1, 2. (a) Inki bantwadisi ya mabundu salaka sambu na kisalu ya kusamuna, kansi nki bantumwa salaka? (b) Sambu na nki bantumwa buyaka kulemfuka na nsiku yina buyisaka kisalu ya kusamuna?

 MAMBU yai salamaka ntangu fioti na nima ya Pantekoti ya mvu 33 T.B.: Dibundu ya Bukristu na Yeruzalemi salaka bamposo fioti mpamba. Satana monaka nde yo vandaka ntangu ya mbote ya kunwanisa dibundu ya Bukristu. Yandi sosaka kufwa yo na ntwala nde yo kuma ngolo. Kukonda kusukinina, Satana yidikaka mambu na mpila nde bantwadisi ya mabundu kubuyisa kisalu ya kusamuna Kimfumu. Kansi, bantumwa landaka na kusamuna na kikesa yonso, mpi babakala ti bankento mingi kumaka “kukwikila na Mfumu.”—Bis. 4:18, 33; 5:14.

² Bambeni waka makasi mpi nwanisaka bo diaka; ntangu yai bo tulaka bantumwa yonso na boloko. Kansi na mpimpa, wanzio ya Yehowa kangulaka kielo ya boloko, mpi na suka-suka bantumwa basikaka mpi yantikaka kusamuna! Bo kangaka bo diaka mpi nataka bo na ntwala ya bamfumu; bo tubilaka bantumwa nde bo ke fwa nsiku yina bo pesaka bo ya kuyambula kusamuna. Bantumwa vutulaka na kikesa yonso nde: “Beto fwete lemfukila Nzambi bonso mfumu na kisika ya kulemfukila bantu.” Bamfumu waka makasi kibeni, mpi bo sosaka “kufwa” bantumwa. Kansi, na ntangu yina ya mpasi, Gamaliele, longi ya Nsiku yina bantu mingi vandaka kuzitisa, kebisaka bamfumu nde: “Beno keba . . . Beno kudikotisa ve na mambu ya bantu yai, kansi beno bika bo.” Yo ke yitukisa na kumona nde bamfumu landaka ndongisila na yandi mpi bikisaka bantumwa. Bantu yai ya kwikama salaka inki? Bo waka boma ve mpi bo landaka “kukonda kulemba na kulonga mpi kuzabisa nsangu ya mbote ya me tala Kristu, Yezu.”—Bis. 5:17-21, 27-42; Bing. 21:1, 30.

3, 4. (a) Inki mayele Satana me sadilaka bamvula mingi me luta sambu na kunwanisa bansadi ya Nzambi? (b) Inki beto ta tadila na kapu yai mpi na bakapu zole yina ke landa?

³ Mambu yina salamaka na tribinale, na mvu 33 T.B., vandaka mbala ya ntete yina bamfumu telaminaka dibundu ya Bukristu; kansi yo vandaka ve ya nsuka. (Bis. 4:5-8; 16:20; 17:6, 7) Na bilumbu na beto, Satana ke sadilaka bambeni ya lusambu ya kieleka na kupusa bamfumu ya luyalu na kubuyisa kisalu na beto ya kusamuna. Bambeni ke kusilaka bansadi ya Nzambi makambu mingi. Ya ntete, bo ke tubaka nde beto kele bantu ya mavwanga; ya zole, beto kele bantu ya ntu-ngolo; ya tatu, beto kele bantu ya ke tekaka mikanda. Na ntangu ya me fwana, bampangi na beto kwendaka na batribinale  sambu na kumonisa nde mambu yai kele ya luvunu. Inki mbuma yo butaka? Inki mutindu badesizio yina batribinale me bakaka bamvula ya luta ke sadisaka nge bubu yai? Beto tadila badesizio ya nkaka yina batribinale me bakaka, mpi mutindu yo me sadisaka beto na ‘kunwanina mpi kusala ngolo na kuzwa nswa ya leta ya kusamuna nsangu ya mbote.’—Bafi. 1:7.

⁴ Na kapu yai, beto ta tubila mutindu beto me nwaninaka nswa na beto ya kusamuna na kimpwanza yonso. Bakapu zole ya ke landa ta tubila mutindu beto me sambaka na batribinale sambu na kukota ve na mambu ya nsi-ntoto mpi kuzitisa minsiku ya Kimfumu.

5. Sambu na nki bo kangaka bansamuni ya Kimfumu na nsuka ya mvu 1930, mpi nki ngidika bampangi yina vandaka kutwadisa organizasio bakaka?

⁵ Na nsuka ya 1930, bambanza mpi baprovense ya États-Unis pusaka Bambangi ya Yehowa na kubaka nswa na leta (to licence) sambu na kusala kisalu na bo ya kusamuna. Kansi bampangi na beto buyaka yo, sambu bamfumu lendaka katula nswa yina; kansi ata luyalu mosi ve kele ti kiyeka ya kukatula ntuma yina Yezu pesaka Bakristu ya kusamuna nsangu ya Kimfumu. (Mar. 13:10) Bo kangaka bansamuni mingi ya Kimfumu. Yo yina, bampangi yina vandaka kutwadisa organizasio bakaka dibanza ya kusamba na batribinale. Bo sosaka kumonisa nde mambu yina leta lombaka bo vandaka kufwa nsiku yina ke pesaka Bambangi ya Yehowa nswa ya kusambila na kimpwanza yonso. Na 1938, bo kwendaka kusamba na tribinale sambu na diambu mosi yina bantu lenda vila ve. Inki salamaka?

6, 7. Inki kuminaka dibuta ya Mpangi Cantwell?

⁶ Na Kizole, Aprili 26, 1938 na suka, Mpangi Newton Cantwell, yina vandaka ti bamvula 60, nkento na yandi Esther, ti bana na bo Henry, Russell, ti Jesse (bo yonso tanu vandaka bapasudi-nzila ya nene), kwendaka kusamuna na mbanza ya New Haven, na Connecticut, na États-Unis. Na kutuba ya mbote, bo zabaka na ntwala nde bo ta sala bilumbu mingi. Sambu na nki? Sambu bo me kangaka bo dezia mbala mingi, yo yina bo zabaka nde bo lenda kanga bo diaka. Kansi, dibanza yina manisaka ve nzala ya dibuta ya Mpangi Cantwell ya kusamuna nsangu ya Kimfumu. Bo kwendaka na New Haven na bakaminio zole. Mpangi Newton vandaka kupusa kaminio mosi yina vandaka ti mikanda mingi ya ke tendulaka Biblia mpi bafonografe; Henry (bamvula 22), vandaka kupusa kaminio yina vandaka ti ba oparlere. Kaka mutindu bo yindulaka, bapolisi tedimisaka bo na nima ya bangunga fioti.

⁷ Bo kangaka ntete Russell (bamvula 18); na nima, bo kangaka mpi Mpangi Newton ti Esther. Jesse (bamvula 16) vandaka kutala na ntama mutindu bapolisi ke nata bibuti na yandi ti mpangi na yandi ya bakala. Henry vandaka kusamuna na lweka ya nkaka ya mbanza, Jesse vandaka leke kibeni kansi yandi bikalaka yandi mosi. Ata mpidina, yandi bakaka fonografe na yandi mpi landaka kusamuna. Babakala zole ya dibundu ya katolika lombaka Jesse na kutudila bo diskure ya Mpangi Rutherford yina vandaka ti ntu-diambu  “Bambeni.” Kansi ntangu bo widikilaka diskure yina, bo waka makasi mingi, ebuna bo zolaka kubula Jesse. Kansi Jesse katukaka pana na malembe yonso; na nima ya ntangu fioti, polisi mosi tedimisaka yandi. Yo yina, bo kangaka mpi Jesse. Polisi monaka ve kifu ya Mpangi-Nkento Cantwell, kansi bo kangaka Mpangi-Bakala Cantwell ti bana na yandi ya babakala. Ata mpidina, bo basisaka bo kaka kilumbu yina na nima ya kufuta amande.

8. Sambu na nki tribinale tubaka nde mpangi Jesse Cantwell vandaka muntu ya mavwanga?

⁸ Bangonda fioti na nima, na Septembri 1938, dibuta ya Mpangi Cantwell kwendaka kusamba na tribinale ya mbanza New Haven. Tribinale tubaka nde Mpangi Newton, Russell, ti Jesse salaka kifu mutindu bo lombaka makabu kukonda nswa ya leta. Yo yina, ata bo lombaka nde Tribinale ya Nene ya Connecticut kutadila diaka desizio yina, bazuzi bedisaka kaka Jesse; bo tubaka nde yandi vandaka kutula mavwanga na bwala. Sambu na nki? Sambu babakala zole ya Dibundu ya Katolika, yina widikilaka diskure, tubaka na tribinale nde diskure yina vandaka kufinga dibundu na bo mpi yo vandaka masota. Sambu na kumonisa nde bantu ya Katolika taka luvunu, bampangi yina vandaka kutwadisa organizasio kwendaka na Tribinale ya Kuluta Nene ya États-Unis, sambu na kulomba nde bo tadila diaka desizio yina.

9, 10. (a) Tribinale ya Nene ya Étas-Unis bakaka nki desizio sambu na diambu ya dibuta ya Mpangi Cantwell? (b) Inki mambote beto ke bakaka na desizio yai?

⁹ Yantika na Marsi 29, 1940, Charles Hughes, mfumu ya bazuzi mpi bazuzi nana ya nkaka widikilaka mambu yina Mpangi Hayden Covington, avoka ya Bambangi ya Yehowa, vandaka  kutuba. a Ntangu avoka ya provense ya Connecticut pesaka dibanza na yandi sambu na kumonisa nde Bambangi ya Yehowa vandaka bantu ya mavwanga, zuzi mosi yulaka nde: “Keti yo kele ve kieleka nde bantu mingi sepelaka ve na nsangu yina Yezu vandaka kusamuna?” Avoka yina vutulaka nde: “Yo ke mpidina; nkutu kana mu yibuka mbote, Biblia ke tuba mpi mambu yina kuminaka Yezu sambu yandi vandaka kusamuna nsangu yina.” Yo kele mpidina kibeni! Kukonda kuzaba, avoka yina tulaka Bambangi ya Yehowa na ndambu ya Yezu, mpi bantu ya bwala yina na ndambu ya bantu yina zengilaka Yezu nkanu. Na Mayi 20, 1940, tribinale ya mvimba nungisaka Bambangi ya Yehowa.

¹⁰ Inki vandaka mfunu ya desizio yina tribinale bakaka? Yo taninaka mingi kibeni nswa ya kusambila na kimpwanza yonso; banda pana, ata provense, insi, to luyalu mosi ve lendaka kusadila nsiku sambu na kukatula kimpwanza ya lusambu. Diaka, tribinale monaka nde Jesse salaka ata kifu mosi ve “. . . ya kukatula ngemba mpi kutula mavwanga.” Yo yina, desizio yina monisaka pwelele nde Bambangi ya Yehowa kele ve bantu ya ke tulaka mavwanga. Yai kele kununga mosi ya mfunu kibeni ya bansadi ya Nzambi! Inki mambote beto ke bakaka na desizio yai? Mpangi mosi, yina kele Avoka, ke tuba nde: “Nswa na beto ya kusambila na kimpwanza yonso, kukonda kuwa boma nde bo ta kanga beto na mutindu ya mbi, ke sadisaka beto bubu yai na kuzabisa bamfinangani na beto nsangu ya kivuvu.”

11. Inki kampanye bampangi na beto ya Canada salaka, mpi sambu na nki?

¹¹ Na 1940, Bambangi ya Yehowa kutanaka ti mbangika mosi ya ngolo na Canada. Na 1946, bampangi na beto salaka kampanye mosi ya bilumbu 16, sambu na kumonisa nde leta vandaka kupesa ve bantu kimpwanza ya kusambila; bo kabulaka trakiti mosi ya vandaka na ntu-diambu, Kimbeni ya Ngolo ya Bantu ya Québec Sambu na Nzambi, Kristu, mpi Kimpwanza Ke Pesa Canada ya Mvimba Nsoni. Trakiti yai ya balutiti iya monisaka mbote-mbote nde bamfumu ya mabundu mpi ya bapolisi kele nku; yo monisaka mpi mambu yina bimvuka ya bantu ya nku salaka bampangi na beto na provense ya Québec. Trakiti yai tubaka nde: “Bo ke landa na kukanga Bambangi ya Yehowa kukonda kuzitisa nsiku. Bo me fundaka Bambangi ya Yehowa na mbanza Montréal ya Nene sambu na mambu kiteso ya 800.”

12. (a) Bambeni na beto salaka nki ntangu kampanye ya kukabula trakiti yantikaka? (b) Bo fundaka bampangi nde bo salaka nki? (Tala mpi noti na nsi ya lutiti.)

¹² Ntangu Premier ministre ya Québec, Maurice Duplessis, yina vandaka nduku ya Villeneuve (kardinale ya Dibundu ya Katolika) tangaka trakiti yina, yandi tubaka nde yandi fwete nwanisa Bambangi ya Yehowa “kukonda mawa.” Ntangu fioti na nima, mambu 800 yina bo fundilaka bampangi kumaka mingi, disongidila 1600. Mpangi-nkento mosi ya mupasudi-nzila tubaka nde: “Bapolisi kangaka beto mbala mingi; yo yina beto vandaka kutanga diaka ve bambala ikwa bo kangaka beto.” Ntangu bo vandaka kukanga bampangi yina ke kabula trakiti yango, bapolisi vandaka kutuba nde, bo ke kabula “mikanda yina ke pusa bantu na kukolama na leta.” b

13. Banani vandaka bantu ya ntete yina bo fundaka na tribinale nde bo kele bantu ya ke pusaka bantu ya nkaka na kukolama?

 ¹³ Na 1947, Mpangi Aimé Boucher ti bana na yandi zole ya bankento, Gisèle (bamvula 18) mpi Lucille (bamvula 11), vandaka bantu ya ntete yina tribinale sambisaka mpi tubaka nde bo ke pusa bantu na kukolama. Ya kieleka bo vandaka kukabula batrakiti, Kimbeni ya Ngolo ya Bantu ya Québec, pene-pene ya ferme na bo, na bangumba ya ndambu ya sudi ya Mbanza Québec; kansi yo vandaka mpasi na kumonisa nde bo vandaka kutula mavwanga. Mpangi Boucher vandaka muntu mosi ya kudikulumusa mpi ya mawete, yina vandaka kutala kamwa ferme na yandi; yandi vandaka kukwenda bantangu ya nkaka na mbanza na zulu mpunda yina vandaka ti shario na nima. Ata mpidina, dibuta na yandi kutanaka ti mambu ya nkaka ya mpasi yina bo tubilaka na trakiti yina. Zuzi yina vandaka kumenga Bambangi ya Yehowa ndimaka ve banzikisa ya pwelele yina vandaka kumonisa nde dibuta ya Mpangi Boucher salaka mbi ve. Kansi, yandi ndimaka ngindu ya bantu yina kufundaka nde trakiti yina ke pusa bantu na kusala mbi mpi nde dibuta ya Mpangi Boucher fwete baka ndola. Dibanza ya zuzi yai vandaka nde: Kuzabisa kieleka kele kufwa nsiku! Bo tubaka nde Mpangi Aimé ti Gisèle vandaka bantu ya luvunu mpi ya ke pusaka bantu na kukolama; nkutu mwana na bo Lucille salaka bilumbu zole na boloko. Bampangi lombaka nde Tribinale ya Kuluta Nene ya Canada kutadila diaka desizio yina; tribinale yai ndimaka.

14. Inki bampangi ya Québec salaka na ntangu ya mbangika?

¹⁴ Ata mpidina, bampangi na beto ya kikesa na Québec landaka na kusamuna nsangu ya Kimfumu ata bantu vandaka kusadila bo mambu ya nku; mbala mingi yo vandaka kubuta mbuma ya mbote kibeni. Ntangu kampanye ya trakiti yina yantikaka na 1946, Bambangi ya Yehowa na Québec vandaka 300; kansi bamvula iya na nima, bo kumaka 1 000! c

15, 16. (a) Inki mutindu Tribinale ya Nene ya Canada sambisaka diambu ya dibuta ya Mpangi Boucher? (b) Kununga yai vandaka ti nki bupusi na bampangi na beto mpi na bantu ya nkaka?

¹⁵ Na Yuni 1950, bazuzi yonso uvwa ya Tribinale ya Kuluta Nene ya Canada sambisaka diambu ya Mpangi Aimé Boucher. Bangonda sambanu na nima, na Desembri 18, 1950, tribinale nungisaka beto. Sambu na nki? Mpangi Glen How, yina vandaka avoka ya Bambangi ya Yehowa, tendulaka nde Tribinale ndimaka dibanza ya ba-avoka yina vandaka kunwanina beto; bo tubaka nde, “kupusa bantu na kukolama” ke tendula kupusa bantu na kusala mubulu to kunwanisa luyalu. Kansi trakiti yina “vandaka kupusa ve bantu na kusala mambu ya mutindu yina; yo vandaka kuwakana ti nsiku yina ke pesa nswa ya kutuba na kimpwanza yonso.” Mpangi How yikaka nde: “Mono monaka na meso na mono mosi mutindu Yehowa nungisaka beto.” d

¹⁶ Ya kieleka, desizio ya Tribinale ya Kuluta Nene nungisaka Kimfumu ya Nzambi na mutindu ya kuyituka. Yo nungisaka Bambangi ya Yehowa na mambu 122 ya nkaka, yina bantu fundaka bo na Québec nde, bo kele bantu ya luvunu mpi ke pusaka bantu na kukolama. Diaka, desizio yina tribinale bakaka tendulaka nde, ntangu yai bantu ya Canada mpi ya babwala yina kele na nsi ya kiyeka ya Angleterre (Commonwealth) kele na kimpwanza ya kutuba kana bo me ndima to ve mambu ya guvernema ke sala. Desizio yina salaka nde Mabundu mpi Leta ya Québec kukatula diaka ve kimpwanza ya Bambangi ya Yehowa. e

17. Inki mutindu baluyalu ya nkaka ke sosaka kukanga kisalu na beto ya kusamuna?

¹⁷ Bubu yai, bansadi ya Yehowa ke landaka mbandu ya Bakristu ya ntete; bo ‘ke tekaka ve ndinga ya Nzambi.’ (Tanga 2 Bakorinto 2:17.) Ata mpidina, baluyalu ya nkaka ke sadilaka bansiku ya mumbongo sambu na kusambisa kisalu na beto ya kusamuna. Beto tadila ntangu yai badesizio yina batribinale zole bakaka sambu na kuzaba kana Bambangi ya Yehowa kele bantu ya ke tekaka mikanda to bansamuni.

18, 19. Inki mutindu bamfumu ya luyalu ya Danemark buyisaka kisalu ya kusamuna?

¹⁸ Danemark. Na Oktobri 1, 1932, bo basisaka nsiku mosi ya ke buyisa bantu na kuteka mikanda kukonda nswa ya leta. Kansi bampangi na beto lombaka ve ata nswa mosi. Na kilumbu yina landaka, bansamuni tanu kwendaka kusamuna kilumbu ya mvimba na Roskilde, mbanza mosi yina kele na bakilometre kuluta 30 na westi ya Copenhague, ntu-mbanza ya Danemark. Na nkokila, nsamuni mosi na kati na bo, Mpangi August Lehmann, vandaka kumonana ve. Bo kangaka yandi mpi bo tubaka nde yandi ke teka mikanda kukonda nswa.

¹⁹ Na Desembri 19, 1932, Mpangi August Lehmann kwendaka kusamba na tribinale. Yandi tubaka nde yandi kwendaka kutala bantu sambu na kupesa bo mikanda yina ke tendulaka Biblia kansi yandi vandaka kuteka ve mikanda. Tribinale ndimaka mambu yina. Yo tubaka nde: “Muntu yai bo me funda . . . ke lungisaka bampusa na yandi yandi mosi; yandi bakaka ve ata benefisi mpi yandi kele ve ti lukanu ya kubaka yo; nkutu yandi ke sadilaka mbongo na yandi mosi sambu na kusala kisalu yina.” Tribinale kotilaka Bambangi ya Yehowa mpi bakaka desizio yai: ‘Kisalu ya Mpangi Lehmann kele ve mumbongo.’ Ata mpidina, lukanu ya bambeni ya bansadi ya Nzambi vandaka ya kubuyisa kisalu ya kusamuna na insi ya mvimba. (Nk. 94:20) Avoka ya leta lombaka Tribinale ya Nene ya insi na kutadila diaka desizio yina. Bampangi salaka inki?

20. Inki mutindu Tribinale ya Nene ya Danemark sambisaka diambu yina, mpi bampangi na beto salaka nki?

²⁰ Mposo mosi na ntwala nde bo kwenda kusamba na tribinale yina, bampangi ya Danemark ya mvimba samunaka mingi kibeni. Na Kizole, Oktobri 3, 1933, Tribinale ya Nene zabisaka desizio yina bo bakaka. Bo ndimaka desizio ya tribinale ya ntete; bo tubaka nde Mpangi August Lehmann fwaka ve nsiku. Desizio yai monisaka nde Bambangi ya Yehowa lenda landa na kusamuna na kimpwanza yonso. Sambu na kumonisa ntonda na bo na Yehowa mutindu yandi sadisaka bo na kununga, bampangi ya babakala ti ya bankento lutisaka ntangu mingi diaka na kisalu ya kusamuna. Yantika ntangu tribinale bakaka desizio yina, bampangi na beto ya Danemark ke landaka na kusamuna mpi luyalu ke buyisa ve kisalu na bo.

21, 22. Inki desizio Tribinale ya Nene ya Étas-Unis bakaka sambu na diambu ya Mpangi Murdock?

²¹ États-Unis. Na Lumingu, Februari 25, 1940, bo kangaka mupasudi-nzila mosi, Mpangi Robert Murdock, mpi bampangi ya nkaka nsambwadi ntangu bo vandaka kusamuna na mbanza Jeannette, yina kele pene-pene ya mbanza Pittsburgh, na provense ya Pennsylvanie. Bo kangaka yandi sambu yandi buyaka kulomba nswa na leta na ntwala ya kukabula mikanda. Ntangu Tribinale ya  Kuluta Nene ya États-Unis tadilaka diaka desizio yina, bazuzi ndimaka na kusambisa diaka diambu yina.

²² Na Mayi 3, 1943, Tribinale ya Kuluta Nene nungisaka Bambangi ya Yehowa. Bazuzi buyaka nsiku yina ya kulomba ntete nswa na leta, sambu yo vandaka “kukatula bantu nswa yina Mukanda ya Minsiku ya Ngudi (Constitution) ya Insi vandaka kupesa bo.” Bo tubaka nde, bantu fwete sadila ve nsiku yina mbanza pesaka sambu yo vandaka “kufiotuna kimpwanza ya kutuba, mpi yo vandaka kufwa nsiku ya kusambila na kimpwanza yonso.” Ntangu bantu vandaka kupesa bangindu na bo na tribinale, Zuzi William Douglas tubaka nde kisalu ya Bambangi ya Yehowa “kele kaka ve ya kusamuna, to ya kukabula mikanda ya Nzambi. Yo ke tadila mambu yina yonso zole.” Yandi yikaka nde: “Kisalu yai kele kiteso mosi . . . ti kusambila na banzo-nzambi mpi kulonga na ntwala.”

23. Inki mutindu mambu yina bampangi nungaka na batribinale na 1943 ke sadisaka beto tii bubu yai?

²³ Desizio yina ya Tribinale ya Kuluta Nene salaka nde bansadi ya Nzambi kununga na mutindu mosi ya nene na mambu ya nsiku. Yo monisaka kibeni nde beto kele bansamuni mpi Bakristu ya kieleka, kansi ve bantu ya ke tekaka bima sambu na kubaka benefisi. Na kilumbu yina ya mfunu, na 1943, Bambangi ya Yehowa nungaka mambu 12 na kati ya 13 yina bo nataka na Tribinale ya Kuluta Nene (mambu ya Mpangi Murdock kele mpi na kati). Na bilumbu ya me katuka kuluta, badesizio yai ya Tribinale ya Kuluta Nene  sadisaka bazuzi na kuzenga mambu mingi ya nkaka, ntangu bambeni na beto sosaka diaka kubuyisa beto na kusamuna nsangu ya Kimfumu na bantu yonso mpi nzo na nzo.

24. Inki beto ke salaka ntangu baluyalu ke buyisaka kisalu na beto ya kusamuna?

²⁴ Sambu beto kele bansadi ya Yehowa, beto ke sepelaka mingi ntangu baluyalu ke pesaka beto nswa ya kusamuna nsangu ya Kimfumu na kimpwanza yonso. Kansi, ntangu baluyalu ke buyisaka kisalu na beto ya kusamuna, beto ke sobaka mitindu na beto ya kusamuna, mpi beto ke landaka kusala kisalu na beto kana mpila kele. Bonso bantumwa, “beto fwete lemfukila Nzambi bonso mfumu na kisika ya kulemfukila bantu.” (Bis. 5:29; Mat. 28:19, 20) Kansi, beto ke kwendaka na batribinale sambu na kulomba nde bo tadila diaka badesizio yina ke buyisa kisalu na beto. Beto tadila bambandu yai zole.

25, 26. Inki mambu salaka nde bampangi ya Nicaragua kukwenda na Tribinale ya Nene, mpi nki mbuma yo butaka?

²⁵ Nicaragua. Na Novembri 19, 1952, Mpangi Donovan Munsterman yina vandaka misionere, mpi vandaka kusala na filiale, kwendaka na Biro ya Ke Talaka Mambu ya Banzenza na ntu-mbanza Managua. Bo zabisaka yandi na kukwenda kusamba na ntwala ya kapitene Arnoldo García, yina vandaka mfumu ya biro yina. Kapitene zabisaka Mpangi Donovan nde bo “buyisaka Bambangi ya Yehowa yonso ya Nicaragua na kulanda kulonga balukwikilu na bo mpi kupesa maboko na bisalu ya dibundu na bo.” Ntangu yandi yufulaka sambu na nki, Kapitene García zabisaka yandi nde ministre ya luyalu me pesaka ntete ve Bambangi ya Yehowa nswa ya kusala kisalu yina, mpi bo fundaka bo nde bo kele ba koministe. Banani fundaka beto? Bamfumu ya Dibundu ya Katolika ya Roma.

²⁶ Mpangi Munsterman lombaka mbala mosi nde bo tadila diaka desizio yina na Ministre ya ke talaka mambu ya mabundu mpi  na Prezida ya Insi, Anastasio Somoza García; kansi bo pesaka yandi mvutu ve. Yo yina, bampangi sobaka mitindu na bo ya kusala mambu. Bo kangaka Nzo ya Kimfumu, bo kumaka kuvukana na bimvuka ya fioti, mpi bo yambulaka kuta kimbangi na babalabala; kansi bo vandaka kaka kusamuna nsangu ya Kimfumu. Kaka na ntangu yina, bampangi lombaka bantu na kutula maboko na mukanda mosi yina vandaka kulomba Tribinale ya Nene ya Nicaragua na kukatula nsiku yina vandaka kubuyisa kisalu na bo. Bazulunalu tubilaka mingi mukanda yina mpi mutindu bo buyisaka kisalu na beto; Tribinale ya Nene ndimaka kusambisa diambu yina. Inki mbuma yo butaka? Na Yuni 19, 1953, bazuzi yonso ya Tribinale ya Nene zabisaka desizio yina bo bakaka; bo nungisaka Bambangi ya Yehowa. Tribinale tubaka nde nsiku yina buyisaka kisalu ya Bambangi vandaka kufwa banswa yina Mukanda ya Minsiku ya Ngudi ya insi ke pesa na yina me tala kutuba, kansansa, mpi kulonga balukwikilu na kimpwanza yonso. Yo tubaka diaka nde luyalu ya Nicaragua fwete vutukila diaka bangwisana ya mbote ti Bambangi ya Yehowa.

27. Sambu na nki bantu ya Nicaragua yitukaka desizio ya tribinale, mpi yo sadisaka bampangi na kubakisa nki?

²⁷ Bantu ya Nicaragua yitukaka mutindu Tribinale ya Nene kotilaka Bambangi. Na bamvula yina lutaka, bamfumu ya mabundu vandaka na kiyeka mingi; yo yina tribinale vandaka kubuya kubendana ti bo. Diaka, kiyeka yina ya mingi vandaka kusala nde tribinale kukuka ve kubuya badesizio na bo. Bampangi na beto bakisaka nde, kana bo nungaka, yo vandaka sambu Ntotila na bo taninaka bo mpi sambu bo yambulaka ve kusamuna.—Bis. 1:8.

28, 29. Na kati-kati ya bamvula 1980, nki mambu ya kuyituka salamaka na Zaïre?

²⁸ Zaïre. Na Zaïre, bubu yai République Démocratique du Congo, Bambangi ya Yehowa vandaka kiteso ya 35 000 na kati-kati ya bamvula 1980. Sambu kisalu ya Kimfumu vandaka kuyela mingi, bo yantikaka kutunga babiro ya mpa ya filiale. Na Desembri 1985, bo salaka lukutakanu mosi ya bansi mingi na ntu-mbanza, Kinshasa; bawi 32 000 yina fulusaka stade ya mbanza katukaka na bisika mingi ya nsi-ntoto. Kansi na nima, luzingu ya bansadi ya Yehowa yantikaka kusoba. Inki salamaka?

²⁹ Mpangi Marcel Filteau, misionere mosi ya katukaka na mbanza Québec, na Canada vandaka na Zaïre na ntangu yina; yandi monaka mpi mutindu luyalu ya Duplessis bangikaka Bambangi ya Yehowa na Canada. Yandi tubaka nde: “Na Marsi 12, 1986, bo pesaka bampangi yina vandaka kutwadisa kisalu mukanda yina vandaka kutuba nde, leta me zaba ve Association Les Témoins de Jéhovah ya Zaïre mpi me buyisa kisalu na bo.” Mfumu ya insi, Mobutu Sese Seko, muntu tulaka diboko na mukanda yina.

30. Inki desizio ya mfunu yo lombaka nde komite ya filiale kubaka, mpi bo bakaka lukanu ya kusala nki?

³⁰ Na kilumbu yina landaka, radio ya insi tubaka nde: “Beto ta wa diaka ve ata fioti zina ya Bambangi ya Yehowa na Zaïre.” Na mbala mosi mbangika yantikaka. Bo fwaka Banzo ya Kimfumu, bo yibaka bima ya bampangi na beto, bo kangaka bo, bo tulaka bo na boloko, mpi bo bulaka bo. Nkutu bo kangaka ata bana-fioti yina vandaka Bambangi. Na Oktobri 12, 1988, leta kangaka bima ya organizasio na beto, mpi kimvuka mosi ya basoda (garde civile), kumaka kuvanda na lupangu ya filiale. Bampangi yina vandaka kutwadisa kisalu sonikilaka Prezida Mobutu sambu na kulomba nde  yandi tadila diaka desizio yina; kansi yandi pesaka bo ve mvutu. Na ntangu yina, yo lombaka nde komite ya filiale kubaka desizio mosi ya mfunu: “Keti beto fwete lomba Tribinale ya Nene na kutadila diaka desizio ya Prezida to beto fwete vingila?” Mpangi Timothy Holmes, yina vandaka misionere mpi kordinatere ya komite ya filiale ya nsi na ntangu yina, ke tuba nde: “Beto sosaka lutwadisu mpi mayele ya Yehowa.” Na nima ya kusamba mingi, komite monaka nde ntangu ya kunwanina banswa lungaka ntete ve. Kansi, bo landaka kutanina kimvuka ya bampangi mpi kusosa mitindu ya kulanda na kusala kisalu ya kusamuna.

31, 32. Inki desizio ya kuyituka Tribinale ya Nene ya Zaïre bakaka, mpi bampangi kudiwaka nki mutindu?

³¹ Bamvula mingi na nima, mbangika vandaka diaka ngolo mingi ve, mpi bo kumaka kuzitisa mingi banswa ya bantu na Zaïre. Komite ya filiale monaka nde yo vandaka ntangu ya mbote ya kukwenda diaka na Tribinale ya Nene ya Zaïre sambu na kulomba nde bo pesa beto diaka nswa ya kusala kisalu na beto. Yo yitukisaka beto na kumona nde Tribinale ya Nene ndimaka na kutadila diaka diambu yina. Ebuna, na Yanuari 8, 1993, bamvula kiteso ya nsambwadi na nima ya ntangu yina prezida basisaka nsiku yina buyisaka kisalu na beto, Tribinale zengaka nde mambu ya guvernema salaka sambu na Bambangi vandaka kuwakana ve ti nsiku; yo yina bo katulaka nsiku yina vandaka kubuyisa kisalu na beto. Yindula fioti diambu yai! Bazuzi tulaka luzingu na bo na kigonsa mutindu bo tubaka nde desizio ya prezida ya insi vandaka kufwa nsiku! Mpangi Holmes ke tuba nde: “Ntangu beto vandaka kusamba diambu yina, beto monaka mutindu Yehowa lenda soba mambu.” (Dan. 2:21) Kununga yai kumisaka lukwikilu ya bampangi na beto ngolo. Bo monaka nde Ntotila, Yezu, twadisaka bantu na yandi sambu na kuzaba ntangu mpi mutindu ya kusala mambu.

 ³² Ntangu bo katulaka nsiku yina vandaka kubuyisa kisalu na beto, bo pesaka biro ya filiale nswa ya kubinga bamisionere, kutunga babiro ya filiale ya mpa, mpi kukotisa mikanda yina ke tendulaka Biblia. f Bansadi ya Nzambi na ntoto ya mvimba ke waka kiese kibeni na kumona mutindu Yehowa ke taninaka kimpeve ya bantu na yandi!—Yez. 52:10.

33. Mambu ya batribinale ya beto me tadila na bunkufi na kapu yai ke longa beto nki?

³³ Kusamba na batribinale ya beto me katuka kutadila ke ndimisa nde Yezu ke lungisaka lusilu na yandi yai: “Mono ta pesa beno bangogo mpi mayele yina bambeni na beno yonso ta kuka ve kutelamina to kutudila ntembe.” (Tanga Luka 21:12-15.) Ntembe kele ve nde bantangu ya nkaka Yehowa me basisaka bantu ya me fwanana ti Gamaliele na bilumbu na beto sambu na kutanina bansadi na yandi; to yandi me pusaka bazuzi mpi ba-avoka ya kikesa na kunwanina lunungu. Ya kieleka, Yehowa me bebisaka binwaninu ya bambeni na beto. (Tanga Yezaya 54:17.) Mbangika lenda fwa ve kisalu ya Nzambi.

34. Sambu na nki kununga na beto na batribinale ke yitukisa kibeni, mpi yo ke monisa nki? (Tala mpi lupangu, “ Mambu ya Nene ya Beto Me Nungaka na Batribinale Me Sadisaka Beto na Kusamuna Kimfumu.”)

³⁴ Sambu na nki kununga na beto na batribinale ke yitukisaka kibeni? Beto tadila diambu yai: Bambangi ya Yehowa kele ve bantu ya lukumu to ya kele ti kiyeka ya mingi. Beto ke salaka ve vote, ke pesaka ve maboko na bakampanie ya politiki, to kuleba bantu ya politiki. Diaka, mbala mingi bo vandaka kumona bampangi na beto yina vandaka kusamba na batribinale ya nene bonso “bantu ya me longukaka ve mpi ya mpamba-mpamba.” (Bis. 4:13) Bantu vandaka kuyindula nde batribinale vandaka ve ti ngolo ya kusadisa beto mpi kubedisa bambeni na beto, disongidila bamfumu ya nene ya mabundu ti ya politiki. Kansi, mbala mingi batribinale me nungisaka beto! Kununga na beto na batribinale ke monisa nde beto ke tambulaka “kumosi ti Kristu, ee, bonso bantu yina Nzambi me tindaka mpi beto ke salaka yo na meso na yandi.” (2 Bak. 2:17) Yo yina beto ke tubaka bonso ntumwa Polo nde: “Yehowa kele nsadisi na mono; mono ta wa boma ve.”—Baeb. 13:6.