1. Numimọ tẹwẹ Ezekiẹli mọ he jiawu?

MÍ NI dọ dọ hiẹ wẹ mọ numimọ he nkọ yẹwhegán Ezekiẹli mọ to nudi owhe kanweko donu 25 die. Dile a dọnsẹpọ tẹmpli blibata he to sisẹ́ de, angẹli huhlọnnọ de tin to finẹ nado do nọtẹn he jiawu ehe hia we! A hẹ pèkán ṣinawe he tọ́n jẹ dopo to họngbo atọ̀n lọ lẹ mẹ lẹ ji. Họntonu ehelẹ hẹn awuji we taun. Yé yiji na nudi mẹtlu 30. A mọdọ abò nuhọ́tọ lẹ tọn lẹ to họntonu lọ lẹ. Yẹdide odétin tọn he yọ́npọ́n de tin to dòtin lẹ go.—Ezek. 40:1-4, 10, 14, 16, 22; 41:20.

2. (a) Etẹwẹ tẹmpli he yin mimọ to numimọ mẹ lọ nọtena? (Sọ pọ́n nudọnamẹ odò tọn.) (b) Etẹwẹ mí sọgan plọn sọn adà họntonu tẹmpli lọ tọn lẹ mẹ?

² Numimọ tẹmpli gbigbọmẹ tọn lọ wẹ. Ezekiẹli basi zẹẹmẹ gigọ́ gandego sọmọ bọ kandai lọ gọ́ weta 40 jẹ 48 owe dọdai tọn etọn. Tẹmpli ehe nọtena tito he Jehovah basi na sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke. Dopodopo adà lọ lẹ tọn wẹ tindo zẹẹmẹ na mí to sinsẹ̀n-bibasi mítọn mẹ to azán godo tọn ehelẹ mẹ. * Etẹwẹ họngbo he yiaga taun lọ lẹ nọtena? Yé nọ flinnu mí dọ mẹhe nọ biọ tẹmpli lọ, he nọtena tito he Jehovah basi na sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke mẹ lẹ dona nọgbẹ̀ sọgbe hẹ nujinọtedo yiaga Jiwheyẹwhe tọn he sọgbe lẹ. Yẹdide odétin tọn lọ lẹ lọsu tindo zẹẹmẹ dopolọ, na Biblu nọ yí odétin lẹ zan to whedelẹnu na dodowiwa. (Salm. 92:12) Bọ abò nuhọ́tọ tọn lọ lẹ lo? E họnwun dọ mẹhe gboawupo nado nọgbẹ̀ sọgbe hẹ nujinọtedo Jiwheyẹwhe tọn lẹ ma nọ yin alọkẹyi nado gbọn e nù wá aliho whanpẹnọ sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke he nọ namẹ ogbẹ̀ ehe ji.—Ezek. 44:9.

3. Naegbọn hodotọ Klisti tọn lẹ tindo nuhudo klọ́we madoalọte tọn?

³ Nawẹ numimọ Ezekiẹli tọn mọ hẹndi gbọn? Dile mí mọ to Weta 2tọ owe ehe tọn mẹ do, Jehovah yí Klisti zan nado klọ́ omẹ etọn lẹ wé sọn 1914 jẹ bẹjẹeji 1919 tọn to aliho vonọtaun mẹ. Be klọ́we lọ ko doalọte niyẹn ya? Paali! To owhe kanweko he wayi gblamẹ, Klisti zindonukọn nado to nujinọtedo wiwe walọ dagbe tọn Jehovah tọn lẹ zedaga. Enẹwutu, hodotọ etọn lẹ tindo nuhudo klọ́we madoalọte tọn. Etẹwutu? Na Klisti ko to hodotọ etọn lẹ bẹpli sọn aihọn he gblezọn to walọyizan-liho ehe mẹ, ṣigba Satani to vivẹnudo mapote nado vọ́ yé dọ̀n yì ogbọ̀n fẹnnuwiwa tọn mẹ. (Hia 2 Pita 2:20-22.) Mì gbọ mí ni gbadopọnna adà atọ̀n he mẹ Klistiani nugbo lẹ ko to yinyin kiklọ́we te. Jẹnukọn whẹ́, mí na dọhodo klọ́we  delẹ to walọyizan-liho ji, enẹgodo awuwledainanu titengbe de nado hẹn agun lọ do wiweji, podọ to godo mẹ diọdo gando whẹndo lẹ go.

4, 5. Wlẹnwin tẹwẹ Satani ko to yiyizan sọn whenu dindẹn die, po kọdetọn tẹ po?

⁴ Whelẹponu wẹ omẹ Jehovah tọn lẹ nọ tindo ojlo vẹkuvẹku nado zan walọ dagbe. Enẹwutu, yé ko kẹalọyi anademẹ he họnwun lẹ gando whẹho ehe go. Apajlẹ kleun delẹ die.

⁵ Fẹnnuwiwa zanhẹmẹ tọn. Jehovah wleawuna kọndopọ zanhẹmẹ tọn to alọwlemẹ lẹ ṣẹnṣẹn nado yin nuhe wé bo jẹaṣọ́ de. Satani nọ hùnhomẹ nado hẹn nunina họakuẹ enẹ flu gbọn didiọ ẹ zun nuhe kudiho de dali bo nọ yí i zan nado whlé omẹ Jehovah tọn lẹ pọ́n, na yé nido hẹn nukundagbe Jiwheyẹwhe tọn bu. Satani ko yí wlẹnwin enẹ zan po kọdetọn dagbe po to ojlẹ Balaami tọn mẹ, podọ e to yíyí i zan hugan gbede pọ́n tọn to azán godo tọn ehelẹ mẹ.—Sọh. 25:1-3, 9; Osọ. 2:14.

6. Pàdido tẹwẹ yin zinzinjẹgbonu do Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn mẹ, nawẹ e yin yiyizan gbọn, podọ naegbọn e masọ nọ yin yiyizan ba? (Sọ pọ́n nudọnamẹ odò tọn.)

⁶ Nado glọnalina vivẹnudido Satani tọn lẹ, Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn 15 juin 1908 tọn zín pàdido de jẹgbonu he bẹ gbemima ehe hẹn dọmọ: “Lehe n’na yinuwa hẹ omẹ vijinu awetọnọ to gbangba do pẹẹ wẹ n’na yinuwa hẹ ẹ do to nuglọ, to whedepopenu podọ to fidepope.” * Dile etlẹ yindọ pàdido lọ ma yin nubiọtomẹsi de, mẹsusu wẹ kẹalọyi i bo yigbe dọ yinkọ yetọn ni yin zinzinjẹgbonu do Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn mẹ. Mahopọnna dọ e gọalọna mẹsusu to ojlẹ enẹ mẹ, e wá yin ayidego to owhe lẹ godo dọ gbẹtọ lẹ nọ dopà lọ poun wẹ; enẹwutu e masọ nọ yin yiyizan ba. Ṣigba, nujinọtedo walọ dagbe tọn he e bẹhẹn lẹ nọ yin hihodo to whelẹponu.

7. To 1935, nuhahun tẹ ji wẹ Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn dọhodo, podọ nujinọtedo tẹ ji wẹ e vọ́ nùzindo?

⁷ Mẹgbeyinyan Satani tọn vọ́ sinyẹn deji. Zinjẹgbonu Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn 1^er mars 1935 tọn dọho madoadúdẹji gando nuhahun he to sinsinyẹn deji to omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ṣẹnṣẹn de go. Mẹdelẹ lẹndọ eyin emi ko gbẹ́ to mahẹ tindo to lizọnyizọn lọ mẹ, e ma yin dandan dọ emi ni nọgbẹ̀ sọgbe hẹ nujinọtedo walọ dagbe tọn Jehovah tọn lẹ to nuglọ. Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn lọ dọ tlọlọ dọmọ: “Mí dona flindọ e ma yin mahẹ tintindo to kunnudide mẹ kẹdẹ wẹ yin bibiọ to mí si. Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ yin afọzedaitọ etọn lẹ, podọ dandannu wẹ e yin na yé nado ze Jehovah po ahọluduta etọn po sin afọ dai to aliho he sọgbe mẹ.” Enẹgodo, hosọ lọ na ayinamẹ he họnwun lẹ gando alọwle po kọndopọ zanhẹmẹ tọn po go bo gbọnmọ dali gọalọna omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ nado “họ̀nna fẹnnuwiwa zanhẹmẹ tọn.”—1 Kọl. 6:18.

8. Naegbọn Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn do nọ zinnudo zẹẹmẹ gigọ́ hogbe Glẹkigbe tọn he yin yiyizan na fẹnnuwiwa zanhẹmẹ tọn ji gbọzangbọzan?

⁸ To owhe agọe tọn lẹ mẹ, gbọzangbọzan wẹ Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn nọ vọ́ nùzindo zẹẹmẹ he sọgbe hogbe he yin yiyizan to Owe-wiwe Glẹki tọn lẹ mẹ na fẹnnuwiwa zanhẹmẹ tọn, enẹ wẹ pọlnẹia ji. Zẹẹmẹ etọn ma dlẹnalọdo kọndopọ zanhẹmẹ tọn kẹdẹ gba. Kakatimọ, pọlnẹia nọ bẹ walọ fẹnnuwiwa tọn voovo lẹ hẹn, podọ to paa mẹ e nọ dlẹnalọdo walọ fẹnnuwiwa tọn he nọ wá aimẹ to owhé galilọ tọn lẹ gbè lẹ. Gbọnmọ dali, hodotọ Klisti tọn lẹ yin  hihọ́-basina sọn walọ gblezọn fẹnnuwiwa tọn he ko bẹpla mẹsusu to aihọn egbehe tọn mẹ lẹ si.—Hia Efesunu lẹ 4:17-19.

9, 10. (a) Whẹho walọ dagbe tọn tẹ ji wẹ Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn dọhodo to 1935? (b) Pọndohlan jlẹkaji tọn gando ahàn sinsinyẹn go tẹwẹ tin to Biblu mẹ?

⁹ Ahàn sinsinyẹn ṣiṣizan. Zinjẹgbonu Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn 1^er mars 1935 tọn sọ fọ́n whẹho walọ dagbe tọn devo dote dọmọ: “E ko sọ yin ayidego ga dọ mẹdelẹ nọ tindo mahẹ to sinsẹ̀nzọn kunnudegbe tọn mẹ bo nọ hẹn azọngban devo lẹ di to titobasinanu lọ mẹ to whenue yé tin to nuyiwadomẹji [ahàn sinsinyẹn] tọn glọ. Ninọmẹ tẹlẹ mẹ wẹ Owe-wiwe lẹ kẹalọyi dọ yè ni nù ovẹn te? Be e sọgbe nado nù ovẹn jẹ obá lọ mẹ bọ e na yinuwado sinsẹ̀nzọn he mẹde to wiwà to titobasinanu Oklunọ tọn mẹ ji ya?”

¹⁰ Gblọndo lọ do pọndohlan jlẹkaji tọn he tin to Ohó Jiwheyẹwhe tọn mẹ gando ahàn sinsinyẹn go hia. Biblu ma jẹagọdo ovẹn po ahàn sinsinyẹn nùnù do jlẹkaji po, amọ́ e jẹagọdo ahànnumu taun. (Salm. 104:14, 15; 1 Kọl. 6:9, 10) Na nuhe dù mahẹ tintindo to sinsẹ̀nzọn wiwe lọ mẹ to nuyiwadomẹji ahàn sinsinyẹn tọn glọ, devizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ko yin nuflin sọn whenu dindẹn die gando kandai visunnu Aalọn tọn lẹ tọn go, mẹhe Jiwheyẹwhe hù na yé mẹ̀ nuyọnwan he ma yin alọkẹyi to agbà Jiwheyẹwhe tọn ji wutu. To nujijọ lọ godo tlolo, kandai lọ do nuhe sọgan ko sisẹ́ dawe enẹlẹ nado wà nuhe ma sọgbe enẹ hia, na Jiwheyẹwhe na osẹ́n de he gbẹ́ dọ yẹwhenọ de ma dona nù ahàn sinsinyẹn to whenue e to azọngban wiwe etọn lẹ hẹndi. (Lev. 10:1, 2, 8-11) To egbehe, nado yí nunọwhinnusẹ́n enẹ do yizan mẹ, hodotọ Klisti tọn lẹ nọ hẹn ẹn diun dọ yé ma tin to nuyiwadomẹji ahàn sinsinyẹn tọn glọ to whenue yé to mahẹ tindo to sinsẹ̀nzọn wiwe yetọn mẹ.

11. Naegbọn e do yin dona de na omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ nado tindo nukunnumọjẹnumẹ he họnwun dogọ gando ahàn sinsinyẹn ṣiṣizan go?

¹¹ To owhe agọe tọn lẹ mẹ, hodotọ Klisti tọn lẹ ko sọ tindo nukunnumọjẹnumẹ he họnwun dogọ gando ahàn sinsinyẹn ṣiṣizan go, enẹ wẹ ahàn sinsinyẹn nùnù whẹwhẹ kavi pipeve to e mẹ. Núdùdù gbigbọmẹ tọn he wá do gànmẹ lọ ko gọalọna mẹsusu nado duto ninọmẹ enẹ ji bo vọ́ gbẹzan yetọn jlado. Mẹsusu devo lẹ ko yin alọgọna nado dapana ahàn sinsinyẹn ṣiṣizan. Mẹdepope ma dona dike ahàn sinsinyẹn ṣiṣizan ni hò sisi mẹdetiti tọn etọn yí sọn e si, gọna whẹndo etọn podọ hù popolẹpo, lẹblanulọkẹyi etọn nado nọ tindo mahẹ to sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke Jehovah tọn mẹ.

12. Nukun tẹwẹ devizọnwatọ Klisti tọn lẹ nọ yí do pọ́n taba zinzan whẹpo azán godo tọn lẹ tlẹ do bẹ?

¹² Taba zinzan. Hodotọ Klisti tọn lẹ tlẹ ko jẹ taba zinzan gbẹ́ ji whẹpo azán godo tọn lẹ do bẹ. To owhe delẹ die, Charles Capen he yin mẹmẹsunnu mẹhomẹ de, flin whla tintan he e mọ Charles Taze Russell to vivọnu owhe kanweko 19tọ tọn. Capen, he tindo owhe 13 to whenẹnu, po atọ̀n to nọvisunnu etọn lẹ mẹ po to pèkán Owhé Biblu tọn ji, to Allegheny to Pennsylvanie. To whenue Russell gbọn apá na yé wá jei, e kanse dọmọ: “Dẹpẹ lẹ, azọ̀ nù mì te ya? N’sè owán taba tọn.” Yé gbẹ́ na ẹn dọ emi ma to azọ̀ nù. Matin ayihaawe, pọndohlan etọn gando whẹho lọ go họnwun na yé. To Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn 1^er août 1895 tọn mẹ, Mẹmẹsunnu Russell basi zẹẹmẹ do 2 Kọlintinu lẹ 7:1 ji dọmọ: “N’ma  mọ lehe e na hẹn gigo wá na Jiwheyẹwhe do, kavi ale he e na hẹnwa na Klistiani de, eyin ewọ yí taba zan to aliho depope mẹ. . . . E na vẹawu nado yise dọ Oklunọ mítọn to azọ̀ taba tọn nù kavi to nuhe nọ hẹnmẹ flu depope zedo nùmẹ.”

13. To 1973, vọjlado tẹwẹ wá aimẹ to walọyizan-liho?

¹³ To 1935, Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn ylọ taba dọ “amà he kudiho” bo dohia dọ mẹdepope he de nado dù i kavi nù azọ̀ etọn ma sọgan zindonukọn nado to hagbẹ whẹndo Bẹtẹli tọn de yin kavi sẹ̀n taidi afọzedaitọ titobasinanu Jiwheyẹwhe tọn to azọ́n gbehosọnalitọ kavi tomẹyiyi tọn mẹ. To 1973, vọjlado devo to walọyizan-liho wá aimẹ. Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn 1^er juin tọn basi zẹẹmẹ dọ Kunnudetọ Jehovah tọn de ma sọgan tindo teninọ dagbe to agun mẹ eyin e gbẹ́ zindonukọn to walọ he nọ hẹn okú wá bo nọ hẹnmẹ flu bo masọ do owanyi hia ehe mẹ. Mẹhe gbẹ́ nado jo taba yiyizan do lẹ dona yin didesẹ sọn agun mẹ. * Afọdide tangan devo niyẹn he Klisti ze nado klọ́ hodotọ etọn lẹ wé.

14. Etẹwẹ yin pọndohlan Jiwheyẹwhe tọn gando ohùn go, podọ nawẹ aṣa hùndido tọn wá gbayipe gbọn?

¹⁴ Ohùn ṣiṣizan. To azán Noa tọn gbè, Jiwheyẹwhe dọ dọ e ma sọgbe nado dù ohùn. E sọ vọ́ nùzindo pọndohlan enẹ ji to Osẹ́n he e na akọta Islaeli tọn mẹ, podọ e na anademẹ mọnkọtọn agun Klistiani tọn nado “nọla . . . na ohùn.” (Owalọ 15:20, 29; Jen. 9:4; Lev. 7:26) Abajọ, Satani do dín aliho de to egbehe nado hẹn mẹsusu nado nọ yí nukunpẹvi do pọ́n nujinọtedo Jiwheyẹwhe tọn ehe. Doto lẹ basi dodinnanu gando hùndido go to owhe kanweko 19tọ mẹ, amọ́ aṣa lọ wá gbayipe taun to whenue yè sọgan gbeje ohùn pọ́n bo yọ́n wunmẹ he e yin. To 1937, yè jẹ ohùn yí dai ji bo nọ sẹ̀ yé do to ohùn-sẹdotẹn lẹ, podọ Wẹkẹ-Whàn II zọ́n bọ mẹsusu jẹ ohùn do ji. E ma dẹn bọ hùndido gbayipe lẹdo aihọn pé.

15, 16. (a) Etẹwẹ yin teninọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn gando hùndido go? (b) Alọgọ tẹwẹ ko yin awuwlena na hodotọ Klisti tọn lẹ gando hùndido po nukunpedomẹgo he ma bẹ ohùn hẹn lẹ po go, podọ etẹwẹ yin kọdetọn lọ?

¹⁵ Sọn 1944 gbọ́n wẹ Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn ko dohia dọ hùndido yin aliho devo nado dù ohùn. To owhe he bọdego mẹ, teninọ sinai do Owe-wiwe ji enẹ vọ́ yin nùzindeji bo yin hinhẹn họnwun. To 1951, todohukanji kanbiọ po gblọndo po tọn de yin zinzinjẹgbonu nado gọalọna omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ to whenue yé to hodọ hẹ dotozọ́nwatọ lẹ. Lẹdo aihọn pé, hodotọ nugbonọ Klisti tọn lẹ nọ ze teninọ nujikudo tọn bo nọ saba doakọnna mẹṣanko, wangbẹna, podọ etlẹ yin homẹkẹn tlọlọ. Ṣigba, Klisti to titobasinanu etọn yizan nado gọalọna yé dile e jẹ do. Alọnuwe gọna hosọ he bẹ nudọnamẹ gigọ́ hẹn bọ yè basi dodinnanu ganji whẹpo do wleawuna lẹ yin zinzinjẹgbonu.

¹⁶ To 1979, mẹho agun tọn delẹ jẹ dotowhé lẹ dlapọn ji nado gọalọna doto lẹ nado mọnukunnujẹ teninọ mítọn mẹ ganji, gọna whẹwhinwhẹ́n Owe-wiwe tọn he nọgodona teninọ mítọn lẹ po nunọnutẹnmẹ ohùn tọn he tin lẹ po. To 1980, mẹho lẹ sọn tòdaho États-Unis tọn 39 mẹ wẹ mọ azọ́nplọnmẹ vonọtaun yí nado wà azọ́n ehe. To nukọn mẹ, Hagbẹ Anademẹtọ kẹalọyi dọ Wedegbẹ́ Whẹgbọtọ Dotowhé tọn lẹ ni yin didoai lẹdo aihọn pé. Be vivẹnudido ehelẹ wá tindo kọdetọn dagbe ya? To egbehe, dotozọ́nwatọ fọtọ́n susu  lẹ—he bẹ doto, doto-mẹzẹtọ po doto he nọ hẹn agbasa mẹtọn kúatli lẹ po hẹn—wẹ nọ kọngbedopọ hẹ Kunnudetọ he to azọ̀njẹ lẹ bo nọ gbọnmọ dali do sisi hia nudide he mí basi gando ohùn go. Dotowhé susu dogọ wẹ to gbeyi nado penukundomẹgo matin ohùn yiyizan bọ delẹ tlẹ nọ pọ́n aliho nukunpedomẹgo tọn enẹ hlan taidi dehe yọ́n hugan. Be nulinlẹnpọn do aliho he mẹ Jesu ko basi hihọ́na hodotọ etọn lẹ te sọn vivẹnudido Satani tọn lẹ nado hẹn yé flu si ma fọnjlodotena mí ya?—Hia Efesunu lẹ 5:25-27.

17. Nawẹ mí sọgan dohia gbọn dọ mí yọ́n pinpẹn aliho he mẹ Klisti ko to hodotọ etọn lẹ klọ́we te tọn?

¹⁷ Mí na wà dagbe nado kanse míde dọ, ‘Be mí nọ yọ́n pinpẹn aliho he mẹ Klisti ko to hodotọ etọn lẹ klọ́we te bo to azọ́nplọn mí nado nọgbẹ̀ sọgbe hẹ nujinọtedo walọ dagbe tọn Jehovah tọn he yiaga lẹ ya?’ Eyin mọ wẹ, mì gbọ mí ni hẹn do ayiha mẹ dọ Satani to dindin hugan gbede pọ́n nado hẹn mí jẹla sọn Jehovah po Jesu po dè gbọn sisi he mí tindo na nujinọtedo walọ dagbe tọn Jiwheyẹwhe tọn lẹ didepo dali. Nado duto nuyiwadomẹji enẹ ji, titobasinanu Jehovah tọn nọ gbọn owanyi dali na mí avase whẹwhẹ bo nọ flinnu mí gando walọ fẹnnuwiwa tọn aihọn ehe tọn lẹ go. Mì gbọ mí ni tin to aṣeji bo nọ kẹalọyi bosọ nọ setonuna ayinamẹ yọ́n-na-yizan enẹlẹ.—Howh. 19:20.

18. Nuflinmẹ he họnwun tẹwẹ mí mọ to numimọ Ezekiẹli tọn mẹ gando mẹhe nọ desọn ojlo mẹ nado ṣiatẹ sọta nujinọtedo Jiwheyẹwhe tọn lẹ go?

¹⁸ Adà awetọ he mẹ vọjlado yin bibasi to walọyizan-liho te wẹ afọdide he nọ yin zize nado hẹn agun lọ do wiweji. E blawu dọ e ma yin mẹhe kẹalọyi nujinọtedo walọ dagbe tọn Jehovah tọn lẹ bo klan yede do wiwe na Jiwheyẹwhe lẹpo wẹ nọ yin nugbonọ bo nọ tẹdo nudide yetọn go. Pọndohlan mẹdelẹ tọn nọ wá diọ bọ yé nọ ṣiatẹ sọta nujinọtedo enẹlẹ sọn ojlo mẹ wá. Etẹwẹ dona yin wiwà na omẹ mọnkọtọn lẹ? Anademẹ de tin to numimọ tẹmpli gbigbọmẹ tọn he Ezekiẹli mọ mẹ, yèdọ tẹmpli he ji mí dọhodo to bẹjẹeji weta ehe tọn. A flin họngbo he yiaga taun lọ lẹ ya? Abò nuhọ́tọ tọn lẹ tin to họntonu lọ lẹ dopodopo ji. Nuhọ́tọ lẹ nọ basi hihọ́na tẹmpli lọ, nado sọgan glọnalina mẹhe “ma gboadà to ahun mẹ” lẹ nado biọ e mẹ. (Ezek. 44:9) Nuflinmẹ he họnwun de wẹ enẹ yin dọ sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke yin lẹblanulọkẹyi de he nọ yin nina mẹhe nọ dovivẹnu nado nọgbẹ̀ sọgbe hẹ nujinọtedo walọ dagbe tọn wiwe-ṣeke Jehovah tọn lẹ kẹdẹ. Mọdopolọ, lẹblanulọkẹyi lọ nado kọnawudopọ hẹ Klistiani hatọ lẹ bo basi sinsẹ̀n ma yin nina mẹlẹpo to egbehe.

19, 20. (a) Nawẹ Klisti ko gọalọna hodotọ etọn lẹ vudevude nado hẹn aliho he mẹ whẹho ylanwiwa sinsinyẹn tọn lẹ nọ yin nukunpedego te pọnte gbọn? (b) Whẹwhinwhẹ́n atọ̀n tẹlẹ wutu wẹ ylanwatọ he ma lẹnvọjọ lẹ nọ yin didesẹ sọn agun mẹ?

¹⁹ To 1892, Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn basi zẹẹmẹ dọ “eyin mẹdepope (he yin Klistiani) nọ gbẹ́ tlọlọ kavi to aliho ma yin tlọlọ tọn mẹ dọ Klisti ze ede jo taidi ofligọ de [yèdọ akuẹ he sọzẹn de] na mẹlẹpo, azọngban mítọn wẹ nado de e sẹ̀ sọn agun mẹ.” (Hia 2 Johanu 10.) To 1904, owe lọ La nouvelle création dohia dọ mẹhe zindonukọn to walọ ylankan mẹ lẹ yin owùnu de na agun lọ. To ojlẹ enẹ mẹ, agun lọ blebu wẹ nọ tindo mahẹ to “whẹdida ṣọṣi tọn” mẹ nado penukundo whẹho ylanwiwa sinsinyẹn tọn lẹ go. Ṣigba, ninọmẹ mọnkọtọn lẹ ma nọ yawu wá aimẹ. To 1944, Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn dohia dọ mẹmẹsunnu azọngbannọ lẹ kẹdẹ wẹ na nọ penukundo whẹho mọnkọtọn lẹ go. To 1952, afọdide sinai do Biblu ji de nado nọ penukundo whẹho whẹdida tọn lẹ go yin zinzinjẹgbonu to Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn mẹ, ehe zinnudo whẹwhinwhẹ́n tangan he wutu mẹhe ma lẹnvọjọ lẹ dona nọ yin didesẹ sọn agun mẹ ji—enẹ wẹ nado hẹn agun lọ do wiweji.

²⁰ Sọn whenẹnu gbọ́n, Klisti ko gọalọna hodotọ etọn lẹ nado hẹn aliho he mẹ yé nọ penukundo whẹho ylanwiwa sinsinyẹn tọn lẹ go te pọnte dogọ. Mẹho agun tọn lẹ nọ yin azọ́nplọn ganji nado dawhẹ sọgbe hẹ pọndohlan Jehovah tọn, to aliho he to jlẹkaji bo do whẹdida dodo po lẹblanu po hia de mẹ. To egbehe, e whè gbau whẹwhinwhẹ́n atọ̀n wutu wẹ afọdide nọ yin zize nado de ylanwatọ he ma lẹnvọjọ de sẹ̀ sọn agun mẹ: (1) nado de vlẹko sọn oyín Jehovah tọn go, (2) nado basi hihọ́na agun lọ sọn nuyiwadomẹji ylando sinsinyẹn tọn si, podọ (3) nado whàn ylanwatọ lọ nado lẹnvọjọ eyin e yọnbasi.

21. Aliho tẹ mẹ wẹ tito mẹdesẹ sọn agun mẹ tọn yin dona de na omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ te?

²¹ Be a mọ lehe tito mẹdesẹ sọn agun mẹ tọn lọ ko yin dona de na hodotọ Klisti tọn lẹ to egbehe do ya? To Islaeli hohowhenu  tọn mẹ, ylanwatọ lẹ nọ saba hẹn akọta lọ flu bọ to whedelẹnu, yé tlẹ nọ sù hugan mẹhe yiwanna Jehovah bo jlo na wà nuhe sọgbe lẹ. Gbọnmọ dali, akọta lọ nọ saba hẹn vlẹko wá oyín Jehovah tọn ji bo nọ ba nukundagbe etọn pò. (Jel. 7:23-28) Ṣigba to egbehe, pipli sunnu po yọnnu gbigbọmẹ tọn lẹ po wẹ Jehovah to nuyiwa hẹ. Na ylanwatọ he peve lẹ nọ yin didesẹ sọn ṣẹnṣẹn mítọn wutu, yé ma nọ yin dotẹnmẹna nado lẹzun adánwanu lẹ to alọ Satani tọn mẹ nado yinuwado agun lọ po teninọ wiwe etọn po ji to aliho ylankan mẹ. Kakatimọ, nuyiwadomẹji yetọn nọ depò wẹ. Gbọnmọ dali, mí nọ kudeji dọ taidi pipli de, mí tindo nukundagbe Jehovah tọn. Flindọ Jehovah dopà dọmọ: “Adánwanu depope he yin awuwlena sọta we ma na tindo kọdetọn dagbe.” (Isa. 54:17) Be mí nọ yí nugbonọ-yinyin do nọgodona mẹho agun tọn lẹ he tindo azọngban sinsinyẹn lọ nado penukundo whẹho whẹdida tọn lẹ go ya?

22, 23. Naegbọn mí nọ yọ́n pinpẹn Klistiani hatọ mítọn he nọgbẹ̀ to bẹjẹeji owhe kanweko 20tọ tọn lẹ tọn, ṣogan kunnudenu tẹwẹ dohia dọ nuhudo tin na jlẹkajininọ gando whẹho whẹndo tọn go?

²² Adà atọ̀ntọ he mẹ hodotọ Klisti tọn lẹ ko mọaleyi sọn vọjlado he to nukọnzindo lọ mẹ te wẹ alọwle po gbẹzan whẹndo tọn po. Be pọndohlan mítọn gando whẹndo go ko yin vivọjlado to owhe lẹ gblamẹ ya? Mọwẹ. Di apajlẹ, eyin mí hianu gando devizọnwatọ Jiwheyẹwhe tọn he nọgbẹ̀ to bẹjẹeji owhe kanweko 20tọ tọn lẹ mẹ go, gbigbọ avọ́sinsan tọn yetọn nọ jiawu na mí taun. Mí yọ́n pinpẹn lehe yé ze sinsẹ̀nzọn wiwe lọ do otẹn tintan mẹ do tọn. Ṣigba to ojlẹ dopolọ mẹ, mí nọ mọdọ nuhudo tin na jlẹkajininọ. Gbọnna?

²³ Nado hẹn azọ́ndenamẹ sinsẹ̀nzọn tọn yetọn di kavi nado wazọ́n tomẹyiyi tọn, mẹmẹsunnu lẹ nọ saba jo whẹndo yetọn do bo nọ yì fidindẹn na osun susu. To whedelẹnu, alọwiwle nọ yin agọjẹdo tlọlọ hú lehe Owe-wiwe lẹ biọ do, podọ nususu sọmọ ma nọ yin didọ gando lehe yè sọgan wleawuna alọwle Klistiani tọn he lodo de do go. Be nudopolọ wẹ e gbẹ́ yin na hodotọ Klisti tọn lẹ to egbehe ya? Lala!

24. Nawẹ Klisti gọalọna hodotọ nugbonọ etọn lẹ nado tindo pọndohlan jlẹkaji tọn gando alọwle po whẹndo po go gbọn?

²⁴ To egbehe, azọngban whẹndo tọn lẹ ma nọ yin yíyí do sanvọ́, na azọngban yẹwhehọluduta tọn lẹ wutu. (Hia 1 Timoti 5:8.) Humọ, Klisti ko hẹn ẹn diun dọ hodotọ nugbonọ etọn he to aigba ji lẹ nọ mọ ayinamẹ jlẹkaji tọn he sinai do Owe-wiwe ji lẹ yí to gbesisọ mẹ gando alọwle po gbẹzan whẹndo tọn po go. (Efe. 3:14, 15) To 1978, owe lọ Hinhẹn Gbẹzan Whẹndo Towe Tọn Yin Ayajẹnọ yin didetọn to Glẹnsigbe mẹ, podọ 1994 to Gungbe mẹ. Nudi owhe 18 godo, mí mọ owe lọ Aṣli Ayajẹ Whẹndo Tọn yí. Humọ, Atọ̀họ̀-Nuhihọ́ lọ Tọn ko dọhodo hosọ susu ji, ehe yin awuwlena nado gọalọna asu po asi po lẹ nado yí nunọwhinnusẹ́n Owe-wiwe tọn lẹ do yizan mẹ to alọwle mẹ.

25-27. Dile owhe lẹ to yìyì, nawẹ ayidonugo yin nina nuhudo ovi he tindo owhe voovo lẹ tọn dogọ gbọn?

²⁵ Etẹwẹ dogbọn jọja lẹ dali? Dile owhe lẹ to yìyì, yè jẹ ayidonugo na nuhudo yetọn lẹ ji dogọ. E ko dẹn bọ titobasinanu Jehovah  tọn nọ wleawuna nudagbe lẹ na ovi he tindo owhe voovo lẹ, amọ́ nudagbe enẹlẹ fọ́n bo to susudeji. Di apajlẹ, hosọ lọ “Étude biblique pour les jeunes gens” nọ sọawuhia to L’Âge d’Or [Glẹnsigbe] mẹ sọn 1919 jẹ 1921. Zinjẹgbonu devo lẹ bọdego, enẹ wẹ alọnuwe lọ L’ABC de l’Âge d’Or [Glẹnsigbe] to 1920 po owe lọ Enfants po to 1941. To owhe 1970 lẹ gblamẹ, owe lọ lẹ Didotóayi Hlan Mẹplọntọ Daho Lọ, Jọja Whenu Towe—Mimọ Dagbe Hugan Lọ Yí Sọn e Mẹ po Owe Ṣie heyin Otan Biblu Tọn po yin awuwlena. To 1982, hosọ debọdo-dego “Kanbiọ He Jọja lẹ Nọ Kanse” jẹ yinyin awuwlena ji do Réveillez-vous! mẹ, bo wá yin yiyizan nado wleawuna owe lọ Kanbiọ He Jọja lẹ Nọ Kanse—Gblọndo He Wazọ́n Lẹ he yin zinzinjẹgbonu to 1989.

²⁶ To egbehe, bladopọ awe Kanbiọ He Jọja lẹ Nọ Kanse tọn wẹ tin, bọ hosọ debọdo-dego lọ gbẹ́ nọ sọawuhia to nọtẹn Intẹnẹt tọn mítọn jw.org ji. Mí sọ tindo owe lọ Plọnnu sọn Mẹplọntọ Daho lọ Dè. Hosọ susu wẹ nọ yin awuwlena na jọja lẹ to nọtẹn Intẹnẹt tọn mítọn ji, ehe nọ bẹ otàn mẹhe go Biblu donù lẹ tọn hẹn, gọna nuplọnmẹwe Biblu pinplọn tọn lẹ na yọpọvu po mẹhe ko whẹ́n mẹho vude lẹ po, aihundida lẹ, video lẹ po yẹdide otàn Biblu tọn lẹ tọn po, podọ nuhe Biblu plọnmẹ lẹ na ovi he tindo owhe atọ̀n  kavi whè humọ lẹ. E họnwun dọ pọndohlan Klisti tọn gando ovi pẹvi lẹ go ma ko diọ sọn whenue gbọ́n e bẹ ovi pẹvi lẹ do awà etọn mẹ to owhe kanweko tintan whenu. (Malku 10:13-16) E jlo dọ yọpọvu he to mí mẹ lẹ ni mọdọ yè yiwanna emi bọ emi nọ dùnú gọ́ho to gbigbọ-liho.

²⁷ Jesu sọ jlo dọ ovi lẹ ni yin hihọ́-basina sọn owù lẹ mẹ. Dile walọyizan aihọn ehe tọn to gbigblezọn dogọ, aṣa lọ nado yinuwa hẹ ovi lẹ to aliho agọ̀ mẹ ko gbayipe taun. Enẹwutu, hosọ he họnwun bo to tlọlọ lẹ ko yin zinzinjẹgbonu nado gọalọna mẹjitọ lẹ, na yé nido họ́ ovi yetọn lẹ sọn aṣa ylankan enẹ si. *

28. (a) Dile numimọ tẹmpli he Ezekiẹli mọ tọn dohia do, etẹwẹ yin dandan eyin mí na tindo mahẹ to sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke mẹ? (b) Etẹwẹ yin gbemima towe?

²⁸ Be e ma jiawu nado mọ lehe Klisti ko zindonukọn nado to hodotọ etọn lẹ klọ́we bo to azọ́nplọn yé nado nọ na sisi nujinọtedo walọ dagbe tọn Jehovah tọn he yiaga lẹ, nado nọ nọgbẹ̀ sọgbe hẹ yé bo nọ mọaleyi sọn yé mẹ do ya? Lẹnnupọndo tẹmpli he Ezekiẹli mọ to numimọ mẹ lọ ji whladopo dogọ. Be a flin họntonu etọn he yiaga taun lọ lẹ ya? Nugbo wẹ dọ tẹmpli gbigbọmẹ tọn de wẹ, e ma yin dehe mí sọgan yinukundomọ. Etomọṣo, be mí nọ pọ́n ẹn hlan taidi tẹmpli jọnun ya? E ma yin whenue mí yì Plitẹnhọ Ahọluduta tọn mẹ, to Biblu hia kavi to lizọnyizọn lọ mẹ kẹdẹ wẹ mí nọ biọ e mẹ gba. Nuhe mí sọgan mọ lẹ wẹ nuyiwa ehelẹ yin. Mẹhe nọ wayẹnu de sọgan to onú ehelẹ wà ṣogan bo ma biọ tẹmpli Jehovah tọn mẹ. Ṣigba, eyin mí to onú ehelẹ wà bọ to ojlẹ dopolọ mẹ, mí to gbẹnọ sọgbe hẹ nujinọtedo walọ dagbe tọn Jehovah tọn he yiaga taun lẹ bo nọ tindo mahẹ to sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke mẹ po ahun jijlọ de po, be mí ko biọ e mẹ bo to sinsẹ̀n to nọtẹn he wé hugan lọ mẹ niyẹn—yèdọ tito he Jehovah Jiwheyẹwhe ko basi na sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke! Mì gbọ mí ni nọ yọ́n pinpẹn lẹblanulọkẹyi họakuẹ enẹ tọn to whelẹponu. Mì gbọ mí ni sọ to nuhe go mí pé lẹpo wà nado nọ do wiwe-yinyin Jehovah tọn hia gbọn gbẹninọ sọgbe hẹ nujinọtedo dodo tọn etọn lẹ dali!