1-3. ¿Imatan Jesús ruwarqan templota qhellichashasqankuta rikuspa?

 JESUSQA anchatan Jerusalén templota respetarqan, payqa yacharqanmi chay templopi unay watakunaña cheqaq Diosta yupaychasqankuta. Ichaqa temploqa ch’uyan kanan karqan Jehová Dios ch’uya kasqanrayku. Jesusqa imaynaraqchá sientekurqan 33 watapi 10 nisán killapi temploman rispa, chaypin rikurqan runakuna templota qhellichashasqankuta. ¿Imatan runakuna ruwasharqanku? (Leey Mateo 21:12, 13.)

² Vendeqkunapas qolqeta cambiaqkunapas temploq hawa pationpin Jehová Diosman sacrificiota haywaqkunawan negociota ruwasharqanku. a Chaymi Jesusqa “llapa vendeqkunata rantiqkunatawan qarqomurqan, qolqe cambiaqkunaq mesankunatapas [...] t’ikrarqarirqan”. Jesusqa chay qolqe-sonqo runakunatan nirqan taytanpa wasinta “suwakunaq tiyanan qaqa wasiman” tukuchisqankuta (tupanachiy Nehemías 13:7-9). Chayta ruwaspan Jesusqa rikuchirqan templota respetasqanta. Payqa munarqanmi taytanta imaynata yupaychakusqan ch’uya kananta.

³ Askha watakuna qhepamanmi Jesusqa hukmanta huk templota ch’uyancharqan, chaytaqa ruwarqan hanaq pachapi reyña kaspan. Chay templopi kaqkunaqa Diospa munasqanman hinan serviyta munanku. ¿Ima templotan Jesús ch’uyancharqan?

4, 5. a) ¿Imaynatan ch’uyanchakurqan Jesuspa akllasqa qatikuqninkuta 1914 watamanta 1919 watakama? b) ¿Chayta ruwaspallachu Dios llaqtanta ch’uyancharqan? Willay.

⁴ Iskay capitulopi yachasqanchis hina Jesusqa 1914 watapin rey churasqa karqan, chay qhepamanmi Jesusqa taytan Jehová Dioswan espiritual templota qhawarirqanku, espiritual templo nispaqa Diospa munasqanman hina yupaychaymantan rimashan. b Chaypin rey Jesusqa repararqan ‘Levipa mirayninta’ otaq akllasqa cristianokunata  ch’uyanchakunan kasqanta (Mal. 3:1-3). 1914 watamanta 1919 watakaman Jehová Diosqa llaqtanta ch’uyancharqan, chaymi Diosta serviqkunaqa askha pruebakunapi tarikurqanku. Chay pruebakunaqa ch’uyayachiq nina hinan karqan, ichaqa chay akllasqa cristianokunaqa aguantarqankun, chaymi aswan ch’uya karqanku, tukuy sonqowantaqmi rey Jesucristota yanapayta munarqanku.

⁵ ¿Chayta ruwaspallachu Dios llaqtanta ch’uyancharqan? Manan. Kay tukukuy p’unchaykunapiqa Jehová Diosmi rey Jesusta utilizashan serviqninkunata ch’uyanchananpaq, chhaynapi espiritual templopi kashanallankupaq. Jesusqa Diosta serviqkunatan ch’uyancharqan Diospa munasqanman hina kawsanankupaq, Diospa llaqtan ukhupi allinta llank’anankupaqpas, chaykunamantaqa 11, 12 capitulokunapin yachasun. Kunanqa yachasun espiritualpi ch’uya kananchispaq yanapawasqanchismanta. ¿Imaynatan chayta ruwarqan? Huknin kaq ch’uyanchawasqanchistaqa sut’itan rikurqanchis, huknin kaqtan ichaqa mana. Chaykunata yachayqa iñiyninchistan kallpachanqa.

6. Judiokunaman Jehová Diospa kamachisqanta yachaspa, ¿imatan ruwananchis espiritualpi ch’uya kananchispaq?

⁶ ¿Imatan ruwananchis espiritualpi ch’uya kananchispaq? Chayta yachanapaq t’aqwirisun judío runakunaman Jehová Diospa nisqanta, chayqa karqan Babiloniamanta lloqsisqanku tiempopi 537 (m.J.h.) watapin (leey Isaías 52:11). Chay judiokunaqa templota hatarichinankupaq, cheqaq Diosta hukmanta yupaychanankupaq iman, astawanqa Jerusalenmanqa kutirqanku (Esd. 1:2-4). Jehová Diosqa manapunin munarqanchu Babilonia religionpa ruwasqanta judiokuna llaqtankuman apanankuta. Chaymi paykunata kamachirqan: “ama qhellitapas llamiychischu”, “Babiloniamanta lloqsiychis”, “ch’uyanchakuychis”, nispa. Diosta allinta yupaychanankupaqqa manan qhellichakunankuchu karqan pantasqa yachachikuykunawan. Chhaynaqa, ¿imatan ruwananchis espiritualpi ch’uya kananchispaq? Manan chaqrukunanchischu pantasqa religionkunaq yachachisqankuwan ruwasqankuwanpas.

7. ¿Pitan Jesús utilizarqan espiritualpi ch’uyanchasqa kananchispaq?

⁷ Rey churasqa kasqan qhepamanmi, Jesusqa 1919 watapi allin yuyayniyoq hunt’aq kamachita nombrarqan; paykunan yanapawanchis espiritualpi ch’uya kananchispaq, chaytaqa sut’itan reparanchis (Mat. 24:45). Chay watapaqqa Biblia Estudiaqkunan askha pantasqa yachachikuykunamanta ch’uyanchasqa kasharqanku, ichaqa  manan llapanpichu. Chaymi Jesucristoqa allin yuyayniyoq hunt’aq kamachita utilizarqan, paykunan qatikuqninkunata pisi-pisimanta yachachirqan costumbrekunatapas fiestakunatapas saqepunankupaq (Prov. 4:18). Yachasun wakinmanta.

8. ¿Imatan Biblia Estudiaqkuna unayña yacharqanku navidad fiestamanta? Ichaqa, ¿imatan mana repararqankuchu?

⁸ Navidad fiestaqa pantasqa religionkunamantan paqarimurqan, hinaspapas Jesusqa manan 25 diciembre killapichu nacerqan, chaytan Biblia Estudiaqkunaqa unaymantaña yacharqanku. 1881 watapi diciembre killamanta Qhawaq revista nirqan: “Idolokunata yupaychaq askha runakunan cristianoman tukupurqanku. Ichaqa religionninkuq sutillanmi cambiarqan, pantasqa sacerdotekunaqa cristiano sacerdotekunamanmi tukupurqanku, pantasqa fiestakunaq sutintapas cristiano sutiwanmi cambiarqanku, chaytan ruwarqanku navidad fiestawan”, nispa. 1883 watapin kaq revistapi lloqsimurqan “¿Hayk’aqmi Jesús nacerqan?” nisqa yachachikuy, chaypin willakurqan Jesusqa octubre killa qallariypi hina nacesqanta. c Ichaqa Biblia Estudiaqkunaqa manaraqmi repararqankuchu navidad fiesta mana allin kasqanta. Chaymi Brooklyn llaqtapi Betelpi llank’aqkunapas navidad fiestataqa festejaqkuraq.  Ichaqa chaykunaqa 1926 watapin cambiayta qallarirqan. ¿Imarayku?

9. ¿Imatan Biblia Estudiaqkuna entienderqanku navidad fiestamanta?

⁹ Navidad fiestamanta estudiasqanku qhepamanmi Biblia Estudiaqkunaqa kayta entienderqanku: Diosqa cheqnikunmi chay fiestata hinallataq chay p’unchaypi ruwakuq costumbrekunatapas. 1927 watapin 14 diciembre killamanta “Sumaqta kawsanapaq tiempo” (kunanqa ¡Rikch’ariy!) revistapi lloqsimurqan “¿Maymantan navidad paqarimurqan?” nisqa yachachikuy, chaypin willakurqan navidad fiestapiqa runakuna aychankuq munasqanta ruwasqankuta idolokunatapas yupaychasqankuta. Jesusqa manan kamachirqanchu chay fiestata festejananchispaq, chaytan chay revista willarqan. Hinaspapas nillarqantaqmi: “Kay pachapas, aychanchispas, Saqrapas munankun chayta ruwashanallanchista [...] chaymi Diosta tukuy sonqowan serviyta munaqkunaqa mana festejanankuchu”, nispa. Betelpi llank’aqkunaqa chay watamantapachan manaña hayk’aqpas navidadta festejarqankuñachu.

10. a) 1928 watapi, ¿imatan Richard Barber iñiqmasinchis willarqan navidadmanta? (Qhawallaytaq “ ¿Maymantan navidad paqarirqan? ¿Imapaqmi ruwakurqan?” nisqa recuadrota.) b) ¿Imatan qelqanchiskuna willarqan huk pantasqa fiestakunamanta? (Qhaway “ Huk fiestakunatapas manan festejanchischu” nisqa recuadrota.)

¹⁰ Biblia Estudiaqkunaqa 1928 watapin aswan allintaraq entienderqanku navidad fiestamanta. Chay watapin 12 diciembre killapi principal oficinanchismanta Richard Barber iñiqmasinchis radiopi huk discursota qorqan, chaypin sut’ita willarqan maymantachus chay fiesta  paqarisqanta. ¿Imatan ruwarqanku Diosta serviqkuna chayta yachaspa? Charles Brandlein iñiqmasinchisqa familianwanmi manaña navidadta festejarqanñachu, nirqanmi: “Ñoqaykuqa usqhayllan chay pantasqa fiestata saqepurqayku [...]. Imaynan qhelli p’achata ch’utikuspa wikch’unchis chay hinata”, nispa. Henry Cantwell iñiqmasinchisqa qhepamanmi watukuq umalli karqan, paymi nirqan: “Chayta saqepuspaqa rikuchisharqaykun Jehová Diosta munakusqaykuta, chaymi kusisqa karqayku”, nispa. Jesuspa kasukuq qatikuqninkunaqa cambiokunatan ruwarqanku, chaymi manaña festejarqankuchu pantasqa religionmanta paqarimuq fiestata (Juan 15:19; 17:14). d

11. ¿Imata ruwaspan rikuchisun rey Jesucristota yanapasqanchista?

¹¹ Chay tiempopi iñiqmasinchiskunaq ruwasqankuqa ancha allinmi karqan. Chaymi ñoqanchisqa tapukunanchis: “¿Allinpaqchu qhawarini allin yuyayniyoq hunt’aq kamachi ima nisqantapas? ¿Kasukunichu ima kamachisqankutapas?”, nispa. Tukuy sonqomanta kasukusun chayqa rey Jesucristota yanapasqanchistan rikuchisun, paymi allin yuyayniyoq hunt’aq kamachita utilizashan tiemponpipuni espiritual mikhunata qowananchispaq (Hech. 16:4, 5).

12. ¿Imaynatan Biblia Estudiaqkuna cruzta qhawarirqanku?

¹² Biblia Estudiaqkunaqa askha watakunan cruzta allinpaq qhawarirqanku. Ichaqa paykunaqa entienderqankun idolokunata yupaychay mana allinchu kasqanta, chaymi cruztaqa mana yupaycharqankuchu (1 Cor. 10:14; 1 Juan 5:21). 1883 watapiraqmi Qhawaq revista sut’ita willarqan “idolokuna yupaychayta Dios millakusqanta”. Ichaqa qallariypiqa allinpaqmi qhawarirqanku cruz utilizayta. Paykunaqa huk insignia nisqatan apaqku, chaypin karqan huk cruzwan huk coronawan. Paykunataqa chay insignian yuyarichirqan wañunankukama hunt’aq sonqo kaspaqa wiñay kawsay coronata chaskinanku kasqanta. Chaymantapas 1891 watamantapachan Qhawaq revistaq tapanpi huk cruzwan huk coronawan karqan.

13. ¿Imatan Jesuspa qatikuqninkuna allinta entienderqanku cruz utilizaymanta? (Qhawallaytaq “ Pisi-pisimanta astawan cruzmanta yachakun” nisqa recuadrota.)

¹³ Biblia Estudiaqkunaqa anchatan munakurqanku cruzniyoq coronayoq insignia nisqata. Ichaqa 1920 watakuna tukuypin paykunaqa pisi-pisimanta allinta entienderqanku imaynatachus Dios cruzta qhawarisqanta. Grant Suiter iñiqmasinchisqa qhepamanmi umalliq t’aqamanta karqan, 1928 watapi Detroit (Michigan, Estados Unidos) llaqtapi asamblea aparikusqanmantan kayta  nirqan: “Chay asambleapin willakurqan cruzniyoq coronayoq insigniataqa mana utilizananchischu kasqanta”, nispa. Qatimuq watakunapiqa astawanraqmi chayta sut’incharqanku. Chhaynaqa sut’itan reparanchis espiritualpi ch’uya kananchispaqqa cruzta mana utilizananchischu kasqanta.

14. ¿Imatan Diosta serviqkuna ruwarqanku cruzmanta aswan allinta entiendespa?

¹⁴ ¿Imatan Diosta serviqkuna ruwarqanku cruzmanta aswan allinta entiendespa? Anchataña munakurqanku chay insigniata chaypas, ¿hap’ishallarqankuchu? Lela Roberts iñiqmasiqa askha watatan Jehová Diosta servirqan, paymi nirqan: “Imapaqchus chay cruz kasqanta entiendespaykun usqhaylla saqepurqayku”, nispa. Ursula Serenco iñiqmasinchispas willarqanmi askha iñiqmasinchiskuna imayna sientekusqankuta, nirqanmi: “Cruzqa yuyarichiwaqkun Señorniykuq wañusqanta hinallataq Diosta servinayku kasqantapas, chaymi anchata munakurqayku; ichaqa repararqaykun pantasqa religionmanta paqarisqanta. Proverbios 4:18 textoq nisqan hina purinayku ñanqa astawanmi k’ancharisharqan, chaymi anchata agradecekuyku”, nispa. Jesuspa kasukuq qatikuqninkunaqa manan munarqankuchu pantasqa religionkunaq ruwasqanwan qhellichakuyta.

15, 16. Ñoqanchisqa decidisqan kashanchis espiritual templopi kaq patiokunata ch’uyata hap’inanchispaq, ¿imata ruwaspan chayta rikuchisunman?

¹⁵ Ñoqanchispas manan munanchischu pantasqa religionkunawan qhellichakuyta. Jesusqa allin yuyayniyoq hunt’aq kamachitan utilizarqan qatikuqninkuna espiritualpi ch’uya kanankupaq, chaytaqa sut’itan repararqanchis. Chayrayku sichus qelqanchiskunapi willakamun wakin fiestakuna otaq costumbrekuna pantasqa religionmanta paqarisqanta chayqa, usqhayllan kasukunanchis. Ñawpaq watakunapi kawsaq iñiqmasinchiskuna hinan decidisqa kashananchis Jehová Diospa espiritual templonpi kaq patiokunata ch’uyata hap’inanchispaq.

¹⁶ Kay tukukuy p’unchaykunapin Jesucristoqa iñiq t’aqakunatapas cuidasharqan mana allin runakunamanta, chhaynapi Diospa llaqtan ch’uya kashanallanpaq, chaytaqa mana reparanapaq hinallan ruwarqan. ¿Imaynatan ruwarqan?

17, 18. Challwa hap’ina llikamanta rikch’anachiypi, ¿imawanmi tupan: a) llikata lamar-qochaman wikch’uy, b) ‘tukuy imaymana clase challwakunata hap’iy’, c) allin challwakunata canastaman akllay, d) mana allin challwakunata wikch’uy?

¹⁷ Rey Jesucristoqa pachantinpi iñiq t’aqakunatan qhawashan. Challwa hap’ina llikamanta rikch’anachiypi willasqan hina, Jesusqa angelkunapiwanmi runakunata t’aqashan, ichaqa imaynatachus chayta ruwasqantaqa  manan allintachu entiendenchis (leey Mateo 13:47-50).

¹⁸ ‘Llikata lamar-qochaman challwaqkuna wikch’uykunku’. Llikaqa tupan Diospa gobiernonmanta willakuykunawanmi, lamar-qochataq llapa runakunawan. “Tukuy imaymana rikch’aq challwakunata hap’in”. Allin willakuykunataqa imaymana clase runakunan uyarikunku. Wakin runakunaqa cheqaq cristianon kapunku, hukkunataqmi qallariyllapi allinta uyarikunku ichaqa manan Diosta servinkuchu. e “Allin challwakunata canastaman akllanku”. Sumaq sonqo runakunataqa canastamanmi akllakun otaq nisunman iñiq t’aqaman haykunku, chaypin paykunaqa ch’uya Diosta serviyta atinku. ‘Mana allinkunatan wikch’upunku’. Kay tukukuy p’unchaykunapin Jesuspas angelkunapas “chanin runakuna ukhumanta mana chanin runakunata” t’aqasharqanku. f Chayta ruwasqankuraykun iñiq t’aqakunaqa mana qhellichakurqankuchu, ¿imarayku? Wakin runakunaqa manan tukuy sonqowanchu Diosta kasukunku, manan munankuchu costumbrenkuta otaq creenciankutapas saqeyta, chaymi paykunata t’aqakurqan. g

19. Jesucristoqa ñawpaqmantaraqmi Diospa llaqtanta espiritualpi ch’uyanchasharqan, ¿imaynan sientekunki chayta yachaspa?

¹⁹ Rey Jesucristoqa cuidashanmi qatikuqninkunata, chayta yachayqa anchatan kallpachawanchis. Ñawpaq tiempopin Jesusqa mana munarqanchu templota qhellichanankuta, chay hinatan kunanpas Jesusqa cuidashan cheqaq cristianokunata, munantaqmi cheqaq Diosllata yupaychananchistapas. Anchatan Jesucristota agradecekunchis espiritualpi ch’uya kananchispaq yanapawasqanchismanta. Sichus rikuchiyta munanchis Jesucristotapas gobiernontapas yanapasqanchista chayqa, manapunin pantasqa religionkunawan chaqrukunanchischu.