Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

TILE 12

Bɛhyehyɛ Yɛ Kɛ Yɛzonle ‘Anzondwolɛ Nyamenle Ne’

Bɛhyehyɛ Yɛ Kɛ Yɛzonle ‘Anzondwolɛ Nyamenle Ne’

TILE NE BODANE

Gyihova hyehyɛ ye menli ne ngyikyi ngyikyi

1, 2. Nzenzaleɛ boni a bɛyɛle wɔ Ɛzinzalɛ Arane ne anyunlu wɔ January 1895 a, na duzu a mediema ne mɔ yɛle a?

 MƆƆ Baebolo Sukoavo John A. Bohnet asa hanle ye January 1895 Ɛzinzalɛ Arane ne la, ɔ nye liele mɔɔ ɔnwunle ye la anwo. Bɛvale tawa mɔɔ kɛnlaneɛ wɔ ɔ ti zo mɔɔ ɔkile meli adenle, ɔgyi nyevile avinli na ahumu ne ɛlɛmaa nyevile azɛlɛkye ne abɔ ye la a bɛyɛle magazine fofolɛ ɛhye anyunlu ne a. Magazine ne anu nolobɔlɛ mɔɔ fane kɛzi bɛyɛ ndonwo ne anwo la ati ne se “Yɛ Tɛladeɛ Fofolɛ Ne.”

2 Adiema Bohnet anyelielɛ ne ati, ɔhɛlɛle Adiema Russell kɛlata kɛ: “Me nye ɛlie kpole kɛ menwu TAWA ne, ɔle kɛnlɛma kpalɛ.” Baebolo Sukoavo ko, John H. Brown, noko hɛlɛle ɔ nyunlu ne anwo edwɛkɛ kɛ: “Ɔnvea fee. Nea kɛzi azɛlɛkye nee ahumu ɛlɛbɔ tawa ne noko ɔgyi ye adiabo ne azo kpundii a.” Ɔ nyunlu fofolɛ ne a le nzenzaleɛ mɔɔ lumua mɔɔ yɛ mediema ne mɔ nwunle ye wɔ zɔhane ɛvolɛ ne anu a, noko ɛnee tɛ yemɔ a li awieleɛ a. Bɛnwunle nzenzaleɛ titile bieko wɔ November. Mɔɔ yɛ anyelielɛ la a le kɛ ɛnee ahumu mɔɔ ɔlɛmaa nyevile ne adu la eza boka nwo.

3, 4. Ngyegyelɛ boni a bɛhanle nwolɛ edwɛkɛ wɔ November 15, 1895, Ɛzinzalɛ Arane ne anu a, na nzenzaleɛ boni a bɛbɔle nwolɛ nolo wɔ nu a?

3 November 15, 1895 Ɛzinzalɛ Arane ne anu edwɛkɛ bie vale ngyegyelɛ bie dole gua: Ahumu ne mɔɔ ɔlɛmaa nyevile azɛlɛkye ne abɔ mgbole la le ngyegyelɛ mɔɔ ɔlɛsɛkye Baebolo Sukoavoma ahyehyɛdeɛ ne anzondwolɛ a. Mediema zule kpolera fane dɔɔnwo wɔ mɔɔ ɔbali asafo ne anyunlu la anwo. Amaa edwɛkɛ ne aboa mediema ne mɔ yeamaa bɛanwu mɔɔ ɔhyia kɛ bɛyɛ amaa bɛali mgbakyemgbakyenu sunsum ne mɔɔ ɛra bɛ avinli la anwo gyima la, ɔvale ahyehyɛdeɛ ne ɔtotole meli nwo. Akee ɔmanle ɔlale ali wienyi kɛ menli mɔɔ bɛli ahyehyɛdeɛ ne anyunlu la anziezie ahyehyɛdeɛ ne mɔɔ le kɛ meli la bɛammaa ahumu mekɛ. Duzu a ɛnee ɔwɔ kɛ bɛyɛ a?

4 Bɛhanle ye wɔ edwɛkɛ ne anu kɛ melikavolɛ biala mɔɔ ɛbe la nea kɛ menli mɔɔ bɛdie awie mɔ ngoane la wɔ meli ne anu na bɛziezie bɛ nwo bɛmaa ahumudulɛ mekɛ. Zɔhane ala a ɛnee ɔwɔ kɛ menli mɔɔ bɛli ahyehyɛdeɛ ne anyunlu la nea kɛ asafo ne mɔ ɛziezie bɛ nwo kɛ bɛbali tɛnlabelɛ mɔɔ le kɛ ahumu la anwo gyima a. Amaa bɛayɛ ɛhye la, edwɛkɛ ne bɔle nzenzaleɛ kpole bie nolo. Ɔhanle kɛ bɛlɛbɔ ɔ bo ala ɛne, “bɛkpa mgbanyima wɔ asafo biala anu” bɛmaa “bɛnlea mboane ne mɔ.”​—Gyi. 20:28.

5. (a) Duzu ati a mgbanyima ngyehyɛleɛ mɔɔ lumua la le ye mekɛ nu na ɔkile kɛ yɛlɛkɔ yɛ nyunlu ɛ? (b) Kpuyia boni mɔ a yɛbazuzu nwo a?

5 Mgbanyima ngyehyɛleɛ zɔhane mɔɔ lumua la hilele kɛ yɛlɛkɔ yɛ nyunlu yɛahyehyɛ asafo mɔɔ gyi ye kpundii la wɔ ye mekɛ nu. Ɔboale yɛ mediema ne mɔ ɔmanle bɛgyinlanle nyevile azɛlɛkye ne mɔɔ Ewiade Konle I manle ɔdule mgbole la anloa. Wɔ ɛvolɛ dɔɔnwo mɔɔ doale zolɛ la anu, ahyehyɛdeɛ ne anu anyuhɔlɛ bieko boale Nyamenle menli ɔmanle bɛzieziele bɛ nwo kpalɛ kɛ bɛbazonle Gyihova. Baebolo ngapezo boni a hanle anyuhɔlɛ ɛhye anwo edwɛkɛ a? Ahyehyɛdeɛ ne anu nzenzaleɛ boni a wɔnwu ye a? Kɛzi wɔnyia zolɛ nvasoɛ ɛ?

‘Mebamaa Anzondwolɛ Ayɛ Bɛ Mgbanyinli’

6, 7. (a) Duzu a Ayezaya 60:17 kile a? (b) Duzu a “mgbanyinli” nee “gyima zo neavolɛma” da ye ali a?

6 Ayezaya hanle kɛ Gyihova bayila ye menli ne yeamaa bɛ nwo azo kɛmɔ yɛzuzule nwolɛ wɔ Tile 9 ne anu la. (Aye. 60:22) Noko Gyihova bɔle ɛwɔkɛ kɛ ɔbayɛ mɔɔ tɛla ɛhye bɔbɔ a. Wɔ ngapezo ko ne ala anu, ɔhanle kɛ: ‘Kɛ menwɔva kɔbele la, mebava ezukoa nvutuke, kɛ menwɔva bulalɛ la, mebava dwɛtɛ fufule, kɛ menwɔva mbaka la, mebava kɔbele, yɛɛ kɛ menwɔva awolɛ la, mebava mbulalɛ. Mebamaa anzondwolɛ ayɛ bɛ mgbanyinli mɔɔ nea bɛ nwo zo la, na tenlene ayɛ bɛ gyima zo neavolɛma.’ (Aye. 60:17) Duzu a ngapezo zɔhane kile a? Kɛzi ɔfane yɛ nwo ɛnɛ ɛ?

Bɛnrɛva debie kpalɛ bɛnrɛzie mɔɔ ɛnle kpalɛ la agyakɛ nu, emomu bɛbava kpalɛ kpalɛ ne bɛazie kpalɛ ne agyakɛ anu

7 Ayezaya ngapezo ne ka kɛ bɛbava debie ko bɛazie gyɛne agyakɛ anu. Noko yɛ ye nzonlɛ kɛ bɛnrɛva debie kpalɛ bɛnrɛzie mɔɔ ɛnle kpalɛ la agyakɛ anu, emomu bɛbava kpalɛ kpalɛ ne bɛazie kpalɛ ne agyakɛ anu. Ezukoa nvutuke mɔɔ bɛbava bɛazie kɔbele ne agyakɛ anu la le anyuhɔlɛ, na zɔhane ala a ɔde wɔ ninyɛne mɔɔ bɛha nwolɛ edwɛkɛ la anu a. Ɛhye ati, ɛnee Gyihova ɛlɛdua ndonwo ɛhye azo aha kɛ ye menli ne banyia anyuhɔlɛ ngyikyi ngyikyi. Anyuhɔlɛ boni a ɛnee ngapezo ne ɛlɛka nwolɛ edwɛkɛ a? Gyihova hanle “mgbanyinli” nee “gyima zo neavolɛma” ɔvale ɔhilele kɛ anyuhɔlɛ bara ngyikyi ngyikyi wɔ kɛzi ɛnee bɛnea ye menli ne na bɛhyehyɛ bɛ la anu.

8. (a) Nwane a maa anyuhɔlɛ mɔɔ bɛha nwolɛ edwɛkɛ wɔ Ayezaya ngapezo ne anu la ba a? (b) Kɛzi anyuhɔlɛ ɛhye mɔ boa yɛ ɛ? (Eza nea ɛlɛka “ Ɔbɛlɛle Ɔ Nwo Aze Ɔliele Ɛdenrɛdenrɛlɛ Ɔdole Nu.”)

8 Nwane a maa anyuhɔlɛ ba ahyehyɛdeɛ ɛhye anu a? Gyihova se: “Mebava ezukoa nvutuke,” “mebava dwɛtɛ fufule,” yɛɛ ‘mebamaa anzondwolɛ.’ Nɔhalɛ nu, tɛ sonla mɔdenlebɔlɛ a ɛmaa anyuhɔlɛ ɛra asafo ne ngyehyɛleɛ nu a, emomu Gyihova mumua ne. Ɔvi mekɛ mɔɔ bɛziele Gyisɛse Belemgbunli la, Gyihova ɛlua ɔ Ra ne anwo zo ɛmaa anyuhɔlɛ ɛhye mɔ ɛra. Kɛzi yɛnyia nzenzaleɛ ɛhye mɔ azo nvasoɛ ɛ? Ngɛlɛlera ko ne ala ka kɛ anyuhɔlɛ ɛhye mɔ bamaa ‘anzondwolɛ’ nee ‘tenleneyɛlɛ’ ara. Saa yɛdie Nyamenle adehilelɛ yɛto nu na yɛyɛ nzenzaleɛ a, anzondwolɛ tɛnla yɛ avinli yɛɛ tenleneyɛlɛ nwo ɛhulolɛ ka yɛ maa yɛsonle Gyihova mɔɔ ɛzoanvolɛ Pɔɔlo hanle ɔ nwo edwɛkɛ kɛ ‘anzondwolɛ Nyamenle’ ne la.​—Fel. 4:9.

9. Duzu a le adiabo kpalɛ ne mɔɔ boa ɔmaa yɛyɛ ninyɛne pɛpɛɛpɛ na koyɛlɛ tɛnla asafo ne anu la, na duzu ati ɔ?

9 Eza Pɔɔlo hɛlɛle ye wɔ Gyihova anwo kɛ: “Nyamenle ɛnle basabasa Nyamenle. Ɔle [anzondwolɛ] Nyamenle.” (1 Kɔl. 14:33) Yɛ ye nzonlɛ kɛ Pɔɔlo anva basabasa antoto ninyɛne mɔɔ bɛyɛ ye pɛpɛɛpɛ la anwo, emomu ɔvale ɔtotole anzondwolɛ nwo. Duzu ati ɔ? Suzu ɛhye anwo: Tɛ mekɛ biala a ninyɛne mɔɔ bɛyɛ ye pɛpɛɛpɛ la fa anzondwolɛ ba a. Kɛ neazo la, sogyama bahola ado ɛlɔnwɔne adia pɛpɛɛpɛ, noko ninyɛne mɔɔ bɛyɛ ye pɛpɛɛpɛ la ɛnva anzondwolɛ ɛmba emomu konle. Yemɔti kɛ Keleseɛnema la, yɛkpondɛ kɛ yɛmaa nɔhalɛ edwɛkɛ titile bie tɛnla yɛ adwenle nu: Ngyehyɛleɛ biala mɔɔ anzondwolɛ ɛnle ye adiabo la ɛnrɛhyɛ na yeagologolo. Noko anzondwolɛ ne mɔɔ vi Nyamenle la ɛnle zɔ, ɔkyɛ. Ɛhye ati, nea kɛzi yɛ nye die kɛ ‘Nyamenle mɔɔ maa anzondwolɛ la’ ɛlɛkile yɛ ahyehyɛdeɛ ne adenle na yeadu nuhua evinli a! (Wulo. 15:33) Anzondwolɛ ne mɔɔ Nyamenle fa maa la a le adiabo ne mɔɔ boa ɔmaa yɛyɛ ninyɛne pɛpɛɛpɛ na koyɛlɛ tɛnla asafo mɔɔ wɔ ewiade amuala la anu a.​—Edw. 29:11.

10. (a) Anyuhɔlɛ boni a hɔle zo wɔ yɛ ahyehyɛdeɛ ne anu wɔ alumua ne a? (Nea ɛlɛka “ Kɛzi Neavolɛ Gyima Ne Nyianle Anyuhɔlɛ La.”) (b) Kpuyia boni mɔ a yɛbazuzu nwo a?

10 Ɛlɛka mɔɔ se “ Kɛzi Neavolɛ Gyima Ne Nyianle Anyuhɔlɛ La” maa yɛnwu nzenzaleɛ mɔɔ nvasoɛ wɔ zo na bɛyɛle ye pɛpɛɛpɛ wɔ yɛ ahyehyɛdeɛ ne anu wɔ alumua ne la. Noko ‘ezukoa nvutuke mɔɔ bɛva bɛzie kɔbele’ agyakɛ anu la boni a Gyihova ɛlua yɛ Belemgbunli ne azo ɛyɛ ye kenlensa ye ala ɛ? Kɛzi nzenzaleɛ ɛhye mɔ mɔɔ bɛyɛ ye wɔ neavolɛ gyima ne anu la ɛmaa anzondwolɛ nee koyɛlɛ mɔɔ wɔ ewiade amuala asafo ne mɔ anu la anu ɛmia ɛ? Kɛzi bɛlɛboa ɛdawɔ mumua ne bɛamaa wɔazonle ‘anzondwolɛ Nyamenle ne’ ɛ?

Kɛzi Kelaese Di Asafo Ne Anyunlu La

11. (a) Ndelebɛbo boni a Ngɛlɛlera ne mɔɔ bɛzukoale la manle bɛyɛle nzenzaleɛ wɔ nu a? (b) Duzu a neazo eku ne anu amra bɔle kpɔkɛ kɛ bɛyɛ a?

11 Ɔvi 1964 mɔɔ kɔdwu 1971 la, neazo eku ne nleanle Baebolo ɛzukoalɛ ngyehyɛleɛ titile bie mɔɔ nleɛnleanle edwɛkɛ adile mɔɔ bie a le kɛzi alumua Keleseɛne asafo ne yɛle gyima anu la azo. a Mɔɔ fane kɛzi bɛhyehyɛ ahyehyɛdeɛ ne anwo la, bɛnwunle kɛ ɛnee mgbanyima eku a nea asafo ne mɔ azo wɔ ɛvoya ne mɔɔ lumua la anu a na tɛ kpanyinli anzɛɛ neavolɛ ko ala. (Bɛgenga Felepaema 1:1; 1 Temɔte 4:14.) Mɔɔ bɛdele edwɛkɛ zɔhane abo kpalɛ la, neazo eku ne nwunle kɛ ɛnee bɛ Belemgbunli Gyisɛse ɛlɛkile bɛ adenle yeamaa bɛayɛ nzenzaleɛ wɔ kɛzi bɛhyehyɛ ahyehyɛdeɛ ne mɔɔ Nyamenle menli wɔ nu la anu, na ɛnee neazo eku ne anu amra ɛsika bɛ bo kɛ bɛbadie Belemgbunli ne adehilelɛ. Bɛyɛle nzenzaleɛ ndɛndɛ bɛmanle kpanyinliyɛlɛ nwo ngyehyɛleɛ ne mɔɔ wɔ ahyehyɛdeɛ ne anu la nee mɔɔ Ngɛlɛlera ne ka la yiale. Nzenzaleɛ mɔɔ bɛyɛle ye wɔ 1970 mɔlebɛbo la bie a le boni?

12. (a) Nzenzaleɛ boni a bɛyɛle wɔ neazo eku ne anu a? (b) Ka kɛzi bɛhyehyɛ Neazo Eku ne ɛnɛ la anwo edwɛkɛ. (Nea ɛlɛka “ Kɛzi Neazo Eku Ne Nea Belemgbunlililɛ Gyima Ne Azo La.”)

12 Nzenzaleɛ mɔɔ lumua la fane neazo eku mumua ne anwo. Kolaa na mekɛ zɔhane adwu la, ɛnee mediema nsuu mɔɔ bɛkpokpa bɛ la a bɛle Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania ne adekilevolɛma a. Noko wɔ 1971, bɛvale menli ne bie bɛbokale neazo eku ne anwo, 7 ne rayɛle 11 na bɛanvɛlɛ bɛ kɛ adekilevolɛma eku bieko. Ekpunli ne anu amra bule bɛ nwo kɛ bɛsɛ na ɛnee bɛnea ngɛlɛleramgbɔkɛ mɔɔ li bɛ aluma ne anyunlu la anwo bɛkakyi ebianutɛnlavolɛ ne ɛvolɛ biala.

13. (a) Ngyehyɛleɛ boni a bɛvale bɛlile gyima wɔ ɛvolɛ 40 anu a? (b) Duzu a Neazo Eku ne yɛle wɔ 1972 a?

13 Nzenzaleɛ mɔɔ doa ye la hanle asafo biala. Wɔ adenle boni azo? Ɔvi 1932 kɔdwu 1972, ɛnee adiema nrenya kokye a nea asafo ne azo a. Kolaa na 1936 adwu la, ɛnee bɛfɛlɛ adiema nrenya ɛhye mɔɔ bɛkpa ye la ɛzonlenlɛ gyima adekilevolɛ. Ɛhye anzi, bɛhakyile duma ne bɛyɛle ye asɔne sonvolɛ, nzinlii bɛvɛlɛle ye asafo sonvolɛ na awieleɛ bɔkɔɔ ne bɛvɛlɛle ye asafo zo neavolɛ. Mediema ɛhye mɔ mɔɔ bɛkpale bɛ la bɔle mɔdenle lile mboane ne sunsum nu ngyianlɛ nwo gyima. Fane dɔɔnwo ne ala, asafo zo neavolɛ ne si kpɔkɛ ngakyile maa asafo ne mɔɔ ɔmbiza asafo sonvolɛma mɔɔ ɛha la. Noko wɔ 1972 ne anu, Neazo Eku ne zieziele adenle ne anu manle nzenzaleɛ titile bie. Duzu nzenzaleɛ ɔ?

14. (a) Ngyehyɛleɛ fofolɛ boni a bɛbɔle ɔ bo bɛvale bɛlile gyima wɔ October 1, 1972 a? (b) Kɛzi mgbanyinli avinli ngitanwodivolɛ ne fa folɛdulɛ mɔɔ wɔ Felepaema 2:3 la di gyima ɛ?

14 Kɛ bɛbamaa adiema nrenya ko azonle kɛ asafo zo neavolɛ wɔ asafo biala anu la, kɛkala bɛbalua teokelase adenle zo bɛakpa mediema mrenya mɔɔ bɛdwu mɔɔ Ngɛlɛlera ne kpondɛ anwo la bɛamaa bɛazonle kɛ Keleseɛne mgbanyima. Bɛbabɔ nu bɛazonle kɛ mgbanyima eku mɔɔ bɛbanlea asafo ne azo a. Bɛbɔle ɔ bo bɛvale zɔhane kpanyinli ɛkpalɛ ngyehyɛleɛ ne bɛlile gyima wɔ October 1, 1972. Ɛnɛ, mgbanyinli avinli ngitanwodivolɛ ne ɛmbu ɔ nwo kɛ ɔsonle bolɛ ɔtɛla mgbanyima mɔɔ ɛha la, emomu ɔbu ɔ nwo kɛ ɔle “bɛ nuhua ekyi.” (Luku 9:48) Nea kɛzi mediema ɛhye mɔ mɔɔ bɛlɛ bɛ nwo aze la le nyilalɛ maa yɛ ewiade amuala mediemayɛlɛ ne a!​—Fel. 2:3.

Yɛ Belemgbunli ne ɛva nwunu ɛli gyima yemaa ye menli asa ɛha mboaneneavolɛma mɔɔ bɛhyia la wɔ ye mekɛ nu

15. (a) Nvasoɛ boni a ɛra mgbanyima eku ngyehyɛleɛ ne azo a? (b) Duzu a kile kɛ yɛ Belemgbunli ne vale nwunu lile gyima a?

15 Kɛzi mgbanyima eku ne di ɛzonlelilɛ nwo gyima wɔ asafo ne anu la da anyuhɔlɛ kpole ali. Suzu nvasoɛ nsa ɛhye mɔ anwo: Mɔɔ lumua, ɔnva nwo kɛzi bɛ gyima le kpole wɔ asafo ne anu la, ngyehyɛleɛ ne boa mgbanyima kɔsɔɔti ɔmaa bɛnwu ye wienyi kɛ Gyisɛse a le asafo ne Ati a. (Ɛfɛ. 5:23) Mɔɔ tɔ zo nwiɔ, kɛmɔ Mrɛlɛbulɛ 11:14 ka la: “Maanle mɔɔ folɛdulɛma dɔɔnwo wɔ nu la, [anyuhɔlɛ] wɔ nu.” Kɛmɔ mgbanyima ne mɔ bɔ nu suzu edwɛkɛ mɔɔ fane asafo ne sunsum nu ngyianlɛ nwo na bɛsuzu bɛ nuhua ko biala nzuzulɛ nwo la ati, ɔboa bɛ ɔmaa bɛsi kpɔkɛ mɔɔ nee Baebolo ngyinlazo yia la. (Mrɛ. 27:17) Gyihova yila kpɔkɛbɔlɛ ɛhye mɔ azo na ɛhye maa bɛnyia anyuhɔlɛ. Mɔɔ tɔ zo nsa, mediema mɔɔ bɛfɛta mɔɔ bɛkpa bɛ kɛ mgbanyima la ati, ahyehyɛdeɛ ne ɛhola ɛli neavolɛ nee ɛkpɔlɔkpɔlalɛ gyima ne mɔɔ nwolɛ hyia wɔ asafo ne mɔ anu la anwo gyima. (Aye. 60:3-5) Dwenle nwolɛ nea​—asafo mɔɔ wɔ ewiade amuala la hɔle ɔ nyunlu ɔvi mɔɔ bo 27,000 wɔ 1971 hɔdwule mɔɔ bo 113,000 wɔ 2013! Ɔda ali kɛ, yɛ Belemgbunli ne ɛva nwunu ɛli gyima yemaa ye menli asa ɛha mboaneneavolɛma mɔɔ bɛhyia la wɔ ye mekɛ nu.​—Maeka 5:5.

“Bɛpɛ Kilemunli Kpalɛ Bɛmaa Mboane Ne Ɛlua Zo”

16. (a) Ɛzonlelilɛ boni a la asafo nu mgbanyima nwo zo a? (b) Kɛzi Baebolo Sukoavoma ne bule Gyisɛse folɛdulɛ ne mɔɔ se ‘bɛnlea mboane ne’ la ɛ?

16 Alumua ne wɔ Baebolo Sukoavoma mekɛ zo, ɛnee mgbanyima ne mɔ te ɔ bo kɛ ɔle bɛ ɛzonlelilɛ kɛ bɛbaboa bɛ mediema diedima bɛamaa bɛazonle Nyamenle dahuu. (Bɛgenga Galeehyeama 6:10.) Wɔ 1908, Ɛzinzalɛ Arane ne anu edwɛkɛ bie hanle Gyisɛse folɛdulɛ ne mɔɔ se, “nea me mboane [mralɛ] ne mɔ boɛ” la anwo edwɛkɛ. (Dwɔn 21:15-17) Edwɛkɛ ne zele mgbanyima kɛ: “Ɔwɔ kɛ yɛmaa yɛ Menle ne gyima mɔɔ fane mboane ne anwo la kyia yɛ kpalɛ, kile kɛ ɔwɔ kɛ yɛbu ye kɛ ɔle nwolɛ adenle kpole mɔɔ yɛnyia kɛ yɛbamaa Awulae ɛdoavolɛma aleɛ na yɛanlea bɛ.” Wɔ 1925, Ɛzinzalɛ Arane ne eza zile kɛzi ɔhyia kɛ bɛbazonle kɛ mboaneneavolɛma ɔlua mgbanyima mɔɔ ɔhakyele bɛ kɛ, “Nyamenle asɔne ne le ɔdaye mumua ne ye ɛdeɛ, . . . na menli mɔɔ lɛ nwolɛ adenle ɛlɛsonle bɛ mediema la kɔsɔɔti bɛabu mgbonda ahile ye” la azo.

17. Kɛzi bɛboa neavolɛma bɛmaa bɛrayɛ mboaneneavolɛma kpalɛ ɛ?

17 Kɛzi Gyihova ahyehyɛdeɛ ne ɛboa mgbanyima yemaa bɛhakyi kɛzi bɛyɛ bɛ mboaneneavolɛ gyima ne la bɛvi ‘mbulalɛ bɛhɔ dwɛtɛ fufule’ nu ɛ? Ɔdua ndetelɛ zo. Wɔ 1959, bɛyɛle neavolɛma Belemgbunlililɛ Gyima Sukulu mɔɔ lumua. Bɛzuzule edwɛkɛ ɛhye anwo wɔ sukulu ne anu, “Bɛboa Bɛ Ngoko Ngoko.” Bɛzile mediema zɔhane mɔ adua kɛ “bɛyɛ ngyehyɛleɛ bɛhɔkpɔla nolobɔlɛma wɔ bɛ azua nu.” Mɔɔ bɛzuzule nwolɛ la hilele ndenle ngakyile mɔɔ mboaneneavolɛma bahola alua zo amaa ɛkpɔlalɛ ɛhye amaa anwosesebɛ la. Wɔ 1966, bɛbɔle Belemgbunlililɛ Gyima Sukulu mɔɔ bɛyɛ ye fofolɛ la abo. Bɛzuzule edwɛkɛtile, “Nvasoɛ Mɔɔ Wɔ Ɛkpɔkpɔlalɛ Gyima Ne Azo” la anwo. Duzu edwɛkɛtitile a ɛnee wɔ zɔhane debiezukoalɛ ne anu a? Ɔwɔ kɛ menli mɔɔ bɛli ɔ nyunlu la “boa maa bɛnea Nyamenle mboane ne wɔ mekɛ mɔɔ bɛmbu bɛ nye bɛngua bɛdabɛ mumua ne bɛ abusua nee bɛ daselɛlilɛ zo a.” Bɛyɛ mgbanyima sukulu dɔɔnwo kenlensa ye. Duzu a ɛvi ndetelɛ mɔɔ Gyihova ahyehyɛdeɛ ne fa maa dahuu la anu ɛra a? Ɛnɛ, mediema apenle dɔɔnwo mɔɔ bɛfɛta na bɛsonle kɛ sunsum nu mboaneneavolɛma la wɔ Keleseɛne asafo ne anu.

Belemgbunlililɛ Gyima Sukulu wɔ Philippines, 1966

18. (a) Ɛzonlelilɛ kpole boni a bɛva bɛwula mgbanyima asa a? (b) Duzu ati a Gyihova nee Gyisɛse anye die asafo nu mgbanyima mɔɔ bɛyɛ gyima ɛsesebɛ la anwo ɛ?

18 Gyihova ɛlua Belemgbunli Gyisɛse anwo zo ɛva ngyehyɛleɛ mɔɔ bɛfa bɛboa mgbanyima la ɛzie ɛkɛ amaa bɛayɛ gyima kpole mɔɔ la bɛ nwo zo la. Yemɔ a le boni? Amaa bɛali Nyamenle mboane ne anyunlu wɔ mekɛ ɛhye mɔɔ anu yɛ se tɛla biala wɔ alesama tetedwɛkɛ nu la anu. (Ɛfɛ. 4:11, 12; 2 Tem. 3:1) Gyihova nee Gyisɛse lɛ ɛlɔlɛ kpole maa mgbanyima mɔɔ yɛ gyima ɛsesebɛ la ɔluakɛ mediema ɛhye mɔ di Ngɛlɛlera ne anu folɛdulɛ ɛhye azo: “Bɛnlea mboane ekpunli ne mɔɔ Nyamenle ɛva ɛwula bɛ sa nu la boɛ . . . bɛmmatwenlehwenle bɛ bo aze. Bɛyɛ gyima kɛ bɛkulo kɛ bɛsonle la ati ɔ . . .  na bɛpɛ kilemunli kpalɛ bɛmaa mboane ne ɛlua zo.” (1 Pita 5:2, 3) Bɛmaa yɛzuzu ndenle nwiɔ mɔɔ maa Keleseɛne mboaneneavolɛma yɛ neazo maa mboane ne na bɛmaa anzondwolɛ nee anyelielɛ ba asafo ne anu la anwo.

Kɛzi Mgbanyima Nea Nyamenle Mboane Ne Ɛnɛ La

19. Kɛzi yɛte nganeɛ wɔ mgbanyima mɔɔ bɛ nee yɛ kɔ daselɛlilɛ la anwo ɛ?

19 Mɔɔ lumua, mgbanyima nee asafo ne anu amra bɔ nu yɛ gyima. Edwɛkpa kɛlɛvolɛ Luku hanle vanenle Gyisɛse anwo kɛ: ‘Ɔhɔkpɔsale azua nee namunamu zo na ɔbɔle Edwɛkpa ne mɔɔ fane Nyamenle Belemgbunlililɛ ne anwo la nolo. Ɛdoavolɛma bulu nee nwiɔ ne nee ye hɔle.’ (Luku 8:1) Kɛmɔ Gyisɛse nee ye ɛzoanvolɛma ne bɔle nu hanle edwɛkɛ ne la, zɔhane ala a mgbanyima mɔɔ yɛ neazo kpalɛ ɛnɛ la nee bɛ mediema diedima yɛ daselɛlilɛ gyima ne bɔ nu a. Bɛnwu ye kɛ saa bɛyɛ zɔ a, ɔboa asafo ne sunsum nu boɛlilɛ. Kɛzi asafo ne anu amra nwu mgbanyima ɛhye mɔ ɛ? Jeannine, adiema raalɛ bie mɔɔ wɔ ye ɛvolɛ 80 anu la ka kɛ: “Saa me nee asafo nu kpanyinli bie dua daselɛlilɛ nu a ɔmaa menyia adenle me nee ye bɔ adawu na menwu ye kpalɛ.” Steven, adiema nrenya bie mɔɔ wɔ ye ɛvolɛ 30 anu la ka kɛ: “Saa asafo nu kpanyinli bie nee me yɛ azua nu daselɛlilɛ gyima ne a, mete nganeɛ kɛ ɔkpondɛ kɛ ɔboa me. Moalɛ zɛhae mɔɔ me sa ka ye la maa me nye die kpalɛ.”

Kɛmɔ mboaneneavolɛ kɔkpondɛ boane mɔɔ ɛminli la, zɔhane ala a mgbanyima bɔ mɔdenle kɔkpondɛ menli mɔɔ ɛyɛ bɛtɛɛ la

20, 21. Kɛzi asafo nu mgbanyima bahola azukoa mboaneneavolɛ ne mɔɔ wɔ Gyisɛse ɛrɛlɛ ne anu la ɛ? Maa neazo. (Eza nea ɛlɛka “ Dapɛne Dapɛne Ɛkpɔlalɛ Mɔɔ Zole Ma.”)

20 Mɔɔ tɔ zo nwiɔ, Gyihova ahyehyɛdeɛ ne ɛtete asafo nu mgbanyima kɛ bɛdwenle menli mɔɔ bɛyɛ bɛtɛɛ wɔ sunsum nu la anwo. (Hib. 12:12) Duzu ati a ɔwɔ kɛ mgbanyima boa menli ɛhye mɔɔ bɛyɛ bɛtɛɛ wɔ sunsum nu la ɛ, na kɛzi ɔwɔ kɛ bɛyɛ ye ɛ? Gyisɛse ɛrɛlɛ ne mɔɔ fane mboaneneavolɛ nee boane ne mɔɔ minlinle anwo la bua kpuyia ne. (Bɛgenga Luku 15:4-7.) Mɔɔ mboaneneavolɛ ne mɔɔ wɔ ɛrɛlɛ ne anu la nwunle kɛ boane ko ɛminli la, ɔkpondɛle ye kɛ asɛɛ yemɔ angomekye a ɔlɛ ye a. Kɛzi asafo nu mgbanyima sukoa mboaneneavolɛ ne neazo ne ɛ? Kɛmɔ boane ne mɔɔ minlinle la sonle bolɛ maa mboaneneavolɛ ne la, zɔhane ala a Nyamenle menli mɔɔ bɛyɛ bɛtɛɛ wɔ sunsum nu la sonle bolɛ maa mgbanyima ne mɔ a. Bɛbu awie mɔɔ ɛyɛ bɛtɛɛ mɔɔ bɛboa ye la kɛ boane mɔɔ ɛminli a, bɛmbu ye kɛ bɛlɛsɛkye bɛ mekɛ. Yeanga ye zɔ, kɛmɔ mboaneneavolɛ ne ‘kɔkpondɛ ko ne toonwo kɔkpula kɛ ɔkɛnwu ye la,’ zɔhane ala a mgbanyima dumua kɔkpondɛ menli mɔɔ ɛyɛ bɛtɛɛ la na bɛboa bɛ a.

21 Mɔɔ mboaneneavolɛ ne mɔɔ wɔ ɛrɛlɛ ne anu nwunle boane ne la, duzu a ɔyɛle a? Ɔmaa ye zo bɛtɛɛ, “ɔfa ye ɔto ɔ kɔme zo” na ɔfa ye ɔkɔboka mboane mɔɔ ɛha la anwo. Zɔhane ala a edwɛkɛ mɔɔ asafo nu kpanyinli bie bavi ye ahonle nu aha la bamaa awie mɔɔ ɛyɛ bɛtɛɛ wɔ sunsum nu la anwosesebɛ na yeaboa ye yeamaa yeazia yeara asafo ne anu a. Ɛhye a boale Victor, adiema nrenya bie mɔɔ wɔ Africa mɔɔ gyakyile debiezukoalɛ ɛhɔlɛ la a. Ɔ se: “Wɔ ɛvolɛ mɔtwɛ mɔɔ menyɛle bɛtɛɛ la anu, mgbanyima hɔle zo bɔle mɔdenle kɛ bɛboa me.” Duzu titile a hanle ye a? Ɔkile nu kɛ: “Kenle ko John, asafo nu kpanyinli bie mɔɔ me nee ye hɔle Adekpakyelɛ Ɛzonlenlɛ Sukulu la rakpɔlale me, na ɔvale nvoninli ne mɔ mɔɔ ɔhyele wɔ mekɛ mɔɔ yɛkɔ sukulu ne la ɔhilele me. Ɔmanle mengakyele anyelielɛ ninyɛne dɔɔnwo mɔɔ manle me nwo lɔle anyelielɛ mɔɔ ɛnee melɛ wɔ mekɛ mɔɔ ɛnee mesonle Gyihova la.” John rakpɔlale ye hɔle la, yeangyɛ Victor ziale rale asafo ne anu. Ɛnɛ ɔsonle kɛ adekpakyelɛnli bieko. Nɔhalɛ nu, asafo nu mgbanyima mɔɔ bɛdwenle yɛ nwo la maa yɛ nye die kpole.​—2 Kɔl. 1:24. b

Anyuhɔlɛ Maa Koyɛlɛ Mɔɔ Wɔ Nyamenle Menli Avinli La Anu Mia

22. Kɛzi tenleneyɛlɛ nee anzondwolɛ maa koyɛlɛ mɔɔ wɔ Keleseɛne asafo ne anu la anu mia ɛ? (Eza nea ɛlɛka “ Ɔzinle Yɛ Nwo.”)

22 Kɛmɔ yɛlumua yɛnwu ye la, Gyihova hanle kɛ tenleneyɛlɛ nee anzondwolɛ bahɔ ɔ nyunlu ngyikyi ngyikyi wɔ Nyamenle menli ne avinli. (Aye. 60:17) Subane nwiɔ ɛhye maa koyɛlɛ mɔɔ wɔ asafo ne mɔ anu la anu mia. Wɔ ndenle boni azo? Mɔɔ fane tenleneyɛlɛ nwo la, “Nyamenle ne le [Gyihova] kokye ala.” (Mɛla 6:4) Ye tenlene ngyinlazo ne mɔ ɛnle ngakyile ɛnvi asafo ne mɔ mɔɔ wɔ maanle ko anu la nee asafo ne mɔ mɔɔ wɔ maanle gyɛne nu la anwo. Ye ngyinlazo mɔɔ fane kpalɛ nee ɛtane nwo la le ko, na ɔ muala le ko wɔ ‘nwuanzanwuanzama asafo ne amuala anu.’ (1 Kɔl. 14:33) Yemɔti saa asafo bie fa Nyamenle ngyinlazo ne mɔ di gyima a, yɛɛ bɛbanyia anyuhɔlɛ a. Mɔɔ fane anzondwolɛ nwo la, yɛ Nyamenle ne kpondɛ kɛ yɛnyia anzondwolɛ wɔ asafo ne anu na eza ‘yɛkpondɛ anzondwolɛ.’ (Mat. 5:9) Ɛhye ati “yɛyɛ ninyɛne mɔɔ fa [anzondwolɛ] ba” la. Yɛdumua kɛ yɛbaziezie edwɛkɛ mɔɔ ɔdwu mekɛ ne bie a ɔba yɛ avinli la. (Wulo. 14:19) Wɔ adenle ɛhye azo, ɛnee yɛlɛmaa anzondwolɛ nee koyɛlɛ adɛnla yɛ asafo ne anu.​—Aye. 60:18.

23. Kɛ Gyihova azonvolɛ la, duzu a yɛ nye die nwo ɛnɛ a?

23 Mɔɔ Ɛzinzalɛ Arane ne bɔle asafo nu kpanyinli ngyehyɛleɛ ne nolo wɔ November 1895 la, mediema mrenya mɔɔ ɛzonlelilɛ la bɛ nwo zo la vile ahonle nu hanle mɔɔ bɛ nye la ye ade la. Duzu ɔ? Bɛyɛle nwolɛ asɔne yɛɛ ɛnee bɛ kunlu a anrɛɛ zɔhane ahyehyɛdeɛ ne anu ngyehyɛleɛ fofolɛ ne baboa Nyamenle menli amaa “bɛabɔ nu wɔ diedi ne anu ndɛndɛ.” Saa yɛto yɛ nye yɛ nzi a, yɛ nye die kɛ nzenzaleɛ mɔɔ Gyihova ɛlua yɛ Belemgbunli ne azo ɛyɛ ye ngyikyi ngyikyi wɔ neavolɛ gyima ne anu la amgba ɛmaa yɛ ɛzonlenlɛ nu koyɛlɛ ne anu ɛmia a. (Edw. 99:4) Ɛhye ati ɛnɛ, Gyihova menli mɔɔ wɔ ewiade amuala la di fɛlɛko wɔ mekɛ mɔɔ yɛ muala ‘yɛyɛ adwenle ko,’ ‘yɛbɔ yɛ ɛbɛla ko’ na ‘yɛbɔ nu yɛsonle’ ‘anzondwolɛ Nyamenle’ ne la.​—2 Kɔl. 12:18; bɛgenga Zɛfanaya 3:9.

a Bɛhɛlɛle mɔɔ bɛnyianle bɛvile neɛnleanu zɔhane anu la wɔ Aid to Bible Understanding neɛnleanuyɛlɛ buluku ne anu.

b Nea edwɛkɛ, “Asafo Nu Mgbanyima ‘Boa Maa Yɛ Nye Die,’” mɔɔ wɔ January 15, 2013, Ɛzinzalɛ Arane ne anu la.