku bhongolola,” o kikalakalu kia ku bhongolola lelu, kia mateka. (Mat. 13:30, 39) Se tu tala ku dima, tua-nda mona kuila, o kikalakalu kia ku bhongolola, kia mateka mivu ande dia Jezú ku mateka ku tumina kála Sobha. Kia dianga, tunde ku muvu 1914 ndu ku dimatekenu dia muvu 1919, Jezú ua zelesa o akaiedi iê a a undu. (Mal. 3:1-3; 1 Phe. 4:17)Kienhiki, ku muvu 1919, ‘o ku bhongolola o idima mu ngongo’ kua mateka.Sé ku laleka, Jezú ua tumina o kimbadi kia fiiele ku kuatekesa o jiphange jetu ku mona kuila o kikalakalu kia ku boka a tokala ku ki bhanga ni lusolo. Ijiia ihi ia bhiti.

7. (a) Ihi ia kuatekesa o jiphange jetu ku mona kuila a tokalele ku bhanga o kikalakalu kia kuboka ni lusolo luoso? (b) O jiphange jetu a a suínisile ku bhanga ihi?

7 Ku mbeji ia Kavua ua muvu 1920, O Mulangidi, uambe: “Mu ku di longa o Bibidia, tua mono kuila, o ngeleja ia tambula ujitu ua dikota ua ku tula o njimbu iambote ia Utuminu.” Mu kifika, o izuelu ia Izaia, ia kuatekesa o jiphange ku mona kuila o njimbu ia Utuminu a tokalele ku i tula ku mundu uoso. (Iza. 49:6; 52:7; 61:1-3) Ene kejidile kiebhi kieji tena ku bhanga o kikalakalu kiki, maji a dielele kuila Jihova ueji kua kuatekesa. (Tanga Izaia 59:1.) Mu ku tendela kiambote kuila o kikalakalu a tokalele ku ki bhanga ni lusolo, o jiphange jetu a a suinisa ku bandekesa dingi o sidivisu iâ ia kuboka. Kiebhi kia divu o jiphange?

8. Ku muvu ua 1921, ima iebhi iiadi ia lungu ni kikalakalu kia kuboka ia tendela o jiphange jetu?

8 Ku mbeji ia Kaiiadi ia muvu 1921, O Mulangidi uambe: “Iú o muvu ua beta o kota; mundu uavulu uevu o njimbu iambote ku muvu iú ua 1921, o muvu ua tundu-mu ndenge.” O mulangidi uambe dingi: “Maji o kikalakalu ki kibhu luua. . . . Tu ki bhangie-nu ni muxima ua sanguluka.” Tala kiebhi o jiphange kia tendela o ima iiadi ia lungu ni kikalakalu kia kuboka kia tumina Jezú o jipoxolo jê o ku bhanga: O kikalakalu a tokala ku ki bhanga ni lusolo, ni kuila o akalakadi a sanguluka.

9. (a) Ku muvu 1954, ihi ia zuela O Mulangidi ia lungu ni kikalakalu kia ku bhongolola ni mukonda diahi? (b) Mu 50 a mivu ia bhiti, kiebhi o aboki kia di bandekesa ku mundu uoso? (Tanga o kitutu “ Jikidistá mu Ngongo a mu di Bandekesa.”)

9 Ku muvu 1930, kioso o jiphange kiéza mu kuijiia kuila mundu uavulu uedi kala jimbudi ueji kuívua o njimbu iambote, ene a bandekesa dingi o sidivisu iâ. (Iza. 55:5; Nzuá 10:16; Dij. 7:9) Ihi ia bhiti? Ku muvu 1934, kua kexile 41.000 a athu akexile mu boka o njimbu iambote; maji ku muvu 1953 kua kexile 500.000! O Mulangidi ua 1 ua mbeji ia Kaiiadi ua muvu 1954, uambe: “O nzumbi ia Jihova ni kutena kua Maka mê, iene ia mu kumbidila o kikalakalu kiki kia dikota kia ku bhongolola ku mundu uoso.” bZak. 4:6.

 

JIKIDISTÁ MU NGONGO A MU DI

Bandekesa

1962

1987

2013

Austrália

15,927

46,170

66,023

Brasil

26,390

216,216

756,455

França

18,452

96,954

124,029

Italia

6,929

149,870

247,251

Japão

2,491

120,722

217,154

México

27,054

222,168

772,628

Nigéria

33,956

133,899

344,342

Filipinas

36,829

101,735

181,236

Estados Unidos ia América

289,135

780,676

1,203,642

Zambia

30,129

67,144

162,370

 

MUXINDA UA ATHU A MU DI LONGA O BIBIDIA

1950

234,952

1960

646,108

1970

1,146,378

1980

1,371,584

1990

3,624,091

2000

4,766,631

2010

8,058,359

Jezú ua Tangele Kiá—Ihi Ieji Kuijila mu Kikalakalu Kia ku Bhongolola

10, 11. Mu kifika kia lumbutu lua mustarda, maukexilu ebhi a lungu ni ukudilu ua mbutu a alondekesa?

10 Mu ifika ia lungu ni Utuminu, Jezú ua tange ihi ieji kuijila mu kikalakalu kia ku bhongolola a mu ki bhanga lelu. Tu di longe o kifika kia lumbundu lua mbutu ia mustarda ni kifika kia felemendu.

11 O kifika kia lumbundu lua mbutu ia mustarda. Saí diiala u kuna lumbundu lua mbutu ia mustarda. O mbutu íii i sabhuka, i kituka muxi ua dikota, mu tula o jinjila. (Tanga Matesu 13:31, 32.) Maukexilu ebhi a lungu ni ukudilu ua mbutu ia mustarda a alondekesa mu kifika kiki? (1) O mbutu i kituka muxi ua dikota. O “lua suku-ku mu kutola ku jimbutu joso” i kituka muxi uala ni “jithangu ja makota.” (Marku 4:31, 32) (2) Se-ku kima ki fidisa o ukudilu ua mbutu. ‘Kioso kia kuna o mbutu, iene i sabhuka.” Jezú ka zuela, “Iene nange i sabhuka.” kana, muéne uambe: “Iene i sabhuka.” Se-ku kima ki fidisa o mbutu o ku sabhuka. (3) O muxi u kituka dilengelu. “O jinjila ji bhita bhulu anga ji tula mu jithangu jê anga [ ji bhanga] ikalanga mu kilembeketa kiê.” Kiebhi o ima itatu íii ia lungu ni kikalakalu kia ku bhongolola athu mu ukexilu ua nzumbi lelu?

12. Kiebhi o kifika kia lumbutu lua mustarda kia lungu ni kikalakalu kia ku bhongolola o athu lelu? (Tanga ué o kitutu “ Muxinda ua Athu a mu di Longa o Bibidia.”)

12 (1) O mbutu i kituka muxi ua dikota: O lumbundu lua mbutu ia mustarda, lu lombolola o akalakadi a bhongolola.Tunde ku muvu 1919, o akalakadi enhá a suína, ene mu a bhongolola mu kilunga kia Jikidistá. Mu muvu uenhó, o akalakadi a tolele, maji ki ku bhitile thembu iavulu a dimendala. Ku dimatekenu dia muvu 1900, o mbutu ia tolele maji lelu iene muxi uala ni ‘jithangu ja makota’—madiuanu a dikota. (Iza. 60:22) (2) Se-ku kima ki fidisa o ukudilu ua mbutu: Se-ku kima ki tena ku fidisa o ukudilu ua kilunga kia Jikidistá. Né muene ni izukutisu iavulu—o mbutu ia-nda suluka ni ku kula. (Iza. 54:17) (3) Dilengelu: “O jinjila ji bhita bhulu” ja tula mu jithangu ja muxi, ji lombolola o mazunda a athu ku 240 a jixi ene mu kuívua ni muxima uambote o njimbu ia Utuminu ia a bokona mu kilunga kia Jikidistá. (Ize. 17:23) O kia bokona mu kilunga kiki, ene a tambula kudia kuambote kua nzumbi ni ku kondama.—Iza. 32:1,2; 54:13.

O kifika kia mbutu ia mustarda, kilondekesa kuila oso mu kilunga a sanga ku kondama kua kidi (Tanga o kaxi 11, 12)

13. O kifika kia felemendu kilondekesa maukexilu ebhi a ukudilu?

13 O kifika kia felemendu. Kioso o muhatu kia bandekesa felemendu ku fuba ia tiluku, o felemendu i futunuka o fuba ioso. (Tanga Matesu 13:33.) Maukexilu ebhi a lungu ni ukudilu ua mbutu ia mustarda a alondekesa mu kifika kiki? Tu di longe maukexilu a iiadi. (1) O felemendu i lungulula o ukexilu ua fuba. O felemendu i di muanga ku fuba ‘katé iene ioso ki i futunuka.’ (2) O felemendu i bokona ku fuba ioso. O felemendu i futunuka “izongelu itatu ia fuba.” Kiebhi o ima itatu íii ia lungu ni kikalakalu kia ku bhongolola athu mu ukexilu ua nzumbi lelu?

14. Kiebhi o kifika kia felemendu kia lungu ni kikalakalu kia ku bhongolola lelu?

14 (1) Ku lungulula o ukexilu ua fuba: O felemendu ilombolola o njimbu ia Utuminu, o fuba ia tiliku, ilombolola o athu mu ngongo. Kala o felemendu i lungulula o fuba kioso kia di bunda, o njimbu ia Utuminu i lungulula o mixima ia athu kioso ene kia xikina o njimbu. (Lom. 12:2) (2) I bokona ku fuba: O ku di nana kua felemendu, kulombolola o ku di muanga kua njimbu ia Utuminu. O felemendu i di muanga bhofele-bhofele ku fuba ioso. Kiene kimoxi ué, o njimbu iambote i di muanga “katé ni ku maxokololo ma jixi.” (Ika. 1:8) O ukexilu iú mu kifika kiki, ulondekesa ué kuila katé muene mu jixi muene mu zukutisa o ikalakalu ia kuboka, o njimbu ia Utuminu ia-nda di muanga né muene athu kene mu mona phange jetu ku boka kuenhoko.

15. Kiebhi o izuelu i tu sanga mu divulu dia Izaia 60:5, 22 kiene mu di kumbidila? (Tanga ué o kitutu: “ Jihova Muéne ua ki Bhange” mu mbandu 93, ni kitutu: “ Kiebhi ‘o ua Tolo’ Uene mu Bhiluka ‘Kifuxi Kionene,’’” mu mbandu 96-97.)

15 Hama a nake dia mivu ande dia Jezú ku ta o ifika íii, Jihova bhu kaxi ka Izaia, ua tangele kuila o kikalakalu kia ku bhongolola kieji bhita mu ngongo ioso ni ku bheka kisangusangu kia dikota. c Jihova u zuela kiebhi o athu ‘kia-nda tunda makanga’ ni ku bokona mu kilunga kiê. Mu kuzuela ni muhatu, ulombolola, o Jikidistá a a undu ala hanji mu ixi, muéne u zuela: “Eie-phe ua kà ki mona anga u bhenha ni kusanguluka, muxima ué ua kà sasumuka, anga u sanzumuka; mbata jinzungule jene mu kizanga kia kalunga ja kà bilukila kokué, o maumvuama ma akua-jixi joso ma kà ku kana éi’muene.” (Iza. 60:1, 4, 5,9) O izuelu íii, ia kidi muene! Lelu, o jiselevende ja Jihova ala kiá mivu iavulu mu kilunga, a bhenha ni ku sanguluka kioso kia mona kuila o aboki mu jixi jâ a mu di bandekesa kiavulu m’ukulu ndenge.

Mukonda Diahi o Jiselevende ja Jihova a Tokala ku Sanguluka

16, 17. Kima kiahi ki bhangesa ‘o mukuni ni mubhongolodi ku sanguluka kumoxi?’ (Tanga ué o kitutu “ Kiebhi o Tumikanda Tuiadi Tua Tula ku Muxima ua Athu Kiiadi mu Amazona.”)

16 Nange ua mu di lembalala ia zuela Jezú ku jipoxolo jê: ‘O mubhongolodi u i bhakela o muenhu ki uábhua. Phala mu mukuni a jimbutu ni mubhongolodi a idima, a sanguluke kumoxi.’ (Nzuá 4:36) Kiebhi etu tu ‘sanguluka kumoxi’ mu ku bhanga o kikalakalu kia ku bhongolola ku mundu uoso? Mu maukexilu avulu. Tu di longe maukexilu a tatu.

17 Kia dianga, tu sanguluka mu ku mona o kikuatekesu kia Jihova mu kikalakalu kiki. Kioso ki tu boka o njimbu ia Utuminu, kilombolola kuila tua mu kuna o mbutu. (Mat. 13:18, 19) Kioso ki tu kuatekesa o athu ku kituka maxibulu a Kristu, kilombolola kuila tua mu bhongolola o jimbutu. Tu sanguluka kiavulu kioso ki tu mona kiebhi Jihova kia mu bhangesa kuila o mbutu ia Utuminu ‘i sabhuka ni ku kula.’ (Marku 4:27, 28) Saí jimbutu ji tu kuna, ji nanga kiavulu phala ku sabhuka, ja mukuá a ji bhongolola ku athu engi. Nange ua bhiti kiá mu ima mua bhitile Joan, phang’ietu ia muhatu mu ixi ia Inglaterra a mu batizala ukulu, 60 a mivu ku dima. Muéne uambe: “Nga di sangele ni athu a ngi tangela kuila nga a kunine o mbutu ku mixima iâ kioso ki nga a bokele o njimbu iambote mivu ku dima. Sé eme ku kijiia, o Jimbangi ja mukua ja Jihova a a longo o Bibidia ni ku a kuatekesa ku kituka jiselevende ja Jihova. Ngi sanguluka mu kuila o mbutu i nga kunu ia sabhuka ni kuila saí muthu ua i bhongolola.”—Tanga 1 Kolindo 3:6, 7.

18. Kima kiebhi ki sangulukisa tu ki sanga mu divulu dia 1 Kolindo 3:8?

18 Kia kaiiadi, tu akalakadi tua sanguluka kioso ki tu ta ku muxima o izuelu ia Phaulu: “Kala muthu-phe hinu ua kà tambula o nganhu iê kua Nzambi, kioso kia tokala mu kukalakala kuê.” (1 Kol. 3:8) O nganhu a i bhana kala ki ua kalakala, kana mu ima i ua bhange mu kikalakalu kiki. Kiki ki suínisa kiavulu o aboki a mu kalakala mu ididi ia bhonzo! Bhu pholo ia Jihova, Mbangi joso ja Jihova a mu kalakala mu ku kuna o mbutu ia Utuminu, a mu “bhana ibundu iavulu” ni mukonda dia kiki, a tena ku sanguluka.—Nzuá 15:8; Mat. 13:23.

19. (a) Kiebhi o kikanenu kia Jezú mu divulu dia Matesu 24:14 kilondekesa o kisangusangu kietu? (b) Ihi i tua tokala o ku lembalala se ki tua mu tena ku bhanga maxibulu?

19 Kia katatu, tu sanguluka mukonda o kikalakalu kietu kia mu kumbidila kia tangele Jezú kuila kieji bhita.Talesa o kitambuijilu kia bhana Jezú ku jipoxolo jê kioso kia muibhuidisa: “Kijimbuete kiê kiahi, kia kutukuluka kué, ni kia dizubhilu dia mundu?” Ku ima ioso ia tangele Jezú kuila ieji bhita, imoxi o kikalakalu kia kuboka ku mundu uoso. O kuila muéne ua kexile mu zuela maka alungu ni ku bhanga maxibulu? Kana. Muéne uambe: “O Njimbu iíi Iambote ia Utuminu ua Nzambi, ia bhingi ku i tula mu ngongo ioso, mu kubhana umbangi.” (Mat. 24:3, 14) Mu kiki, o ku boka o Utuminu—mba ku kuna o mbutu—kiala mu kijimbuete kia tange Jezú. Kienhiki, mu ku boka o njimbu iambote ia Utuminu, né muene se ki tu di tundu kiambote mu ku bhanga maxibulu, tu lembalala kuila tu di tunda kiambote mu ‘ku bhana umbangi.’ d Kienhiki, né muene se o athu ka tu tambulula kiambote mu kikalakalu kia kuboka, tuijiia kuila tua mu kumbidila ia tangele Jezú ni kuila tuala ni ujitu ua ku ‘kalakala kumoxi ni Nzambi.’ (1 Kol. 3:9)O kuijiia kuku ku tu sangulukisa kiavulu!

“Tunde Bhu Tundila Dikumbi Kate Bhu di Fuila”

20, 21. (a) Kiebhi kia mu kumbidila o izuelu mu divulu dia Malakiia 1:11? (b) Ia lungu ni kikalakalu kia ku bhongolola, ihi i ua xinganeka o ku bhanga ni mukonda diahi?

20 Ku hama ia dianga, Jezú ua kuatekesa o jipoxolo jê ku mona kuila, o kikalakalu kia ku bhongolola a tokalele ku ki bhanga ni lusolo. Tunde ku muvu 1919, Jezú uene mu kuatekesa o maxibulu mê ku tendela ué o kidi kiki. Mukonda dia kiki, o mundu ua Nzambi uene mu bandekesa o ikalakalu iâ. Se-ku muthu uene mu tena ku buisa o kikalakalu kia ku bhongolola. Kala kia soneka polofeta Malakiia, o kikalakalu kia kuboka a mu ki bhanga “tunde bhu tundila dikumbi kate bhu di fuila.” (Mal. 1:11) Kiene muene, tunde bhu tundila dikumbi kate bhu di fuila—mba kididi bhuoso-bhuoso bhua kala—o akuni a jimbutu ni abhongolodi a kalakala kumoxi ni ku sanguluka. Tunde bhu tundila dikumbi kate bhu di fuila—mba izuua ioso—tu kalakala mu kuijiia kuila o kikalakalu tua tokala ku ki bhanga ni lusolo luoso.

21 Mu ku lembalala o ima ia bhiti mu 100 ia mivu ku dima ni ku mona kiebhi o kibuka kiofele kia jiselevende ja Nzambi kia kulu ki kia di bhange “kifuxi kionéne,” o muxima uetu u “sasumuka anga u sanzumuka” ni ku sanguluka. (Iza. 60:5, 22) O ku sanguluka kuku ni henda ietu kua Jihova, o “Ngana, mukua dibhia,” u bhana nguzu ku akalakadi’ê phala n’a kolokote mu kikalakalu kiki kia dikota kia ku bhongolola katé ku disukilu diê!—Luka 10:2.

a O izuelu ia Jezú ia lungu ni ‘idima iabhi kiá’ ia lungu ni izuatu ia zele ia zuatele o mundu uavulu akua Samádia, ua monene Jezú ua kexile mu kuíza kua muéne.

b Phala kuijiia dingi ia lungu ni mivu íii ni ia kaiela-ku, tua mu ku suinisa ku tanga mu mbandu ja 425-520 ja divulu Testemunhas de Jeová—Proclamadores do Reino de Deus, di jimbulula kiebhi kiene mu bhanga o kikalakalu kia ku bhongolola tundé ku muvu 1919 katé ku muvu 1992.

c Phala kuijiia dingi ia lungu ni divulu dia Izaia, tanga o divulu, Profecia de Isaías—Uma Luz Para Toda a Humanidade II, mbandu 303-320.

d O kidi kiki a ki tendele kiá kuala o Adilongi a Bibidia. O Mulangidi ua Zione ua 15 ua mbeji ia Kamoxi ua muvu 1895, uambe: “Se muthu u tena kuongeka dikumba dia tiliku, o umbangi ua kidi, a tena ku u bhana. . . . Athu oso a tena ku tula o njimbu iambote.”