1. Etɛ Ezekiyɛli ka mɔ bɔ é jiwǔ ɖò nukún mǐtɔn mɛ?

 MǏ NI ɖɔ ɖɔ a ɖò gbeyiɖɔ Ezekiyɛli tɛnmɛ ɖò xwè 2 500 mɔ̌ ɖíe bo mɔ nǔ e é mɔ é. A ɖò tɛmpli ɖaxó e ɖò kínkɔ́n wɛ é ɖé kpá. Wɛnsagun hlɔnhlɔnnɔ ɖokpo ɖò finɛ bo na xlɛ́ we nɔtɛn jiwǔ enɛ! A ɖè afɔ tɛnwe mɔ̌ bo yì hɔnnuwa atɔn lɛ ɖokpo kɔn. Hɔnnuwa enɛ lɛ jiwǔ ɖò nukún towe mɛ. Ye yì jǐ yì mɛtlu 30 mɔ̌. Ee a byɔ mɛ é ɔ, a mɔ mɛcɔ́tɔ́xɔ lɛ ɖò finɛ. È sɔ́ dětin lɛ dó ba acɔ́ nú agba lɛ na.​—Ezek. 40:1-4, 10, 14, 16, 22; 41:20.

2. (a) Etɛ tɛmpli e è mɔ ɖò nǔmimɔ mɛ é ka nɔte na? (Lɛ̌ kpɔ́n tinmɛ e ɖò dò é.) (b) Etɛ nǔ ɖěɖee ɖò tɛmpli ɔ sín ali lɛ nu lɛ é ka sixu kplɔ́n mǐ?

² Nǔmimɔ ɖé wɛ bɔ gbeyiɖɔ Ezekiyɛli mɔ dó tɛmpli gbigbɔ tɔn ɔ wu. É tinmɛ doyidoslɔ́ lee tɛmpli ɔ cí é tɔn b’ɛ sín enɛ wu bɔ tan tɛmpli ɔ tɔn bɛ́sín wemata 40 kaka yì wemata 48 wema tɔn tɔn. Tɛmpli ɔ nɔte nú tuto e Jehovah sɔ́ ɖ’ayǐ nú sinsɛn-biblo mimɛ̌ ɔ é. Tɛmpli ɔ sín nǔ lɛ ɖokpo ɖokpo sín tinmɛ kúnkplá sinsɛn-biblo mǐɖesunɔ tɔn ɖò azǎn gudogudo tɔn elɔ lɛ mɛ. a Etɛ hɔnnuwa ɖaxó lɛ ka nɔte na? Ye nɔ flín mǐ ɖɔ mɛ ɖěɖee byɔ tuto e Jehovah sɔ́ ɖ’ayǐ nú sinsɛn-biblo mimɛ̌ ɔ mɛ lɛ é ɖó na zán gbɛ̀ sɔgbe kpo nugbodòdó ɖaxó Mawu tɔn e ɖò xwi jí lɛ é kpo. Nǔ ɖokpo ɔ ɖɔ wɛ dětin lɛ lɔ ɖè, ɖó è nɔ zán ye hweɖelɛnu ɖò Biblu mɛ dó dó gesí nǔjlɔjlɔwiwa. (Ðɛh. 92:13) Bɔ mɛcɔ́tɔ́xɔ lɛ ka ló? É ɖò wɛn ɖɔ mɛ ɖěɖee ma ɖó sísí nú nugbodòdó Mawu tɔn lɛ ǎ é sixu gbɔn ali ɖɛkpɛɖɛkpɛ enɛ jí ǎ; ali enɛ wɛ ye ka na gbɔn dó ɖ’alɔ ɖò sinsɛn-biblo mimɛ̌ ɔ mɛ bo na mɔ gbɛ̀.​—Ezek. 44:9.

3. Etɛwu é ka ɖò dandan ɖɔ è ni ɖò nǔ kwiji ɖè sín ahwanvu Klisu tɔn lɛ wu wɛ zɔn mǐ yì?

³ Nɛ̌ nǔ e Ezekiyɛli mɔ é ka jɛnu gbɔn? Lee mǐ mɔ gbɔn ɖò wema elɔ sín Wemata 2gɔ́ ɔ mɛ é ɔ, Jehovah ko zán Klisu dó ɖè nǔ kwiji sín togun tɔn wu ɖò ali bunɔ ɖé nu sín 1914 wá jɛ bǐbɛ̌mɛ 1919 tɔn. Nǔ kwiji ɖè sín mɛ wu ɔ fó ɖó finɛ wɛ à? Eǒ. Xwè kanweko e wá yì é mɛ ɔ, Klisu kpò ɖò hun jɛ dó nugbodòdó mímɛ́ walɔ ɖagbe tɔn Jehovah tɔn lɛ jí wɛ. Enɛ wu ɔ, è ɖó na lɛ́ kpó ɖò nǔ kwiji ɖè sín ahwanvu tɔn lɛ wu wɛ zɔn mǐ yì. Etɛwu? Ðó Klisu ɖò ahwanvu tɔn lɛ xò kplé sín gbɛ̀ elɔ e ko gblé ɖò walɔ ɖagbe linu é mɛ wɛ, bɔ Satáan ka gɔn tintɛnkpɔn gbeɖé bo na dɔn ye dó nùblibliwiwa mɛ ǎ wutu. (Xà 2 Piyɛ́ɛ 2:20-22.) Mi nú mǐ ni gbéjé ali e nu è ko ɖè nǔ  kwiji sín Klisanwun nugbǒ lɛ wu ɖè kpɛɖé kpɛɖé é atɔn kpɔ́n: walɔ lixo, agun ɔ hinhɛn ɖó mimɛ̌ jí lixo, kpo xwédo mɛ kpo.

4, 5. Wlɛnwín tɛ Satáan ka zán nú táan gègě? Ðuɖeji tɛ é ka ɖó?

⁴ Hwebǐnu wɛ walɔ ɖagbe ɖiɖó nɔ ɖu ayi mɛ nú togun Jehovah tɔn tawun. Enɛ wu ɔ, ye nɔ yí gbè nú alixlɛ́mɛ e è na dó walɔ ɖagbe zinzan wu b’ɛ zawě é. Mǐ ni kpɔ́n kpɔ́ndéwú ɖé lɛ.

⁵ Agalilɛ. Jehovah nɔ mɔ xóɖóxámɛ ɖò asú kpo asì kpo e ko wlí alɔ lɛ é tɛntin dó mɔ nǔ e mɛ́ bo jɛ acɔ́ é. Nǔ e nɔ víví nú Satáan é wɛ nyí ɖɔ é ni lilɛ jɔ nú nùnina xɔ akwɛ enɛ sín lee è ɖó na zán gbɔn é jí, bo nɔ bló b’ɛ nɔ huzu nǔ kwiji ɖé bo na dó tɛ́n togun Jehovah tɔn kpɔ́n bonu nǔ tɔn ma sɔ́ nyɔ́ nukún tɔn mɛ ó. Ðò Balaamu hwenu ɔ, Satáan ko zán wlɛnwín enɛ kpo ɖuɖeji ɖaxó kpo, bɔ azǎn gudogudo tɔn elɔ lɛ mɛ ɔ, é lɛ́ kpó ɖò zinzan hú ɖ’ayǐ tɔn wɛ.​—Kɛ́n. 25:1-3, 9; Nǔɖe. 2:14.

6. Akpádídó tɛ è ka ɖetɔ́n dó Atɔxwɛ mɛ? Nɛ̌ è ka zán gbɔn? Etɛwu è ka wá jó dó? (Lɛ̌ kpɔ́n tinmɛ e ɖò dò é.)

⁶ Bo na dó tɔ́n ahwan gǎn e dó wɛ Satáan ɖè é ɔ, Atɔxwɛ (Glɛnsigbe) Ayidosun 15, 1908 tɔn ɖɔ xó ɖé bɔ akpádídó elɔ ɖ’emɛ: “Hwebǐnu kpo fí e un ɖè é bǐ kpo ɔ, lee un na wà nǔ xá mɛ e kpo nyì kpo ma ɖó mɛ̌ ɖokpo ɔ ǎ gbɔn ɖò togun mɛ é ɔ, mɔ̌ ɖokpo ɔ wɛ un na lɛ́ wà gbɔn hwenu e mɛ ɖě ma na ɖò finɛ ǎ é nɛ.” b Akpádídó ɔ ɖò dandan ǎ có, mɛ gègě yí gbè bo dó, bo na nyikɔ yetɔn bonu è na ɖetɔ́n dó Atɔxwɛ mɛ. Nugbǒ wɛ ɖɔ akpá enɛ d’alɔ mɛ gègě hwe ɔ nu, amɔ̌, xwè ɖé lɛ gudo ɔ, è mɔ ɖɔ é wá huzu yɛsu ɖé kpowun, enɛ wu ɔ, è gbɔ bo jó dó. É ɖò mɔ̌ có, nugbodòdó walɔ ɖagbe tɔn taji e jí é jinjɔn é kpó ɖò te tɛgbɛ.

7. Ðò 1935 ɔ, nǔmasɔgbe tɛ xó Atɔxwɛ ka ɖɔ? Nugbodòdó tɛ jí é ka tɛɖɛ̌?

⁷ Mɛgbenyinya Satáan tɔn fɔ́n bo ɖò ada gbló d’eji wɛ. Atɔxwɛ (Glɛnsigbe) Xwèjísun 1, 1935 tɔn ɖɔ xó dó walɔ nyanya e fɔ́n bo ɖò jijɛji wɛ ɖò togun Mawu tɔn tɛntin é ɖé jí nyì wɛn. Mɛɖé lɛ lin ɖɔ enyi emi vɛ́ ko nɔ ɖó alɔ ɖò sinsɛnzɔ́ ɔ mɛ ɖò alɔkpa ɖé mɛ ɔ, é ko kpé bɔ emi na gɔn nugbodòdó Jehovah tɔn e kúnkplá walɔ ɖagbe lɛ é xwedó ɖò gbɛzán emitɔn mɛ. Atɔxwɛ ɔ ɖɔ tlɔlɔ ɖɔ: “Mɛ ɖokpo ɖokpo ɖó na flín ɖɔ é kún nyí alɔɖiɖo ɖò kúnnuɖiɖezɔ́ ɔ mɛ kɛɖɛ kpowun wɛ nyí nǔ e è byɔ lɛ é bǐ ó. Afɔsɔ́ɖótetɔ́ Jehovah tɔn wɛ kúnnuɖetɔ́ Jehovah tɔn lɛ nyí, bɔ é ɖò dandan ɖɔ ye ni sɔ́ é kpo axɔsuɖuto tɔn kpo sín afɔ ɖó te lee é jɛxa gbɔn é.” Xota ɔ wá ɖè wě e zawě é xá mɛ dó alɔwliwli kpo walɔ ɖagbe ɖiɖó ɖò xóɖóxámɛ linu kpo jí, bɔ mɔ̌ mɛ ɔ, é d’alɔ togun Mawu tɔn bɔ é na “hɔn nú agalilɛ.”​—1 Kɔ. 6:18.

8. Etɛwu Atɔxwɛ ka tɛɖɛ̌ tinmɛ mlɛ́mlɛ́ e xókwin Glɛkigbe tɔn e è lilɛ dó agalilɛ é jí hwɛhwɛ?

⁸ Ðò xwè e wá yì lɛ é mɛ ɔ, Atɔxwɛ tɛɖɛ̌ tinmɛ tawun e xókwin por·neiʹa e è zán nú agalilɛ ɖò Akpáxwé Biblu Tɔn E È Wlan Dó Glɛkigbe Mɛ É ɖó é jí. É nyí xóɖóxámɛ tlɔlɔ kɛɖɛ jí wɛ tinmɛ xókwin enɛ tɔn ɖó te ǎ. Loɔ, walɔ blíblí alɔkpa vovo e è nɔ mɔ ɖò tonyatɔ́ lɛ xwégbe lɛ é bǐ wɛ ɖò por·neiʹa ɔ mɛ.  Enɛ wu ɔ, Klisu ko cyɔn alɔ ahwanvu tɔn lɛ jí sín agalilɛ kpo nùblibliwiwa kpo e huzu awě bo vunbla mɛ gègě ɖò gbɛ̀ égbé tɔn mɛ lɛ é sí.​—Xà Efɛzinu lɛ 4:17-19.

9, 10. (a) Xota walɔ ɖagbe tɔn tɛ jí Atɔxwɛ ka ɖɔ xó dó ɖò 1935? (b) Etɛ Biblu ka kplɔ́n mɛ dó ahan nunu wu b’ɛ ka ɖò jlɛ̌ jí?

⁹ Ahan nu zɛ jlɛ̌ wu. Atɔxwɛ (Glɛnsigbe) Xwèjísun 1, 1935 tɔn ɖɔ xó dó walɔ masɔgbe ɖevo wu: “È lɛ́ ɖó ayi wu ɖɔ [ahan] nɔ ɖò mɛɖé lɛ jí hwenu e ye nɔ ɖò alɔ ɖó ɖò sinsɛnzɔ́ ɔ kpo azɔ̌ tutoblonunu ɔ tɔn ɖevo lɛ kpo mɛ wɛ é. Ninɔmɛ tɛ mɛ Biblu ka yí gbè ɖɔ è ni nu ahan ɖè? É ka na sɔgbe ɖɔ mɛɖé ni nu ahan kaka ɖó bǎ ɖé mɛ b’ɛ na wà nǔ dó sinsɛnzɔ́ tɔn wu ɖò tutoblonunu Aklunɔ ɔ tɔn mɛ à?”

¹⁰ Atɔxwɛ ɔ ɖɔ xó dó linlin e ɖò jlɛ̌ jí bɔ Xó Mawu Tɔn ɖexlɛ́ dó ahan syɛnsyɛn nunu wu é jí. Biblu gbɛ́ vɛɛn kpo ahan syɛnsyɛn ɖevo lɛ kpo nunu ɖó jlɛ̌ jí ǎ, amɔ̌, é gbɛ́ ahannumu bǐ tawun. (Ðɛh. 104:14, 15; 1 Kɔ. 6:9, 10) Nú nǔ e kàn ahan syɛnsyɛn nunu cobo ɖ’alɔ ɖò sinsɛnzɔ́ mímɛ́ ɔ mɛ é ɔ, è ko flín tan Aalɔ́ɔn sín vǐ sunnu lɛ tɔn Mawu sɛntɔ́ lɛ sín hwenu línlín ɖíe. Mawu hu ye ɖó ye xwlé vɔsanú i ɖò vɔsakpe jí lee é ma zɔ́n gbɔn ǎ é. Enɛ gudo tlolo ɖò tan ɔ mɛ ɔ, è xlɛ́ nǔ e sixu ko sísɛ́ sunnu enɛ lɛ bɔ ye wà nǔ masɔgbe enɛ é, ɖó Mawu dó sɛ́n nú vɔsanúxwlémawutɔ́ lɛ bǐ ɖɔ ahan ni ma nɔ jɛ ɖɛ̌ yetɔn tá hwenu e ye na nɔ ɖò azɔ̌ mímɛ́ lɛ wà wɛ é ó. (Lev. 10:1, 2, 8-11) Ðò égbé ɔ, sɔgbe kpo nugbodòdó taji enɛ kpo ɔ, ahwanvu Klisu tɔn lɛ nɔ ɖó ayi te bo nɔ nu ahan hwenu e ye ɖò alɔ ɖó ɖò sinsɛnzɔ́ mímɛ́ ɔ mɛ wɛ é ǎ.

11. Etɛwu é ka nyí nyɔna ɖé ɖɔ nukúnnúmɔjɛnǔmɛ e togun Mawu tɔn ɖó dó ahannumu jí é ka lɛ́ jɛji?

¹¹ Ðò xwè e wá yì lɛ é mɛ ɔ, Klisu lɛ́ gbló ada nú nukúnnúmɔjɛnǔmɛ e ahwanvu tɔn lɛ ɖó dó ahannumu wu é, enɛ wɛ nyí ɖɔ è ni kpò nú ahan kɛɖɛ bo huzu kannumɔ na. Nùɖuɖu gbigbɔ tɔn e nɔ wá dó ganmɛ é d’alɔ mɛ gègě bɔ ye jla ninɔmɛ enɛ ɖó lee é jɛxa gbɔn é, bo lɛ́ vɔ́ gbɛzán yetɔn blóɖó. È d’alɔ mɛ gègě bɔ ye ɖu ɖò ninɔmɛ ɔ jí bǐ mlɛ́mlɛ́. Mɛɖebǔ ɖó na lɔn bɔ ahan nu zɛ jlɛ̌ wu na kɔ́n wi tɔn, klán xwédo tɔn, bɔ taji bǐ ɔ, é na zɔ́n bɔ é na gɔn alɔ ɖó ɖò sinsɛn-biblo mímɛ́ Jehovah tɔn e nyí wǔjɔmɛ ɖé é mɛ ǎ.

12. Cobonu azǎn gudogudo tɔn lɛ na tlɛ bɛ́ ɔ, nukún tɛ ahwanvu Klisu tɔn lɛ ka nɔ dó kpɔ́n azɔ nunu na?

¹² Azɔ nunu. Ahwanvu Klisu tɔn lɛ tlɛ ko jɛ azɔ nunu gbɛ́ jí cobɔ azǎn gudogudo tɔn lɛ bɛ́. Ðò xwè ɖé lɛ ɖíe ɔ, Charles Capen e nyí nɔví sunnu mɛxomɔ ɖé é flín hwenu e é mɔ Charles Taze Russell azɔn nukɔntɔn ɔ ɖò hwenu e xwè kanweko 19gɔ́ ɔ ɖibla yì vivɔnu é. Capen ɖó xwè 13 hwenɛnu, é kpo nɔví tɔn atɔn kpo ɖò kpekán e jí è nɔ gbɔn yì Biblu Xwè e ɖò Allegheny, Pennsylvanie é. Ee Russell gbɔn akpá yetɔn é ɔ, é kanbyɔ ye ɖɔ: “Azɔ nu wɛ mi ɖè à yɔkpɔ emi? Un sè azɔ wán.” Ye na jiɖe è ɖɔ emi kún ɖò azɔ nu wɛ ó. É ɖò wɛn ɖɔ ye tuùn linlin e Russell ɖó dó azɔ nunu wu é cobo gosin finɛ. Ðò Atɔxwɛ (Glɛnsigbe) Avivɔsun 1, 1895 tɔn mɛ ɔ, Nɔví Russell ɖɔ xó dó 2 Kɔlɛntinu lɛ 7:1 jí bo ɖɔ: “Un tuùn lee Klisanwun e nɔ nu azɔ ɖò alɔkpa ɖebǔ mɛ é ɖé na sɔ́ Mawu sù alǒ [azɔ nunu]  na wà ɖagbe nú éɖesunɔ gbɔn é ǎ. . . . Mǐ sixu lin ɖɔ Aklunɔ mǐtɔn na ɖò azɔ hwɛ́n wɛ alǒ sɔ́ nùblibli mɔhun ɖebǔ dó nu ǎ.”

13. Nǔ kwiji tɛ è ka ɖè sín togun Mawu tɔn wu ɖò walɔ lixo ɖò 1973?

¹³ Ðò 1935 ɔ, Atɔxwɛ ylɔ azɔ ɖɔ “gbehan blíblí” bo ɖɔ ɖɔ mɛɖebǔ e nɔ dó azɔ nu alǒ nɔ nu é kún sixu kpó ɖò hagbɛ̌ xwédo Betɛli tɔn tɔn nyí wɛ alǒ afɔsɔ́ɖótetɔ́ tutoblonunu Mawu tɔn tɔn ɖé nyí wɛ ɖò gbexosin-alijitɔ́zɔ́ ɔ alǒ nukúnkpénuwutɔ́ tomɛyitɔ́zɔ́ ɔ mɛ ó. Ðò 1973 ɔ, è lɛ́ ɖè nǔ kwiji ɖevo sín walɔ togun Mawu tɔn tɔn mɛ. Atɔxwɛ Ayidosun 1, 1973 tɔn tinmɛ ɖɔ Kúnnuɖetɔ́ Jehovah Tɔn ɖebǔ kún sixu ɖó nùwalɔ blíblí enɛ e nɔ hu mɛ, bo nɔ lɛ́ hɛn nǔ gblé dó mɛ ɖevo lɛ wu é, bo lɛ́ ɖò kpɔ́ndéwú ɖagbe nyí wɛ ɖò agun ɔ mɛ ó. È ɖè mɛ ɖěɖee gbɛ́ ɖɔ emi kún na jó azɔ nunu dó ó lɛ é sín agun mɛ. c Klisu lɛ́ ɖè afɔ taji ɖevo ɖò nǔ kwijikwiji ɖiɖe sín ahwanvu tɔn lɛ wu linu.

14. Nugbodòdó Mawu tɔn tɛ ka ɖɔ xó dó hun wu? Nɛ̌ hundido ka wá vun kàn gbɔn?

¹⁴ Hun zinzan nyì dò. Ðò Nɔwée hwenu ɔ, Mawu ɖɔ ɖɔ é kún sɔgbe nú è na ɖu hun ó. É lɛ́ dó zǒgbe xó enɛ jí ɖò Sɛ́n e é na akɔta Izlayɛli tɔn é mɛ, bo lɛ́ ɖɔ nǔ ɖokpo ɔ nú agun Klisanwun tɔn, bo ɖɔ ye ni “ma ɖu hun ó [alǒ ni ‘nɔ zɔ . . . nú hun,’ NWT].” (Mɛ. 15:20, 29; Bǐb. 9:4; Lev. 7:26) Ðò azǎn mǐtɔn gbè ɔ, Satáan mɔ wlɛnwín ɖé bo nɔ dó sísɛ́ mɛ gègě bɔ ye nɔ gbɛ́ gbè nú nugbodòdó Mawu tɔn enɛ. Xwè kanweko 19gɔ́ ɔ mɛ wɛ dotóogán lɛ tɛ́n hundido kpɔ́n ɖè, amɔ̌, ee ye mɔ dò nú hun alɔkpa ɖěɖee tíìn lɛ é gudo é wɛ hundido wá gbakpé fí bǐ. Ðò 1937 ɔ, ye jɛ hun yí dó nǔ mɛ ɖ’ayǐ jí bɔ Wɛkɛ Hwan Wegɔ ɔ zɔ́n bɔ aca enɛ wá vun kàn kpé gbɛ̀ ɔ bǐ mɛ.

15, 16. (a) Etɛ Kúnnuɖetɔ́ Jehovah Tɔn lɛ ka kanɖeji bo na wà ɖò hundido linu? (b) Nɛ̌ è ka nɔ nɔ gudo nú ahwanvu Klisu tɔn lɛ ɖò hundido kpo azɔ̌wánúmɛ ma dó hun kpo linu gbɔn?

¹⁵ Ðò bǐbɛ̌mɛ 1944 tɔn ɔ, Atɔxwɛ ɖexlɛ́ tawun ɖɔ ali e nu è nɔ ɖu hun ɖè é ɖevo wɛ nyí hundido. Ðò xwè e bɔ d’ewu é mɛ ɔ, è na hlɔnhlɔn linlin enɛ e jinjɔn Biblu jí é bo lɛ́ na mɔjɛmɛ d’eji. Ðò 1951 ɔ, è ɖè nùkanbyɔ kpo xósin kpo e è slɛ́ dó wema jí é ɖé tɔ́n bo na dó d’alɔ togun Mawu tɔn b’ɛ na wà nǔ ɖó kpɔ́ xá lanmɛ na nɔ ganji zɔwatɔ́ lɛ. Gbɔn gbɛ̀ ɔ bǐ mɛ ɔ, ahwanvu Klisu tɔn gbejinɔtɔ́ lɛ nɔ zunfan linlin yetɔn kpo akɔnkpinkpan kpo, enyi è na bo ko ye, gbɛ́ wǎn nú ye, bo doya nú ye tlɔlɔ ɔ nɛ. Amɔ̌, Klisu nɔ ɖò ali xlɛ́ tutoblonunu tɔn wɛ bo nɔ nɔ gudo n’i lee é ɖó hudo tɔn gbɔn é. È ɖè alɔnuwema lɛ kpo xota lɛ kpo tɔ́n bɔ ye tín nǔ mɛ dó hun jí hlɛ́nhlɛ́n.

¹⁶ Ðò 1979 ɔ, mɛxo agun tɔn ɖé lɛ jɛ dotóoxwé ɖaxó lɛ gbɔn jí bo na dó d’alɔ dotóogán lɛ bonu ye na mɔ nukúnnú jɛ linlin mǐtɔn e jinjɔn Biblu jí é wu ganji, bo lɛ́ ɖɔ xó xá ye dó nǔ ɖevo e sixu nɔ hun tɛnmɛ bo tíìn lɛ é jí. Ðò 1980 ɔ, è sɔnǔ nú mɛxo agun tɔn lɛ gbɔn toxo 39 mɛ ɖò États-Unis bonu ye na wà azɔ̌ enɛ. É yá é ɔ, Hagbɛ̌ Alixlɛ́mɛtɔ́ ɔ yí gbè bɔ è sɔnǔ nú Wěɖegbɛ́ E Nɔ Kpé Nukún Dó Dotóoxwé Xó Wu lɛ É gbɔn gbɛ̀ ɔ bǐ mɛ. Gǎndido enɛ lɛ ka dɔn nukɔnyiyi wá ɖò nukɔnmɛ à? Égbé ɔ, lanmɛ na nɔ ganji zɔwatɔ́ afatɔ́n mɔkpan  wɛ nɔ wà nǔ ɖó kpɔ́ xá Kúnnuɖetɔ́ e ɖò azɔn jɛ wɛ lɛ é, bo nɔ ɖè sísí xlɛ́ gbɛ̌ e ye gbɛ́ ɖɔ emi kún na dó hun ó é. Dotóoxwé ɖaxó gègě wɛ ɖò gbè yí wɛ bo nɔ w’azɔ̌ nú mɛ ma dó hun, bɔ ɖé lɛ ɖò ye mɛ bo tlɛ nɔ mɔ enɛ dó mɔ nǔ e sɔgbe tawun bɔ è ɖó na wà ɖò azɔn gbɔ nú mɛ linu é. Enyi a lin tamɛ dó ali ɖěɖee nu Jezu cyɔn alɔ ahwanvu tɔn lɛ jí ɖè sín gǎn e Satáan dó bo na hɛn ye blí é sí é jí ɔ, é nɔ sɔ́ akpàkpà we à cé?​—Xà Efɛzinu lɛ 5:25-27.

17. Nɛ̌ mǐ ka sixu ɖexlɛ́ gbɔn ɖɔ ali e nu Klisu ɖò nǔ kwiji ɖè sín ahwanvu tɔn lɛ wu ɖè wɛ é xɔ akwɛ ɖò nukún mǐtɔn mɛ?

¹⁷ É na nyɔ́ ɖɔ mǐ ni nɔ kanbyɔ mǐɖee ɖɔ: ‘Ali e nu Klisu ka ɖè nǔ kwiji sín ahwanvu tɔn lɛ wu ɖè, bo ɖò mǐ kplɔ́n wɛ bonu mǐ na zunfan nugbodòdó taji Jehovah tɔn e kúnkplá walɔ ɖagbe lɛ é ka nɔ xɔ akwɛ ɖò nukún mǐtɔn mɛ à?’ Enyi mɔ̌ hǔn, mi nú mǐ ni hɛn dó ayi mɛ ɖɔ Satáan ɖò biba wɛ tɛgbɛ bo na vɔ́da nú sísí e mǐ ɖó nú walɔ ɖagbe e Mawu byɔ lɛ é é, b’ɛ na zɔ́n bɔ mǐ na jɛ zɔ nú Jehovah kpo Jezu kpo. Bo na dó ɖí xwi xá nǔwiwa Satáan tɔn enɛ ɔ, tutoblonunu Jehovah tɔn ɖò akpá gbò nú mǐ wɛ kpo wanyiyi kpo hwɛhwɛ bo nɔ flín nǔ mǐ dó nùblibliwiwa gbɛ̀ elɔ tɔn lɛ wu. Mi nú mǐ ni ɖò acéjí, bo na setónú nú wěɖexámɛ enɛ lɛ é nɔ d’alɔ mɛ é.​—Nùx. 19:20.

18. Enyi mɛɖé lɛ sɔ́ jlǒ dó gbɛ́ ɖɔ emi kún na xwedó nugbodòdó Mawu tɔn lɛ ó ɔ, nǔ tɛ nǔmimɔ Ezekiyɛli tɔn ka flín mǐ céɖécéɖé?

¹⁸ Ali wegɔ e nu è ɖè nǔ kwiji síìn ɖè é wɛ nyí afɔ ɖěɖee è ɖè bo na dó hɛn agun ɔ ɖó mimɛ̌ jí lɛ é. É blawu ɖɔ mɛ e yí gbè nú nugbodòdó Jehovah tɔn ɖěɖee kúnkplá walɔ ɖagbe bo zé yeɖée jó n’i lɛ é bǐ kún nɔ gbeji nú gbeta yetɔn ó. Mɛɖé lɛ nɔ wá huzu ayixa bo nɔ sɔ́ jlǒ dó gbɛ́ gbè nú nugbodòdó enɛ lɛ. Etɛ è ka ɖó na wà nú mɛ mɔhun lɛ? Mǐ sixu mɔ alixlɛ́mɛ ɖé ɖò nǔmimɔ Ezekiyɛli tɔn e xó è ɖɔ ɖò wemata elɔ sín bǐbɛ̌mɛ é mɛ. Flín hɔnnuwa ɖaxó enɛ lɛ. Ðò hɔnnuwa ɖokpo ɖokpo mɛ ɔ, mɛcɔ́tɔ́xɔ lɛ ɖò finɛ. É ɖò wɛn ɖɔ mɛcɔ́tɔ́ lɛ na nya xɛ ɖò tɛmpli ɔ jí, bo na lɛkɔ nú mɛ ɖěɖee “ma gbò ada [nú ayi yetɔn] ǎ” lɛ é nú ye ma byɔ tɛmpli ɔ mɛ ó. (Ezek. 44:9) Enɛ ɖexlɛ́ céɖécéɖé ɖɔ mɛ ɖěɖee nɔ tɛnkpɔn bo nɔ zán gbɛ̀ sɔgbe kpo nugbodòdó Jehovah tɔn e kúnkplá walɔ ɖagbe lɛ é kpo kɛɖɛ wɛ è jɔwu bɔ ye na nɔ sinsɛn-biblo mimɛ̌ ɔ mɛ. Ðò ali ɖokpo ɔ nu ɔ, è hun wǔjɔmɛ li ɔ nú mɛ bǐ kpowun kpaà bɔ ye na dó hǎ xá Klisanwun lɛ ɖò sinsɛn-biblo ɔ mɛ ɖò égbé ǎ.

19, 20. (a) Nɛ̌ Klisu ka d’alɔ ahwanvu tɔn lɛ kpɛɖé kpɛɖé bɔ ye jla lee ye nɔ ɖeɖɛ hwɛ syɛnsyɛn lɛ gbɔn é ɖó gbɛn? (b) Hwɛjijɔ atɔn tɛ lɛ wu è ka nɔ ɖè mɛ ɖěɖee ma lɛkɔ sín hwɛ yetɔn lɛ gudo ǎ é sín agun mɛ?

¹⁹ Ðò 1892 ɔ, Atɔxwɛ tinmɛ ɖɔ “azɔ̌ mǐtɔn wɛ é nyí ɖɔ mǐ ni ɖè mɛ ɖěɖee gbɛ́ tlɔlɔ ɖɔ Klisu kún sɔ́ éɖée dó xɔ gbɛ̀ nú mǐ bǐ ó lɛ é alǒ gbɛ́ b’ɛ ma ɖò tlɔlɔ ǎ lɛ é sín agun mɛ.” (Xà 2 Jaan 10.) Ðò 1904 ɔ, wema La Nouvelle Création (Glɛnsigbe) ɖɔ ɖɔ mɛ ɖěɖee gbɛ́ ɖɔ emi kún na jó walɔ masɔgbe dó ó lɛ é nɔ sɔ́ mimɛ̌ jí ninɔ agun ɔ tɔn ɖò walɔ lixo ɖó axɔ nu tawun. Hwenɛnu ɔ, agun ɔ bǐ wɛ nɔ kplé bo nɔ gbéjé hwɛ syɛnsyɛn lɛ kpɔ́n. Amɔ̌, ninɔmɛ enɛ lɛ nɔ wá mɔ̌ ǎ. Ðò 1944 ɔ, Atɔxwɛ xlɛ́ ɖɔ nɔví sunnu agbanɖotananɔ lɛ kɛɖɛ wɛ sixu ɖeɖɛ ninɔmɛ enɛ lɛ. Ðò 1952 ɔ, è ɖɔ alixlɛ́mɛ Biblu tɔn e kúnkplá lee è na ɖeɖɛ hwɛɖiɖɔ xó lɛ gbɔn é dó Atɔxwɛ mɛ, bo tɛɖɛ̌ hwɛjijɔ taji e wu è na ɖè mɛ ɖěɖee ma lɛkɔ sín hwɛ yetɔn lɛ gudo ǎ lɛ é sín agun mɛ é jí, é wɛ nyí ɖɔ agun ɔ na nɔ mimɛ̌ jí.

²⁰ Sín hwenɛnu kaka jɛ dìn ɔ, Klisu d’alɔ ahwanvu tɔn lɛ bɔ ye jla lee ye nɔ ɖeɖɛ hwɛ syɛnsyɛn lɛ gbɔn é ɖó. È kplɔ́n nǔ Klisanwun mɛxo agun tɔn lɛ ganji bɔ ye nɔ kpé nukún dó hwɛɖiɖɔ xó lɛ wu ɖó sɛ́n xwi jí bo nɔ lɛ́ kú nǔblawu nú mɛ lee Jehovah nɔ bló gbɔn é ɖɔhun. É hwe bǐ ɔ, mǐ mɔ hwɛjijɔ e wu è na ɖè hwɛhutɔ́ e ma lɛkɔ sín hwɛ tɔn lɛ gudo ǎ é ɖé sín agun mɛ é atɔn céɖécéɖé égbé: (1) bonu è ma kɔn cí dó nyikɔ Jehovah tɔn wu ó, (2) bo na dó cyɔn alɔ agun ɔ jí bonu nǔ e hwɛ syɛnsyɛn lɛ jì lɛ é ni ma wà nǔ dó wǔ tɔn ó, (3) bo na dó sísɛ́ hwɛhutɔ́ ɔ bɔ hwɛ tɔn lɛ na vɛ́ n’i b’ɛ na lɛkɔ sín ye gudo, enyi é nyɔ́ bló ɔ nɛ.

21. Ali tɛ nu tuto mɛ ɖiɖe sín agun mɛ tɔn ka nyí nyɔna ɖé nú togun Mawu tɔn ɖè?

²¹ A mɔ lee tuto mɛ ɖiɖe sín agun mɛ tɔn ɔ nyí nyɔna ɖé nú ahwanvu Klisu tɔn lɛ gbɔn ɖò égbé é à? Ðò Izlayɛli hwexónu tɔn ɔ, hwɛhutɔ́ lɛ nɔ huzu nùblibli ɖé bo nɔ wà nǔ dó akɔta ɔ wu hwɛhwɛ, bo tlɛ wá sukpɔ́ hú mɛ ɖěɖee yí wǎn nú Jehovah bo ba na wà nǔ jlɔjlɔ lɛ é ɖò hweɖenu. Enɛ wu ɔ, akɔta ɔ nɔ kɔn cí dó nyikɔ Jehovah tɔn wu hwɛhwɛ, bo sɔ́ nɔ  mɔ nyɔna tɔn lɛ ǎ. (Jel. 7:23-28) Amɔ̌ ɖò égbé ɔ, kplékplé sunnu kpo nyɔnu kpo ɖěɖee gbigbɔ sín nǔ lɛ nɔ ɖu ayi mɛ na lɛ é wɛ Jehovah kpé nǔ xá. Ðó è nɔ ɖè nǔnyanyawatɔ́ ɖěɖee gbɛ́ kɔ lɛ́ sín hwɛ yetɔn lɛ gudo lɛ é sín tɛntin mǐtɔn wutu ɔ, ye sɔ́ nɔ nyí alyannu ɖò Satáan sín alɔ mɛ bonu é na sɔ́ dó hɛn nǔ gègě gblé dó agun ɔ kpo mimɛ̌ jí ninɔ tɔn kpo wu ǎ. É nyɔ́ wà ɔ, nǔ wà dó mɛ wu yetɔn ɖò ɖiɖekpo wɛ. É sín enɛ wu bɔ kplékplé mǐtɔn kudeji ɖɔ nǔ mǐtɔn na kpó ɖò Jehovah nukúnmɛ nyɔ́ wɛ. Flín ɖɔ Jehovah d’akpá bo ɖɔ: “Alyannu e è na tun bo na sɔ́ dó jǐ we ɔ ɖě na wà nǔtí nú we ǎ.” (Eza. 54:17) Mǐ ka nɔ nɔ gudo nú mɛxo agun tɔn ɖěɖee ɖó azɔ̌ syɛnsyɛn bo na kpé nukún dó hwɛɖiɖɔ xó lɛ wu é à?

22, 23. Etɛwu mǐ ka nɔ dokú nú Klisanwun hàtɔ́ mǐtɔn ɖěɖee nɔ gbɛ̀ ɖò bǐbɛ̌mɛ xwè kanweko 20gɔ́ ɔ tɔn lɛ é? É ɖò mɔ̌ có, etɛ ka xlɛ́ nyì wɛn ɖɔ è ɖó hudo jlɛjininɔ tɔn dó xwédo wu?

²² Ali atɔngɔ e nu Klisu fɔ́n bo ɖò nǔ kwiji ɖè sín ahwanvu tɔn lɛ wu wɛ ɖè é wɛ nyí alɔwliwli kpo gbɛzán xwédo tɔn kpo. Linlin e mǐ ɖó dó xwédo wu é ka kpɔ́n te d’eji ɖò xwè lɛ vlamɛ à? Ganji. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, enyi mǐ xà nǔ dó lee Mawu sɛntɔ́ bǐbɛ̌mɛ xwè kanweko 20gɔ́ ɔ tɔn lɛ nɔ sɔ́ yeɖée dó savɔ̌ gbɔn é jí ɔ, é nɔ jiwǔ nú mǐ. Lee ye sɔ́ sinsɛnzɔ́ mímɛ́ ɔ ɖó tɛn nukɔntɔn ɔ mɛ ɖò gbɛzán yetɔn mɛ gbɔn é sù nukún mǐtɔn mɛ tawun. É ɖò mɔ̌ có, mǐ sixu mɔ ɖɔ ye ɖó hudo jlɛjininɔ tɔn d’eji. Gbɔn nɛ̌ é?

²³ Hwɛhwɛ ɔ, è nɔ ɖè azɔ̌ nú nɔví sunnu lɛ ɖò sinsɛnzɔ́ ɔ mɛ alǒ ye nɔ nyí nukúnkpénuwutɔ́ tomɛyitɔ́ bo nɔ yì xɔ sun mɔkpan ɖò fí ɖevo ma mɔ xwédo yetɔn ɖò avla enɛ lɛ mɛ. Hwenɛnu ɔ, è nɔ dosin nǔ e Biblu ɖɔ dó alɔwliwli wu é jí bo nɔ dó awakanmɛ kú nú mɛ ɖɔ è ma yì kɔn ó, táan ɖokpo ɔ mɛ ɔ, è ka nɔ lɛ́ kplɔ́n nǔ kaka ɖé mɛ dó lee è na bló gbɔn bɔ alɔwliwli Klisanwun tɔn na lidǒ é wu ǎ. Ninɔmɛ enɛ lɛ ka kpó ɖò ahwanvu Klisu tɔn lɛ tɛntin égbé wɛ à? Eǒ.

24. Nɛ̌ Klisu ka d’alɔ togun tɔn gbejinɔtɔ́ ɔ b’ɛ ɖó linlin e ɖò jlɛ̌ jí é dó alɔwliwli kpo xwédo kpo wu gɔ́ na gbɔn?

²⁴ Égbé ɔ, azɔ̌ yɛhwexɔsuɖuto ɔ tɔn lɛ ɖó na yí ta sín nukún kpíkpé dó xwédo mɛtɔn wu sí ǎ. (Xà 1 Timɔtée 5:8.) Gɔ́ na ɔ, Klisu tɛnkpɔn bo bló bɔ wěɖexámɛ junjɔn Biblu jí e kúnkplá alɔwliwli kpo gbɛzán xwédo tɔn kpo bo ɖò jlɛ̌ jí lɛ é nɔ sà tɔ̀ wá ahwanvu tɔn gbejinɔtɔ́ e ɖò ayikúngban jí lɛ é gɔ́n. (Efɛ. 3:14, 15) Ðò 1978 ɔ, è ɖè wema Hinhẹn Gbẹzan Whẹndo Towe Tọn Yin Ayajẹnọ tɔ́n ɖò Glɛnsigbe mɛ. Xwè 18 mɔ̌ gudo ɔ, è wá ɖè wema Aṣli Ayajẹ Whẹndo Tọn tɔ́n dó Glɛnsigbe mɛ. Gɔ́ na ɔ, è ɖè xota gègě tɔ́n dó Atɔxwɛ mɛ bo na dó d’alɔ asú kpo asì kpo lɛ bonu ye na zán nugbodòdó Biblu tɔn lɛ ɖò xwédo yetɔn mɛ.

25-27. Nɛ̌ hudo yɔkpɔvu e ɖó xwè vovo lɛ é tɔn ka ɖu ayi mɛ nú tutoblonunu ɔ tawun ɖò xwè lɛ gblamɛ gbɔn?

²⁵ Bɔ mɛ winnyawinnya lɛ ka lo? Ðò xwè lɛ gblamɛ ɔ, nǔ yetɔn fɔ́n bo ɖò ayi mɛ ɖu nú tutoblonunu Jehovah tɔn wɛ. É ko na nǔ ɖagbe lɛ yɔkpɔvu e ɖó xwè vovo lɛ é nú xwè gègě, amɔ̌, nǔ ɖagbe enɛ lɛ é cí sìn kunkun ɖɔhun é ko wá sukpɔ́ bo cí tɔsisa ɖɔhun. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, xota “Étude de la Bible pour les jeunes”  (Glɛnsigbe) tɔ́n ɖò L’Âge d’Or mɛ sín 1919 wá 1921. Enɛ gudo ɔ, è ɖè alɔnuwema L’ABC de L’Âge d’Or (Glɛnsigbe) tɔ́n ɖò 1920, bɔ ɖò 1942 ɔ, è ɖè wema Enfants tɔ́n. Ðò 1970 kpo 1979 kpo vlamɛ ɔ, è ɖè wema Didotóayi Hlan Mẹplọntọ Daho Lọ, Jọja Whenu Towe​—Mimọ Dagbe Hugan Lọ Yí Sọn e Mẹ, kpo Tàn Biblu Tɔn lɛ Sín Wema Ce kpo tɔ́n dó Glɛnsigbe mɛ. Ðò 1982 ɔ, xota “Les jeunes s’interrogent” ɖebɔdoɖewu lɛ jɛ tíntɔ́n jí ɖò Réveillez-vous! mɛ, bɔ nukɔnmɛ ɔ, è xò xota enɛ lɛ kplé dó wema e xota tɔn nyí Les jeunes s’interrogent​—Réponses pratiques é mɛ, bo ɖetɔ́n dó Glɛnsigbe mɛ ɖò 1989.

²⁶ Égbé ɔ mǐ ɖó wema Les jeunes s’interrogent e è vɔ́ jlaɖó é vovo wè, cobɔ xota ɖebɔdoɖewu lɛ lɛ́ kpó ɖò tíntɔ́n wɛ ɖò Tɛn Ɛntɛnɛti Tɔn mǐtɔn jw.org jí. Mǐ lɛ́vɔ ɖó wema Plọnnu sọn Mẹplọntọ Daho lọ Dè. Nǔ gègě wɛ ɖò Tɛn Ɛntɛnɛti Tɔn mǐtɔn jí nú yɔkpɔvu lɛ, ɖi kati mɛ e xó Biblu ɖɔ lɛ é tɔn lɛ, Biblu kplɔnkplɔn sín azɔ̌ lɛ nú mɛ winnyawinnya lɛ kpo yɔkpɔvu lɛ kpo, ayihundida lɛ, video lɛ, kpo tan Biblu tɔn lɛ sín ɖiɖe lɛ kpo, gɔ́ nú nùkplɔnmɛ Biblu tɔn lɛ nú vǐ ɖěɖee ɖó xwè atɔn  alǒ hwe hú mɔ̌ lɛ é. É ɖò wɛn ɖɔ linlin e Klisu ɖó dó yɔkpɔvu lɛ wu sín hwenu e é dɔn ye dó awa mɛ ɖò xwè kanweko nukɔntɔn ɔ mɛ é kún ko ɖyɔ ó. (Mak. 10:13-16) É jló ɖɔ yɔkpɔvu e ɖò mǐ mɛ lɛ é ni mɔ ɖɔ è yí wǎn nú emi bɔ nùɖuɖu lɛ kpé emi ɖò gbigbɔ lixo.

²⁷ Jezu lɛ́ jló ɖɔ è ni nya xɛ ɖò yɔkpɔvu lɛ jí sín nǔ nyanya lɛ sí. Ðó gbɛ̀ elɔ fɔ́n bo ɖò gblègblé wɛ tawun ɖò walɔ lixo wutu ɔ, xó ɖó xá yɔkpɔvu lɛ wá gbakpé hugǎn. Enɛ wu ɔ, è ɖè xota e zawě lɛ é tɔ́n bo na dó d’alɔ mɛjitɔ́ lɛ bonu ye na dó nya xɛ ɖò vǐ yetɔn lɛ jí sín walɔ baɖabaɖa enɛ sí. d

28. (a) Lee nǔmimɔ Ezekiyɛli tɔn xlɛ́ gbɔn é ɔ, etɛ é ka byɔ cobɔ mǐ na ɖ’alɔ ɖò sinsɛn-biblo mimɛ̌ ɔ mɛ? (b) Etɛ a ka kanɖeji bo na wà?

²⁸ Lee Klisu ɖò nǔ kwiji ɖè sín ahwanvu tɔn lɛ wu wɛ, bo ɖò ye kplɔ́n wɛ bonu ye na ɖó sísí nú nugbodòdó walɔ ɖagbe tɔn Jehovah tɔn lɛ, bo zán gbɛ̀ sɔgbe xá, lobo lɛ́ ɖu lè yetɔn gbɔn é mimɔ jiwǔ à cé? Lɛ̌ flín tɛmpli e Ezekiyɛli mɔ ɖò nǔmimɔ mɛ é. Flín hɔnnuwa ɖaxó lɛ. Nugbǒ wɛ ɖɔ è nɔ mɔ tɛmpli enɛ ɖó nukún wu ǎ, ɖó tɛmpli gbigbɔ tɔn ɖé wɛ, amɔ̌, mǐ ka nɔ mɔ dó mɔ nùjɔnǔ ɖé à? É nyí Kpléxɔ Axɔsuɖuto ɔ Tɔn ɖé mɛ yiyi, Biblu hunhun alǒ hɔn xúxú xúxú ɖò sinsɛnzɔ́ ɔ mɛ kpowun wɛ ko nyí mǐ byɔ mɛ ǎ. Nǔ enɛ lɛ nyí nǔ bɔ è nɔ wà bo nɔ mɔ kpo nukún kpo. Yɛmɛnuwatɔ́ ɖé sixu wà nǔ enɛ lɛ fɛɛ cobo ka na byɔ tɛmpli Jehovah tɔn mɛ gbeɖé ǎ. Amɔ̌, enyi mǐ nɔ wà nǔ enɛ lɛ bɔ hwe ɖokpo ɔ nu ɔ, mǐ nɔ zán gbɛ̀ sɔgbe kpo nugbodòdó walɔ ɖagbe tɔn Jehovah tɔn lɛ kpo, bo nɔ ɖ’alɔ ɖò sinsɛn-biblo mimɛ̌ ɔ mɛ kpo ayi jlɔjlɔ kpo hǔn, mǐ byɔ tɛmpli ɔ mɛ bo ɖò Mawu sɛ̀n wɛ ɖò fí mimɛ̌ hugǎn ɔ wɛ nɛ, enɛ wɛ nyí tuto e Jehovah Mawu bló nú sinsɛn-biblo mimɛ̌ ɔ é! Mi nú mǐ ni wlíbò nú wǔjɔmɛ xɔ akwɛ enɛ hwebǐnu. Mi nú mǐ ni lɛ́ kpó ɖò nǔ e wu mǐ kpé é bǐ wà wɛ bá dó ɖè mɛ mímɛ́ e Jehovah nyí é xlɛ́ gbɔn nugbodòdó nǔjlɔjlɔwiwa tɔn e é nɔ sɔnǔ na lɛ é xwixwedó gblamɛ!