Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

TILE 9

Mɔɔ Fi Edwɛkɛhanlɛ Ne Anu Ba La​—“Nzoleɛ Ɛbolo . . . Mɔɔ Ɔwɔ Kɛ Bɛbu”

Mɔɔ Fi Edwɛkɛhanlɛ Ne Anu Ba La​—“Nzoleɛ Ɛbolo . . . Mɔɔ Ɔwɔ Kɛ Bɛbu”

TILE NE BODANE

Gyihova ɛmaa Belemgbunlililɛ ne anwo nɔhalɛ ma ne ɛnyi

1, 2. (a) Duzu ati a edwɛkɛ ne zinle ɛdoavolɛma ne anwo a? (b) Ma ɛbulɛ boni a Gyisɛse hanle nwolɛ edwɛkɛ a?

 YEZI ɛdoavolɛma ne anwo. Ɛnee Gyisɛse ɛha ɛhile bɛ kɛ: “Bɛdo bɛ nye bɛnlea ɛya nu lɔ boɛ; nzoleɛ ɛbolo, na yedwu mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛbu a.” Saa bɛnea ɛleka mɔɔ Gyisɛse dole ɔ sa la a, bɛnnwu nzoleɛ mɔɔ ɛbolo a, emomu baale mɔɔ bɔ zo mɔɔ ɔlɛnyi la. Bie a bɛdwenlenle nwolɛ kɛ, ‘Na duzu nzoleɛ a yɛbu a? Siane bie mɔ bapɛ nu kolaa na ɛbuhenle ne abɔ ɔ bo.’​—Dwɔn 4:35.

2 Noko tɛ nzoleɛ kpalɛ mɔɔ bɛbu la anwo edwɛkɛ a ɛnee Gyisɛse ɛlɛka a. Emomu, ɔlɛfa mekɛ ɛhye yeahilehile ye ɛdoavolɛma ɛzukoalɛdeɛ nwiɔ mɔɔ fane sunsum nu ɛbuhenle​—menli mɔɔ bɛbu bɛ la anwo. Ɛzukoalɛdeɛ zɔhane a le boni mɔ? Amaa yɛanwu ye la, bɛmaa yɛzuzu edwɛkɛ ne anwo yɛhɔ moa.

Bɛvɛlɛle Bɛ Kɛ Bɛrayɛ Gyima Na Bɛbanyia Anyelielɛ

3. (a) Duzu a ɔbayɛ kɛ ɔmanle Gyisɛse hanle kɛ: “Nzoleɛ ɛbolo . . . mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛbu a”? (b) Kɛzi Gyisɛse manle ye edwɛkɛ ne anu lale ɛkɛ kpalɛ ɛ?

3 Ɔlɛkɔ ɛvolɛ 30 Y.M awieleɛ la a Gyisɛse nee ye ɛdoavolɛma ne lile adwelie ɛhye wɔ Samɛlea sua Saekaa azo a. Mɔɔ Gyisɛse ɛdoavolɛma ne hɔle sua ne azo la, ɔdɛnlanle bula bie anwo, ɛkɛ ne a ɔhanle nɔhalɛ ne anwo edwɛkɛ ɔhilele raalɛ bie mɔɔ dele ye ngilehilelɛ ne abo ndɛndɛ la a. Mɔɔ Gyisɛse ɛdoavolɛma ne rale la, raalɛ ne nriandile hɔle Saekaa ɔhɔhanle edwɛkɛ mɔɔ ɔdele la ɔhilele bɛ. Menli dɔɔnwo anye liele ye edwɛkɛ ne anwo, na ye kpalɛzoamra dɔɔnwo hɔle bula ne azo kɛ bɛkayia Gyisɛse. Bie a wɔ zɔhane mekɛ ne anu​—mekɛ mɔɔ Gyisɛse nleanle ɛya ne anu lɔ na ɔnwunle Samɛleama dɔɔnwo ne kɛ bɛlɛba la, ɔhanle kɛ: “Bɛdo bɛ nye bɛnlea ɛya nu lɔ boɛ; nzoleɛ ɛbolo, na yedwu mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛbu.” Noko, amaa Gyisɛse ahile nuhua kɛ tɛ ma ɛbulɛ nwo edwɛkɛ a ɔlɛka na emomu sunsum nu ɛdeɛ la, ɔdoale zolɛ kɛ: ‘Mɔɔ bu bɛyɔba ne la soa nzoleɛ ne ɔkɔ ngoane mɔɔ ɛnlɛ awieleɛ la anu.’​—Dwɔn 4:5-30, 36.

4. (a) Ma ɛbulɛ ne anwo ɛzukoalɛdeɛ nwiɔ boni a Gyisɛse hilehilele a? (b) Kpuyia boni mɔ a yɛbazuzu nwo a?

4 Ɛzukoalɛdeɛ nwiɔ mɔɔ hyia mɔɔ fane sunsum nu ma ɛbulɛ nwo la boni a Gyisɛse hilehilele a? Mɔɔ lumua la, gyima ne hyia ndɛndɛ. Ɛnee ye edwɛkɛ mɔɔ ɔhanle kɛ “nzoleɛ ɛbolo . . . mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛbu” la bamaa ye ɛdoavolɛma ne anwosesebɛ yeamaa bɛayɛ nwolɛ debie. Amaa Gyisɛse amaa ye ɛdoavolɛma ne anwu kɛzi ɔhyia ndɛndɛ la, ɔdoale zolɛ kɛ: “Mɔɔ bu bɛyɔba ne la bɛtua ye kakɛ.” Amgba, ɛnee bɛyɔba ɛbulɛ ne ɛbɔ ɔ bo dɛba, yemɔti ɔngyia kɛ bɛbazɛkye mekɛ! Mɔɔ tɔ zo nwiɔ, gyimayɛvoma ne di fɛlɛko. Gyisɛse hanle kɛ, mɔɔ dua nee mɔɔ bu la ‘babɔ nu ali fɛlɛko.’ (Dwɔn 4: 35b, 36) Kɛmɔ Gyisɛse anye liele kɛ ɔnwunle kɛ ‘Samɛleama dɔɔnwo liele ye lile’ la ati, ɛnee saa ye ɛdoavolɛma fi bɛ ɛkɛla muala anu yɛ ma ɛbulɛ gyima ne a, bɛ nye balie. (Dwɔn 4:39-42) Ɛvoya mɔɔ lumua la anu edwɛkɛ ne hyia yɛ ɛnɛ ɔluakɛ ɔmaa yɛnwu mɔɔ ɛlɛkɔ zo ɛnɛ wɔ sunsum nu ma ɛbulɛ ne anu la. Mekɛ boni a sunsum nu ma ɛbulɛ ɛhye bɔle ɔ bo a? Nwane mɔ a ɛyɛ bie a? Boni a ɛvi nuhua ɛra a?

Yɛ Belemgbunli Ne Di Ma Ɛbulɛ Gyima Kpole Ne Anyunlu

5. Nwane a li ewiade amuala ma ɛbulɛ ne anyunlu a, na kɛzi Dwɔn ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne maa ɔda ali kɛ gyima ne hyia ndɛndɛ ɛ?

5 Gyihova lale ye ali kɛ ɔlɛmaa Gyisɛse ali ewiade amuala menli mɔɔ bɛlɛkpondɛ bɛ la anyunlu wɔ ɛzoanvolɛ Dwɔn ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne anu. (Bɛgenga Yekile 14:14-16.) Bɛhanle Gyisɛse anwo edwɛkɛ wɔ ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ɛhye anu kɛ ɔbɔ abɔtile yɛɛ ɔlɛ ɛdedadeɛ. “Ezukoa abɔtile” ne mɔɔ Gyisɛse bɔ la si zolɛ kɛ ɔle Belemgbunli mɔɔ ɔlɛdi tumi. “Ɛdedadeɛ nlane” ne mɔɔ ɔlɛ la kile kɛ ɔle Bɛyɔbabuvolɛ. Mɔɔ Gyihova luale anwumabɔvolɛ nwo zo hanle kɛ “azɛlɛ ye azo bɛyɔba ne ɛwie bolo” la, ɛnee ɔlɛsi zolɛ kɛ gyima ne hyia ndɛndɛ. Amgba, “ɛbuhenle ne ɛdwu”​—ɔnle kɛ bɛgyinlegyinla nwolɛ! Gyisɛse diele Nyamenle edwɛkɛ ne mɔɔ se “fa wɔ ɛdedadeɛ ne te bɛyɔba ne” la na ɔvale, ɔdele azɛlɛ ye azo bɛyɔba ne​—mɔɔ yemɔ a le menli mɔɔ bɛwɔ ewiade la. Ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ɛhye mɔɔ yɛ anyelielɛ la kakye yɛ bieko kɛ “nzoleɛ ɛbolo . . . mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛbu.” Asoo ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ɛhye boa yɛ maa yɛnwu mekɛ mɔɔ ewiade amuala ma ɛbulɛ ne bɔle ɔ bo la? Ɛhɛe!

6. (a) Mekɛ boni a “ɛbuhenle” ne bɔle ɔ bo a? (b) Mekɛ boni a “azɛlɛ ye azo bɛyɔba” ɛbulɛ mumua ne bɔle ɔ bo a? Kilehile nu.

6 Kɛmɔ Dwɔn ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne mɔɔ wɔ Yekile tile 14 maa yɛnwu kɛ Gyisɛse, Bɛyɔbabuvolɛ ne bɔ abɔtile la ati (ngyɛnu 14), ɔkile kɛ ɛnee bɛzie ye Belemgbunli dɛbadɛba wɔ 1914. (Dan. 7:13, 14) Ɔ nzi mekɛ bie anu, bɛhanle bɛhilele Gyisɛse kɛ ɔbɔ ɔ bo ɔde bɛyɔba ne (ngyɛnu 15). Yɛnwu ninyɛne zɔhane ala bie wɔ Gyisɛse ɛrɛlɛ ne mɔɔ fane abɛlɛ ne anwo la anu, ɔhanle kɛ: “Ɛbuhenle ne a le ewiade awieleɛ ne.” Ɛhye ati, ɛbuhenle ne nee ngyehyɛleɛ ɛhye awieleɛ bɔle ɔ bo wɔ mekɛ ko ne ala anu​​—1914. (Mat. 13:30, 39) Saa yɛnea ndelebɛbo mɔɔ yɛnyianle la a, yɛkola yɛnwu kɛ Gyisɛse bɔle ɔ bo kɛ ɔdi tumi kɛ Belemgbunli la, ɛvolɛ bie mɔ anzi yɛɛ ɛbuhenle ne bɔle ɔ bo a. Mɔɔ lumua la, ɔvi 1914 kɔdwu 1919 mɔlebɛbo, Gyisɛse dule ye ɛdoavolɛma mɔɔ bɛkpokpa bɛ la anu. (Mal. 3:1-3; 1 Pita 4:17) Akee “azɛlɛ ye azo bɛyɔba ne” ɛbulɛ bɔle ɔ bo wɔ 1919. Gyisɛse angyinlegyinla nwolɛ, ɔvale akɛlɛ nɔhavo ne mɔɔ yekpa ye fofolɛ la ɔlile gyima ɔmanle bɛboale yɛ mediema ne mɔ ɔmanle bɛnwunle kɛzi edwɛkɛhanlɛ gyima ne hyia ndɛndɛ la. Suzu mɔɔ zile la anwo nea.

7. (a) Neɛnleanu boni a boale yɛ mediema ne mɔ ɔmanle bɛnwunle kɛzi edwɛkɛhanlɛ gyima ne hyia ndɛndɛ la ɛ? (b) Duzu a bɛzile yɛ mediema ne mɔ adua kɛ bɛyɛ a?

7 Wɔ July 1920, Ɛzinzalɛ Arane ne hanle kɛ: “Ɔkpondɛ yeala ali wɔ Ngɛlɛlera ne mɔɔ yɛnleɛnlea nu la anu kɛ bɛmaa asɔne ne gyima kɛ ɔbɔ edwɛkɛ ne mɔɔ fane belemgbunlililɛ ne anwo la nolo.” Kɛ neazo la, Ayezaya ngapezo ne boale mediema ne mɔ ɔmanle bɛnwunle kɛ ɔwɔ kɛ bɛbɔ Belemgbunlililɛ edwɛkɛ ne nolo wɔ ewiade amuala. (Aye. 49:6; 52:7; 61:1-3) Ɛnee bɛnze kɛzi bɛbayɛ gyima ne a, noko ɛnee bɛlɛ anwodozo kɛ Gyihova babuke adenle ne amaa bɛ. (Bɛgenga Ayezaya 59:1.) Ɔlua ndelebɛbo wienyi mɔɔ fane kɛzi edwɛkɛhanlɛ gyima ne hyia ndɛndɛ anwo mɔɔ bɛnyianle la ati, bɛzile yɛ mediema ne mɔ adua kɛ bɛmia bɛ nwo. Kɛzi mediema ne mɔ yɛle bɛ nyɛleɛ wɔ nwo ɛ?

8. Wɔ 1921 ne anu, edwɛkɛhanlɛ gyima ne anwo nɔhalɛ edwɛkɛ nwiɔ boni a yɛ mediema ne mɔ dele ɔ bo a?

8 Wɔ December 1921, Ɛzinzalɛ Arane ne bɔle nolo kɛ: “Ɛvolɛ ɛhye tɛla mekɛ biala; na menli dɔɔnwo ɛde nɔhalɛ edwɛkɛ ne wɔ 1921 anu ɛdɛla ɛvolɛ biala mɔɔ ɛze la.” Magazine ne vale zɔle zolɛ kɛ: “Dɔɔnwo tɛbɔ ɛkɛ. . . . Bɛmaa yɛva anyelielɛ yɛyɛ.” Yɛ kɛzi mediema ne mɔ dele edwɛkɛhanlɛ gyima ne anwo nɔhalɛ edwɛkɛ titile nwiɔ ko ne ala mɔɔ Gyisɛse hanle hilele ye ɛzoanvolɛma ne abo la nzonlɛ: Gyima ne hyia ndɛndɛ, yɛɛ gyimayɛvoma ne di fɛlɛko.

9. (a) Duzu a Ɛzinzalɛ Arane ne hanle wɔ ma ɛbulɛ gyima ne anwo wɔ 1954 a, na duzu ati ɔ? (b) Ewiade amuala nolobɔlɛma anyuhɔlɛ boni a ɛhɔ zo wɔ ɛvolɛ 50 mɔɔ ɛpɛ nu la anu a? (Nea mgbondabulɛ ɛleka “ Ewiade Amuala Anyuhɔlɛ.”)

9 Nzinlii mɔɔ mediema ne mɔ dele ɔ bo wɔ 1930 ne anu kɛ mboane gyɛne ne anu menli pemgbenleamgbe bie badie Belemgbunlililɛ nrɛlaleɛ ne la, bɛyɛle edwɛkɛhanlɛ gyima ne ɛsesebɛ kpalɛ. (Aye. 55:5; Dwɔn 10:16; Yek. 7:9) Boni a vile nu rale a? Menli 41,000 mɔɔ ɛnee bɛlɛbɔ Belemgbunlililɛ edwɛkɛ ne nolo wɔ 1934 la hɔle ɔ nyunlu hɔdwule 500,000 wɔ 1953! December 1, 1954, Ɛzinzalɛ Arane ne dwulale ye kɛ: “Gyihova sunsum ne nee tumi mɔɔ wɔ ye Edwɛkɛ ne anu la a ɛyɛ gyima kpole ɛhye wɔ ewiade amuala a.” a​—Zɛk. 4:6.

 

EWIADE AMUALA ANYUHƆLƐ

Maanle

1962

1987

2013

Australia

15,927

46,170

66,023

Brazil

26,390

216,216

756,455

France

18,452

96,954

124,029

Italy

6,929

149,870

247,251

Japan

2,491

120,722

217,154

Mexico

27,054

222,168

772,628

Nigeria

33,956

133,899

344,342

Philippines

36,829

101,735

181,236

U.S. of America

289,135

780,676

1,203,642

Zambia

30,129

67,144

162,370

 

BAEBOLO ƐZUKOALƐ ANYUHƆLƐ

1950

234,952

1960

646,108

1970

1,146,378

1980

1,371,584

1990

3,624,091

2000

4,766,631

2010

8,058,359

Mɔɔ Ɛvi Ma Ɛbulɛ Ne Anu Ɛra La​—Bɛluale Ndonwo Zo Bɛhanle Bɛdole Ɛkɛ

10, 11. Wɔ mɛsetade ma nwo ɛrɛlɛ ne anu, ma ne ɛnyilɛ foa boni a bɛhanle nwolɛ edwɛkɛ a?

10 Wɔ Gyisɛse Belemgbunlililɛ nwo ɛrɛlɛ ne anu, ɔhanle mɔɔ bavi ma ɛbulɛ gyima ne anu ara la anwo edwɛkɛ wienyi. Bɛmaa yɛzuzu ɛrɛlɛ ne mɔɔ fane mɛsetade ma ne nee mgbɔvonle ne anwo la anwo. Yɛbava yɛ adwenle yɛazie kɛzi bɛra nu wɔ awieleɛ mekɛ ne anu la azo titile.

11 Mɛsetade ma nwo ɛrɛlɛ ne. Nrenya bie luale mɛsetade ma. Ɔnyinle ɔyɛle baka kpole na nloma rayɛle bɛ sane wɔ ye ngane ne mɔ anu. (Bɛgenga Mateyu 13:31, 32.) Ma ne ɛnyilɛ nwo edwɛkɛ boni a wɔ ɛrɛlɛ ɛhye anu a? (1) Kɛzi ma ne nyi la yɛ nwanwane. “Ma muala anu nretee kpalɛ kpalɛ” ne yɛ baka kpole mɔɔ lɛ “ngane mgbole.” (Maake 4:31, 32) (2) Anyelazo wɔ ɛkɛ kɛ ɔbanyi. ‘Bɛdua ma ne a ɔfifi.’ Gyisɛse anga kɛ “Bie a ɔbafifi.” Kyɛkyɛ, ɔhanle kɛ “ɔfifi.” Awie biala ɛngola ɛnzi ye ɛnyilɛ nwo adenle. (3) Nyɛvolɛ anye die baka ne mɔɔ ɛlɛnyi la anwo na ɔmaa bɛnyia ɛleka bɛtɛnla. “Nloma bayɛ bɛ sane wɔ zolɛ.” Kɛzi ninyɛne nsa ɛhye fane ɛnɛ mekɛ ye sunsum nu ma ɛbulɛ nwo ɛ?

12. Kɛzi mɛsetade ma nwo ɛrɛlɛ ne fane ɛnɛ ma ɛbulɛ ne anwo ɛ? (Eza nea mgbondabulɛ ɛleka “ Baebolo Ɛzukoalɛ Anyuhɔlɛ.”)

12 (1) Kɛzi ɔnyi la: Ɛrɛlɛ ne ka Belemgbunlililɛ edwɛkɛ ne nee Keleseɛne asafo ne ɛnyilɛ nwo edwɛkɛ. Ɔvi 1919, bɛboɔboa gyimayɛvoma ɛhye mɔ mɔɔ bɛbɔ mɔdenle la anloa wɔ Keleseɛne asafo ne anu. Mekɛ zɔhane ɛnee gyimayɛvoma ne le ekyi, noko ɔnyinle ndɛndɛ. Nɔhalɛ nu, ye ɛnyilɛ ne, ɔvi 1900 mɔɔ badwu ɛnɛ la yɛ azibɛnwo. (Aye. 60:22) (2) Anyelazo: Awie biala ɛtɛkolale ɛtɛsile kɛzi Keleseɛne asafo ne ɛlɛnyi la adenle. Ɔnva nwo dwazotia mɔɔ anu yɛ se biala mɔɔ Nyamenle agbɔvolɛ bava ara ma nretee ne azo la, ɔkɔ zo ɔnyi​—ɔdi adenzilɛ biala azo. (Aye. 54:17) (3) Bɛnyia ɛleka bɛtɛnla: “Nloma” ne mɔɔ rayɛle bɛ sane wɔ baka ne azo la gyi ɛkɛ maa ahonle kpalɛma mgbe dɔɔnwo ne mɔɔ vi maanle kɛyɛ 240 anu mɔɔ diele Belemgbunlililɛ nrɛlaleɛ ne na bɛra Keleseɛne asafo ne anu la. (Yiz. 17:23) Ɛkɛ ne a bɛnyia sunsum nu aleɛ, anwodɔlɛ nee banebɔlɛ a.​—Aye. 32:1, 2; 54:13.

Mɛsetade ma nwo ɛrɛlɛ ne maa ɔda ali kɛ menli mɔɔ bɛwɔ Keleseɛne asafo ne anu la nyia ɛleka tɛnla na bɛnyia banebɔlɛ (Nea ɛdendɛkpunli 11, 12)

13. Ɛdulɛ boni anwo edwɛkɛ a mgbɔvonle nwo ɛrɛlɛ ne ka a?

13 Mgbɔvonle nwo ɛrɛlɛ ne. Raalɛ ne fa mgbɔvonle ne wula ɛdɔkɛ ne anu fɔtɔ a, ɛdɔkɛ ne amuala tu. (Bɛgenga Mateyu 13:33.) Ɛdulɛ nwo edwɛkɛ boni a wɔ ɛrɛlɛ ɛhye anu a? Bɛmaa yɛzuzu nwiɔ anwo. (1) Ɛdulɛ ne maa nzenzaleɛ ba. Mgbɔvonle ne maa “ɛdɔkɛ ne amuala tu.” (2) Ɛdɔkɛ ne kɔ zo tu. Kɛzi foa nwiɔ ɛhye fane ɛnɛ sunsum nu ma ɛbulɛ ne anwo ɛ?

14. Kɛzi mgbɔvonle nwo ɛrɛlɛ ne fane ɛnɛ ma ɛbulɛ ne anwo ɛ?

14 (1) Nzenzaleɛ: Mgbɔvonle ne gyi ɛkɛ maa Belemgbunlililɛ edwɛkɛ ne, yɛɛ ɛdɔkɛ ne gyi ɛkɛ maa alesama. Kɛmɔ ɛfa mgbɔvonle ɛwula ɛdɔkɛ nu a ɔmaa ɔkakyi la, zɔhane ala a saa menli tie Belemgbunlililɛ edwɛkɛ ne a ɔmaa bɛsenza a. (Wulo. 12:2) (2) Ɔkɔ zo ɔtu: Mgbɔvonle ne mɔɔ bɛfa bɛwula ɛdɔkɛ ne anu la a le Belemgbunlililɛ edwɛkɛ ne mɔɔ yɛbɔ ye nolo la. Mgbɔvonle mumua ne a wolowolo ɛdɔkɛ ne na ɔfonla ɔ muala a. Zɔhane ala a bɛbɔ Belemgbunlililɛ edwɛkɛ ne nolo wɔ “aleɛabo ɛleka biala” a. (Gyi. 1:8) Ɛrɛlɛ ɛhye eza kile kɛ wɔ maanle mɔɔ bɛva bɛ sa bɛdo yɛ gyima ne azo bɔbɔ la anu, Belemgbunlililɛ edwɛkɛ ne badɛlɛ ɔnva nwo kɛ bɛnrɛnwu kɛ yɛlɛka edwɛkɛ ne anyebolo zo wɔ zɔhane ɛlɛka ne mɔ la.

15. Kɛzi edwɛkɛ mɔɔ wɔ Ayezaya 60:5, 22 la ɛpe zo ɛ? (Eza nea nlɛka “ Gyihova Manle Ɔyɛle Zɔ” yɛɛ “ Kɛzi ‘Abusua Ekyi Ɛrayɛ Maanle Mumua’ La.”)

15 Ɛvolɛ kɛyɛ 800 kolaa na Gyisɛse abu zɔhane mrɛlɛ ne la, Gyihova luale Ayezaya anwo zo hanle ɛleka mɔɔ bɛbayɛ sunsum nu ma ɛbulɛ gyima ne bɛahɔdwu nee anyelielɛ mɔɔ bara la anwo edwɛkɛ wienyi dole ɛkɛ. b Gyihova hanle menli mɔɔ bɛvi “moa moa” mɔɔ bɛlɛse bɛara ye ahyehyɛdeɛ ne anu la anwo edwɛkɛ. Ɔka yeahile “raalɛ” ne, mɔɔ ɛnɛ gyi ɛkɛ maa menli mɔɔ bɛkpokpa bɛ mɔhama mɔɔ bɛwɔ azɛlɛ ye azo la, ɔhanle kɛ: ‘Ɛbanwu bɛ na wɔali fɛlɛko, wɔ ahonle nu bayɛ wuluwulu na ɛ nye alie, ɔluakɛ nyevile nzi ninyɛne kɔsɔɔti bayɛ wɔ ɛdeɛ, maanle maanle ne mɔ anwonyia bayɛ wɔ ɛdeɛ.’ (Aye. 60:1, 4, 5, 9) Nea kɛzi edwɛkɛ zɔhane mɔ le nɔhalɛ a! Ɛnɛ, saa menli mɔɔ bɛva mekɛ tendenle bɛzonle Gyihova la nwu kɛzi Belemgbunlililɛ nolobɔlɛma mɔɔ bɛwɔ bɛ maanle nu la anwo ɛzo la a, bɛ nye die kpalɛ.

Deɛmɔti Ɔwɔ Kɛ Gyihova Azonvolɛ Amuala Di Fɛlɛko La

16, 17. Debie ko mɔɔ ɔti ‘mɔɔ dua nee mɔɔ bu la bɔ nu di fɛlɛko’ la a le boni? (Eza nea ɛlɛka “ Kɛzi Trate Nwiɔ Hanle Menli Nwiɔ Ahonle Wɔ Amazon La.”)

16 Kakye kɛ Gyisɛse zele ye ɛzoanvolɛma ne kɛ: ‘Mɔɔ bu bɛyɔba ne la soa nzoleɛ ne kɔ ngoane mɔɔ ɛnlɛ awieleɛ la anu, amaa mɔɔ dua nee mɔɔ bu la abɔ nu ali fɛlɛko.’ (Dwɔn 4:36) Kɛzi yɛ muala yɛdi “fɛlɛko” ɛ? Wɔ ndenle dɔɔnwo azo. Bɛmaa yɛzuzu nsa anwo.

17 Mɔɔ lumua, gyima mɔɔ Gyihova ɛlɛdi wɔ gyima ne anu la maa yɛdi fɛlɛko. Saa yɛka Belemgbunlililɛ edwɛkɛ ne a, ɛnee yɛlua ma. (Mat. 13:18, 19) Saa yɛboa awie yɛmaa ɔbayɛ Kelaese ɛdoavolɛ a, ɛnee yɛbu ma. Na yɛ muala yɛdi fɛlɛko kpole wɔ mekɛ mɔɔ yɛbanwu kɛzi Gyihova maa Belemgbunlililɛ ma ne ‘fifi na ɔnyi’ la. (Maake 4:27, 28) Ma bie mɔ mɔɔ yɛgua la fifi amozi na awie mɔ gyɛne bu. Bie a wɔnyia anwubielɛ mɔɔ le kɛ Joan, adiema raalɛ bie mɔɔ wɔ Britain mɔɔ bɛzɔnenle ye ɛvolɛ 60 mɔɔ ɛze ɛhɔ la ɛdeɛ ne. Ɔhanle kɛ: “Meyia menli mɔɔ ɛha ɛhile me kɛ menluale ma wɔ bɛ ahonle nu wɔ mekɛ mɔɔ menganle edwɛkɛ ne mengilele bɛ wɔ ɛvolɛ bie mɔɔ ɛze ɛhɔ la anu la. Alasevolɛ gyɛne nee bɛ zukoale Baebolo ne na bɛboa bɛ bɛmaa bɛrayɛ Gyihova azonvolɛ. Medi fɛlɛko kɛ ma ne mɔɔ menguale la nyinle na bɛbu la.”​—Bɛgenga 1 Kɔlentema 3:6, 7.

18. Edwɛkɛ mɔɔ wɔ 1 Kɔlentema 3:8 la boni a maa yɛ nye die a?

18 Mɔɔ tɔ zo nwiɔ, saa yɛkakye kɛ Pɔɔlo hanle kɛ: “Nyamenle badua ko biala kakɛ wɔ ye gyima mɔɔ yeyɛ la anwo kɛmɔ ɔfɛta la” a, yɛ nye die dahuu wɔ yɛ gyima ne anwo. (1 Kɔl. 3:8) Gyima ne anwo a bɛnea bɛtua kakɛ ne a na tɛ mɔɔ fi gyima ne anu ba la ɔ. Nea kɛzi ɛhye kyekye menli mɔɔ bɛka edwɛkɛ ne wɔ azɛlɛsinli mɔɔ ɔnzo ma kpalɛ anu la arɛle a! Wɔ Nyamenle anye zo, Dasevolɛ biala mɔɔ yɛ ma ɛlualɛ gyima ne bie la ‘ɛlɛso ma dɔɔnwo,’ na ɔwɔ kɛ ɛhye maa ɔ nye die.​—Dwɔn 15:8, nwt; Mat. 13:23.

19. (a) Kɛzi Gyisɛse ngapezo mɔɔ wɔ Mateyu 24:14 la maa yɛ nye die ɛ? (b) Saa yɛngola yɛnyɛ menli ɛdoavolɛma a, duzu a ɔwɔ kɛ ɔtɛnla yɛ adwenle nu a?

19 Mɔɔ tɔ zo nsa, yɛ nye die kɛ yɛ gyima ne maa ngapezo pe zo. Yɛ mualɛ mɔɔ Gyisɛse vale manle ye ɛzoanvolɛma ne la nzonlɛ wɔ mekɛ mɔɔ bɛbizale ye kɛ: “Ka mekɛ mɔɔ ɛhye mɔ kɛzi la kile yɛ, na ka debie mɔɔ bazi ahile kɛ wɔ ɛralɛ ne ɛdwu na ewiade ɛhye ɛlɛba awieleɛ la kile yɛ?” la. Ɔzele bɛ kɛ sɛkɛlɛneɛ ne anu ko a le edwɛkɛ ne mɔɔ bɛbaha ye wɔ ewiade amuala la. Asoo ɛnee ɛdoavolɛyɛlɛ gyima ne anwo edwɛkɛ a ɔlɛka a? Kyɛkyɛ. Ɔhanle kɛ: “Bɛbabɔ Edwɛkpa ɛhye mɔɔ fane Anwuma Belemgbunlililɛ ne anwo la nolo wɔ aleɛabo amuala, amaa yeayɛ daselɛlilɛ.” (Mat. 24:3, 14) Ɛhye ati, Belemgbunlililɛ edwɛkɛhanlɛ​—ma ɛlualɛ ne​—le sɛkɛlɛneɛ ne bie. Yemɔti, mekɛ mɔɔ yɛlɛbɔ Belemgbunlililɛ edwɛkpa ne nolo la, ɔwɔ kɛ ɔtɛnla yɛ adwenle nu kɛ saa yɛangola yɛanyɛ awie ɛdoavolɛ bɔbɔ a, yɛhola yɛli ‘daselɛ.’ c Ɔnva nwo kɛzi menli bayɛ bɛ nyɛleɛ wɔ nwolɛ la, yɛboa yɛmaa Gyisɛse ngapezo ne pe zo na bɛdi yɛ eni kɛ yɛle “Nyamenle egyinli nu gyimayɛvoma.” (1 Kɔl. 3:9) Nea kɛzi ɔwɔ kɛ ɛhye maa yɛ nye die a!

“Ɔvi Sɛnzɛne Aduduleɛ Kɔdwu Adɔleɛ”

20, 21. (a) Kɛzi edwɛkɛ mɔɔ wɔ Malakae 1:11 la ɛpe zo ɛ? (b) Mɔɔ fane ma ɛbulɛ gyima ne anwo la, duzu a wɔsika ɛ bo kɛ ɛbayɛ a, na duzu ati ɔ?

20 Wɔ ɛvoya mɔɔ lumua la anu, Gyisɛse boale ye ɛzoanvolɛma ne ɔmanle bɛnwunle kɛ ma ɛbulɛ ne hyia ndɛndɛ. Ɔvi 1919 mɔɔ ba la, Gyisɛse ɛboa ye ɛnɛ mekɛ ye anu ɛdoavolɛma yemaa bɛnwu nɔhalɛ ko ne ala. Ɛhye ati, Nyamenle menli ɛlɛmia bɛ nwo wɔ bɛ gyima ne anu. Nɔhalɛ nu, bɛngola bɛnzi ma ɛbulɛ gyima ne adenle. Kɛmɔ ngapezonli Malakae hanle la, bɛlɛyɛ edwɛkɛhanlɛ gyima ne ɛnɛ “ɔvi sɛnzɛne aduduleɛ kɔdwu adɔleɛ.” (Mal. 1:11) Amgba, ɔvi aduduleɛ mɔɔ kɔ adɔleɛ, ɔnva nwo ɛleka biala mɔɔ bɛwɔ ye wɔ azɛlɛ ye azo la, menli mɔɔ bɛdua ma nee mɔɔ bɛbu la amuala anye die. Yɛɛ yɛyɛ gyima ne wɔ mekɛ biala anu yɛkile kɛ ɔhyia ndɛndɛ.

21 Saa yɛto yɛ nye yɛnea ɛvolɛ 100 mɔɔ ɛze ɛhɔ la na yɛnea kɛzi Nyamenle azonvolɛ ekpunli ekyi anwo ɛzo ɛrayɛ “maanle mumua” la a, ‘yɛdi fɛlɛko’ wɔ yɛ ahonle nu. (Aye. 60:5, 22) Ɔrɛla ye kɛ zɔhane anyelielɛ ne nee Gyihova, “egyinli menle ne” anwo ɛlɔlɛ mɔɔ yɛlɛ la baha yɛ nuhua ko biala yeamaa yɛayɛ yɛ afoa nu ɛdeɛ yɛawie ma ɛbulɛ gyima kpole mɔɔ tɛla biala la!​—Luku 10:2.

a Amaa wɔazukoa zɔhane ɛvolɛ ne nee ɛvolɛ dɔɔnwo mɔɔ doale zo anwo ninyɛne dɔɔnwo la, yɛsi wɔ adua kɛ ɛgenga Jehovah’s Witnesses​—Proclaimers of God’s Kingdom buluku ne mɔɔ ka mɔɔ bɛyɛle ye wɔ ma ɛbulɛ gyima ne anu ɔvi 1919 kɔdwu 1992 anwo edwɛkɛ la mukelɛ 425-520.

b Saa ɛkpondɛ ngapezo kɛnlɛma ɛhye anwo edwɛkɛ dɔɔnwo a, nea Isaiah’s Prophecy​—Light for All Mankind II, mukelɛ 303-320.

c Ɛnee alumua Baebolo Sukoavoma ne te zɔhane nɔhalɛ edwɛkɛ ne abo. November 15, 1895 Ɛzinzalɛ Arane ne hanle kɛ: “Saa ma ekyi bie bɔbɔ a yɛbanyia a, yɛbahola yɛali nɔhalɛ ne anwo daselɛ. . . . Awie biala bahola aha edwɛkpa ne bie.”