1. Nĩ ũndũ wĩva wa ũsengyʼa ũla Esekieli woonie?

 WE WĨWʼA ata ũkona ũndũ ta ũla mwathani Esekieli woonie myaka ta 2,500 mĩvĩtu? Kwasũanĩa wĩ vakuvĩ kũlika ĩkalũnĩ ĩnene mũno yĩũtisatisa, na ĩkalũnĩ yĩu ya ũsengyʼa ve mũlaĩka wĩ vinya wĩyũmbanĩtye ũkũtembesya! Na ĩndĩ mũilĩsa ngasi yĩ na makinya mũonza mwelekele mbingĩlonĩ itatũ sya nza wa ĩkalũ. Mbingĩlo isu iiũsengyʼa mũno nũndũ syĩ na ũtũlu wa mita vakuvĩ 30. Na i mbingĩlonĩ ve tũsũmba twa asũvĩi ma ĩkalũ. Ituĩ sya mbingĩlo isu ivwʼanene na mĩtĩ myanake ya mĩtende.—Esek. 40:1-4, 10, 14, 16, 22; 41:20.

2. (a) Nĩ kyaũ kĩelekanĩtwʼe na yĩla ĩkalũ ya kĩ-veva Esekieli wooniwʼe? (Ĩngĩ sisya maelesyo ma kwongeleela.) (b) Tũtonya kwĩmanyĩsya kyaũ kumana na maũndũ ala mawetetwe ĩũlũ wa mbingĩlo sya ĩkalũ?

² Nthĩnĩ wa woni ũsu, mwathani Esekieli ooniwʼe ĩkalũ ya kĩ-veva. Aeleisye kwa ũliku mũno maũndũ ala wooniwʼe, nũndũ kuma kĩlungu kya 40 nginya kya 48 kya ĩvuku yake, Esekieli aneeneete maũndũ makonetye ĩkalũ yĩu. Ĩkalũ yĩu nĩ mũvango wa Yeova wa ũthaithi mũtheu. Kĩla ũndũ ũwetetwe ĩũlũ wa ĩkalũ yĩu nũũtũmanyĩsya ũndũ mũna ũkonetye ũthaithi witũ mĩthenyanĩ ĩno ya mũminũkĩlyo. a Kwa ngelekanyʼo, ila mbingĩlo ndũlu syĩonanyʼa kyaũ? Mbingĩlo isu syĩtũlilikanyʼa kana ala malikaa ũthaithinĩ wa Yeova no nginya mekale kwosana na myolooto yake ĩla nĩ mĩlũngalu vyũ. O nasyo ila ituĩ ivwʼanene na mĩtĩ ya mĩtende syonanasya ũndũ o ta ũsu, nũndũ mavinda angĩ mĩtende nĩtũmĩawa nthĩnĩ wa Mbivilia kwonanyʼa ũlũngalu. (Sav. 92:12) Nao nata tũsũmba twa asũvĩi? Vate nzika, ala matanengae ndaĩa myolooto ya Ngai mayĩtĩkĩlawʼa kũlika nthĩnĩ wa mũvango wa Yeova wa ũthaithi mũtheu, ũla ũtonya kũtũtetheesya tũkwate thayũ.—Esek. 44:9.

3. Nĩkĩ wĩthĩĩtwe ne ũndũ wa vata kwa aatĩĩi ma Klĩsto kũendeea kũthewʼa?

³ Maũndũ ala Esekieli wooniwʼe meanĩĩte ata? O tondũ Kĩlungu kya 2 ĩvukunĩ yĩĩ kyonanĩtye, Yeova nĩwamũtũmĩie Klĩsto kũmathesya andũ Make kwa nzĩa ya mwanya, kuma mwaka wa 1914 nginya mwambĩĩonĩ wa mwaka wa 1919. Kwʼo kũthewʼa kũu nĩkwaendeeie? Ĩĩ! Kwa ĩvinda ya myaka 100 mĩvĩtu, Klĩsto nĩwĩthĩĩtwe ayonanyʼa kana nĩ ũndũ wa vata mũno kũatĩĩa myolooto mĩtheu ya Yeova, ĩla ĩkonetye mwĩkalĩle. Kwoou, aatĩĩi make nĩmethĩĩtwe na vata wa kũendeea kũthewʼa. Nĩkĩ? Nũndũ Klĩsto ethĩĩtwe aimombanyʼa kuma andũnĩ ma nthĩ ĩno yĩ na mwĩkalĩle mũvuku, nake Satani no ũendeee kũmakusya masyoke ũvukunĩ ũsu. (Soma 2 Vetelo 2:20-22.) Ekai tũsisye Aklĩsto ma wʼo  methĩĩtwe maithewʼa maũndũnĩ meva atatũ. Mbee, nĩtũũsisya maũndũ mana makonetye kũthewʼa mwĩkalĩlenĩ witũ, na tũisyoka twone mĩvango ya vata ĩla yĩkĩtwe nĩ kenda kĩkundi kĩendeee kwĩthĩwa kĩ kĩtheu, na ĩndĩ ĩtina tũisisya ũndũ andũ ma Ngai methĩĩtwe maithewʼa nthĩnĩ wa maũndũ makonanĩtye na mwĩkalĩle wa mũsyĩ.

4, 5. Kwa ĩvinda yĩasa Satani ethĩĩtwe aitũmĩa nzĩa yĩva, na kwĩthĩĩtwe ata?

⁴ Mavinda onthe andũ ma Yeova methĩĩtwe mayenda mũno kwĩthĩwa na mwĩkalĩle mũseo, na mũlũngalu. Kwoou nĩmethĩĩtwe mayĩatĩĩa ũtao mũseo ũla makwataa ĩũlũ wa mwĩkalĩle. Kwa tũsisye ngelekanyʼo imwe.

⁵ Ũlaalai. Yeova endaa mũvango wa kũmanyana kĩ-mwĩĩ katĩ wa mũndũũme na mũka wake wĩthĩwe wĩ ũndũ mũtheu na wa kwendeesya. Satani endaa kũtũmĩa naĩ mũthĩnzĩo ũsu mũseo nĩ kana amakusye andũ ma Yeova malike naĩnĩ, nũndũ nĩwĩsĩ meeka ũu Yeova akamalea. Ĩvinda ya Mbalaamu, Satani nĩwatũmĩie nzĩa ĩsu na yaete mũisyo mũnene, na ethĩĩtwe aimĩtũmĩa mũno mĩthenyanĩ ĩno ya mũminũkĩlyo.—Mot. 25:1-3, 9; Ũvu. 2:14.

6. Nĩ wĩvĩto wĩva waĩ nthĩnĩ wa ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya, na watũmĩawa ata, na nĩkĩ ĩtina waekie kũtũmĩwa? (Ĩngĩ sisya maelesyo ma kwongeleela.)

⁶ Nĩ kana Amanyĩwʼa ma Mbivilia masiĩĩanĩe na nzĩa ĩsu ya Satani, ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya (Kĩsũngũ) ya 15/06/1908, yaĩ na wĩvĩto ũũ: “Kĩla ĩvinda na kĩla vandũ, ngatataa kwĩkua nesa ĩla nĩ na mũndũ ndatwaanĩte nake, o na ethĩwa nĩ nake twĩ elĩ kana ve andũ angĩ.” b O na kau wĩvĩto ũsu ndwaĩ wa lasima, aingĩ nĩmawĩtĩkĩlile na manengane masyĩtwa moo matumbĩthwʼe ĩkasetinĩ ya Zion’s Watch Tower. Ĩtina wa myaka mingĩ, nĩvoonekie kana, o na kau wĩvĩto ũsu nĩwatetheeisye andũ aingĩ ĩvindanĩ yĩu, waĩ ũnambĩĩa kũtwʼĩka kĩthĩo, na nũndũ wa ũu waeka kũtũmĩwa. Ĩndĩ myolooto mĩlũngalu ĩla yaĩ nthĩnĩ wa wĩvĩto ũsu nĩyaendeeie kũatĩĩwa.

7. Ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya ya 1935 yaneeneie thĩna wĩva, na yakindĩlĩĩile mwolooto wĩva?

⁷ O na ũu wĩ o vo, Satani nĩwongelile kĩthito kyake kya kũmokita andũ ma Ngai. Ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya (Kĩsũngũ) ya 01/03/1935, nĩyaeleisye yĩteũvithanyʼa thĩna mũna waumĩlĩte andũnĩ ma Ngai. Amwe moo masũanĩaa kana ethĩwa nĩmekũendeea kũtavanyʼa, ndwaĩ ũndũ wa lasima kũatĩĩa myolooto ya Yeova ya mwĩkalĩle thayũnĩ woo. Ĩkaseti yĩu yaeleisye ũũ ũtheinĩ: “Kĩla mũndũ nĩwaĩlĩte kũlilikana kana ti kũtavanyʼa kwʼoka kwendekaa. Ngũsĩ sya Yeova nĩsyo athũkũmi make kũũ nthĩ, na kwoou mwĩkalĩle woo nĩwaĩle kwonanyʼa kana nĩmanengete ndaĩa ĩsyĩtwa yake na ũsumbĩ wake.” O na ĩngĩ, ĩkaseti yĩu nĩyanenganie ũtao mũseo ĩũlũ wa mũtwaano na ĩũlũ wa maũndũ ma kũmanyana kĩ-mwĩĩ, na ũu watetheesya andũ ma Ngai ‘makĩe ũlaalai.’—1 Ako. 6:18.

8. Nĩkĩ ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya yĩthĩĩtwe yĩikindĩlĩĩla ĩũlũ wa ũalyũlo ũla waĩlĩte wa ndeto ya Kĩkiliki ĩla ĩalyũlĩtwe ũlaalai?

⁸ Kwa myaka kauta, ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya nĩyĩthĩĩtwe yĩikindĩlĩĩla ũalyũlo ũla waĩlĩte wa ndeto por·neiʹa, ĩla ĩtũmĩkĩte Maandĩkonĩ ma Kĩkiliki kũelesya ĩũlũ wa ũlaalai. Ndeto ĩsu ndĩthĩawa ĩyonanyʼa o kũmanyana kĩ-mwĩĩ kwʼoka. Ĩndĩ yonanasya syĩko mbuku sya mĩthemba mingĩ, na ũu nĩ kwasya syĩko syonthe mbathe ila syĩkawa nthĩnĩ wa nyũmba sya ũmalwaya. Kwoou, aatĩĩi  ma Klĩsto nĩmasũvĩĩtwe kumana na syĩko mbuku ikonetye kũmanyana kĩ-mwĩĩ ila andũ aingĩ mũno mekaa ũmũnthĩ.—Soma Aeveso 4:17-19.

9, 10. (a) Mwaka wa 1935, ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya yaneeneie ũndũ ũngĩ wĩva ũkonetye mwĩkalĩle? (b) Mbivilia ĩnenganĩte woni wĩva waĩlĩte ĩũlũ wa kũnywʼa ũkĩ?

⁹ Ũthengi. Ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya (Kĩsũngũ) ya 01/03/1935, nĩyawetie ũndũ ũngĩ ũkonetye mwĩkalĩle. Yaisye atĩĩ: “Nĩvonekete kana amwe [ma athaithi ma Yeova] nĩmatavanasya na makeka maũndũ angĩ makonetye ũthaithi manywʼĩte. Mo Maandĩko metĩkĩlĩtye mũndũ kũnywʼa [ũkĩ] ĩvinda yĩva? Wʼo nĩ ũndũ waĩlĩte mũndũ kũnywʼa ũkĩ ũkethĩa ndatonya kwĩanĩsya kĩanda kyake ũseũvyonĩ wa Mwĩaĩi?”

¹⁰ Yĩisũngĩa makũlyo asu, ĩkaseti yĩu nĩyaneeneie woni ũla waĩlĩte wa Ndeto ya Ngai ĩũlũ wa kũnywʼa ũkĩ. Mbivilia ndĩvatanĩte kũnywʼa ũkĩ kwa kĩthimo, ĩndĩ nĩleanĩte vyũ na ũthengi. (Sav. 104:14, 15; 1 Ako. 6:9, 10) Nao nata ĩũlũ wa athũkũmi ma Ngai kũthũkũma wĩa mũtheu manywʼĩte? Kwa ĩvinda yĩasa nĩmethĩĩtwe maililikanwʼa ĩũlũ wa Maandĩko ala makonetye ana ma Aluni ala mooaiwe nĩ Ngai nũndũ wa kũmũthembea mwaki ũtetĩkĩlĩtwʼe kĩthembeonĩ kyake. Ũndũ ũsu ana ma Aluni meekie ndwaaĩlĩte o na vanini nũndũ Ngai nĩwaumĩtye mwĩao ũla wavatĩte athembi onthe kũthũkũma wĩa mũtheu manywʼĩte. Kwoou, ĩtina wa vau Maandĩko asu nĩmasyokete makaelesya kĩla kĩtonya kwĩthĩwa kyatumie aũme asu meka ũndũ ũsu ũtaĩle. (Ali. 10:1, 2, 8-11) Aatĩĩi ma Klĩsto nĩmatũmĩaa mwolooto ũla wumanĩte na Maandĩko asu, na nũndũ wa ũu nĩmevathanaa na kwĩka maũndũ ma kĩ-veva manywʼĩte.

11. Nĩkĩ wĩthĩĩtwe ne ũndũ mũseo kwa andũ ma Ngai kũelewʼa maũndũ maingĩ ĩũlũ wa ũthengi?

¹¹ Nthĩnĩ wa myaka mĩvĩtu, aatĩĩi ma Klĩsto nĩmaeleetwʼe maũndũ maingĩ mũno ĩũlũ wa ũthengi, kana mũndũ kũmanyĩa ũkĩ ũkethĩa ndekala atanywʼĩte. Aingĩ nĩmatetheewʼe ũkethĩa mainaemeewa nĩ kĩmanyĩo kĩu, na makethĩwa matonya kwĩsiĩĩa. Matetheewʼe kwĩsĩla lĩu wa kĩ-veva ũla tũkwataa ĩvinda yĩla yaĩle. Namo angĩ aingĩ nĩmatetheewʼe makaekana na ũthengi vyũ. Vai mũndũ waĩle kwĩtĩkĩlya ũkĩ wanange ndaĩa yake, mũsyĩ wake, na ĩndĩ ũndũ ũla wa vata vyũ, kĩanda kyake nthĩnĩ wa ũthaithi mũtheu wa Yeova.

12. O na mbee wa mĩthenya ya mũminũkĩlyo kwambĩĩa, athũkũmi ma Klĩsto maĩ na woni mwaũ ĩũlũ wa kũnywʼa sikala na kũnywʼa mbakĩ?

¹² Kũnywʼa mbakĩ kana sikala. O na mbee wa mĩthenya ya mũminũkĩlyo kwambĩĩa, athũkũmi ma Klĩsto nĩmambĩĩie kwona kana ti ũndũ waĩle kũnywʼa mbakĩ kana sikala. Myaka kauta mĩvĩtu, mwana-a-asa ũmwe mũkũũ wĩtawa Charles Capen, nĩwaeleisye ĩũlũ wa ĩvinda yake ya mbee kũkomana na Charles Taze Russell, tene myakanĩ ya 1800. Capen, ũla ĩvinda yĩu waĩ na myaka 13, aĩ ngasinĩ (stairs) e na ana-a-inyia make atatũ, nyũmbanĩ yeetawa Bible House, ĩla yaĩ Allegheny, Pennsylvania. Ĩla Russell wesĩle vala maĩ, amakũlilye atĩĩ: “Tũmwana, ĩndĩ ko mũũnyusaa sikala? Nĩĩwʼa mũuke wa sikala.” Namo mamwĩa mayĩũnyusaa sikala. Vate nzika tũmwana tũu nĩtwamanyie woni wa Russell ĩũlũ wa kũnywʼa sikala. Nthĩnĩ wa Ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya (Kĩsũngũ) ya 01/08/1895, Mwana-a-asa Russell nĩwaeleisye ĩandĩko ya 2 Akolintho 7:1. Aisye atĩĩ: “Ndikwona ũndũ vatonyeka kwa Mũklĩsto  kũmũtaĩa Ngai kana akaunĩka kwa kũtũmĩa kumbatũ kwa nzĩa o na yĩva. . . . Tũyĩsa kũsũanĩa kana Mwĩaĩi waitũ no ethĩwe ainyunga sikala, kana akekĩa kĩndũ kĩvuku kanywʼanĩ wake.”

13. Nĩ ũndũ wĩva ũkonetye kũthewʼa nthĩnĩ wa mwĩkalĩle waneeneiwe mwaka wa 1973?

¹³ Ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya ya mwaka wa 1935 yaisye kana kumbatũ nĩ “mũtĩ mũvuku,” na yoonanyʼa kana vai mũndũ o na ũmwe ũla ũũtũmĩaa kwa nzĩa o na yĩva ũtonya kũendeea kwĩthĩwa e mũthũkũmi wa Mbetheli, kana kũtũmĩwa ũseũvyonĩ wa Ngai e mũtavanyʼa wa ĩvinda yonthe, kana e mũsyaĩĩsya wa mũthyũlũlũko. Mwaka wa 1973, vaĩ ũndũ ũngĩ watetheeisye andũ ma Ngai methĩwe me atheu mwĩkalĩlenĩ woo. Ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya (Kĩsũngũ) ya Ĩtukũ 1, Mwei wa 6, yaeleisye kana vai ũmwe wa Ngũsĩ sya Yeova ũtonya kwĩtĩkĩlĩka kĩkundinĩ ethĩwa aendeee na kĩmanyĩo kĩu kĩte kya wendo, kĩtonya kũvukya, kana kĩkaete kĩkwʼũ. Ala malea kũekana nakyo nĩmaaĩle kũtengwa. c Vate nzika, Klĩsto nĩwoosete ĩtambya yĩngĩ ya kũthesya aatĩĩi make.

14. Ngai anenganĩte mwolooto wĩva ĩũlũ wa nthakame, na kĩmanyĩo kya kwĩkĩwa nthakame kyanyaĩĩkie ata?

¹⁴ Kũtũmĩa nthakame naĩ. Mĩthenyanĩ ya Noa, Ngai aisye kana nĩ ũthũku kũya nthakame. Na nĩwatũngĩlĩĩile ũndũ ũsu mĩaonĩ ĩla wanengete Aisilaeli, na ĩtina oonanyʼa kana o nakyo kĩkundi kya Kĩklĩsto nĩkyaĩle ‘kwĩvathana na nthakame.’ (Meko 15:20, 29; Mwa. 9:4; Ali. 7:26) Ti ũndũ wa ũsengyʼa kwona kana ĩvindanĩ yĩĩ Satani nũkwatĩte nzĩa ũtonya kũtũmĩa nĩ kana andũ aingĩ malee kũatĩĩa mwolooto ũsu wa Ngai. Kwa ngelekanyʼo, myakanĩ ya 1800, ndakĩtalĩ no syatatĩthasya kũtũmĩa nthakame nthĩnĩ wa ũiiti. Ĩndĩ ĩla vamanyĩkie kana andũ methĩawa na mĩthemba yĩ kĩvathũkanyʼo ya nthakame, ũndũ ũsu nĩwatumie ndakĩtalĩ syambĩĩa kũmĩtũmĩa mũno. Mwaka wa 1937, nthakame nĩyambĩĩie kũmbanwʼa na kwiwa, na ĩndĩ Kaũ wa Kelĩ wa Nthĩ Yonthe watuma andũ aingĩ mambĩĩa kwongelwa nthakame. Na kuma ĩvindanĩ yĩu kwongelwa nthakame kwanyaĩĩka nthĩ yonthe.

15, 16. (a) Ngũsĩ sya Yeova syĩthĩĩtwe na woni wĩva ĩũlũ wa kwongelwa nthakame? (b) Nĩ ũtethyo wĩva ũnengetwe aatĩĩi ma Klĩsto ĩũlũ wa ũiiti ũla ũtakonetye nthakame, na kwĩthĩĩtwe ata?

¹⁵ Kwambĩĩa mwaka wa 1944, ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya nĩyawetete kana kwongelwa nthakame no ũndũ ũmwe na kũmĩya. Mwaka ũla waatĩĩie, woni ũsu wa Maandĩko nĩwaeleiwʼe nesa na walũlũmĩĩlwʼa. Kũvikĩa mwaka wa 1951, makũlyo vamwe na mosũngĩo mamo nĩmatumbĩthiwʼe nĩ kana matetheesye andũ ma Ngai mamanye ũndũ matonya kũneena na ndakĩtalĩ. Aatĩĩi aĩkĩĩku ma Klĩsto nthĩ yonthe nĩmaũngamie na ũkũmbaũ, o na vala mavinda maingĩ nĩmavũthawʼa, makamenwa, na kũnyamawʼa. Ĩndĩ Klĩsto nĩwaendeeie kũtongoesya kĩkundi nĩ kana aatĩĩi make makwate ũtethyo ũla wendekaa. Kwoou, tũvuku na maũvoo nĩmatumbĩthiwʼe, ala maĩ na maũndũ maingĩ mekĩĩtwe ũkunĩkĩli nesa, na makaelewʼa kwa ũliku.

¹⁶ Mwaka wa 1979, atumĩa amwe ma kĩkundi nĩmambĩĩie kũthokea masivitalĩ nĩ kana matetheesye ndakĩtalĩ ielewe nesa woni witũ ĩũlũ wa nthakame, ielewe itumi sya Kĩ-maandĩko sya kwĩthĩwa na woni ũsu, na kũielesya nzĩa ingĩ sya ũiiti itakonanĩtye na nthakame. Mwaka wa 1980, atumĩa ma kĩkundi nthĩnĩ wa taoni 39 sya Amelika, nĩmatetheeiwʼe kwa nzĩa ya mwanya kũmanya  ũndũ matonya kũneena na ndakĩtalĩ. Ĩtina wa ĩvinda, Nzama Ĩla Ĩtongoesye nĩyeetĩkĩlilye Kamitii sya Maũndũ ma Sivitalĩ syambĩĩwʼe nthĩ yonthe. Mo matambya asu moosiwe nĩ Nzama Ĩla Ĩtongoesye maĩ na mosyao? Ĩĩ, nũndũ ũmũnthĩ ndakĩtalĩ mbingĩ mũno nitwĩthukĩĩasya na ninengete ndaĩa ũtwi witũ wa kũiitwa kwa nzĩa ingĩ itakonetye kwĩkĩwa nthakame. Yu sivitalĩ mbingĩ nĩsyĩtĩkĩlaa kũiita andũ vate kwĩkĩwa nthakame, o na ĩngĩ syonaa ĩsu ne yo nzĩa ĩla nzeo vyũ ya ũiiti. Nĩ ũndũ ũtonya kũtũetee ũtanu mwingĩ mũno twasũanĩa ĩũlũ wa nzĩa ila Yesũ wĩthĩĩtwe aitũmĩa kũsũvĩa aatĩĩi make maikavukwʼe nĩ Satani!—Soma Aeveso 5:25-27.

17. Tũtonya kwonanyʼa ata kana nĩtũtũngaa mũvea twoona ũndũ Klĩsto wĩthĩĩtwe aithesya aatĩĩi make?

¹⁷ Nĩtwaĩle kwĩkũlya atĩĩ: ‘Nĩtũtũngaa mũvea twoona ũndũ Klĩsto wĩthĩĩtwe aithesya aatĩĩi make, na kũtũmanyĩsya kũatĩĩa myolooto mĩlũngalu ya Yeova ĩla ĩkonetye mwĩkalĩle?’ Ethĩwa nĩtwĩkaa ũu, tũikolwe o na vanini kana ĩvinda yonthe Satani endaa kũtũvathanyʼa na Yeova na Yesũ kwa kũtuma tũvũthĩĩsya myolooto ya Ngai ĩũlũ wa mwĩkalĩle. Nĩ kana twĩsiĩĩanĩe na ũndũ ũsu, ngombo yĩ na kĩthito nĩendeeaa kũtũnenga motao maseo na kũtũlilikanyʼa kwĩvathana na mwĩkalĩle mũvuku wa nthĩ ĩno. Ekai twĩthĩwe twĩ metho kũmanya ĩla motao asu maseo maumwʼa, na tũimetĩkĩla, na kũmaatĩĩa.—Nth. 19:20.

18. Woni ũla Esekieli wooniwʼe ũtũlilikanasya kyaũ ĩũlũ wa ala maleaa na ngũlũ kũatĩĩa myolooto ya Ngai?

¹⁸ Ũndũ wa kelĩ ũla ũkonanĩtye na kũthewʼa mwĩkalĩlenĩ, nĩ matambya ala mosawa nĩ kenda kĩkundi kĩendeee kwĩthĩwa kĩ kĩtheu. Ũndũ wa kũmakya nĩ kana, ti onthe ala metĩkĩlaa myolooto ya Yeova ĩũlũ wa mwĩkalĩle na makeyumya kũmũthũkũma malũmanasya na ũtwi woo. Ĩtina amwe nĩmaalyũlaa woni woo na mailea na ngũlũ kũatĩĩa myolooto ĩsu. Andũ asu maĩle kwosewa ĩtambya yĩva? No tũmanye ĩtambya yĩla yaĩle kwoswa kumana na woni ũla Esekieli wooniwʼe. Woni ũsu ũkonetye ĩkalũ ya kĩ-veva yĩla yĩeleetwʼe mwambĩĩonĩ wa kĩlungu kĩĩ. We nũũlilikana ila mbingĩlo ndũlu? Nthĩnĩ wa kĩla mbingĩlo nĩveethĩawa na tũsũmba twa asũvĩi. Asũvĩi asu nĩmasũvĩaa ĩkalũ nĩ kana vaikalike mũndũ “ũte mwaĩke ngoonĩ.” (Esek. 44:9) Ũndũ ũsu wĩtũlilikanyʼa nesa kana ũthaithi mũtheu nĩ kĩanda kya mwanya kĩla kĩnengetwe o ala meyumĩtye kũatĩĩa myolooto ya Yeova mĩlũngalu, ĩla ĩkonetye mwĩkalĩle. O ta ũu, ũmũnthĩ ti kĩla mũndũ wĩthĩawa e mũthokye ethĩwe na ngwatanĩo na Aklĩsto ma wʼo ũthaithinĩ.

19, 20. (a) Klĩsto ethĩĩtwe aitetheesya ata aatĩĩi make mamanye ũndũ matonya kwĩka ethĩwa mũndũ nĩweeka naĩ ngito? (b) Nĩ ĩtumi syĩva itatũ sya kũmũtenga na kĩkundi mwĩki wa naĩ ũte kwenda kwĩlila?

¹⁹ Mwaka wa 1892, ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya nĩyawetie kana nĩ “kĩanda kitũ kũmatenga na kĩkundi (Aklĩsto) ala maleaa kana Klĩsto nĩweeyumisye ethĩwe nthembo ya wovosyo kwa onthe, o na ethĩwa mekaa ũu kwa nzĩa ya ĩmwe kwa ĩmwe, kana ĩte ya ĩmwe kwa ĩmwe.” (Soma 2 Yoana 10.) Mwaka wa 1904, ĩvuku yĩtawa The New Creation nĩyaisye kana ala maendeeaa kwĩthĩwa na mwĩkalĩle mũthũku nĩmatonya kũtuma kĩkundi kĩtaendeea nesa. Ĩvinda yĩu, mũndũ ũla weeka naĩ ngito “asilĩlawa nĩ ĩkanisa” yonthe, o na vala ũu ndweekawa mavinda maingĩ. Mwaka wa 1944, ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya nĩyawetie kana maũndũ ma sila maĩlĩte kwĩkalĩlwa nthĩ nĩ atumĩa ma kĩkundi. Mwaka wa 1952, mwolooto wosanĩte na Maandĩko ũla woonanĩtye ũndũ vaĩle kwĩkwa mũndũ atengwa, nĩwatumbĩthiwʼe ĩkasetinĩ ya Mũsyaĩĩsya. Mwolooto ũsu woonanisye kana kĩtumi kĩla kĩnene kya kũmũtenga mũndũ ũla weeka naĩ ngito na alea kwĩlila, nĩ kwĩkalya kĩkundi kĩ kĩtheu.

²⁰ Kuma ĩvinda yĩu, Klĩsto ethĩĩtwe aitetheesya aatĩĩi make maelewe nesa ũndũ matonya kwĩanĩsya kĩanda kyoo ĩla meũtetheesya mũndũ wĩkĩte naĩ ngito. Atumĩa ma kĩkundi nĩmamanyĩĩtwʼe kwĩthĩwa na mawoni ta ma Yeova kwa kwĩthĩwa na tei na kũatĩĩa ũla wʼo, ĩla meũtetheesya mũndũ wĩkĩte naĩ ngito. Ũmũnthĩ nĩtwĩsĩ itumi ta itatũ sya kwosa ĩtambya ya kũmũtenga na kĩkundi mwĩki wa naĩ ũteenda kwĩlila. Kĩtumi kya mbee nĩ, kũsiĩĩa ĩsyĩtwa ya Yeova yĩikaneenewe naĩ. Kĩtumi kya kelĩ nĩ, kũsũvĩa kĩkundi kĩikavukwʼe nĩ maũndũ mathũku ala maumanĩte na naĩ ngito ĩla yĩkĩtwe, na ĩndĩ kya katatũ nĩ, kũtetheesya ũla wĩkĩte naĩ elile ethĩwa nĩvatonyeka.

21. Nĩ kwa nzĩa yĩva mũvango wa kũtenga mwĩki wa naĩ ũtetheesye andũ ma Ngai ũmũnthĩ?

²¹ We nũkwona ũndũ mũvango wa kũtenga mwĩki wa naĩ ũmatetheesye aatĩĩi ma Klĩsto ũmũnthĩ? Nthĩnĩ wa Isilaeli ya tene, eki ma naĩ nĩmaanangaa mwĩkalĩle wa andũ ala angĩ, o na mavinda  angĩ nĩmeethĩawa me aingĩ kwĩ andũ ala mendaa kwĩka ũla waaĩlĩte na mamwendete Yeova. Kwondũ wa ũu, mavinda maingĩ mbaĩ ya Aisilaeli nĩyatumaa ĩsyĩtwa ya Yeova yĩvũthwʼa, na ũu wesa kũtuma ngwatanĩo yoo na Ngai yanangĩka. (Yel. 7:23-28) Ũmũnthĩ Yeova ndethĩawa na mbaĩ o ĩmwe, ĩndĩ ethĩawa na andũ ma kuma nthĩ syĩ kĩvathũkanyʼo ala matwʼĩte kũmũthũkũma na kũatĩĩa myolooto yake. Ala mate kwenda kwĩlila nĩmavetawa kĩkundinĩ, na ũndũ ũsu nũsũvĩaa kĩkundi kumana namo, nũndũ Satani nũtonya kũmatũmĩa mavukye kĩkundi. Ĩla mavetwa, wĩthĩawa ũte ũndũ wĩ laisi kwa andũ ta asu kwelelũkya ala angĩ kĩkundinĩ. Kwoou ĩtambya yĩu nĩyĩtumaa ala angĩ kĩkundinĩ methĩwa mate na nzika kana Yeova e vamwe namo. Lilikana Yeova atwathĩte atĩĩ: “Mũio o na wĩva ũla ũseũvĩtwʼe ũkũkite ndũkaĩla.” (Isa. 54:17) Yo nĩtũkwataa mbau kwa ũĩkĩĩku atumĩa ala me na kĩanda kĩito kĩla kĩkonetye maũndũ ma sila?

22, 23. Nĩkĩ twĩ na ũtanu nũndũ wa Aklĩsto ma mwambĩĩonĩ wa myaka ya 1900, o na ũu wĩ o vo nĩ kyaũ kĩkwonanyʼa kana ve maũndũ angĩ maaĩle kwĩanĩsya ala makonetye mũsyĩ?

²² Ve ũndũ wa katatũ ũla ũtetheesye aatĩĩi ma Klĩsto methĩwe me atheu nthĩnĩ wa mwĩkalĩle, nawʼo ũkonetye mũtwaano na mũsyĩ. Wʼo woni witũ ĩũlũ wa mũsyĩ nĩwĩthĩĩtwe ũithewʼa? Ĩĩ. Kwa ngelekanyʼo, ĩla twasoma ĩũlũ wa athũkũmi ma Ngai ma mwambĩĩonĩ wa myaka ya 1900, nĩtwĩwʼaa twakiitwa ngoo mũno twasũanĩa ũndũ meethĩawa meyumĩtye. Nĩtũtanaa mũno kwona ũndũ mavĩtisye mbee kũmũthũkũma Ngai thayũnĩ woo. Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, nĩmaaĩlĩte kũlilikana kana ve maũndũ angĩ maĩle kwĩanĩsya. Mesaa kwĩka ũu ata?

²³ Ana-a-asa aingĩ nĩmeetĩkĩlaa ianda sya kũtavanyʼa kana kwĩthĩwa asyaĩĩsya ma mũthyũlũlũko, na ũu ũituma methĩwa kũasa na mĩsyĩ yoo kwa myei mingĩ. Mavinda angĩ, mũndũ kwĩkala atatwaanĩte kana ate mũtwae nĩ ũndũ wakindĩlĩĩlawa mũno kũthonoka ũndũ Maandĩko mawetete, na no maũndũ manini mawetawa ĩũlũ wa ũndũ mũtwaano wa Kĩklĩsto ũtonya kũlũlũmĩĩlwʼa. Wʼo ũu nĩwʼo aatĩĩi ma Klĩsto mekaa ũmũnthĩ? Aiee.

24. Klĩsto atetheeisye ata aatĩĩi make aĩkĩĩku methĩwe na woni ũla waĩlĩte ĩũlũ wa mũtwaano na mũsyĩ?

²⁴ Ũmũnthĩ, ianda nthĩnĩ wa kĩkundi kya Kĩklĩsto iyaĩle kũtuma mũndũ avũthĩĩsya ianda syake nthĩnĩ wa mũsyĩ. (Soma 1 Timotheo 5:8.) O na ĩngĩ, Klĩsto nũĩkĩĩthĩtye kana aatĩĩi make aĩkĩĩku kũũ nthĩ nĩmaendeea kũkwata ũtao mũseo kuma Maandĩkonĩ, ũla ũtonya kũmatethya nthĩnĩ wa mũtwaano na mĩsyĩ yoo. (Aev. 3:14, 15) Mwaka wa 1978, nĩtwakwatie ĩvuku yĩtawa Kufanya Maisha ya Jamaa Yako Yawe Yenye Furaha. Ĩtina wa myaka ta 18 nĩtwakwatie ĩvuku yĩngĩ yĩtawa Nĩ Kyaũ Kĩtonya Kũtuma Mũsyĩ Wĩthĩwa na Ũtanu? O na ĩngĩ, ĩkaseti ya Mũsyaĩĩsya nĩyĩthĩĩtwe na ilungu sya kũmatetheesya ala matwaanĩte maatĩĩe myolooto ya Mbivilia mũtwaanonĩ woo.

25-27. Nĩ kwa nzĩa syĩva mavata ma syana syĩ na ũkũũ wĩ kĩvathũkanyʼo methĩĩtwe maithĩnĩkĩwa?

²⁵ Nao nata ĩũlũ wa andũ ma mũika na syana? Kwa myaka mingĩ, mavata moo nĩmethĩĩtwe maithĩnĩkĩwa mũno. Kwa ĩvinda yĩasa, kĩkundi kya Kĩklĩsto nĩkĩtumbĩthĩtye mavuku na kumya syĩndũ  ingĩ nzeo ila itonya kũtetheesya syana syĩ na ũkũũ wĩ kĩvathũkanyʼo. Mwambĩĩonĩ syĩndũ isu syaĩ o nini, ĩndĩ yu nĩsyongelekete mũno. Kwa ngelekanyʼo, kuma mwaka wa 1919 nginya 1921, kĩlungu kyeetawa “Ĩmanyĩsyo ya Mbivilia Kwondũ wa Andũ ma Mũika” nĩkyatumbĩthawʼa ĩkasetinĩ ya The Golden Age. O na ĩngĩ, kavuku keetawa The Golden Age ABC nĩkatumbĩthiwʼe mwaka wa 1920, na ĩvuku yĩngĩ yeetawa Children yatumbĩthwʼa mwaka wa 1941. Myakanĩ ya 1970, mavuku aa nĩmatumbĩthiwʼe: Kũmwĩthukĩĩsya Mũmanyĩsya Mũnene, Kupata Faida Zote za Ujana Wako, na Ĩvuku Yakwa ya Ngewa sya Mbivilia. Mwaka wa 1982, kĩlungu kyaĩ na kyongo, “Vijana Huuliza,” nĩkyambĩĩie kũtumbĩthwʼa ĩkasetinĩ ya Amkeni!, na ũu watuma vaumwʼa ĩvuku, Maswali Ambayo Vijana Huuliza—Majibu Yafanyayo Kazi, yĩla yaumĩthiwʼe mwaka wa 1989.

²⁶ Ũmũnthĩ twĩ na mavuku elĩ ma mĩtũkĩ vyũ ma Vijana Huuliza, na nthĩnĩ wa Kĩsese kitũ kya jw.org ilungu iatĩanĩe sya Vijana Huuliza no iendeee kwĩkĩwa. O na twĩ na ĩvuku yĩtawa Jifunze Kutoka kwa Mwalimu Mkuu. O na ĩngĩ, Kĩsese kitũ nĩkĩthĩawa na maũndũ maingĩ ĩũlũ wa andũ ma mũika ta, kaati sya mathaũ ma Mbivilia syĩ na masyĩtwa ma andũ mawetetwe Mbivilianĩ, maũndũ ma kwĩmanyĩsya Mbivilia kwondũ wa andũ aima na syana  nini, mathaũ ma kũtetheesya syana itũmĩe kĩlĩko, vitio, ngewa sya Mbivilia ieleetwʼe kwĩsĩla mavisa, o vamwe na kavuku ka kwĩmanyĩsya Mbivilia kwondũ wa syana syĩ na ũkũũ wa myaka ĩtatũ na kũtheea. Vate nzika, woni wa Klĩsto ĩũlũ wa syana nini ndwaalyũka kuma ĩvinda yĩla waisye syana nini iekwe syũke kwake na asilĩĩla moko. (Mko. 10:13-16) Endaa syana na andũ ma mũika mewʼe kana nĩmendetwe na nĩmathĩnĩkĩawa kĩ-veva.

²⁷ O na ĩngĩ, Yesũ endaa syana isũvĩwe kumana na maũndũ ala matonya kũsietee mũisyo. Nũndũ nthĩ ĩno ĩendeee kũlolomelya maũndũnĩ mavuku, syana mbingĩ mũno niendeee kũtũmĩwa naĩ. Kwoou, mavuku me na ũvoo ũtonya kũeleeka nesa nĩmethĩĩtwe maitumbĩthwʼa kwondũ wa kũtetheesya asyai masũvĩe syana syoo iikatũmĩwe naĩ. d

28. (a) Kwosana na woni ũla Esekieli wooniwʼe ĩũlũ wa ĩkalũ, nĩ kyaũ kyendekaa nĩ kenda ũlike ũthaithinĩ mũtheu? (b) Ũtwʼĩte kwĩka ata?

²⁸ Nĩ ũndũ wa kwendeesya mũno kũsũanĩa ũndũ Klĩsto wĩthĩĩtwe aithesya aatĩĩi make. Ekĩte ũu kwa kũmamanyĩsya kũatĩĩa na kũnenga ndaĩa myolooto mĩlũngalu ya Yeova ĩla ĩkonetye mwĩkalĩle. O na nũmamanyĩĩtye ũndũ matonya kũtetheka kumana nayo. Kwasũanĩa ĩngĩ ĩũlũ wa yĩla ĩkalũ Esekieli wooniwʼe. Lilikana ila mbingĩlo ndũlu. Nĩtwĩsĩ kana ĩkalũ yĩu nĩ ya kĩ-veva. O na ũu wĩ o vo, yo ithyĩ nĩtwonaa yĩu ta ĩkalũ ya wʼo? Tũilikaa ĩkalũnĩ yĩu o kwa kũthi Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ, kũsoma Mbivilia, kana kũtavanyʼa nyũmba na nyũmba. Asu no maũndũ matonya kwoneka ala tũtonya kwĩka. O na mwanganganyʼa no eke maũndũ asu, ĩndĩ ndesa kũlika ĩkalũnĩ ya Yeova. Ĩndĩ ethĩwa nĩtwĩkaa maũndũ asu na nĩtũatĩĩaa myolooto mĩlũngalu ya Yeova ĩla ĩkonetye mwĩkalĩle, na nĩtũmũthaithaa twĩ na woni ũla waĩlĩte, ũu wĩonanyʼa nĩtũlikĩte vandũ vala vatheu vyũ, na tũendeee kũmũthũkũma twĩ vau. Vandũ vau vatheu nĩ mũvango wa Yeova wa ũthaithi mũtheu. Ekai ĩvinda yonthe tũtanĩae kĩanda kĩu kya mwanya. O na ĩngĩ, ekai tũtate ũndũ tũtonya nĩ kana tũendeee kwonanyʼa kana Yeova Ngai witũ nĩ mũtheu, kwa kũlũmanyʼa na myolooto yake mĩlũngalu!