Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

TILE 11

Ɛbɛlabɔlɛ Nu Anwodelɛ​—Da Nyamenle Nwuanzanwuanzayɛlɛ Ali

Ɛbɛlabɔlɛ Nu Anwodelɛ​—Da Nyamenle Nwuanzanwuanzayɛlɛ Ali

TILE NE BODANE

Kɛzi Belemgbunli ne ɛhilehile ye maanlema yemaa bɛbu Nyamenle ɛbɛlabɔlɛ nwo ngyinlazo ne la

Pɛ ɛ nwo nvoninli kɛ ɛlɛwolo Gyihova sunsum nu ɛzonlenlɛ sua kpole ne alie nwo ɛkɛ ne anlenkɛ ne anu

1. Duzu a Yizikeɛle nwunle ye mɔɔ ɔsi yɛ nwo a?

 SAA ɛbahola wɔanyia anwubielɛ mɔɔ le kɛ ngapezonli Yizikeɛle ɛdeɛ ne wɔ ɛvoya 25 mɔɔ ɛze ɛhɔ la anu a, anrɛɛ kɛzi ɛbade nganeɛ ɛ? Pɛ nwolɛ nvoninli nea: Wɔbikye ɛzonlenlɛ sua kpole bie mɔɔ anwo ɛlɛta la. Anwumabɔvolɛ bie mɔɔ lɛ tumi la wɔ ɛkɛ ne kɛ ɔkile wɔ ɛleka ɛhye mɔɔ yɛ nwanwane la! Ɛfo kpolike nsuu ne ɛkɔ nlenkɛ mgbole nsa ne anu ko anwo ɛkɛ. Anuhɔlɛ ɛhye mɔ maa ɛzulolɛ ka wɔ. Bɛ ndendenle bayɛ mita 30. Wɔ anuhɔlɛ ne mɔ anu, ɛnwu kɛ sinzavolɛma ekpumgbunli wɔ ɛkɛ. Bɛli mrɛlɛ adwinli bɛgua mpila ne mɔ anwo.​—Yiz. 40:1-4, 10, 14, 16, 22; 41:20.

2. (a) Duzu a ɛzonlenlɛ sua nwo ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne gyi ɛkɛ maa a? (Eza nea ɔ bo ɛkɛ edwɛkɛ ne.) (b) Duzu a yɛbahola yɛazukoa yɛavi kɛzi ɛzonlenlɛ sua nlenkɛ ne mɔ de la anu a?

2 Ɛhye le sunsum nu ɛzonlenlɛ sua ne anwo ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ. Yizikeɛle hanle nwolɛ edwɛkɛ dɔɔnwo, yemɔti nwolɛ kɛlɛtokɛ ne yile ye ngapezo buluku ne adile 40 mɔɔ kɔdwu 48. Ɛzonlenlɛ sua ɛhye gyi ɛkɛ maa nɔhalɛ ɛzonlenlɛ nwo ngyehyɛleɛ mɔɔ Gyihova ɛyɛ la. Sɛkɛlɛneɛ biala kile debie wɔ yɛ ɛzonlenlɛ nu wɔ awieleɛ mekɛ ɛhye anu. a Nlenkɛ mgbole ne mɔ kile duzu? Bɛkakye yɛ kɛ ɔwɔ kɛ menli mɔɔ fa bɛ nwo wula Gyihova nɔhalɛ ɛzonlenlɛ ngyehyɛleɛ ne anu la fa Nyamenle tenlene ngyinlazo ne mɔ mɔɔ fɛta la bɔ bɛ ɛbɛla. Mrɛlɛ adwinli ne noko kile debie ko ne ala, ɔluakɛ ɔdwu mekɛ ne bie a bɛfa bɛdi gyima wɔ Baebolo ne anu bɛkile tenleneyɛlɛ. (Edw. 92:12) Duzu a sinzavolɛma ekpumgbunli ne mɔ kile a? Ɔda ali kɛ, bɛmmaa menli mɔɔ kpo kɛ bɛbava Nyamenle ngyinlazo ne mɔ bɛabɔ bɛ ɛbɛla la adenle bɛmmaa bɛnwolo nɔhalɛ ɛzonlenlɛ anuhɔlɛ kɛnlɛma ɛhye mɔɔ maa ngoane la anu.​—Yiz. 44:9.

3. Duzu ati a ɔhyia kɛ bɛtu Kelaese ɛdoavolɛma anu dahuu a?

3 Kɛzi Yizikeɛle ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne ɛra nu ɛ? Kɛmɔ yɛnwu ye wɔ buluku ɛhye Tile 2 ne anu la, Gyihova vale Kelaese lile gyima manle ɔdule ye menli ne anu ɔvi 1914 kɔdwu 1919 mɔlebɛbo. Asoo menli nu ɛdulɛ ne abo pɛle? Kyɛkyɛ! Wɔ ɛvoya mɔɔ ɛze ɛhɔ la anu, Kelaese ɛhɔ zo ɛkpogya Gyihova ɛbɛlabɔlɛ nwo ngyinlazo nwuanzanwuanza ne mɔ. Ɛhye ati ɛnee ɔhyia kɛ ɔtu ye ɛdoavolɛma ne anu dahuu. Duzu ati ɔ? Ɔluakɛ Kelaese ɛlɛboɔboa ye ɛdoavolɛma anloa avi ewiade ɛhye mɔɔ ɛkpɔlɔ la anu yɛɛ Seetan noko ɛtɛgyakyile mɔdenle mɔɔ ɔlɛbɔ kɛ ɔtwe bɛ yeamaa bɛabɔ ɛbɛlatane la. (Bɛgenga 2 Pita 2:20-22.) Bɛmaa yɛzuzu ɛleka nsa mɔɔ bɛdu Keleseɛnema anu la anwo. Mɔɔ lumua la, yɛbazuzu ɛbɛlabɔlɛ nu anwodelɛ bie mɔ anwo, akee nziezielɛ mɔɔ hyia mɔɔ maa asafo ne anwo te yɛɛ awieleɛ bɔkɔɔ ne abusua ngyehyɛleɛ ne.

Ɛbɛlabɔlɛ Nu Anwodelɛ Wɔ Ɛvolɛ Dɔɔnwo Anu

4, 5. Ɛhane boni a Seetan ɛva ɛli gyima mekɛ tendenle a, na boni a ɛvi nu ɛra a?

4 Gyihova menli anye ɛlie ɛbɛlabɔlɛ kpalɛ nwo dahuu. Ɛhye ati bɛlie edwɛkɛ ne anwo adehilelɛ mɔɔ nuhua la ɛkɛ la bɛdo nu. Suzu nwolɛ neazo ekyi anwo nea.

5 Nla nu ɛbɛlatane. Gyihova yɛle nla wɔ agyalɛ nu kɛ ɔyɛ debie kɛnlɛma mɔɔ anwo te. Seetan anye die nwo kɛ ɔbahyibehyiba ahyɛlɛdeɛ kɛnlɛma ɛhye yeamaa yeayɛ debie mɔɔ ɛnle kpalɛ na yeava yeazɔ Gyihova menli yeanlea amaa bɛannyia Nyamenle anyunlu ɛlolɛ. Seetan vale zɔhane deɛ ne lile gyima wɔ Beelam mekɛ zo na mɔɔ vile nuhua rale la ɛnle kpalɛ fee. Eza ɔlɛfa yeali gyima yeadɛla mekɛ biala wɔ awieleɛ mekɛ ɛhye anu.​—Ɛdi. 25:1-3, 9; Yek. 2:14.

6. Kpɔkɛbɔlɛ boni a bɛhɛlɛle ye wɔ Ɛzinzalɛ Arane ne anu a, kɛzi bɛvale bɛlile gyima ɛ, na duzu ati a akee bɛgyakyile kɛ bɛnrɛva bɛnrɛli gyima ɛ? (Eza nea ɔ bo ɛkɛ edwɛkɛ ne.)

6 Amaa yɛaho yɛatia Seetan mɔdenlebɔlɛ ne la, bɛhɛlɛle kpɔkɛbɔlɛ bie wɔ June 15, 1908, Ɛzinzalɛ Arane ne anu kɛ: “Mekɛ biala nee ɛleka biala mɔɔ mewɔ la, saa me nee menli mɔɔ asolo bɛ awodeɛ la wɔ wɔ fealera nu a, mebayɛ me ninyɛne kɛmɔ yɛwɔ menli nu a yɛbayɛ ye la.” b Ɛnee kpɔkɛbɔlɛ ne ɛnle mɛla ɛdeɛ, noko menli dɔɔnwo vale lile gyima na bɛvale bɛ aluma bɛhɔle bɛmanle bɛhɛlɛle wɔ Ɛzinzalɛ Arane ne anu. Ɛvolɛ dɔɔnwo anzi, bɛnwunle kɛ kpɔkɛbɔlɛ ne boale menli dɔɔnwo wɔ ye mekɛ nu noko ɛnee ɔlɛyɛ amaamuo debie bie; yemɔti bɛgyakyile kɛ bɛbava bɛali gyima. Noko bɛkpogyale nwolɛ ɛbɛlabɔlɛ ngyinlazo ne mɔɔ ɛnee ɔgyi zo la zo.

7. Ngyegyelɛ boni a 1935 Ɛzinzalɛ Arane ne hanle nwolɛ edwɛkɛ a, na ngyinlazo boni a ɔzile zo a?

7 Seetan mianle ye ɛtetalɛ ne anu. March 1, 1935, Ɛzinzalɛ Arane ne hanle ngyegyelɛ mɔɔ ɛlɛkɔ zo wɔ Nyamenle menli avinli la anwo edwɛkɛ wienyi. Bie mɔ adwenle yɛle bɛ kɛ ɛzonlenlɛ gyima ne mɔɔ bɛfa bɛ nwo bɛwula nu la kile kɛ bɛmboka menli mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛfa Gyihova ɛbɛlabɔlɛ nwo ngyinlazo ne bɛdi gyima wɔ fealera nu la anwo. Ɛzinzalɛ Arane ne hanle ye wienyi kɛ: “Ɔwɔ kɛ awie biala kakye kɛ tɛ daselɛlilɛ mɔɔ ɔkɔ la ala a hyia a. Gyihova alasevolɛ gyi ɔ gyakɛ anu na ɛzonlelilɛ la bɛ nwo zo kɛ bɛbagyinla Gyihova nee ye belemgbunlililɛ ne agyakɛ anu kpalɛ.” Akee edwɛkɛ ne vale agyalɛ nee nla nu ɛbɛlabɔlɛ nwo folɛdulɛ mɔɔ anu la ɛkɛ la manle amaa yeaboa Nyamenle menli yeamaa ‘bɛagyakyi adwɔmane’ ɛbɔlɛ.​—1 Kɔl. 6:18.

8. Duzu ati a Ɛzinzalɛ Arane ne zile Giliki edwɛkɛkpɔkɛ mɔɔ kile nla nu ɛbɛlatane la azo fane dɔɔnwo ɛ?

8 Kenlensa ye, Ɛzinzalɛ Arane ne ɛzi mɔɔ edwɛkɛkpɔkɛ mɔɔ bɛvale bɛlile gyima wɔ Giliki Ngɛlɛlera ne anu kɛ nla nu ɛbɛlatane kile la azo kpalɛ​—por·neiʹa. Ɔngile nla mɔɔ kɔ zo wɔ nrenya nee raalɛ avinli la ala. Emomu por·neiʹa kile ɛbɛlatane nu nyɛleɛ dɔɔnwo, fane dɔɔnwo ne ala ɔfane nla nu ɛbɛlatane muala mɔɔ kɔ zo wɔ tuutuuma azua nu la anwo. Ɛhye ati bɛbɔ Kelaese ɛdoavolɛma anwo bane bɛvi ngyegyelɛ mɔɔ nla nu ɛbɛlatane ɛva ɛra menli dɔɔnwo anwo zo wɔ ɛnɛ ewiade ye anu la anwo.​—Bɛgenga Ɛfɛsɛsema 4:17-19.

9, 10. (a) Ɛbɛlabɔlɛ nwo edwɛkɛ boni a 1935 Ɛzinzalɛ Arane ne hanle a? (b) Duzu a Baebolo ne ka ye wɔ nza nwo a?

9 Nzabolɛ. March 1, 1935, Ɛzinzalɛ Arane ne hanle ɛbɛlabɔlɛ kpalɛ bieko anwo edwɛkɛ: “Yɛnwu kɛ bie mɔ no [nza] wɔ mekɛ mɔɔ bɛlɛkɔ daselɛlilɛ anzɛɛ bɛlɛyɛ ahyehyɛdeɛ ne anu gyimalilɛ ngakyile la. Mekɛ boni anu a Ngɛlɛlera ne maa adenle kɛ ɔwɔ kɛ yɛno nza a? Asoo ɔbayɛ kpalɛ kɛ awie bava nza ali gyima toonwo yeamaa yeaha ye ɛzonlenlɛ wɔ Awulae ahyehyɛdeɛ ne anu ɔ?”

10 Mualɛ ne hilehilele nza mɔɔ bɛfa bɛdi gyima wɔ adenle kpalɛ zo mɔɔ wɔ Nyamenle Edwɛkɛ ne anu la anu. Baebolo ne ɛndendɛ ɛntia nza mɔɔ bɛfa bɛdi gyima wɔ adenle kpalɛ zo la, noko ɔtendɛ ɔtia nzabolɛ ɛsesebɛ. (Edw. 104:14, 15; 1 Kɔl. 6:9, 10) Mɔɔ fane ɛzonlenlɛ nwuanzanwuanza gyima mɔɔ bɛlɛyɛ a bɛno nza anwo la, bɛhakye Nyamenle menli mekɛ tendenle wɔ edwɛkɛ mɔɔ fane Aalɔn amra mrenya ne mɔ mɔɔ bɛhɔzɔle senle mɔɔ ɔnle ye adenle zo wɔ Nyamenle afɔlemokyea ne azo na ɔhunle bɛ la anwo. Ɔ nzi mekɛ ekyii, edwɛkɛ ne manle mɔɔ ɔbayɛ kɛ ɔmanle bɛyɛle debie mɔɔ ɛnle kpalɛ la lale ali, ɔluakɛ Nyamenle vale mɛla mɔɔ tua kɛ ɛsɔfo biala ɛlɛyɛ ye gyima a ɔmmano nza la manle. (Sɛlɛ. 10:1, 2, 8-11) Kelaese ɛdoavolɛma fa ngyinlazo mɔɔ wɔ nuhua la di gyima ɛnɛ na bɛnea boɛ bɛkoati kɛ bɛbanlo nza wɔ mekɛ mɔɔ bɛlɛyɛ bɛ ɛzonlenlɛ gyima nwuanzanwuanza ne la.

11. Duzu ati a nzabolɛ mɔɔ yɛde ɔ bo kpalɛ la ɛyɛ nyilalɛ ɛmaa Nyamenle menli ɛ?

11 Kenlensa ye, Kelaese ɛdoavolɛma ɛnyia nzabolɛ, tɛnlabelɛ mɔɔ fane nza mɔɔ bɛfa bɛdi gyima dahuu bɛmaa ɔgya bɛ la anwo ndelebɛbo dɔɔnwo. Ɔlua sunsum nu aleɛ mɔɔ yɛnyia ye mekɛ nloa la ati, bɛboa menli dɔɔnwo bɛmaa bɛli zɔhane tɛnlabelɛ ne anwo gyima wɔ adenle mɔɔ fɛta la azo na bɛhola bɛhomo bɛ nwo zo. Bɛboa menli dɔɔnwo bɛmaa bɛho bɛtia ngyegyelɛ ne bɔkɔɔ. Ɔnle kɛ awie biala maa nzabolɛ sɛkye ɛbulɛ mɔɔ menli lɛ maa ye, ye abusua nee mɔɔ tɛla biala la, nwolɛ adenle mɔɔ ɔlɛ kɛ ɔbava ɔ nwo yeawula Gyihova nɔhalɛ ɛzonlenlɛ nu la.

“Yɛnrɛhola yɛnrɛha kɛ yɛ Awulae bahwe tɛba esike nvoanle ne ahɔ ye nu anzɛɛ ɔbava debie mɔɔ gua bɛ nwo evinli la yeawula ɔ nloa nu.”​—C. T. Russell

12. Kolaa na awieleɛ mekɛ ne abɔ ɔ bo la, kɛzi Kelaese azonvolɛ bule tɛba mɔɔ bɛfa bɛdi gyima la ɛ?

12 Tɛba ɛnlonlɛ. Kelaese azonvolɛ bɔle ɔ bo kɛ bɛkpo tɛba ɛnlonlɛ kolaa na awieleɛ mekɛ ne bɔbɔ abo ɔ bo. Ɛvolɛ dɔɔnwo mɔɔ ɛze la, adiema kpanyinli ko, Charles Capen hakyele mekɛ mɔɔ lumua mɔɔ ɔ nee Charles Taze Russell yiale wɔ ɛvoya 19 ne awieleɛ la. Ɛnee Capen mɔɔ ɛli ɛvolɛ 13 la nee ɔ mediema mrenya nsa lua Bible House ne mɔɔ wɔ Allegheny, Pennsylvania la kpolike ne azo. Mɔɔ Russell pɛle nuhua wɔ bɛ nwo ɛkɛ la, ɔbizale yɛ kɛ: “Bɛlɛno sigalɛte ɔ? Mete sigalɛte nganeɛ.” Bɛmanle ɔdele ɔ bo kɛ bɛnno sigalɛte. Nɔhalɛ nu, bɛdele adwenle mɔɔ ɔlɛ wɔ edwɛkɛ ne anwo la abo bɔkɔɔ. Adiema Russell hanle 2 Kɔlentema 7:1 anwo edwɛkɛ wɔ August 1, 1895, Ɛzinzalɛ Arane ne anu kɛ: “Menwu kɛ saa Keleseɛnenli bie fa tɛba di gyima wɔ adenle biala azo a, ɔnrɛyɛ nvasoɛ ɔnrɛmaa ye yɛɛ ɔnrɛwula Nyamenle anyunlunyia. . . . Yɛnrɛhola yɛnrɛha kɛ yɛ Awulae bahwe tɛba esike nvoanle ne ahɔ ye nu anzɛɛ ɔbava debie mɔɔ gua bɛ nwo evinli la yeawula ɔ nloa nu.”

13. Ɛbɛlabɔlɛ nu anwodelɛ boni a rale wɔ 1973 a?

13 Wɔ 1935, Ɛzinzalɛ Arane ne vɛlɛle tɛba kɛ “ndile ɛtane ne” na ɔhanle kɛ awie biala mɔɔ ɔbakposa bie anzɛɛ ɔbanlo bie la ɛnrɛdɛnla Bɛtɛle abusua ne anu anzɛɛ ɛnrɛgyinla Nyamenle ahyehyɛdeɛ ne agyakɛ anu kɛ adekpakyelɛnli anzɛɛ neavolɛ adenduvo bieko. Wɔ 1973, ɛbɛlabɔlɛ nu anwodelɛ bieko rale. June 1 Ɛzinzalɛ Arane ne hilehilele nuhua kɛ Gyihova Dasevolɛ biala mɔɔ fa ɔ nwo wula nyɛleɛ ɛhye mɔɔ boda, ɔgua bɛ nwo evinli na ɔngile ɛlɔlɛ anu la ɛnfɛta kɛ ɔtɛnla asafo ne anu. Ɛnee ɔwɔ kɛ bɛtu menli mɔɔ kpo kɛ bɛbagyakyi tɛba mɔɔ bɛfa bɛdi gyima wɔ adenle mɔɔ ɛnfɛta azo la bɛfi asafo ne anu. c Kelaese ɛyɛ debie titile bieko mɔɔ ɔlɛfa yeadu ye ɛdoavolɛma anu a.

14. Nyamenle ngyinlazo mɔɔ fane mogya nwo la a le boni, na kɛzi mogya mɔɔ bɛfa bɛdi gyima la ranyianle anyuhɔlɛ ɛ?

14 Mogya mɔɔ bɛfa bɛdi gyima wɔ adenle ɛtane zo. Wɔ Nowa mekɛ zo, Nyamenle hanle kɛ ɔnle kpalɛ kɛ yɛkɛli mogya. Ɔzile zɔhane gyinlabelɛ ne azo wɔ Mɛla mɔɔ ɔvale ɔmanle Yizilayɛma la anu, na eza ɔhanle kɛ Keleseɛne asafo ne ‘ɛhwe ɔ nwo ɛvi mogya nwo.’ (Gyi. 15:20, 29; Mɔl. 9:4; Sɛlɛ. 7:26) Noko ɔnyɛ nwanwane, Seetan kpondɛ adenle dua zo wɔ ɛnɛ mekɛ ye anu ɔmaa menli dɔɔnwo bu bɛ nye gua Nyamenle ngyinlazo ɛhye azo. Dɔketama vale mogya lile gyima wɔ ɛvoya 19 ne anu, noko mɔɔ bɛnwunle mogya ekpunli ngakyile ne mɔ la, akee bɛvale mogya bɛlile gyima dɔɔnwo. Wɔ 1937, bɛbɔle ɔ bo kɛ bɛdie mogya bɛazie mogyazielɛleka ne mɔ, na Ewiade Konle II la manle mogya mɔɔ bɛfa bɛmaa awie mɔ la hɔle ɔ nyunlu. Yeangyɛ, ɛnee akee bɛfa mogya bɛmaa menli wɔ ewiade amuala.

15, 16. (a) Kpɔkɛ boni a Gyihova Alasevolɛ zile wɔ mogya mɔɔ bɛdie la anwo a? (b) Kɛzi bɛboa Kelaese ɛdoavolɛma wɔ mogya mɔɔ bɛnva bɛnli gyima la anwo ɛ, na boni a ɛvi nu ɛra a?

15 Wɔ 1944 mɔlebɛbo ne ala, Ɛzinzalɛ Arane ne hilele kɛ mogya mɔɔ bɛdie la le adenle fofolɛ mɔɔ bɛdua zo bɛdi mogya a. Ye ɛvolɛ bieko, bɛhilehilele Ngɛlɛlera nu edwɛkɛ zɔhane anu wienyi. Ɔkadwu 1951 la, bɛhɛlɛle kpuyia nee mualɛ mɔɔ baboa Nyamenle menli yeamaa bɛahilehile bɛ gyinlabelɛ nu bɛahile ayileyɛlɛma la. Wɔ ewiade amuala, Kelaese ɛdoavolɛma mɔɔ bɛdi nɔhalɛ la gyinlanle kpundii ɔnva nwo agolobɛnwo, ɛkpɔlɛ nee dwazotia. Noko Kelaese hɔle zo manle ye ahyehyɛdeɛ ne vale moalɛ mɔɔ hyia la manle. Bɛyɛle brohyua ngakyile na bɛhɛlɛle edwɛkɛ mɔɔ bɛyɛ nwolɛ neɛnleanu kpalɛ la.

16 Wɔ 1979, mgbanyima bie mɔ bɔle ɔ bo kɛ bɛkpɔkpɔla asopiti ne mɔ amaa bɛaboa dɔketama dɔɔnwo bɛamaa bɛade yɛ gyinlabelɛ ne, deɛmɔti yɛgyinla Ngɛlɛlera ne azo kɛ yɛnrɛlie mogya na yɛbalie ndenle ngakyile yɛado nu la abo kpalɛ. Wɔ 1980, mgbanyima mɔɔ bɛwɔ azua 39 azo wɔ United States la nyianle gyima ɛhye anwo ndetelɛ titile bie. Mekɛ ɛlɛkɔ la, Neazo Eku ne manle adenle kɛ bɛkpa Asopiti Ngitanwolilɛ Kɔmatii wɔ ewiade amuala. Asoo ɛhye ɛboa? Ɛnɛ, ayileyɛlɛma apenle dɔɔnwo mɔɔ dɔketama nee apelehyɛneyɛlɛma boka nwo la ɛlɛte wuleravolɛma mɔɔ bɛle Alasevolɛ la edwɛkɛ bo, bɛlɛkile ɛbulɛ bɛamaa nwolɛ adenle mɔɔ yɛlɛ yɛkpa kɛ yɛnrɛlie mogya la. Asopiti dɔɔnwo ɛnva mogya ɛnli gyima, yɛɛ bie mɔ bɔbɔ bu ye kɛ yemɔ a le ayileyɛlɛ adenle kpalɛ mɔɔ ɔtɛla biala a. Asoo ɔnyɛ anyelielɛ kɛ yɛbadwenle ndenle mɔɔ Gyisɛse ɛlua zo ɛbɔ ye ɛdoavolɛma anwo bane ɛvi mɔdenle mɔɔ Seetan ɛlɛbɔ kɛ ɔgua bɛ nwo evinli anwo la anwo ɔ?​—Bɛgenga Ɛfɛsɛsema 5:25-27.

Asopiti dɔɔnwo ɛnva mogya ɛnli gyima, yɛɛ bie mɔ bɔbɔ bu ye kɛ yemɔ a le ayileyɛlɛ adenle kpalɛ mɔɔ ɔtɛla biala a

17. Kɛzi yɛda ye ali kɛ yɛ nye die adenle mɔɔ Kelaese dua zo tu ye menli nu la anwo ɛ?

17 Ɔwɔ kɛ yɛbiza yɛ nwo kɛ, ‘Asoo yɛ nye sɔ adenle mɔɔ Kelaese ɛlɛdua zo adu ye ɛdoavolɛma anu na yeatete yɛ yeamaa yɛali Gyihova ngyinlazo mɔɔ kpogya azo la ɔ?’ Saa zɔhane a ɔde a, ɛnee bɛmaa ɔdɛnla yɛ adwenle nu kɛ Seetan ɛlɛbɔ mɔdenle kɛ ɔtwe yɛ yeavi Gyihova nee Gyisɛse anwo ɔlua Nyamenle ɛbɛla kpalɛ nwo ngyinlazo mɔɔ ɔmaa yɛabu yɛ nye yɛagua zo la azo. Amaa yɛaho yɛatia zɔhane tumi ne la, Gyihova ahyehyɛdeɛ ne fa ewiade ɛhye ɛbɛlatane nwo ndenle ne mɔ anwo kɔkɔbɔlɛ mɔɔ ɛlɔlɛ wɔ nu nee nwolɛ ngakyelɛ maa yɛ dahuu. Bɛmaa yɛziezie yɛ nwo, yɛdie zɛhae folɛdulɛ mɔɔ baboa la na yɛli zo.​—Mrɛ. 19:20.

Asafo Ne Mɔɔ Bɛbɔ Nwolɛ Bane Bɛfi Ɛbɛlatane Nwo

18. Kɛzi Yizikeɛle ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne kakye yɛ wienyi wɔ menli mɔɔ bɛ nye fuu bɛte Nyamenle ngyinlazo ne mɔ anwo atua la anwo ɛ?

18 Ɛbɛlabɔlɛ nu anwodelɛ mɔɔ tɔ zo nwiɔ la fane ndenle mɔɔ bɛdua zo bɛmaa asafo ne anwo te la anwo. Ɔyɛ alɔbɔlɛ kɛ, tɛ menli mɔɔ die Gyihova ɛbɛlabɔlɛ nwo ngyinlazo ne mɔ to nu na bɛyila bɛ nwo zo bɛmaa Nyamenle la a di bɛ kpɔkɛbɔlɛ ne azo nɔhalɛ nu a. Bie mɔ adwenle kakyi amozii na bɛ nye fuu bɛdwazo bɛtia zɔhane ngyinlazo ne mɔ. Duzu a ɔwɔ kɛ bɛyɛ wɔ menli ɛhye mɔ anwo a? Yɛbahola yɛanwu debie ko wɔ Yizikeɛle ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne mɔɔ fane sunsum nu ɛzonlenlɛ sua ne anwo mɔɔ bɛhilehilele nu wɔ tile ɛhye mɔlebɛbo ne la anu. Kakye nlenkɛ mgbole ne. Sinzavolɛma ekpumgbunli wɔ anuhɔlɛ biala anu. Sinzavolɛma bɔ ɛzonlenlɛ sua ne anwo bane, ɔda ali kɛ bɛmmaa menli mɔɔ ‘bɛnze Nyamenle na bɛsolo’ la adenle bɛmmaa bɛnwolo nuhua. (Yiz. 44:9) Ɛhye kakye yɛ kɛ nɔhalɛ ɛzonlenlɛ le nwolɛ adenle mɔɔ bɛva bɛmaa menli mɔɔ bɔ mɔdenle kɛ bɛbava Gyihova ɛbɛlabɔlɛ nwo ngyinlazo mɔɔ anwo te bɛabɔ bɛ ɛbɛla la ala. Zɔhane ala a adenle mɔɔ yɛnyia kɛ yɛ nee yɛ mediema Keleseɛnema bɛabɔ nu azonle la ɛnle ɛkɛ ɛmmaa awie biala ɛnɛ a.

19, 20. (a) Kɛzi Kelaese ɛboa ye ɛdoavolɛma ngyikyi ngyikyi yemaa bɛnleɛnlea kɛzi bɛdi ɛtane mɔɔ anyebolo wɔ nu anwo edwɛkɛ wɔ asafo ne anu la ɛ? (b) Ninyɛne nsa mɔɔ ɔti bɛtu ɛtanevolɛ mɔɔ ɔnnu ɔ nwo la a le boni mɔ?

19 Wɔ 1892, Ɛzinzalɛ Arane ne hanle kɛ ɔle “yɛ gyima kɛ yɛbadu Keleseɛnema mɔɔ bɛnlie bɛnli kɛ Kelaese vale ɔ nwo manle kɛ ɛkpɔnedeɛ [bolɛ mɔɔ fɛta] manle yɛ muala la, kɛ bɛze ye anzɛɛ bɛnze ye la.” (Bɛgenga 2 Dwɔn 10.) Wɔ 1904, The New Creation buluku ne lale ye ali kɛ menli mɔɔ kɔ zo bɔ ɛbɛlatane la fa asafo ne ɛbɛlabɔlɛ kpalɛ to esiane nu. Wɔ mekɛ zɔhane, ɛnee asafo ne anu amra amuala yɛ “asɔne ndɛnebualɛ” kɛ bɛneɛnlea edwɛkɛ mɔɔ fane ɛtane mɔɔ anyebolo wɔ nu la anu. Noko ɛnee zɔhane deɛ ne ɛnda ɛnzi. Wɔ 1944, Ɛzinzalɛ Arane ne lale ye ali kɛ ɔwɔ kɛ mediema mrenya mɔɔ ɛzonlelilɛ la bɛ nwo zo la ala a di edwɛkɛ zɛhae mɔ a. Wɔ 1952 anu, bɛhɛlɛle adenle mɔɔ bɛdua zo bɛdi edwɛkɛ la wɔ Ɛzinzalɛ Arane ne anu, na ɔzile debie titile mɔɔ ɔti bɛtu menli mɔɔ bɛnnu bɛ nwo la azo​—amaa asafo ne anwo ade dahuu.

20 Ɔvi zɔhane mekɛ ne mɔɔ ba la, Kelaese ɛboa ye ahyehyɛdeɛ ne yemaa yehilehile na yeyɛ nzenzaleɛ wɔ kɛzi bɛdi edwɛkɛ mɔɔ fane ɛtane mɔɔ anyebolo wɔ nu anwo la anu. Bɛtete asafo nu mgbanyima wɔ kɛzi bɛbali edwɛkɛ wɔ Gyihova adenle zo na bɛala pɛlepɛlelilɛ nee anwunvɔnezelɛ mɔɔ fɛta ali la anu. Ɛnɛ, yeanyɛ boɛ fee la yɛnwu ninyɛne nsa mɔɔ ɔti bɛtu ɛtanevolɛ mɔɔ ɔnnu ɔ nwo bɛfi asafo ne anu la: (1) amaa bɛade Gyihova duma ne anwo, (2) amaa bɛabɔ asafo ne anwo bane bɛavi mɔɔ vi ɛtane mɔɔ anyebolo wɔ nu anu ba la anwo, yɛɛ akee (3) saa ɔbayɛ boɛ a amaa yeamaa ɛtanevolɛ ne anlu ɔ nwo.

21. Adenle boni azo a ɛtanevolɛma mɔɔ bɛtu bɛ la ɛyɛ nyilalɛ ɛmaa Nyamenle menli a?

21 Asoo ɛnwu kɛzi menli mɔɔ bɛtu bɛ la ɛyɛ nyilalɛ ɛmaa Kelaese ɛdoavolɛma ɛnɛ la? Wɔ tete Yizilayɛ, ɛnee ɔdwu mekɛ ne bie a ɛtanevolɛma nyia maanle ne anwo zo tumi ɛtane, ɔdwu mekɛ ne bie bɔbɔ a bɛfo menli mɔɔ bɛkulo Gyihova na bɛkpondɛ kɛ bɛyɛ mɔɔ tenrɛ la anwo zo. Ɛhye ati, ɔyɛ a maanle ne maa Gyihova duma ne anwo gua evinli na bɛminli ɔ nyunlu ɛlolɛ. (Gyɛ. 7:23-28) Noko ɛnɛ, sunsum nu mrenya nee mraalɛ a Gyihova fa bɛ yɛ gyima a. Kɛmɔ bɛye ɛtanevolɛma mɔɔ bɛnnu bɛ nwo bɛfi yɛ avinli la ati, bɛmmaa bɛ adenle bɛmmaa Seetan ɛnva bɛ ɛnli gyima wɔ adenle bie azo ɔnzɛkye asafo ne nee ye gyinlabelɛ kpalɛ ne. Emomu, bɛtudu bɛ gye. Kɛ ekpunli la, bɛmaa yɛ anwosesebɛ kɛ Gyihova ɛlolɛ wɔ yɛ nwo zo. Gyihova bɔle ɛwɔkɛ kɛ: “Akodeɛ biala mɔɔ bɛyɛ bɛatia wɔ la ɛnrɛyɛ kpalɛ ɛlɛ.” (Aye. 54:17) Asoo yɛfa nɔhalɛlilɛ yɛboa mgbanyima ne mɔ mɔɔ bɛlɛ ɛzonlelilɛ kpole kɛ bɛbali edwɛkɛ wɔ asafo ne anu la?

Yɛye Ahenle Mɔɔ Ye Nehane A Abusua Biala Nyia Ye Duma La Ayɛlɛ

22, 23. Duzu ati a yɛ nye sɔ mɔɔ yɛ mediema Keleseɛnema yɛle wɔ ɛvoya 20 ne mɔlebɛbo la ɛ, noko daselɛ boni a kile kɛ ɛnee ɔwɔ kɛ bɛneɛnlea ninyɛne mɔɔ fane abusua nwo la anu kpalɛ a?

22 Ɛleka mɔɔ tɔ zo nsa mɔɔ bɛtu Kelaese ɛdoavolɛma anu dahuu na bɛnyia zolɛ nvasoɛ la a le agyalɛ nee abusua. Asoo bɛdu adwenle mɔɔ ɛnee yɛlɛ ye wɔ abusua nwo la anu? Ɛhɛe. Kɛ neazo la, saa yɛkenga Nyamenle azonvolɛ mɔɔ bɛdɛnlanle aze wɔ ɛvoya 20 ne anu la anwo edwɛkɛ a, bɛ tunwomaa sunsum ne maa yɛ nye die kpalɛ na ɔyɛ yɛ nwanwane. Yɛ nye sɔ kɛzi bɛvale bɛ ɛzonlenlɛ nwuanzanwuanza ne bɛlumuale debie biala anyunlu wɔ bɛ ɛbɛlabɔlɛ nu la kpalɛ. Wɔ mekɛ ko ne ala noko, yɛnwunle kɛ ɔhyia kɛ yɛsuzu ninyɛne nwo kpalɛ. Duzu ati ɔ?

23 Ɛnee mediema ta die gyima wɔ ɛzonlenlɛ gyima ne anzɛɛ neavolɛ adenduvo gyima ne anu na ɔmaa bɛfi sua nu wɔ siane dɔɔnwo anu. Ɛnee ɔdwu mekɛ ne bie a bɛmmaa agyalɛ nwo anwosesebɛ fee kɛmɔ Ngɛlɛlera ne maa adenle la, yɛɛ ɛnee edwɛkɛ ekyi bie ala a bɛka ye wɔ kɛzi bɛmiemia Keleseɛnema agyalɛ nu la anwo a. Asoo deɛ ko ne ala kɔ zo wɔ Kelaese ɛdoavolɛma avinli ɛnɛ? Kyɛkyɛ!

Ɔnle kɛ awie fa teokelase gyima mɔɔ ɔbayɛ la sie ye abusua nu ɛzonlelilɛ agyakɛ anu

24. Kɛzi Kelaese boale ye ɛdoavolɛma ɔmanle bɛnyianle agyalɛ nee abusua nwo adwenle mɔɔ fɛta la ɛ?

24 Ɛnɛ, ɔnle kɛ awie fa teokelase gyima mɔɔ ɔbayɛ la sie ye abusua nu ɛzonlelilɛ agyakɛ anu. (Bɛgenga 1 Temɔte 5:8.) Eza Kelaese ɛnlea kɛ ye nɔhavoma mɔɔ bɛwɔ azɛlɛ ye azo la banyia Ngɛlɛlera nu folɛdulɛ mɔɔ fane agyalɛ nee abusua nwo mɔɔ boa la dahuu. (Ɛfɛ. 3:14, 15) Wɔ 1978, Making Your Family Life Happy buluku ne vindele. Kɛyɛ ɛvolɛ 18 anzi, Mɔɔ Fa Abusua Anyelielɛ Ba La buluku ne noko vindele. Ɛhye anzi, bɛkɛlɛ edwɛkɛ mɔɔ baboa agyalɛma yeamaa bɛava Ngɛlɛlera ne anu ngyinlazo bɛali gyima la wɔ Ɛzinzalɛ Arane ne anu.

25-27. Kɛzi bɛlɛdi ngakula mɔɔ asolo biala ɛvolɛ la ngyianlɛ nwo gyima ɛ?

25 Na ngakula noko ɛ? Bɛva ɛvolɛ dɔɔnwo bɛdwenle bɛ ngyianlɛ nwo kpalɛ. Gyihova ahyehyɛdeɛ ne ɛva ninyɛne mgbalɛ ɛmaa ngakula mɔɔ asolo bɛ ɛvolɛ la wɔ mekɛ tendenle anu, noko debie mɔɔ ɛnee pepe la kɛkala ɛrayɛ azudenle. Kɛ neazo la, “Juvenile Bible Study” ne rale The Golden Age ne anu ɔvi 1919 kɔdwu 1921. Yemɔ anzi bɛyɛle The Golden Age ABC brohyua ne wɔ 1920 yɛɛ Children buluku ne wɔ 1941. Wɔ 1970 ne anu, bɛyɛle mbuluku ɛhye mɔ: Listening to the Great Teacher, Your Youth​​—Getting the Best out of It, nee Me Buluku Mɔɔ Ɔka Baebolo nu Edwɛkɛ. Wɔ 1982, “Young People Ask” bɔle ɔ bo rale Awake! ne anu, na ɔmanle bɛgyinlanle zo bɛyɛle Questions Young People Ask​​—Answers That Work, wɔ 1989.

Menli vale anyelielɛ liele Me Baebolo Ɛzukoalɛdeɛ brohyua ne wɔ nyianu bo wɔ Germany

26 Ɛnɛ, yɛlɛ Young People Ask foa nwiɔ mɔɔ le ye mekɛ nu ɛdeɛ, yɛɛ edwɛkɛ ne kɔ zo ba jw.org, yɛ Intanɛte gyimalilɛleka ne. Eza yɛlɛ Learn From the Great Teacher buluku ne. Edwɛkɛ dɔɔnwo wɔ yɛ Intanɛte gyimalilɛleka ne maa ngakula, mɔɔ ngɛlata mɔɔ fane Baebolo nu menli nwo, Baebolo gyimayɛlɛ maa mgbanyinli nee ngakula, nwɔhoalilɛ ninyɛne, video, Baebolo nu edwɛkɛ yɛɛ Baebolo ɛzukoalɛdeɛ maa ngakula mɔɔ bɛli ɛvolɛ nsa nee mɔɔ bɛndwu la boka nwo a. Ɔda ali kɛ, Kelaese adwenle mɔɔ ɔlɛ wɔ ngakula nwo ɔvi mekɛ mɔɔ ɔvɛlɛle ngakula ne mɔ wɔ ɔ nwo wɔ ɛvoya mɔɔ lumua anu la ɛtɛkakyile. (Maake 10:13-16) Ɔkpondɛ kɛ ngakula mɔɔ boka yɛ nwo la te nganeɛ kɛ bɛkulo bɛ yɛɛ bɛmaa bɛ aleɛ kpalɛ wɔ sunsum nu.

27 Eza Gyisɛse kpondɛ kɛ bɛbɔ ngakula nwo bane bɛfi ngyegyelɛ nwo. Mekɛ mɔɔ ewiade ɛhye mɔɔ ɛkpɔlɔ la ati ɛmi ɛtaneyɛlɛ nu la, ngakula mɔɔ bɛyɛ bɛ basabasa la ɛlɛkɔ ɔ nyunlu. Ɛhye ati, bɛhɛlɛ edwɛkɛ titile mɔɔ baboa awovolɛ yeamaa bɛabɔ bɛ mra nwo bane bɛavi nyɛleɛ ɛtane ɛhye anwo a. d

28. (a) Kɛmɔ Yizikeɛle ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne kile la, saa yɛbava ɛzonlenlɛ mɔɔ anwo te la yɛamaa a, duzu a hyia a? (b) Duzu a wɔsika ɛ bo kɛ ɛbayɛ a?

28 Asoo ɔnyɛ anyelielɛ kɛ yɛbadwenledwenle kɛzi Kelaese ɛhɔ zo ɛdu ye menli nu na ɔlɛtete bɛ yeamaa bɛava Gyihova ɛbɛlabɔlɛ nwo ngyinlazo mɔɔ kpogya bɛali gyima la anwo ɔ? Dwenle ɛzonlenlɛ sua ne mɔɔ Yizikeɛle nwunle ye la anwo bieko nea. Kakye ye nlenkɛ mgbole ne. Nɔhalɛ nu, zɔhane ɛzonlenlɛ sua ne ɛnle azɛlɛ ye azo, emomu ɔle sunsum nu ɛdeɛ. Noko asoo yɛnwu kɛ ɔwɔ ɛkɛ amgba ɔ? Tɛ Belemgbunlililɛ Asalo mɔɔ yɛkɔ anzɛɛ Baebolo ne mɔɔ yɛbuke anzɛɛ anlenkɛ mɔɔ yɛbɔ nu wɔ daselɛlilɛ nu la ala a kile kɛ yɛwolo nu a. Ɛhye mɔ le ninyɛne mɔɔ yɛnwu bɛ na yɛyɛ ala. Nabalaba sonla bahola ayɛ ninyɛne ɛhye mɔ mɔɔ ɔnrɛwolo Gyihova ɛzonlenlɛ sua ne anu ɛlɛ. Noko saa yɛyɛ ninyɛne ɛhye mɔ wɔ mekɛ mɔɔ yɛlɛfa Gyihova ɛbɛlabɔlɛ nwo ngyinlazo mɔɔ kpogya yɛabɔ yɛ ɛbɛla na yɛanyia ahonle kpalɛ yɛava yɛ nwo yɛawula ɛzonlenlɛ mɔɔ anwo te la anu a, ɛhye kile kɛ yɛwolo ɛleka nwuanzanwuanza ɛhye​—ngyehyɛleɛ mɔɔ Gyihova Nyamenle maa bɛdua zo bɛsonle ye nɔhalɛ nu la anu na yɛlɛsonle wɔ ɛkɛ! Bɛmaa yɛ nye ɛzɔ nwolɛ adenle ɛhye dahuu. Bɛmaa yɛyɛ mɔɔ yɛbahola biala la yɛla Gyihova nwuanzanwuanzayɛlɛ ne ali ɔlua ye tenlene ngyinlazo ne mɔ mɔɔ yɛbakpogya bɛ la azo!

a Wɔ 1932, Vindication buluku ne Foa 2 ne lumuale lale ye ali kɛ Baebolo ngapezo ne mɔ mɔɔ fane Nyamenle menli mɔɔ bɛmaa bɛazia bɛahɔ bɛ sua zo anwo la penle zo wɔ yɛ mekɛ ye azo, tɛ nwonane nu Yizilayɛma anwo zo, emomu wɔ sunsum nu Yizilayɛma anwo zo. Zɔhane ngapezo ne mɔ kile nɔhalɛ ɛzonlenlɛ mɔɔ bɛbava bɛazie ɛkɛ bieko la. March 1, 1999 Ɛzinzalɛ Arane ne hilehilele nu kɛ ɛzonlenlɛ sua nwo ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ mɔɔ Yizikeɛle nwunle ye la le ngapezo mɔɔ ɔbape zo wɔ sunsum nu wɔ awieleɛ mekɛ ne anu.

b Kpɔkɛbɔlɛ ne duale kɛ ɔnle kɛ nrenya nee raalɛ angomekye fea sua nu mɔɔ bɛmbuke anlenkɛ ne bɛndo nwo a, kyesɛ bɛle agyalɛma anzɛɛ ko busuanli a le ko. Wɔ ɛvolɛ bie mɔ anu, ɛnee bɛka edwɛkɛ ɛhye dahuu bɛboka bɛ Nwonlomɔ Ɛzonlenlɛ ngyehyɛleɛ ne anwo wɔ Bɛtɛle.

c Tɛba mɔɔ bɛfa bɛdi gyima wɔ adenle ɛtane zo la bie a le kɛ ɛbanlo, ɛbakposa anzɛɛ ɛbalua bie.

d Kɛ neazo la, nea Learn From the Great Teacher buluku ne tile 32; eza nea edwɛkɛ mɔɔ lumua “Keep Your Children Safe!” mɔɔ wɔ October 2007 Awake! ne anu