Yang pafundinau anch yidiamu

Yang pafundinau anch yidiamu

Mwant Uyishitwishin Antwend Muspiritu

Mwant Uyishitwishin Antwend Muspiritu

10

Mwant Uyishitwishin Antwend Muspiritu

RUTONG RA SHAPITRE

Mulong wak ni mutapu ik wayishitwishay Yesu ni kuyitokish antwend muspiritu

1-3. Ov, chom ik chasalay Yesu patanay antu akat kuyipish tempel?

 YESU wading ni kalimish nakash mulong wa tempel wadinga mu Yerusalem mulong wading wij kurumburik kwa tempel winou. Tempel winou yading ndond ya kusadin difukwil diakin pa divu. Pakwez difukwil dined—ap difukwil dia Nzamb utumbila, Yehova—difanyidin kwikal ditokishinau ni dishitwila. Tong bil, mutapu wiyovay Yesu pezay ku tempel pa Nisan 10, pa muvu wa 33 C.C., ni watana anch wading wijondila. Ov, chom ik chashikena?—Tang Mateu 21:12, 13.

2 Mu Rupang ra Akamichid, mwading in kulandish yom in ris ni in kuswimpish nfalang adinga akat kwisak mulong wa kuyipwit nfalang in kwifukwil eza mulong wa kupan milambu kudiay Yehova. * Yesu “wayopata in kuland ni in kulandish. Wabumburola mes ma in kuswimpish nfalang.” (Isikej nich Nehemi 13:7-9.) Ndiy wayimekesha patok antu inay a choy mulong akarumuna chikumbu cha Tatukwend chakwel chikala “mandam mau ambwitan.” Pakwez Yesu wamekesha kalimish pantaliken ni tempel ni kurumburik kwend. Difukwil dia Tatukwend diafanyina kwikal dishitwila!

3 Pasuta yitot ya mivu, kupwa kwa kumutek Mwant Mesia, Yesu watokisha kand tempel—mufanyidinau kwikal antu awonsu asotina kumwifukwil Yehova mu mutapu uwanyidina. Ov, tempel ik watokishay?

Kuyishitwish “in Kupesh”

4, 5. (a) Ov, mutapu ik wayishitwishau ni kuyitokish in kwilej a Yesu azizidilau many mu muvu wa 1914 djat ni kwinsambishil kwa muvu wa 1919? (b) Ov, kwinoku kwading kushitwish ni kutokish kwa nsudiel kudi antu a Nzamb? Rumburil.

4 Mudi mutwamena mu Shapitre wa 2 wa mukand winou, kupwa kwa kumutek pa want mu muvu wa 1914, Yesu weza ni Tatukwend mulong wa kusop tempel wa muspiritu—ditenchik dia difukwil dishitwila. * Mudi chibudikin cha kusop kwinoku, Mwant wamana anch in Kristu azizidilau many, “in kupesh,” adinga nich kuswir kwa kuyishitwish ni kuyitokish. (Mal. 3:1-3) Kudiosh mu muvu wa 1914 kushik kwinsambishil kwa muvu wa 1919, mwin kushitwish, Yehova, wayilikidila antwend chakwel asuta mu yoziu ni mu yikokujol kushalijan yasala anch ayishitula ni kuyitokish. Chidi chom chisangareshina mudi ik mulong azizidilau many inay adiokala mu yoziu yikash mu mwikadil wa kuyitokish, ni asangara kupan ukwash wau kudi Mwant Mesia!

5 Ov, kwinoku kwading kushitwish ni kutokish kwa nsudiel kudi antu a Nzamb? Bwat. Mu machuku minam mansudiel, kusutil kudi Mwant Mesia, Yehova wadandamena kuyikwash in kwilej end chakwel ikala ishitwila ni ashala mu tempel wa muspiritu. Mu mashapitre makwau maad, tukez kuman mutapu wayishitulay mu mikadil ni mu ditenchik. Chakusambish, twisambinany bil piur pa kutokish kwa muspiritu. Chidi chom chikasikeshina ritiy mud ik anch twashinshikin yasalay Yesu—patok ni pakad kumekan—mulong wa kuyikwash in kwilej end chakwel ikala ishitwila muspiritu.

“Ishitwishany ayinen”

6. Ov, chijil chapanay Yehova kudi in Yuda aya mu uswik chitukwashin mutapu ik kutesha nawamp kurumburik kwa kutokish kwa muspiritu?

6 Ov, kwishitwish muspiritu chom ik? Pa kwakul ku chipul chinech, shinshikinany amboku pa mazu malonday Yehova kudi in Yuda aya mwingand ya wingendj padingau piswimp ni kudiokal mu Babilon mu chitot cha musamban cha mivu K.C.C. (Tang Isay 52:11.) In Yuda inay afanyina kuchirik kwol kwau ku Yerusalem cha kusambish mulong wa kutungiril tempel ni kuchirish difukwil diakin. (Ezra 1:2-4) Yehova wasota anch antwend alika yisal yawonsu ya relijon wa Babilon. Tal mutapu wayinkishay yijil yilondulijadina anch: “Diokalany mu Babilon,” “diokalany wakad kupukun ku chom chitakanena,” ni “ishitwishany ayinen.” Difukwil dishitwila dia Yehova difanyidinap kuyip mulong wa difukwil dia makasu. Ov, chom ik tukutwisha kulond? Kutokish kwa muspiritu kwitin kwipuk malejan ma relijon wa makasu.

7. Ov, njil ik yasadinay Yesu mulong wa kuyikwash in kwilej end kwikal ishitwila muspiritu?

7 Kupwa kwa kumutek pa Want, Yesu wateka njil yijikena patok yikusadinay mulong wa kuyikwash in kwilej end kwikal ishitwila muspiritu. Njil yiney udi kashalapol ushinshamena ni kubabal, watekay Kristu mu muvu wa 1919. (Mat. 24:45) Mu muvu winou, in Kwilej Bibil ading ishitwil kal ayinau pantaliken ni malejan mavud ma makasu ma marelijon. Pakwez, ading aswiridina kand kwishitul kukwau kwa muspiritu. Kusutil kudi kashalapol wend ushinshamena, Kristu wazurila manangu ma in kwilej end piur pa misambu yivud ni yisal yafanyinau kulik. (Jinsw. 4:18) Tushinshikinany amboku yilakej yimwing.

Ov, in Kristu Afanyidin Kusal Musambu wa Nowel?

8. Ov, chom ik chadinga chijau kal in Kwilej Bibil kudiosh pasak piur pa Nowel, ni chom ik chakanganyau kuman nawamp?

8 In Kwilej Bibil ajingunina pasak anch Nowel wading musambu wa apagan ni Yesu kavadikap pa Kachirikin 25. Chinong cha Kalam cha Kachirikin 1881 chalonda anch: “Mamiliyon ma antu amadioshin mu egliz wa Chipagan. Pakwez yisu yivud kukarumuk kwading kwa dijin kusu, mulong in kupesh achipagan ikala in kupesh a in Kristu ni misambu ya chipagan ashikena ku kuyitazuk pa majin ma in Kristu—Nowel wikala pakach pa misambu yiney.” Mu muvu wa 1883, mu mutu wa mulong “Ov, Chisu ik Chavadikay Yesu?” Chinong cha Kalam chamekesha anch Yesu wavadika pamwing ap kwinsambishil kwa Mwinkind. * Pakwez, in Kwilej a Bibil kamanap kwau usey wa kwimik kusal musambu wa Nowel. Ap yid ya Betel wa Brooklyn yadandamena niyawiy kusal musambu wa Nowel. Kupwa kwa muvu wa 1926, yom yasambisha kukarumuk. Mulong wak?

9. Ov, chom ik chashikenau ku kwijik in Kwilej Bibil piur pa Nowel?

9 Padandamenau kushinshikin nakash, ni kutongin nakash pa mulong winou, in Kwilej Bibil ashikena ku kujingunin anch disambishil dia Nowel ni yisal yinungina ku musambu winou yimupwishin Nzamb kalimish. Mutu wa mulong “Disambishil dia Nowel,” wafundau mu L’Âge d’Or wa Kachirikin 14, 1927, walejana anch Nowel udi musambu wa chipagan, wimedina pa kwisangaresh, ni pa kwifukwil akish. Mutu wa mulong winou walejana patok anch Kristu kalejanap anch afanyidin kusal musambu winou ni walonda piur pa Nowel anch: “Mulong mangand, mujimbu, ni Djabul akasikeshin kudandamen kwa musambu winou . . . chawiy chilikinau kusal musambu winou kudi antu ipanina rawonsu mu mudimu wa Yehova.” Chawiy lel, dijuku dia Betel dialika kusal musambu wa Nowel kudiosh pa Kachirikin winiwa—kausalap kand rawonsu!

10. (a) Ov, diskur ik diasalau pa Kachirikin wa muvu wa 1928 piur pa Nowel? (Tal mushet “ Nowel, Disambishil ni Rutong Rend.”) (b) Mutapu ik wayibabeshau antu a Nzamb piur pa machuku makwau ma kupim ni misambu yifanyidinau kwipuk? (Tal mushet “ Machuku makwau ma kupim ni misambu.”)

10 Mu muvu walondulaku, in Kwilej a Bibil atesha kand ma diskur makwau mavud piur pa Nowel. Pa Kachirikin 12, 1928, Mukadivar Richard H. Barber, chid chimwing cha biro wa mutiy, wapana diskur dimwing ku radio dialejana anch musambu winou wading ni disambishil dijondila. Ov, mutapu ik wakulau antu a Nzamb ku umutakel winou wa biro wa mutiy? Pavurikay mutapu wimikay ndiy ni dijuku diend kusal musambu wa Nowel, Mukadivar Charles Brandlein walonda anch: “Ov, tukutwish kwidjidjek kwipuk kulondul yaku yiney ya chipagan? Bwat. . . . Chading mudi twadiosha diswin dijondila mulong wa kudidjibul kulemp.” Patonginay pa chitongijok chinech, Mukadivar Henry A. Cantwell, washikena ku kwikal kalam mwin kwendangan, walonda anch: “Twasangara pa kuman anch twatwisha kulik kusal musambu winou mulong wa kumekesh ang tumukatin Yehova.” In kumulondul Kristu ashinshamena asota kukarumun yom mu mwom wau ni kwipuk kusal musambu udiokila ku difukwil dijondila. *Yoh. 15:19; 17:14.

11. Mutapu ik tukutwisha kupan ukwash kudi Mwant Mesia?

11 In Kwilej a Bibil ashinshamena atushila chilakej chiwamp mudi ik! Pitukata kushinshikin pa chilakej chau, chiwapidil kwiyipul ayinetu anch: ‘Ov, mutapu ik nimena umutakel udiokila ku biro wa mutiy? Ov, nitiyijin nich kujikitish umutakel winou ni kusadin yinikata kwilej?’ Kuziyil kwetu kwa kwisotil kumekeshin anch tukasikeshin Want wa Mesia, ukata kumusadin kashalapol ushinshamena mulong wa kupan yakudia ya muspiritu pa chisu chiwanyidina.—Mid. 16:4, 5.

Ov, in Kristu Afanyidin Kusadin Mutond uchikakena?

12. Ov, mutapu ik wamanau mutond uchikakena kudi in Kwilej Bibil mu mivu yivud yasuta?

12 Mu mivu yivud, in Kwilej a Bibil amana anch mutond uchikakena wading chijingidij chiwamp kudi in Kristu. Pakwez kadingap ni kutong chakin anch mutond uchikakena afanyidin ku wifukwil, mulong ading ateshin kal anch kwifukwil akish kuyipin. (1 Kor. 10:14; 1 Yoh. 5:21) Kwinsambishil kwa muvu wa 1883, Chinong cha Kalam chalejana patok anch “kwifukwil kwawonsu kwa akish chidi chom chiyimp nakash kudi Nzamb.” Chawiy lel, kwinsambishil, in Kwilej a Bibil amana kwau anch kusadil mutond uchikakena kwadingap kuyimp. Chilakej, ading akat kudjal chijingidij chimwing cha mutond uchikakena ni chibangul mudi badj wa kuyijikin. Kudi awiy chinech chading chirumburikin anch ang amekesh kushinshaman djat ni ku rufu, akez kutambul chibangul cha mwom. Kudiosh mu muvu wa 1891, asambisha kutek chijingidij cha mutond uchikakena ni chibangul pa Chinong cha Kalam.

13. Ov, chitokish ik chatambulau kudi in kwilej a Kristu piur pa kusadil mutond uchikakena? (Tal kand mushet “ Atokishau Pakemp-Pakemp Piur pa Kusadil Mutond Uchikakena.”)

13 In Kwilej a Bibil ading alimishin nakash chijingidij cha mutond uchikakena ni chibangul. Pakwez, kudiosh mu muvu wa 1920, in kumulondul Kristu asambisha kutambul pakemp pakemp chitokish piur pa mutapu wa kusadil mutond uchikakena. Patonginay piur pa chitentam chasadika mu Detroit, Michigan, mu États-Unis, mu muvu wa 1928, Mukadivar Grant Suiter, washikena ku kwikal mu Chisak Chitakedila wavurika anch: “Aturumburila ku chitentam chinech anch chijingidij cha mutond uchikakena ni chibangul yadingap kusu yakad usey pakwez yading kand yiyimp.” Mu mivu yikemp yalondulaku, kwikala kand yitokish yikwau yivud. Chamekana patok anch chadingap chifanyidina kusadil kand mutond uchikakena mu difukwil dishitwila dia muspiritu.

14. Ov, mutapu ik wakulau antu a Nzamb piur pa chitokish chatambulau pakemp-pakemp piur pa mutond uchikakena?

14 Ov, mutapu ik wakulau antu a Nzamb patambulau pakemp-pakemp chitokish piur pa mutond uchikakena? Ov, adandamena kusadil chijingidij cha mutond uchikakena ni chibangul chakatau nakash? Lela Roberts kashalapol wa Yehova wamusadina mivu yivud walonda anch: “Twalika kuchisadil pitwatesha kurumbuk kwa chom chinech.” Ursula Serenco nambaz mukwau ushinshamena walonda piur pa mutapu wiyovau antu avud anch: “Twashikena kukujingunin anch chom twasadina mudi chijingidij cha rufu ra Mwant wetu ni cha kwipan kwetu kwa win Kristu chading chakin kamu chijingidij cha apagan. Kukwatijan nich Jinswir 4:18, twajikitisha nakash pakuman anch njil yading ni kutok nakash.” In kwilej a Kristu ashinshamena asota kwipuk kwijondish ni yisal ya marelijon ma makasu!

15, 16. Ov, mutapu ik tukutwisha kumekesh anch tukwatin mupak wa kudandamen kushitwish dibur chidia pa divu cha tempel wa muspiritu wa Yehova?

15 Tukwatin niyetu mupak winou lel unou. Twitiyijin anch Kristu ukat kusadil njil yijikena patok—kashalapol wend ushinshamena ni kubabal—mulong wa kuyikwash antwend chakwel adandamena kwikal ishitwila muspiritu. Chawiy lel, anch yakudia ya muspiritu tutambwila yatubabesh piur pa misambu, yisal, ap yaku kanang yidiokila ku relijon wa makasu, tufanyidin kuziyil kapamp kamwing. Mudi akadivar ni anambaz a pa chirung cha kwinsambishil kwa kwikalaku kwa Kristu, tufanyidin kudandamen kulam zwang dibur dia tempel wa muspiritu wa Yehova didia pa divu.

16 Mu machuku minam mansudiel, Kristu wasadina yom yakad etu kuman mulong wa kulam yikumangen ya antu a Yehova chakwel kangal antu ayijondisha muspiritu. Ov, mutapu ik wasalay mwamu? Tutalany amboku.

Kuyauril “Antu Ayimp ni Antu Atentamina”

17, 18. Mu chishimushimu cha wand, ov, chom ik chirumburikina (a) kudjibul wand mu karung, (b) “mwafa ansh a mitapu yawonsu,” (c) kuyitek ansh awamp mu misans, ni (d) kuyidjibul ansh ayimp?

17 Mwant Yesu Kristu udandamedin kulam yikumangen ya antu a Nzamb pa mangand mawonsu. Mu mitapu yakad etu kwijik nawamp, Kristu ni angel asala mudimu wa kuyauril antu ayimp ni atentamina. Yesu wisambina piur pa mudimu winou mu chilakej chend cha wand. (Tang Mateu 13:47-50.) Ov, chilakej chinech chirumburikin ik?

18 Adjibula “wand . . . mu karung.” Wand urumburikin kulejan Want kusadikina mu karung ap pakach pa antu mu mangand. “Chad mwafa ansh a mitapu yawonsu.” Rusangu ruwamp rukat kuyipwit antu a mitapu yawonsu—antu asadina usu wa kwikal in Kristu akin, ni akwau avud akutwisha kusanger nakash pakwez kakwatinap chakin kamu mupak wa kwandam mu difukwil dishitwila. * Kuyitek “ansh awamp . . . mu misans.” Antu a kashinsh akat kuyitek mu yikumangen yidia mudi misans, mukutwishau kumwifukwil Yehova mu mutapu wishitwila. Kuyidjibul ansh “ayimp.” Mu machuku minam mansudiel, Kristu ni angel akat kuyauril “antu ayimp ni antu atentamina.” * Mudi chibudikin, antu akad muchim uwamp—alikina kwipuk yitiyij ni yisal yau yiyimp—kayilikap chakwel ayipisha yikumangen. *

19. Ov, mutapu ik wiyovina piur pa chom chasalay Kristu mulong wa kulam kwishitul kwa antu a Nzamb ni kwishitul kwa difukwil diakin?

19 Ov, chidi chom chikasikeshina mud ik pa kwijik anch Mwant wetu Yesu Kristu, uyilamin antu abangidinay? Ov, chidiap chom chikasikeshina pa kwijik anch mushiku wend mulong wa difukwil diakin—ni in kumwifukwil akin—udi ukash nlel unou mudi muwadinga pa chisu chatokishay tempel mu chitot cha kusambish cha mivu C.C.? Tujikitishin mud ik pa kuman anch Kristu wasala mudimu ukash mulong wa kulam kwishitul kwa muspiritu kwa antu a Nzamb ni kwishitul kwa difukwil diakin! Tukutwish kumekesh anch tupanin ukwash kudi Mwant ni Want wend mu kwipuk kwibomb kwin kwawonsu ni relijon wa makasu.

[Mazu madia kwishin kwa paj]

^ In Yuda ading asutina afanyina kuswimp nfalang mulong wa kufut yisend yau ya pa muvu ku chikumbu cha Nzamb, ni in kuswimpish nfalang ading ni mudimu wa kuswimp nfalang jiwanyidina. Chikwau kand, angeza afanyina kuland anam a kupesh. Yesu wayitazuka in kulandish inay anch: “Ambwitan,” mulong ading akat kwit nfalang jivud nakash padingau ni kuswimp nfalang.

^ Antu a Yehova adia pa divu akat kumwifukwil mu dibur didia pa divu dia tempel wend mujim wa muspiritu.

^ Mutu wa mulong winou umekeshin anch dichuku dia kuvadik kwa Yesu “dikwatijadinap nawamp ni rusangu rilejena anch kwading atufung alalanga mwisuku mulong wa kuyilam amikoku.”​—Luka 2:8.

^ Mu mukand wend wa pa Kalang 14, 1927, Mukadivar Frederick W. Franz wafunda anch: “Tukwikalap ni musambu wa Nowel muvu winou. Dijiku dia Betel diatonda anch dikezap kand kusal musambu wa Nowel.” Kupwa kwa angond akemp, mu mukand wend wa pa Kasan 6, 1928, Mukadivar Franz wafunda anch: “Mwant utushitwil pakemp-pakemp ku yilim ya ditechik dia Babilon dia Djabul.”

^ Chilakej, shinshikin anch mu muvu wa 2013, kwading uvu wa in kulejan 7 965 954, pakwez antu 19 241 252 akumangana ku Chivurikish cha rufu ra Kristu.

^ Kwauril kwa ansh awamp ni ansh ayimp kudiap kwa chilik chimwing ni kwa amikoku ni ampemb. (Mat. 25:31-46) Kwauril, ap dirumburish dia nsudiel, dia amikoku ni ampemp kukez kusadik pa chirung cha mar makash. Djat ni katat, antu adia mudi ansh ayimp akutwish kumuchirikin Yehova ni kwitek mu yikumangen yifanikeshinau nich misans.​—Mal. 3:7.

^ Kupwa, antu ayimp akez mu chifanikesh kuyidjibul mu dibuk dia kasu, chirumburikin kusheshik kwau rawonsu mu machuku ma kurutu.

Ov, Want Udi Wakin Kudi Ey Mutapu ik?

▪ Ov, kwishitul muspiritu chom ik, ni kusutil mwi njik ik mwayikwashay Kristu in kumulondul end chakwel ishitula muspiritu?

▪ Ov, mutapu ik wasadinay Kristu kashalapol wend ushinshamena ni kubabal chakwel ayikwasha in kwilej end kulik musambu wa Nowel ni kusadil chijingidij cha mutond uchikakena ni chibangul?

▪ Ov, mutapu ik wiyovila piur pa chom chasalay Kristu mulong wa kulam difukwil diakin?

[Yipul ya Dilejan]

[Kamushet kadia pa paj wa 103]

 “NOWEL, DISAMBISHIL NI RUTONG REND”

PA Kachirikin 1928, Mukadivar Richard Barber wasala diskur dimwing dikash piur pa Nowel. Mazu ma diskur dined amafunda mu L’Âge d’Or wa Kachirikin 12, 1928, mu mutu wa mulong “Nowel, Disambishil ni Rutong Rend.” Mu diskur dined mwading mazu malondwila am:

▪ “Satan . . . wayifundisha antu chakwel ukwata nich usey nakash kuvadik wa mwan Yesu pandond pa rufu ra ikundj Yesu, mulong wa kujindjik usey wa difut.”

▪ “Muntu ni muntu usadin yawonsu yisotinay, masandj, kukwachik maar ni misangar yipandikena pa chisu cha Nowel . . . Chikin kamu yom yiney yawonsu yikatap kumushiman Yehova ap Mwanend.”

▪ “Djabul katat watwisha kubomb misambu yend ya makasu, machuku ma misambu, ma kujil ni matumbila ku egliz . . . Djabul watwisha kusal anch antu itiya yom yend yiney yawosu yiyimp ni kuyinkish dijin dia win Kristu, chakwel andandamena kumusip Yehova Nzamb mujim.”

[Kamushet kadia pa paj wa 105]

 MACHUKU MAKWAU MA KUPIM NI MISAMBU

MU MIVU yasutina, Kristu wayikwasha in kwilej end chakwel adandamena kwikal kulemp ni mangand. Pinap padi mikand yimwing yafundau pasak yayibabesha antu a Nzamb piur pa machuku kushalijan ma kupim ni misambu yifanyidinau in Kristu akin kwipuk.

Pasak. “Musambu wa katumb wa apagan wa Pasak auleta niwawiy ni awandjika mu egliz watazukau anch wa in Kristu.”​—L’Âge d’Or, Kachirikin 12, 1928, paj 168.

Musambu wa Saint-Valentin. “Musambu wa Saint-Valentin wadingap ni chom ap chimwing chitumbila chikalap nchik kwinsambishil kwau.”—L’Âge d’Or, Kachirikin 25, 1929, paj 208.

Machuku ma Kuvadik. “Kudi ching kusu misambu yaad ya kuvadik yisambidinau mu Bibil, umwing wa Mwant Farao mupagan wa in Idjibit, pa chirung cha Josef, ni ukwau wa dichuku dia kuvadik dia Herod wasala anch amujipa Yohan Mubatish. Mu Bibil kwikil ndond ap yimwing yamekeshau antu a Nzamb akat kusal musambu wa dichuku dia kuvadik.”​—L’Âge d’Or, Ndol-Mem 6, 1936, paj 499.

Musambu wa Muvu Usu. “Musambu wawonsu wa Muvu Usu nich musangar wa kukwachik maar udiap wa in Krisu bwat, chikalap nchik dichuku ukata kusadik. In Kristu a kusambish kaulondulap.”​—Réveillez-vous ! wa Kachirikin 22, 1946, paj 24.

[Kamushet kadia pa paj wa 105]

 ATOKISHAU PAKEMP-PAKEMP PIUR PA KUSADIL MUTOND UCHIKAKENA

▪▪ Chijingidij cha mutond uchikakena ni chibangul chidiap kusu chakad usey pakwez chiwapinap kand.​—Chitentam chasalau mu Detroit, mu Michigan, mu ÉTATS-UNIS, mu muvu wa 1928.

▪ Chijingidij cha mutond uchikakena ni chibangul chidi kwifukwil akish.​—Préparation, 1933, paj 239.

▪ Musul wa mutond uchikakena udi wa apangan.​—L’Âge d’Or, Kasan 28, 1934, paj 336.

▪ Yesu amujipina pa mutond, kamujinap pa mutond uchikakena bwat.​—L’Âge d’Or, Kalang 4, 1936 paj 72; Richesses, 1936, paj 27.

Dizu dia Grek stau·rosʹ adikarumuna anch “mutond uchikakena” mu ma Bibil mavud. Pakwez, talany yafundau antu avud piur pa kurumburik kwa dizu dined:

“Dizu dia Grek [stau·rosʹ] dirumburikin nawamp . . . Mutond kwau.”​—Cyclopedia of Biblical, Theological, and Ecclesiastical Literature.

“Dirumburikin chakin kamu mutond. Didiap chilik chimwing ni ‘mutond uchikakena.’”​—Crucifixion in Antiquity.

“Mutond ukash, mudi wadingau ni kujik andim mulong wa kutung rupang ap chis.”​—History of the Cross.

“Urumburikinap mitond yaad yichikakena, pakwez mutond umwing kusu.”​—The Companion Bible.

“Udi mutond umwing . . . Urumburikinap mitond yaad yikwatijadina ap yichikakena.”​—A Critical Lexicon and Concordance.