1, 2. (a) Tipagine ngba abawiriki nazere ti ni? (b) Gini ngbatunga kehe Yesu nafura tipaha?

KINA ngba abawiriki zere. Yesu ya fuyo: “Oni tumba nga bangironi, ka ngera nga ku ati yo, si ima vura avura wa ka i ke he ake.” I ngere koyo Yesu aya beko ni, ono gu he i nabihe nga gu ati ata mbedanga ya, gu nganu du yo tona zara barambeda. Si nawira wa i aima sana tiyo nga, ‘Gini keahe du? Gi ati re nika dia adiwi adia tipa i tona ka ke gi nganu re.’—Yo. 4:35.

² Ono tie, Yesu afuranga tipa ndikidi keahe te. Kuba gure, ko namangasunge na gi momu re tipa ka yugo nyanyakipa apai ue fu gako abawiriki tipa gu kehe nga ga toro, du nga ke aboro. Agu apai re nga gine? Tipa ka inoho, ani wisigingo gi pangbanga re dudunguro.

3. (a) Ginihe naasa Yesu ko ya: “Ati . . . ima vura avura wa ka i ke he ake”? (Oni bi rukutu kekepai.) (b) Wai du Yesu asakirogo gu fugoko yo re?

³ Yesu ape gipai re fu gako abawiriki bara ti digido gu garã nangia 30 F.B.K., mbembedi na gu ga aSomorono gbata nangia Sukara. Ho ga Yesu abawiriki arimi ni ku gbata yo, ko anye tigako pati guga, yo ko atungusi gu rengo nga ga toro ni fu gu dee narugu tiri ni ipo na pa nyaka gupai ko aayugoho. Ho abawiriki akaragatiyo ni fuo Yesu, gu dee re aima ora ku Sukara yo tipa ka pe gu iˈiriwoapai ri awirikihe fu gari amurakporo. Gupai ri apehe fuyo re aima ba bakere nyemupai tiyo, na dungu gari amurakporo ki oro ku guga yo tipa ka gbia Yesu. Si nawira wa gu regbo re du Yesu atumba bangiriko na ki ngere ki bi wai rimbasa aboro Somorona aaye tuturũ fuoko ko ki nimo ka ya: “Oni tumba nga bangironi, ka ngera nga ku ati yo, si ima vura avura wa ka i ke he ake.”  * Tipa Yesu undo yo i ini gupai nga ko afuranga tipa ndikidi keahe te ono gu nga ga toro, ko aya: “Gu ni nake . . . rindi ngua sa nyenye unga.”—Yo. 4:5-30, 36.

4. (a) Gini apai ue tipa keahe Yesu ayuguhe? (b) Gini asanahe ani ka wisigopai tipaha?

⁴ Gini nyanyakipa apai ue tipa gu keahe nga ga toro Yesu ayuguhe? Bambataha nga, gu sunge re ni ipiipihe. Gupai ko apehe nga ‘ati ima vura i kehe’ adu tipa ka ngarasa gako abawiriki kuti mangapai. Tipa Yesu sa gako abawiriki i ini wai ipi pa gu sunge re, ko aya: “Gu ni nake he ni [nazio] mosoro azia.” Nirengo,  regbo ke ahe aima tona—ndupai aadunga ho tipa ka keesa te! Uehe nga, abakeahe na ngbarago. Yesu aya aguyo nami he na aguyo nake he “rago amongo ngba ti yo.” (Yo. 4:35b, 36) A wa Yesu adu na ngbarago ka bi gu “dungu aSomorono naidi pa ko,” kinawo si adu a nga gako abawiriki nika du na ngbarago wa i nikaa mangasunge keahe na kpotoyo yo dunduko. (Yo. 4:39-42) Gi pangbanga namangi rogo bambata sa kama agarã re na nyanyaki rogoyo furani mbiko si nayugo gupai namanga areme ti gi regbo keahe nga ga toro nga gu naamanganga mbata re ya. Gini regbo du gu regbo keahe nga ga toro re atona ti ni? Ada namangaha? Gini surungbaha si nakusihe?

5. Da du nangbembatayo rogo gu sunge keahe namanga rogo zegino dũ, na wai du ga Yoane yuguyugupai ayugoho nga gu sunge re ni ipiipihe?

⁵ Rogo gu yuguyugupai gu mokedi nangia Yoane abihe, Yekova ayugu gupai nga ko sia Yesu ko ngbembatayo rogo gu sunge ke aboro namanga rogo zegino dunduko. (Oni gedi Yugoti 14:14-16.) Rogo gu yuguyugupai re, i pepa Yesu yo nga ko na kpakpari abakindo gbiati mungere beko. Gu “kpakpari dahabu [du ri Yesu] yo” re nayugopa zoga ko rago ni Bakindo. Gu ‘tĩtĩ marã ke ahe [mungere] du be ko’ re nayugo pa gako sunge ni Bakeahe. Pa ya Yekova vurube maraika wẽ ‘mo ke ahe kpotosende bambiko rago ke he da,’ ko aanyakasa gupai nga gu sunge re ni ipiipihe. Nirengo, ‘rago kehe da’ ndupai ho tipa keesa te! Ni manga Yesu pai kuti gu ga Mbori zinahe nga “mo kúsi ga marã ke ahe,” Yesu atai gako mungere na ki ke kpotosende, gure nga, i ima ke agu aboro du auru kpotosende ane. Gi wene yuguyugupai re natingida rani berewe nga ‘ati ima vura i kehe.’ Ya mo gi yuguyugupai re naundo rani ani ini gu regbo keahe rogo zegino dunduko atona ti ni? Ii!

6. (a) Gini regbo du “rago ke he” atona ti ni? (b) Gini regbo ndikidi “rago ke he” nga ga zegino aenge ti ni? Oni sakingo rogoyo.

⁶ Wa duhe nga gu ga Yoane yuguyugupai du rogo Yugoti kapita 14 nafura tipa Yesu ya ko nga gu Bakeahe du na kpakpari abakindo riko yo (veresi 14), gure nga pa sia ko ni Bakindo rogo 1914 aima manga. (Dan. 7:13, 14) Kusa fuo gu regbo re, i azinahe fu Yesu nga ko tona keahe (veresi 15). Kina gu bangisapai re du rogo gu ga Yesu sanza du tipa ke nganu, nga gu ko aya rogoho wẽ: “Rago ke he nga ho zegino ka nyasa ni.” Rogo gi gene re, regbo keahe gbiati pa digo gi sino raka re atona ti bangisa regbo sa rogo 1914. Kusa ti ‘rago ke [a]he,’ ndikidi keahe atona. (Mt. 13:30, 39) Ho ani angera ni kusayo, ani rengbe ka bi gupai nga regbo keahe atona bete agarã kusa fuo Yesu tona ka zogarago ni Bakindo. Bambatapai nga, naatona ti 1914 kada kuti tonatona 1919, Yesu amangisunge giriso mbedimbedi apefuoko. (Mara. 3:1-3; 1 Pet. 4:17) Fuani, rogo 1919, ‘gu keahe nga ga kpotosende’ atona. Zanga keesa, Yesu atona ka mangasunge na  gu vovo ruru kangara moyambu i asia ni re tipa ka undo awirinarani i bi wai si aaida i tungusipai ni ipiipihe. Ani wisigingo agu apai namangi.

7. (a) Gini wisigopai naundo awirina i bi gupai nga si naida i tungusipai ni ipiipihe? (b) Ginihe i angarasi awirinarani i mangihe?

⁷ Rogo Bamburu 1920, Ngbaõbambu Sinziri aya: “Wisigo Ziazia Kekeapai ima yugoho gbaiga nga i fu bakere momu fu akanisa i tungusi gu pangbanga du tipa kindo.” Ni kpiapai, gu sangbanebi nga ga Yesaya aundo awirina i bi gupai nga si naida i takipande gu wene pangbanga nga ga Kindo rogo zegino dũ. (Yes. 49:6; 52:7; 61:1-3) I aainongo wai ka i arengbe ka manga gu sunge re te, ono i adu na kido nga Yekova nika undo yo aundo. (Oni gedi Yesaya 59:1.) Nibipa wai si aida sunge tungusapai du ni ipiipihe, i angarasi awirinarani i tungusipai ni bakerehe. Ginipai awirinarani amangihe?

8. Rogo 1921, gini ngbatunga arengo ue tipa tungusapai awirinarani arugutiyo na ni?

⁸ Rogo Banduru 1921, Ngbaõbambu Sinziri aya: “Gi garã re ima ngba kisusi agarã dunduko; na bakere namba aboro ima gia gu pangbanga nga ga rengo rogo 1921 kisusi agu agarã susi kusayo.” Gu magazini re agbia gu kurapai kutini nga: “Bakere sunge kindi koyo tipa mangaha. . . . Ani mangihe na ngbarago kpotoraniyo.” Oni bingo wai awirinarani arugutiyo na pa gu nyanyakipa apai ue Yesu apehe fu gako amokedi tipa tungusapai nga: Gu sunge re ni ipiipihe, na amangihe na ngbarago.

9. (a) Rogo 1954, ginipai Ngbaõbambu Sinziri apehe tipa sunge keahe, na tipagine? (b) Gini sonakumbatayo rogo bange abatungusipai rogo zegino dunduko mangi vuru agu agarã 50 susi kusayo? (Oni bi gu sanduki nga “ Sonakumbatayo Rogo Zegino Dunduko.”)

⁹ Rogo agu agarã naatona rogo 1930, fuo awirina rugutiyo na ni nga bakere rimbasa nga ga kura akandoro nika dia gu pangbanga adia nga ga Kindo kugume, sunge tungusapai amoipai ni bakerehe. (Yes. 55:5; Yo. 10:16; Yugo. 7:9) Surungbaha angia gine? Bange agu aboro naatungusapa Kindo aguari ti 41,000 rogo 1934 ki da ti 500,000 rogo 1953! Gu Ngbaõbambu Sinziri nangia ga Banduru 1, 1954, aya: “Ga Yekova toro gbiati gu ome du Fugoko na ni du mangi gi bakere sunge keahe du rogo zegino dunduko re.” *—Zek. 4:6.

10, 11. Rogo gu sanza nga ga tunga musutada, gini papara sona nga ga gu tunga re i nafura tipaha?

¹⁰ Rogo gu sanza nga ga Kindo, Yesu amangisunge na wenewene afugo ka fura tipa surungba keahe. Ani wisigingo pai awere tipa gu sanza du tipa tunga musutada na gu du tipa agbooro. Ani nika gbeberã rani gbe kuti wai si nadigisi tihe rogo gi yangara arame re.

¹¹ Gu sanza nga ga tunga musutada. Kumba arũ tunga musutada. Si ki sono ki da ni gu bangua azire asungo tii nzeremehe. (Oni gedi Matayo 13:31, 32.) Gini papara sona nga ga gu tunga re i nafura tipaha rogo gu sanza re? (1) Gu gene si asona ngbaha ima iriwo. “Gu tunga nidu ni toni he ti atunga” ada ni gu ngua du na “kikindigi abehe.” (Mk. 4:31, 32) (2) Pa kidopa sonaha. Ho ko “[a]mi [gu tooni tungu re ni], si sono asona.” Yesu aayanga wẽ, “Si ima rengba ka sona te.” Oó, ko aya: “Si sono asona.” He ho rengbe ka ká na gaha sona te. (3) Gi sosono ngua re nagbeberã agino na kini fu nzereme. “Agu azire du ari yo ami ki ye” na ‘ki ni susungu ti abehe.’ Rogo gini gene du agu apai du biata re andu sa na gu keahe nga ga toro du ti gi gaani regbo re?

12. Wai du gu sanza nga ga tunga musutada amangapai na keahe areme? (Oni bi gu sanduki a nga “ Bange Abawiriki Ziazia Kekeapai.”)

¹² (1) Gu gene si asona ngbaha: Gu sanza re nafura tipa wai gu pangbanga nga ga Kindo asona gbiati gu dungurati nga ga aKristano. Naatona rogo 1919, i ima dungura zaaza abakeahe ku rogo gu gbamu nga gu dungurati nga ga aKristano. Ti agu aregbo re, namba abamangisunge adu tooni, ono si ki sono ni kina boro ipo. Nirengo, wai i nasono tona ti agu agarã naatona ti 1900 kada ku areme ima iriwo. (Yes. 60:22) (2) Kidopa sonaha: He ho ka ká na gu dungurati nga ga aKristano ti sona te. Ka gi tunga re vura gbiatihe na kina gini ngbatunga akpakarapai vurũ, si nasona kina kumbatayo. (Yes. 54:17) (3) Susungo ti abehe: “Agu azire du ari yo” nasungo ti abehe, ami narukuba gu dungu amirioni ruru ngbadu aboro yo du rogo aringara wa 240 nga aguyo di gu pangbanga nga ga Kindo kugume na ki da ni papara gu dungurati nga ga aKristano. (Yeze. 17:23) Yo du i agbia riahe nga ga toro ni, zambuasitise gbiati bandahe.—Yes. 32:1, 2; 54:13.

13. Gu sanza nga ga agbooro nafura tipa gini ngbatunga papara sona?

¹³ Gu sanza nga ga agbooro. Fuo dee moi bete agbooro ku rogo gari putaputa ngungo, gu agbooro re asaha si fuko. (Oni gedi Matayo 13:33.) Gini apapara sona furayo tipaha rogo gi sanza re? Ani furanga tipa agu ue. (1) Sonaha naye na ariapai. Gu agbooro re nagbandaka “daho si angbi ni rogo ho dunduko.” (2) Si na ngbi na ki gbataka rogoho naabaha. Gu agbooro re nangbi rogo gu “ringbisiringbisi ngungo biata” re naabaha. Wai du agu apai du ue re naringbisi tihe sa na gu keahe nga ga toro du ti gi gaani regbo re?

14. Wai du gu sanza nga ga agbooro amangasunge na sunge keahe areme?

 ¹⁴ (1) Ariapai: Agbooro narukuba gu pangbanga nga ga Kindo, na gu putaputa ngungo re narukuba aboro. Kina wai agbooro naamanga ariapai ho i akodaha ni na ngungo, kinawo a gu pangbanga nga ga Kindo aˈaria kpoto agu aboro yo di gu pangbanga re kugume. (Rom. 12:2) (2) Pa gbandakaha rogoho naabaha: Wai agu agbooro re agbandaka narukuba pa gbandaka gu pangbanga nga ga Kindo. Agbooro nandu rogo gu putaputa ngungo re daho si agbandaka ni rogoho naabaha. Wakina gure a, gu pangbanga nga ga Kindo ima gbandaka “na digida sende yo” dunduko. (Amo. 1:8) Gi papara sanza re nayugo gupai a nga, zavura rogo agu aringara i narugusi gaani sunge rogoho, gu pangbanga nga ga Kindo nagbandaka agbandaka, ka si vura du vurũ nga aboro abingo gaani sunge tungusapai rogo agu aba re te.

15. Wai du agu afugo du rogo Yesaya 60:5, 22 nadigisi tihe? (Oni bi gu sanduki a nga “ Yekova Naasaha Taata,” ti kpewaraga 93, na “ Wai ‘gu Umbapa Yo’ Nada ni ‘Nyanyaki Rikaaboro,’” ti kpewaraga 96-97.)

¹⁵ Bete agarã wa 800 mbata fu Yesu pe gi sanza re, Yekova aima fura kumbatayo vurube Yesaya tipa bakio gu sunge keahe nga ga  toro du ti gi gaani regbo re gbiati pa gu ngbarago sunge keahe nika ye na ni. * Yekova aya aboro aye “gii ngbi yo” watadu tuturũ ku rogo gako riigbu. Ko aringbisipa tiko kuti gu gako papara riigbu du ngbangbaturũ yo nga gu mbedimbedi aKristano arukubaha auru kpotosende ane nga: “Oni abí he rago ki ha fu roni, kpotoroni yo ki nikio ki du na wasa; bambiko aũbaime tikpo du kpaima akáraga tihe koyo du oni ni, gu kumuko nga ga arikaaboro ayé fu roni.” (Yes. 60:1, 4, 5, 9) Nairiwo wai du agu afugo re nga rengo! Areme, ga Yekova amoyambu nakikä na ngbarago wa i abi wai namba nga ga abatungusipa Kindo rogo gayo aringara ange kina kumbatayo kaa da nga dungu akutu.

16, 17. Gini ndupai nasa gupai nga ‘gu ni nami he na gu ni nakehe rago ngbatiyo sa’? (Oni bi gu sanduki a nga “ Wai aTrakte Ue Azi Ngbadu Aboro yo Ue Amazon yo.”)

¹⁶ Oni natingida gupai atingida Yesu apehe fu amokedi nga: “Gu ni nake he . . . [ni] kafu rindi ngua sa nyenye unga; gu ni ka mi he na gu ni ka ke he rago amongo ngba ti yo.” (Yo. 4:36) Wai du “rago amongo [ni] ngba” tirani kina sa rogo gu sunge keahe du rogo zegino dũ re? Rago nangba tirani rogo dungu agene yo. Ani furanga tipa agu biata.

¹⁷ Bambatapai nga, ani na ngbarago ka bi gupai Yekova amangaha tipa gi sunge re. Ho ani atungusa gu pangbanga ni nga ga Kindo, ani nami tunga. (Mt. 13:18, 19) Ho ani aundo boro ni ni da ni ga Kristo bawiriki, gure nga ani ima kehe. Ani dunduko du na bakere ngbarago ka bi wai Yekova asa gu tunga nga ga Kindo si “ta kura nisono.” (Mk. 4:27, 28) Gu kura atunga kinaho ani amihe nakura kusa, gu kura aboro ki ni kehe. Si nawira wa pai aima manga tipa ro wa gu du tipa wirinarani ni Kristano du ringara aNgirisi yo nga Joan nazi bapatiza agarã 60 kusayo. Ri aya: “Wo mi naagbia agu aboro naya fere wẽ mi naarũ tunga rengo ku ngbaduyo yo dungu agarã kusayo ti gu regbo mi atungusipai fuyo. Kura aDezire Yekova nawirikipai nayo na ki undo yo i da ni ga Yekova amoyambu zanga mi inihe. Mi na ngbarago nga gu tunga mi arũhe aima sona na i ki kehe.”—Oni gedi 1 AKorindo 3:6, 7.

18. Ginipai furayo tipaha rogo 1 AKorindo 3:8 naye na ngbarago?

¹⁸ Uepai nga, ani nanye na ngbarago ho ani amaa agu afugo Pauro ni ku berãrani yo nga: Boro ‘ni ka dia gani mosoro rengbe na gani nyanyaki sunge.’ (1 Kor. 3:8) I nafu mosoro ringbisihe kuti sunge, angianga kuti surungba sunge ya. Nairiwo wai gupai re angarasa agu aboro natungusapai rogo gu dagbarago aboro adianga rengo kugume ni ipo rogoho ya! Bangiri Mbori, agu aDezire Yekova natungusapai na kpotoyo yo dunduko ‘nazuka’ ni bakerehe na i rẽarẽ tipa ka du na ngbarago.—Yo. 15:8; Mt. 13:23.

19. (a) Rogo gini gene gu ga Yesu sangbanebi du rogo Matayo 24:14 aye na ngbarago furani? (b) Ginipai si aida ani moihe ku berãrani yo ka ani avuranga du na diabese rogo sa aboro ni abawiriki ya vurũ?

¹⁹ Biatapai nga, ani na ngbarago mbiko gaani sunge nadigiso sangbanebi. Ani bingo gu karagapai Yesu afuhe fu gako  amokedi ho i asanahe ni nga: “Gine i ka ina pa ga ye ti ni, na pa digida rago?” Ko aya kpiapai sa dagba agu nika yugopa ye ko nika ngia sunge tungusapai rogo zegino dunduko. Ya mo ko aafura tipa sunge sa aboro ni abawiriki? Oó. Ko aya: ‘Gi wene pangbanga nga ga ngbi re i atungusa ha rogo zegino dunduko mbiko ndika [dezirepai] fu arikaaboro dũ.’ (Mt. 24:3, 14) Rogo gi gene re, tungusapa Kindo—mi tunga—nga gu kpiapai i aino paye ko ti ni. Sidu, wa ani kaa tungusa gu wene pangbanga nga ga Kindo, si naida ani inihe nga ka ani avuranga sa aboro ni abawiriki ya, ani na diabese rogo manga ‘dezirepai’ fu aboro. * Nirengo, singia boro idi na ni watadu ni aidanga na ni te, ani nadigiso ga Yesu sangbanebi na ani na momu kadu ni “ga Mbori abadiasunge.” (1 Kor. 3:9) Nairiwo gu wene ndupai nasarani ani du na ngbarago re!

20, 21. (a) Wai du afugo Maraki 1:11 adigiso tihe? (b) Nibipa sunge keahe, ginipai mo nadiberã tipa ka mangaha, na tipagine?

²⁰ Rogo bambata sa kama agarã, Yesu aundo gako abawiriki i ini gupai nga sunge keahe ni ipiipihe. Naatona rogo 1919 ka ndu kumbatayo, Yesu ima undo gu gako abawiriki du awere i ini gu bangisa rengo re. Ga Mbori aboro ima karagapai kuti gupai re ni kiiso yo gayo sunge tungusapai. Nirengo, he ho rengbe ka rugusa sunge keahe te. A wa gu nebi nangia Maraki afura tipaha kumbatayo, sunge tungusapai namanga areme tona ‘ho uru akura ni dati tihe.’ (Mara. 1:11) Nirengo, tona ho uru akura ni uroyo ki da ho si naati ni ku dioyo, ka abamitunga na abakeahe vura du kina wari vurũ, i na ngbarago kina sa. Tona ho uru akura ni da ho si ati ni, watadu rogo uru naabaha, ani natungusapai ni ipiipihe.

²¹ Ho ani angera ni ka bi wai gu ga Mbori amoyambu naadu ni wiri tooni yo agarã wa 100 kusayo nada ni “nyanyaki rikaaboro,” kpotoraniyo ‘nakio ki du na wasa’ be ngbarago nirengo. (Yes. 60:5, 22) Gu ngbarago re gbiati gaani nyemuse tipa Yekova nga “Gbia ati,” sanga rani asa ni basasa dunduko ani mangi gu bakere sunge keahe naamanganga mbata re ya!—Rk. 10:2.