Twende kovidio oini

Twende komurya

EKONDWA 13

Ovazuvarise vOuhona va twara otjiposa tjawo kotjombanguriro

Ovazuvarise vOuhona va twara otjiposa tjawo kotjombanguriro

ONDANDO YEKONDWA NDI

Otja Jesus pa kwizika, otjiungura tjovakongorere ve tja pirukirwa i ozohoromende novanane vozongamburiro

1, 2. (a) Ovanane vozongamburiro va toṋa okutjita tjike koviungura vyokuzuvarisa, nungwari ovaapostele va tjita vi? (b) Ongwaye ovaapostele tji va panḓa okuyandja ombakatwi kerakiza rokuisa okuzuvarisa ombuze ombwa?

 OUSUPI kombunda yaPentekoste yombura ndji 33, ombongo yOvakriste otji ya zikwa moJerusalem. Satan aa munu kutja indwi ooruveze oruwa rwokuwira ombongo yOvakriste ndji. Eye u vanga okuyandeka ombongo ngunda ai hiya hara omasa. Satan wa hakahana okurundurura oviṋa momuano mbwa hinga ovanane vozongamburiro okutjaera otjiungura tjOuhona tjokuzuvarisa. Nungwari ovaapostele va kayenda komurungu okuzuvarisa nouvanḓe nu ovarumendu novakazendu ovengi va “kambura mu Muhona.”—Oviung. 4:18, 33; 5:14.

Ovaapostele va yoroka tjinene “orondu Ndjambi tjinga e ve vara kutja owo va pwa pokutatumisirwa mena raJesus”

2 Otjiṋa hi tja pindikisa ovapirukire mba, nu otjikando hi va yumba ovaapostele mondeko. Posi yokutja mokati kouṱuku omuengeli waJehova wa paturura omivero vyondeko, nu menyunguhuka ovaapostele va uta okuzuvarisa rukwao! Owo va kamburwa rukwao nave twarewa komurungu wovahonapare, mba kuminina ovaapostele kutja va teya erakiza rokuisa okuzuvarisa ombuze ombwa. Ovaapostele va zira nave tja: “Omundu wa sokukara nonḓuviro ku Ndjambi komeho yokukara nonḓuviro kovandu.” Ovanane va ṱomazenge tjinene nga tji va vanga “okuzepa ovaapostele.” Nungwari moruveze rwouzeu ndwo, Gamaliel, ngwa ri onongo yOmatwako nu ngwa yozikirwe i otjiwaṋa atjihe wa rakiza ovanane mbo na tja: ‘Takamiseye . . . Me mu raere kutja mu ze ko kovarumendu mbo, nu mu ve ese ve yende.’ Ovahonapare mbo va zuva ku Gamaliel nave isa ovaapostele kutja ve yende. Ovarumendu ovaṱakame mbo va tjita vi? Nokuhina okutira owo va kayenda komurungu “okuhonga ovandu nokuzuvarisa Ombuze Ombwa yokutja Jesus ongu ri Kristus.”—Oviung. 5:17-21, 27-42; Omiano 21:1, 30.

3, 4. (a) Omuano uṋe Satan mbwa ungurisa oure wozombura ozengi nondoṋeno okuwira ovakarere vaMukuru? (b) Matu konḓonona tjike mekondwa ndi na yevari ngu maye kongorere ko?

3 Otjiposa ho tji tja vaza kotjombanguriro mombura ndji 33, ya ri otjikando otjitenga ombongo yOvakriste okumuna omapirukiro okuza kouvara nungwari kari omasenina. (Oviung. 4:5-8; 16:20; 17:6, 7) Kundino, Satan ngamba u hinga ovapirukire vomerikotameneno wouatjiri okutunduuza ovanauvara kutja ve tjaere oviungura vyetu vyokuzuvarisa. Ovapirukire mba va kuminina ovakarere vaMukuru kutja ve teya oveta momiano omingi pekepeke. Omuano umwe mu twa kumininwa, owokutja tu kurungisa otjiwaṋa poo tu eta onyungunyungu motjiwaṋa. Warwe owokutja oweṱe ovandu mbe pirukira ohoromende, nokutja oweṱe ovarandise. Moruveze orusemba, ovakambure ovakwetu va ya kotjombanguriro okuraisa kutja omakumininino ngo kauatjiri. Koviposa mbi kwa kongorera tjike? Ozondyero zotjombanguriro nḓa tjitwa ozombura nḓa kapita ze ṱuna vi kove ndino? Ngatu tare kutja oviposa tjiva vya vatera vi ‘mokuyeura ombuze ombwa mombanguriro nokuhongonona ouatjiri.’—Fil. 1:7.

4 Mekondwa ndi, matu twara ombango komuano mbu twa rwira ousemba wetu wokuzuvarisa ombuze ombwa. Omakondwa 2 ngu maye kongorere ko maye katara koviposa tjiva mbi twa twara kotjombanguriro, otjozongondjero zokutja atu ha kara norupa moviṋa vyouye nokutja tu ṱakame momirari vyOuhona.

Ovaete vonyungunyungu poo ovakuramene po ovaṱakame vOuhona waMukuru?

5. Komaandero wozombura nḓa 1930, ongwaye ovazuvarise vombuze yOuhona tji va kamburwa, nu ondyero iṋe ndja tjitwa i imba mbaave hongorere ovakarere vaMukuru?

5 Momaandero wozombura nḓa 1930, ovandu movihuro na motukondwa atuhe twOmahi Omakutasane waAmerika va kondja okuṋiṋikiza Ovahongonone vaJehova kutja ve pahe ousemba poo ombapira yousemba wokuzuvarisa ombuze ombwa. Nungwari ovakambure ovakwetu kavena pu va paha ozombapira zousemba. Ombapira yousemba i yenena okurundururwa, nu owo aave kambura kutja kape nohoromende ndji nousemba wokupirukira erakiza raJesus rokutja Ovakriste ngave zuvarise ombuze yOuhona. (Mar. 13:10) Kunao, ovazuvarise ovengi vombuze yOuhona va kamburwa. Imba mbaave hongorere otjira tjaJehova va toorera ko omikambo kotjiṋa hi nave utu okuripurira okuyenda kotjombanguriro. Owo va ri nonḓero yokuraisa kouvara kutja omukambo wawo wokutjaera Ovahongonone vaJehova kutja ave ha ungurisa ongamburiro yawo noupaturuke, yari pendje yoveta. Nu mombura ndji 1938, pa tjitwa otjiṋa tji tja tjita kutja otjiposa hi tji rire tjimwe tjoviposa ovinanḓengu tjinene. Pa tjitwa tjike?

6, 7. Eṱunḓu raCantwell ra tjitwa tjike?

6 Oritjavari muhuka omunene tji ya ri 26 ku Kozonyanga 1938, Mbuti Newton Cantwell, wotjiwondo tjozombura 60; nomukazendu we, Esther; novazandu vawo Henry, Russell, na Jesse, nowo avehe mba ri ovakandjira vapeke, va toora ouyenda weyuva rimwe wokukazuvarisa motjihuro tjaNew Haven, Connecticut. Owo ve rirongerisire okukakara orure kombanda yanao. Omena ratjike? Owo va rora okukamburwa povikando ovingi rukuru, okutja aave tjiwa kutja mape ya ave kamburwa rukwao. Posi yokutja otjiṋa hi katji kozere onḓero yawo yokukazuvarisa ombuze yOuhona. Owo va ya novihauto vivari koNew Haven. Mbuti Newton wa hinga ohauto yeṱunḓu ma rondisa omambo nozongramafona, nu Henry ngwa ri nozombura 22 wa hinga ohauto ku kwa twirwe ozombako. Nu tjiri, otja tjaave undjire ko, kombunda yozoiri ozonḓiṱi owo va tjaerwa i oporise.

7 Russel ngwa ri nozombura 18 ongwa kamburwa omutenga, okuzambo oNewton na Esther. Jesse ngwa ri nozombura 16 aa tarere okuza kokure ngunda ovanene ve nerumbi re amave twarewa i oporise. Henry wa ri ama zuvarisa momunda warwe motjihuro ho, okutja Jesse wa isirwe erike. Nungwari eye wa toora ongramafona ye na kayenda komurungu okuzuvarisa. Ovarumendu vevari Ovakatolika va yandjera Jesse okunyanda ehungi raMbuti Rutherford nda ri nepu rOtjiingirisa ndi “Ovanavita.” Nungwari otja tjaave puratene kehungi ndo, owo va pindika tjinene nga tji va vanga okutona Jesse. Noupore Jesse wa kayenda okuzapo pu wo, nungwari tjimanga okuzambo, omuporise we mu tjaera. Okutja Jesse korusenina wina wa kakamburwa. Oporise kaina pu ya vera Sisi Cantwell, posi yokutja ya vera Mbuti Cantwell novazandu ve. Nungwari owo ve risuta nave piti meyuva otjingero.

8. Ongwaye otjombanguriro tji tja muna kutja Jesse Cantwell u nondjo yokueta onyungunyungu?

8 Omieze omiṱiṱi kombunda yanao, mu Ndengaṋi 1938, eṱunḓu raCantwell ra ya kotjombanguriro moNew Haven. Mbuti Newton, Russell na Jesse va paterwa mondeko mena rokuningira ovimariva kovandu nokuhina ombapira yousemba. Nandarire kutja va tjita omaningiriro kOtjombanguriro tjOkombanda tjaConnecticut, Jesse wa munikwa ondjo yokueta onyungunyungu. Omena ratjike? Omena rokutja ovarumendu vevari Ovakatolika mba puratena kehungi raMbuti Rutherford va yandja omahongononeno motjombanguriro wokutja ehungi ndo ra zunḓa ongamburiro yawo nokuvepindikisa. Mozongondjero zokupirura ondyero yotjombanguriro, ovarumendu ovakambure mbaave hongorere otjira tjaJehova va tjita omaningiriro kOtjombanguriro tjaAmerika tjOkombanda, tji tja ri otjombanguriro tjokombandambanda mehi.

9, 10. (a) Otjombanguriro tjaAmerika tjOkombanda tja tjita ondyero iṋe ohunga notjiposa tjeṱunḓu raCantwell? (b) Ondyero ndjo i tu vatera vi ndino?

9 Okuza momayuva 29 ku Seninarindi 1940, Omupangure wOkombanda Charles E. Hughes novapangure varwe 8 va puratena komapu nga yandjwa i Mbuti Hayden Covington, ngwa ri ohahende yOvahongonone vaJehova. a Indu ohahende ndjaai kuramene po otjihuro tjaConnecticut tji ya yandja omapu nga otjomuano wokukondja okuraisa kutja Ovahongonone ovandu mbe eta onyungunyungu, omupangure umwe wa pura na tja: “Katjiperi kutja ombuze Kristus Jesus ndjaa zuvarisa wina kaai yakurwa momayuva we?” Ohahende ndjaai kuramene po otjihuro ya zira nai tja: “Otjiperi, nu tji me zemburuka nawa mbi mba lesa mOmbeibela, oyo wina i hungira imbi mbya tjitwa ku Jesus mena rokutja aa zuvarisa ombuze ndjo.” Imbwi tjiri wa ri ouatjiri oukahu! Nokuhina okutjiwa, ohahende aai vara Ovahongonone otja mbe ri munda waJesus nai twa ohoromende kuna imba mbe mu zepa. Momayuva 20 ku Kambundu 1940, otjOmbanguriro atjihe tja yakura kutja Ovahongonone kave nondjo.

Hayden Covington (komurungu, pokati), Glen How (komamuho), na varwe mbu mave piti motjombanguriro kombunda yondoṋeno ndji va ri na yo

10 Ongwaye ondyero yOtjombanguriro ndji tji ya ri oyapeke? Ondyero ndji ya tjita kutja ovandu avehe ve kare nouyara wokukara nongamburiro yawo oveni nokuhina ohoromende ngamwa ndji mai ve tjaere. Tjarwe Otjombanguriro katjina pu tja muna kutja ongaro yaJesse “i noumba mbu mai eta kombwaneno yotjiwaṋa.” Kunao, ondyero ndjo ya raisa oukahu kutja Ovahongonone vaJehova kavandu mbe tunduuza ohaṋi poo onyungunyungu mokati kotjiwaṋa. Indji tjiri yari ondoṋeno ohimise kovakarere vaMukuru! Eṱe kundino tu muna vi ouwa mondoṋeno ndji? Omuhongonone waJehova ngu ri Ohahende wa tja: “Ousemba wokukara nongamburiro yetu nokuhina okutira okutjaerwa momiano mbi he ri vyokotjiveta, ku tu vatera okukara norupa momahandjauriro wombuze yomaundjiro ku varwe momaturiro wetu.”

Ovapirukire vohoromende poo ovazuvarise vouatjiri?

Okambapira nga Quebec’s Burning Hate for God and Christ and Freedom Is the Shame of All Canada

11. Ovakambure ovakwetu moKanada va kara nomazuvarisiro waye wapeke, nu omena ratjike?

11 Mozombura nḓa 1940, Ovahongonone vaJehova moKanada va muna omapirukiro omanene. Kunao, mombura ndji 1946, otjomuano wokutjivisa otjiwaṋa kutja kave nouyara wokuzuvarisa rukwao, ovakambure ovakwetu mehi ndo va kara nomazuvarisiro wapeke womayuva 16 mu va handjaura okambapira nga Quebec’s Burning Hate for God and Christ and Freedom Is the Shame of All Canada. Okambapira komikuma 4 nga katjivisa ohunga nomuano ovahonge vozongamburiro maave tunduuza ovandu okutupirukira, nondatumisire okuza kovaporise noutwe okuza kovimbumba vyovandu mbwaau tjitwa kovakambure ovakwetu morukondwa rwaQuebec. Oko ka tja: “Omakamburiro woposyo wOvahongonone vaJehova ye kayenda komurungu. Pe nomakumininino ape 800 nga hungama Ovahongonone vaJehova moMontreal Otjinene.”

12. (a) Omahandjauriro wokambapira ya ṱuna vi kovapirukire vovakarere vaMukuru? (b) Ovakambure ovakwetu va kumininwa kutja va tjita tjike? (Wina tara komambo wokehi.)

12 Omunane wotjihuro tjaQuebec wena Maurice Duplessis, aa ungura ku novanane vOkereka yOkatolika, nowo va toorera ko omikambo kokambapira ngo nave tja mave rwisa Ovahongonone vaJehova “movita vyokuhina ombinḓu komutima.” Omakumininino wawo ya yeruruka okuza 800 nga 1 600. Omukazendu omukandjira umwe wa tja: “Ovaporise ve tu kambura povikando ovingi tjinene nga tjaatu ha yenene okuvara ovikando mbi twa kamburwa.” Ovahongonone mba kamburwa amave handjaura oumbapira mbwo va munikwa ondjo yokupitisa “omambo nge tunduuza ovandu okupirukira ohoromende.” b

13. Oouṋe mba ri ovatenga okukumuninwa kutja ve tunduuza ovandu okupirukira ohoromende, nu otjombanguriro tja tjita ondyero iṋe ohunga notjiṋa hi?

13 Mombura ndji 1947, Mbuti Aimé Boucher novanatje ve ovakazona Gisèle, wozombura 18, na Lucille, wozombura 11, omba ri ovatenga okupangurwa motjombanguriro nondjo yokutunduuza omapirukiro wohoromende. Owo va handjaura okambapira nga Quebec’s Burning Hate popezu nofarama yawo mozondundu nḓe ri komanene wotjihuro tjaQuebec, posi yokutja ya ri ouzeu okumuna kutja owo tjiri mape ya ave rire ovandu mbe tunduuza onyungunyungu. Mbuti Boucher wa ri omurumendu omurisusuparise nu wombepo ombore ngwaa ṱakamisa okafarama ke, nu povikando tjiva aa i kotjihuro nokatemba koukambe. Posi yokutja, eye neṱunḓu re va muna ondatumisire ndja tamunwa mokambapira ngo. Omupangure ngwaa kayendisa otjiposa hi motjombanguriro nu ngwa tondere Ovahongonone, wa panḓa okuyakura omapu ngu maye raisa kutja eṱunḓu raBoucher kara ri nondjo. Moruveze rwanao eye wa yakura omakumininino wokutja okambapira nga aake tunduuza ovandu okupirukira ohoromende nokutja eṱunḓu raBoucher ri nondjo. Okutja oumune womupangure wa ri mbwi: Okuhungira ouatjiri ouposyo! Aimé na Gisèle va tuwa mondeko nondjo yokutja ovapirure vohoromende, nu nandarire Lucille ngwa ri omuṱiṱi wa paterwa mondeko oure womayuva yevari. Ovakambure ovakwetu va tjita omaningiriro kOtjombanguriro tjaKanada tjOkombanda, tji tja ri otjombanguriro tjokombandambanda, notjo tja yakura okuzuva otjiposa hi.

14. Ovakambure ovakwetu moQuebec va kayenda komurungu okutjita vi nandarire kutja aave pirukirwa?

14 Ngunda amave undju otjiposa hi, ovakambure ovakwetu moQuebec va kayenda komurungu okuzuvarisa ombuze yOuhona nouvanḓe nandarire kutja aave pirukirwa nokuwirwa momuano omuvi tjinene, nu potuingi va kara nondoṋeno ohimise. Mozombura 4 kombunda yokukara nomazuvarisiro wapeke wokuhandjaura okambapira ngo mombura ndji 1946, otjivaro tjOvahongonone vaJehova moQuebec tja yeruruka okuza kovandu 300 nga kovandu 1 000! c

15, 16. (a) Otjombanguriro tjaKanada tjOkombanda tja tjita ondyero iṋe ohunga notjiposa tjeṱunḓu raBoucher? (b) Ondoṋeno ndji va muna ya ṱuna vi kovambure ovakwetu novandu varwe?

15 Mu Ngarano 1950, Otjombanguriro atjihe tjaKanada tjOkombanda tji tja zikamene movarumendu 9 ozohahende, tja zuva otjiposa tjaAimé Boucher. Omieze 6 kombunda yanao tji ya ri 18 ku Tjitarazu 1950, Otjombanguriro tja toorora omunda wetu. Omena ratjike? Mbuti Glen How ngwa ri ohahende yOvahongonone vaJehova, wa kahurura kutja Otjombanguriro tja kupasana ku nomambo wovahongonone vaJehova wokutja “omapirukiro wohoromende” ye hepa omatunduuziro woutwe poo okusekamena ohoromende. Posi yokutja, okambapira ketu “kaake tunduuza oviṋa otja imbyo, nungwari kahungira oviṋa eṱe mbi tu nouyara okuhungirira ko otja kotjiveta.” Mbuti How wa weza komurungu na tja: “Ami mbe rimunina omuini omuano Jehova mbwe tupa ondoṋeno.” d

16 Ondyero yOtjombanguriro tjOkombanda tjiri ya ri ondoṋeno ohimise kOuhona waMukuru. Oyo ya tjita kutja oviposa imbi ovyarwe 122 ohunga nOvahongonone vaJehova moQuebec vi pandjare, mu va kumininwa kutja ovapirukire vohoromende. Ondyero yOtjombanguriro ndji wina ya yandja ouyara kovature vaKanada na Britanje okuyandja oumune wawo ohunga nohoromende. Ondoṋeno ndji ya tjita kutja okereka ai ha wire otjihuro tjaQuebec, nu momuano mbwo ai tjiti kutja otjihuro tjaQuebec atji ha wire Ovahongonone vaJehova rukwao. e

Ovarandise poo ovazuvarise vOuhona waMukuru?

17. Ozohoromende tjiva ze kondja vi okutjaera oviungura vyetu vyokuzuvarisa?

17 Otja Ovakriste varukuru, Ovahongonone vaJehova ndino wina kave ri otja ovandu ovengi “mbe muna otjimariva mokuzuvarisa embo raNdjambi.” (Lesa 2 Ovakorinte 2:17.) Posi yokutja ozohoromende ze kondjisa okutjaera oviungura vyetu mokutwapo omirari mbi notjiṋa nozongetjefa. Ngatu tare koviposa vivari mbyaavi tjama nepu rokutja Ovahongonone vaJehova hapo ovarandise poo ovazuvarise vombuze.

18, 19. Ovanauvara moDenmark va kondja vi okutjaera oviungura vyokuzuvarisa?

18 ODenmark. Metenga raSeninaṋi 1932, pa zikamisiwa omurari mbwaau tjaere omarandisiro womambo nokuhina ombapira yousemba. Nungwari, ovakambure ovakwetu mba kavena pu va tjita omaningiriro wozombapira zousemba. Eyuva ependukirwa ovazuvarise 5 va uhara amave zuvarisa eyuva arihe moRoskilde, otjihuro tji tja ri ozokilometa 30 koutokero wotjihuro tjaCopenhagen. Pomaandero weyuva ndo omuzuvarise umwe wena August Lehmann kaa munika. Eye tjandje wa kamburwa mena rokutja aa randisa oviṋa nokuhina ombapira yousemba.

19 Tji ya ri 19 ku Tjitarazu 1932, August Lehmann wa ya kotjombanguriro. Eye wa raera otjombanguriro kutja aa yandja omambo ngu maye tjama nOmbeibela kovandu nungwari kaa randisa. Otjombanguriro tja kupasana kuna ye. Notjo tja tja: “Omukumininwa ngwi . . . u noviungura vye vyokurihupisa omuini, neye kena pa muna ombatero yotjimariva nu nandarire kari nonḓero yokumuna ombatero otja indjo, nungwari moruveze rwanao eye wa ungurisa ovimariva ovingi moviungura vye mbi.” Otjombanguriro tja raisa kutja otjiungura tjaLehmann “kamaatji varwa otjongetjefa.” Posi yokutja ovapirukire vovakarere vaMukuru ve rimanenene kutja mave tjaere oviungura vyokuzuvarisa mehi arihe. (Eps. 94:20) Ohahende ndjaai kuramene po ovapirure votjiungura tjokuzuvarisa ya tjita omaningiriro kOtjombanguriro tjOkombanda mehi ndo. Ovakambure ovakwetu va toorera ko omikambo viṋe kotjiṋa hi?

20. Otjombanguriro tjaDenmark tjOkombanda tja tjita ondyero iṋe, nu ovakambure ovakwetu va toorera ko omukambo uṋe?

20 Otjivike tjokomurungu wombanguriro yotjiposa hi mOtjombanguriro tjOkombanda, Ovahongonone vaJehova mehi raDenmark arihe va zuvarisa ombuze ombwa pondondo yokombanda. Oritjavari tji ya ri 3 ku Seninaṋi 1933, Otjombanguriro tjOkombanda tja tjivisa ondyero yatjo. Otjo tja kupasana ku nondyero yotjombanguriro tjokehi kutja August Lehmann kena pa teya oveta yehi. Ondyero ndji aai hee kutja Ovahongonone vaJehova nambano mave yenene okuungura otjiungura tjawo noupaturuke. Otjomuano wokuraisa ondangi yawo ku Jehova mena rokuvepa ondoṋeno ndjo, ovakambure ovakwetu va uta okuungura otjiungura hi pondondo yokombanda. Okuza kondyero yOtjombanguriro ndjo, ovakambure ovakwetu moDenmark va yenena okuungura otjiungura tjawo tjokuzuvarisa nokuhina ohoromende ndji mai ve pirura.

Ovahongonone ozombanḓe moDenmark mozombura nḓa 1930

21, 22. Otjombanguriro tjaAmerika tjOkombanda tja tjita ondyero iṋe ohunga notjiposa tjaMbuti Murdock?

21 Omahi Omakutasane waAmerika. MOsondaha tji ya ri 25 ku Tengarindi 1940, omukandjira wena Robert Murdock, Jr., nOvahongonone varwe 7 va kamburwa ngunda amave zuvarisa moJeannette, otjihuro popezu na Pittsburgh, morukondwa rwaPennsylvania. Owo va kamburwa mena rokutja va panḓa okuranda ombapira yousemba wokuyandja omambo kovandu. Tji va tjita omaningiriro kOtjombanguriro tjOkombanda moAmerika, otjo tja itavera okupuratena kotjiposa tjawo.

22 Tji ya ri 3 ku Kambundu 1943, Otjombanguriro tjOkombanda tja tjivisa ondyero yatjo ndja vatera Ovahongonone vaJehova. Otjombanguriro tja pirukira omurari wokukara nombapira yousemba, orondu omurari mbwo aau “ṋiṋikiza ovandu okuverwa mena rotjiṋa tji va pewa ousemba kOveta yEhi.” Otjombanguriro tja raisa kutja oveta yehi i ri posyo “okutjaera ouyara wokupitisa omambo nokutjaera ovandu okukara nongamburiro yawo oveni.” Mokutjivisa oumune wotjingi tjovandu mOtjombanguriro, Ohahende William O. Douglas wa raisa kutja otjiungura tjOvahongonone vaJehova “katji kamburire mo okuzuvarisa uriri; katji hee okuhandjaura omambo ngu maye tjama nOmbeibela movandu uriri. Nungwari otjo tji kamburira mo ovitjitwa mbi aviyevari.” Eye wa weza komurungu na tja: “Ovitjitwa otja imbyo vi sokuvarwa pondondo yokombanda . . . tjimuna okurikotamena mozokereka nomazuvarisiro nge tjitwa mozokereka tji ye varwa pondondo yokombanda.”

23. Ongwaye ondoṋeno onene ndji twa muna mombura ndji 1943 tje ri otjiṋa otjinanḓengu ku eṱe ndino?

23 Ondyero yOtjombanguriro tjOkombanda ndji, ya ri ondoṋeno onene kovakarere vaMukuru. Oyo ya ṋunisa ouatjiri ohunga na eṱe, wokutja oweṱe Ovakriste mbe zuvarisa ombuze nungwari kaweṱe ovarandise. Meyuva otjingero mombura ndji 1943, Ovahongonone vaJehova va taara oviposa 12 moviposa 13 mbi va ri na vyo, nu mu vyo mwa ri ondyero yotjiposa tjaMurdock komurungu wOtjombanguriro tjOkombanda. Ozondyero zotjombanguriro nḓa, zari otjiraisiro otjiwa koviposa mbi twa ri na vyo mozombura ozonḓiṱi nḓa kapita, ohunga na imba mba pirura ousemba wetu rukwao wokuzuvarisa ombuze yOuhona momivanda nokuza kondjuwo nondjuwo.

“Omundu wa sokukara nonḓuviro ku Ndjambi komeho yokukara nonḓuviro kovandu”

24. Indu oviungura vyetu tji vya tjaerwa i ohoromende, tu toorera ko omikambo viṋe?

24 Otjovakarere vaJehova, eṱe tu nondangi tjinene indu ozohoromende tji maze tu pe ousemba wokuzuvarisa ombuze yOuhona noupaturuke. Posi yokutja indu ohoromende tji ya tjaere oviungura vyetu vyokuzuvarisa, eṱe tu rundurura omiano vyetu vyokuzuvarisa uriri natu kayenda komurungu okuzuvarisa momiano ngamwa avihe mu matu yenene. Otja ovaapostele, eṱe tu ‘kara nonḓuviro ku Ndjambi komeho yokukara nonḓuviro kovandu.’ (Oviung. 5:29; Mat. 28:19, 20) Nu wina tu tjita omaningiriro kovyombanguriro kutja vi tu vatere okukara nouyara wokuungura oviungura vyetu. Tara kovihorera vivari.

25, 26. Ovitjitwa viṋe moNicaragua mbya tjita kutja pe kare otjiposa mOtjombanguriro tjaNicaragua tjOkombanda, nu kwa kongorera tjike?

25 ONicaragua. Tji ya ri 19 ku Tjikukutu 1952, omuhindwa nu ngwa ri omuungure woporutavi rwomberoo, Donovan Munsterman wa ya komberoo ndji yakura ovaryange moManagua, tji tji ri otjihuro ohongora. Eye wa rakiziwa kutja nga yende ku Arnoldo García ngwa ri omuhongore pomberoo ndjo. Omuhongore ngwi wa raera Mbuti Donovan kutja Ovahongonone vaJehova avehe moNicaragua va “tjaerwa okuzuvarisa ohunga nongamburiro yawo.” Indu tja purwa kutja omena ratjike tji va tjaerwa, Omuhongore García wa kahurura kutja Ovahongonone vaJehova kave nousemba okuza kOministera yohoromende okuungura oviungura vyawo mbyo, nokutja pa munikwa kutja owo ve norupa mondyero yonḓekasanisiro youini wotjiwaṋa mehi. Nu hapo oowaṋi mbe ve kuminina oviṋa mbi? Ovahonge vokereka yOkatolika.

Ovarumendu ovakambure moNicaragua indu oviungura vyawo tji vya tjaererwe

26 Mbuti Munsterman tjimanga wa tjita omaningiriro koMinistry of Government and Religions na wina kOmunane wehi Anastasio Somoza García, nungwari kena pa muna ombatero. Kunao, ovakambure ovakwetu va rundurura omiano vyawo vyokuzuvarisa. Owo va pata Etuwo rawo rOmerikotameneno nave utu okuworonganena moumbumba ouṱiṱi, va isa okuzuvarisa momivanda vyotjihuro, nungwari ngunda va kayenda komurungu okuzuvarisa ombuze yOuhona. Moruveze otjingerwo va hinda omaningiriro kOtjombanguriro tjaNicaragua tjOkombanda, kutja tji ve vatere okumuna ouyara wokuungura oviungura vyawo. Ozongoramambo za tjivisa ohunga nomaningiriro ngo nu Otjombanguriro tjOkombanda tja itavera okupuratena kotjiposa hi. Kwa kongorera tjike? Tji ya ri 19 ku Ngarano 1953, Otjombanguriro tjOkombanda tja toorora omunda wOvahongonone vaJehova na tji pitisa ondyero yatjo ndji mongorambo. Otjombanguriro tja raisa kutja omatjaerero nga, ya teya oveta ndji yandjera ovandu okuhungira ohunga nongamburiro yawo noupaturuke nokuungurisa omeritjiviro wawo womomutima. Otjo wina tja rakiza ohoromende yaNicaragua kutja i ṱune oupanga wayo ku nOvahongonone vaJehova kutja u kare tjimuna tji wa ri rukuru.

27. Ongwaye ovature vaNicaragua tji va himisirwe i ondyero yOtjombanguriro, nu ovakambure ovakwetu aave vara vi ondoṋeno ndji?

27 Ovature vaNicaragua va himinwe tjinene okumuna kutja Otjombanguriro tjOkombanda tja toorora omunda wOvahongonone vaJehova. Orondu ozombura azehe komurungu wanao nga keyuva ndo, ovahonge vozongamburiro va ri nomasa tjinene ngandu Otjombanguriro tjaatji ha vanga kutja pe kare ombepo ombi pokati kawo. Ovaungure vohoromende wina va ri nomasa tjinene ngandu Otjombanguriro tjaatji ha roro okutjita ozondyero nḓu maze ve pirukire. Ovakambure ovakwetu va ri nongamburiro okuura kutja va muna ondoṋeno ndji mena rokutja Ombara yawo aai ve tjevere, nowo va kayenda komurungu okuzuvarisa ombuze yOuhona.—Oviung. 1:8.

28, 29. Omarundurukiro yeṋe omahimise nga tjitwa moZaire mozombura nḓa 1980?

28 OZaire. Mokati kozombura nḓa 1980, moZaire, nambano ndja rira oDemocratic Republic of Congo, mwa ri Ovahongonone ape 35 000. Kutja ve yenene okutara koviungura vyOuhona mbyaavi kurire ko, orutavi rwomberoo rwa tunga ozomberoo ozombe. Mu Tjitarazu 1985, motjihuro ohongora oKinshasa, mwa ri nomaworonganeno wouye auhe nu ovahongonone 32 000 okuza motupa pekepeke mouye auhe ve urire porutjandja rwomanyando motjihuro hi. Nungwari okuzambo ozongaro zovakarere vaJehova za uta okurunduruka. Pa tjitwa tjike?

29 Mbuti Marcel Filteau, omuhindwa ngwa za koQuebec, tjaKanada, nu ngwa muna omapirukiro moruveze rwouvara waDuplessis aa karere otjomuhindwa moZaire oruveze ndwo. Eye wa hungira imbi mbya tjitwa na tja: “Tji ya ri 12 ku Seninarindi 1986, ovarumendu mbaave hongorere otjira tjaJehova va muna ombapira ndjaai tja ongamburiro yOvahongonone vaJehova moZaire ya tjaerwa kotjiveta.” Omatjaerero nga ya tuwa omunwe kembo i Omunane wehi Mobutu Sese Seko.

30. Okomiti yOrutavi rwOmberoo aai hepa okutoora omukambo uṋe omunene, noyo ya tjita vi?

30 Meyuva ependukirwa oradio yotjiwaṋa ya tjivisa nai tja: “Kamaatu roro okuzuva ohunga nOvahongonone vaJehova [moZaire] rukwao.” Kwa kongorera omapirukiro watjimanga. Omatuwo wOmerikotameneno ya teyewa nu ovakambure ovakwetu va yekwa oviṋa vyawo, ave tuwa mondeko nave tonwa. Nandarire ovanatje vOvahongonone vaJehova va tuwa mondeko. Tji ya ri 12 ku Seninaṋi 1988, ohoromende ya yeka otjira tjetu ouini watjo, nu Ovatjevere vOhoromende va uta okukara porutavi rwomberoo. Ovarumendu ovakambure mbaave hongorere otjiungura tjOvahongonone va tjita omaningiriro kOmunane wehi Mobutu, nungwari kavena pu va muna eziriro. Oruveze ndwo, Okomiti yOrutavi rwOmberoo ya ri aya kuramenwa i omukambo omunene wokutja, “Matu tjiti omaningiriro kOtjombanguriro tjOkombanda poo matu undju kaṱiṱi?” Mbuti Timothy Holmes, ngwa ri omuhindwa nu ngwa ri omuworonganise wOkomiti yOrutavi rwOmberoo oruveze ndwo wa tja: “Eṱe twa undja ku Jehova kutja me tu pe ounongo nomuhunga.” Kombunda yokukumba nokuhungirira kotjiṋa hi, okomiti ndji ya muna kutja karwa ri oruveze rwokurwisa otjiposa ho. Moruveze rwanao, owo va yandja ombango kokuṱakamisa ovakambure ovakwao nokupaha omiano vyokukayenda komurungu notjiungura tjokuzuvarisa.

“Moruveze tji twa ri notjiposa ho, twa muna omuano Jehova ma rundurura oviṋa”

31, 32. Otjombanguriro tjaZaire tjOkombanda tja tjita ondyero iṋe ohimise, noyo ya ṱuna vi kovakambure ovakwetu?

31 Pa kapita ozombura ozengi. Oṋiṋikizire kombanda yOvahongonone ya uta okuyaruka ombunda, nu ehi ra uta okuyandja ombango tjinene kousemba wovandu. Okomiti yOrutavi rwOmberoo ya muna kutja oruveze nambano rwa yenene okurwisa omatjaerero wotjiungura tjawo mokutjita omaningiriro kOtjombanguriro tjaZaire tjOkombanda. Ouṋingandu, Otjombanguriro tjOkombanda tja yakura okupuratena kotjiposa tjawo. Okuzambo, tji ya ri 8 ku Rozonḓu 1993, ozombura ape 7 kombunda yomatjaerero woviungura vyawo, Otjombanguriro tjOkombanda tja raisa kutja ohoromende ya tjinda Ovahongonone momuano omuvi, nu omatjaerero ngo ya yanda. Ripura uriri kutja otjiṋa hi aatji heye tjike! Mokutwa omiinyo vyawo moumba ohahende ya nakaura ondyero ndja tjitwa i omunane wehi! Mbuti Holmes wa tja: “Moruveze tji twa ri notjiposa ho, twa muna omuano Jehova ma rundurura oviṋa.” (Dan. 2:21) Ondoṋeno ndji, ya yanḓiparisa ongamburiro yovakambure ovakwetu. Owo aave munu kutja Ombara Jesus aai ve hongorere okutjiwa kutja oruṋe tji mave sokutoora omikambo.

Ovahongonone moDRC ve nondjoroka, orondu nai ve yenena okurikotamena ku Jehova noupaturuke

32 Mena rokutja omatjaerero woviungura vyOvahongonone vaJehova ya yanda, orutavi rwomberoo nambano aaru yandjerwa okueta ovahindwa, okutunga ozomberoo ozombe nokueta omambo nga zikamena kOmbeibela mehi. f Okumuna omuano Jehova me tjevera ovakarere ve otjiṋa tji tji eta ondjoroka kovakarere ve mouye auhe!—Jes. 52:10.

“Muhona Eye omuvatere wandje”

33. Tji twa tara koviposa tjiva mbi, matu rihongere ko tjike?

33 Okutara koviposa tjiva mbi, ku raisa kutja Jesus wa kara omuṱakame komakwizikiro we indu tja tja: “Ami me mu pe omambo nounongo kutja ape ha ningi omunavita na eṋe nangarire umwe ngu me mu pata momambo poo ngu ma pirukire imbi mbi mamu hungire.” (Lesa Lukas 21:12-15.) Povikando tjiva, Jehova wa tjita kutja pe kare ovandu mbe ri tjimuna Gamaliel kutja ve tjevere ovakarere ve poo wa hinga ovapangure ozombanḓe nozohahende kutja ve kuramene po otjiwaṋa tje motjombanguriro. Jehova wa tjita kutja ovirwise vyovanavita na eṱe vi rire oviṱi. (Lesa Jesaja 54:17.) Omapirukiro kamaaye yandisa oviungura vyaMukuru.

34. Ongwaye ondoṋeno ndji twa muna movyombanguriro tji i ri ohimise? (Wina tara kokaongo nga “ Ondoṋeno ohimise mOvyombanguriro vyOkombanda ya tunduuza oviungura vyokuzuvarisa ombuze yOuhona.”)

34 Ongwaye ondoṋeno ndji twa muna movyombanguriro tji i ri ohimise? Tara komapu nga: Ovahongonone vaJehova kavandu mbe tjiukwa tjinene poo mbe nomasa. Eṱe katu toorora, katu yandja oruvara koviṋa vyopolitika nu katu kondjo okuritjatisa kovanane vopolitika. Nakombanda yanao, otjingi tjetu mba twara oviposa vyawo kovyombanguriro vyokombanda ve varwa ‘otjovandu uriri mbe hi na indu va hongerwe.’ (Oviung. 4:13) Okutja, okuhungira ouatjiri, kape notjiṋa tjaatji sokuhinga ovyombanguriro okutoorora omunda wetu nokupirukira ovanane vozongamburiro ovanamasa novapirukire mopolitika. Nungwari povikando novikando, ovyombanguriro vya toorora omunda wetu! Ondoṋeno yetu movyombanguriro i raisa kutja eṱe tu kayenda ‘komurungu waNdjambi otja ovakarere vaKristus.’ (2 Kor. 2:17) Okutja matu kupasana nomambo womuaapostele Paulus indu tja tja: “Muhona Eye omuvatere wandje, nu hi nokutira ko.”—Hebr. 13:6.

a Otjiposa hi, tji tja ri pokati kaCantwell notjihuro tjaConnecticut, tja ri otjiposa otjitenga moviposa 43 mbya etwa kOtjombanguriro tjaAmerika tjOkombanda. Mbuti Hayden Covington ongwa hongorera ovakambure ovakwao otjohahende yawo. Eye wa ṱa mombura ndji 1978, nu omukazendu we, Dorothy wa karera Jehova nouṱakame ngandu konḓiro ye mombura ndji 2015, tja ri notjiwondo tjozombura 92.

b Omakumininino nga, ya zikamena koveta ndja zikamisirwe mombura ndji 1606. Owo aaye yandjere ovapuratene votjiposa okuvara omundu otjomunandjo ndovazu oviṋa omundu mbi ma hungire mavi tunduuza onyengo, nandarire kutja oviṋa mbi mavi hungirwa ouatjiri.

c Mombura ndji 1950, ovakarere vaJehova 164 ve mu karera moQuebec pu novahongwa vaGilead 63 mba yakura otjiungura tjawo nakombanda yomapirukiro omahimise ngaaye ve undju.

d Mbuti W. Glen How wa ri ohahende ombanḓe okuza kombura ndji 1943 nga 2003 nu wa ungurisa ounongo okurwisa oviposa omasere omengi vyOvahongonone vaJehova moKanada nomahi warwe.

e Tji mo vanga ondjiviro onyingi ohunga notjiposa hi, tara korupa rwOtjiingirisa ndwi “Otjirwa hi katjeṋu, nungwari otjaMukuru,” mokambo nga o-Awake! komayuva 22 ku Kozonyanga 2000 pomukuma 18-24.

f Ovatjevere vOhoromende kombunda va pita morutavi rwomberoo; nungwari pa tungwa orutavi orupe rwomberoo poruveze rwarwe.