1, 2. (a) Nĩ ũndũ ũrĩkũ atongoria a ndini maahotire gwĩka harĩ wĩra wa kũhunjia, no atũmwo meekire atĩa? (b) Nĩ kĩĩ gĩatũmire atũmwo mathiĩ na mbere kũhunjia o na magirĩtio?

 KAHINDA kanini thutha wa Pentekoste mwaka wa 33 thutha wa Kristo, Shaitani nĩ okĩrĩire kĩũngano gĩa Gĩkristiano kĩrĩa kĩarĩ Jerusalemu. Onete rĩu rĩrĩ ihinda rĩagĩrĩru tondũ kĩũngano kĩu gĩaikarĩte o ciumia nini tu. Eendaga gũkĩniina gĩtanagĩa na hinya. Atekũrĩa marĩĩgu, agĩtwarithia maũndũ, nginya agĩtũma atongoria a ndini magirie wĩra wa kũhunjia ũhoro wa Ũthamaki. No arutwo maathiire na mbere kũhunjia marĩ na ũmĩrĩru, na andũ aingĩ ‘magĩĩtĩkia Mwathani.’​—Atũm. 4:18, 33; 5:14.

² Nĩ ũndũ wa kũrakara, atongoria acio a ndini magĩũkĩrĩra arutwo rĩngĩ, magĩtũma maikio njera. No mũraika wa Jehova akĩhingũra mĩrango ya njera ũtukũ, na gũkinyĩria rũcinĩ arutwo nĩ maacokereirie wĩra wao wa kũhunjia! Makĩnyitwo o rĩngĩ, na magĩtwarũo mbere ya anene arĩa maamathitangire atĩ nĩ moinĩte watho ũrĩa wagirĩtie kũhunjia. Nao arutwo makĩmeera ũũ matarĩ na guoya: “Nĩkwagĩrĩire tũigue Ngai kũrĩ kũigua andũ.” Anene acio makĩrakara mũno nginya makĩenda “kũmoraga.” No ihinda-inĩ rĩu iritũ, mũrutani ũmwe wa Watho wahetwo gĩtĩo wetagwo Gamalieli akĩhe anene acio mũkaana, akĩmeera: “Wĩmenyererei . . . Ehererai andũ aya, mũtigane nao.” Ũndũ wa kũgegania nĩ atĩ, anene acio nĩ maathikĩrĩirie ũtaaro wake na makĩrekereria atũmwo. Hihi atũmwo acio ehokeku meekire atĩa? Matarĩ na guoya, “matiigana gũtiga kũrutana na kũheana ũhoro wa Jesu atĩ nĩwe Kristo.”​—Atũm. 5:17-21, 27-42; Thim. 21:1, 30.

3, 4. (a) Nĩ njĩra ĩrĩkũ Shaitani ahũthĩrĩte ihinda iraihu gũtharĩkĩra andũ a Ngai na ĩkagacĩra? (b) Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũkwarĩrĩria gĩcunjĩ-inĩ gĩkĩ na igĩrĩ iria ikũrũmĩrĩra?

³ Cira ũcio wa mwaka wa 33 thutha wa Kristo, nĩguo warĩ kĩambĩrĩria kĩa gũũkĩrĩrũo gwa kĩũngano gĩa Gĩkristiano. (Atũm. 4:5-8; 16:20; 17:6, 7) O na mahinda-inĩ maya, Shaitani nĩ ahũthagĩra thũ cia ũthathaiya wa ma gũtũma thirikari igirie wĩra witũ wa kũhunjia. Nĩ mathitangĩte andũ a Ngai atĩ nĩ moinĩte watho na njĩra nyingĩ itiganĩte. Ĩmwe nĩ atĩ nĩ tũthũkagia thayũ wa andũ arĩa angĩ. Ĩngĩ nĩ atĩ, tũtũmaga andũ makararie thirikari; ningĩ atĩ tũrĩ ahũri biacara. Ariũ a Ithe witũ nĩ mathiaga magooti-inĩ ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire, nĩguo monanie atĩ thitango  icio nĩ cia maheeni. Moimĩrĩro ma macira macio makoretwo marĩ marĩkũ? Hihi matua ma macira ma tene makũhutagia atĩa ũmũthĩ? Reke tũthuthurie macira maigana ũna tuone ũrĩa mateithĩtie harĩ “kũrũĩrĩra ũhoro-ũrĩa-mwega” kĩĩwatho.​—Afil. 1:7.

⁴ Thĩinĩ wa gĩcunjĩ gĩkĩ, tũkwarĩrĩria mũno ũrĩa twanatetera kĩhooto gitũ gĩa gũkorũo na wĩyathi wa kũhunjia. Icunjĩ igĩrĩ iria ikũrũmĩrĩra nĩ ikwarĩrĩria macira mamwe marĩa twanacira tũkĩgeria gũikara tũtarĩ a gũkũ thĩ na gũtũũra kũringana na ithimi cia Ũthamaki.

5. Nĩ kĩĩ gĩatũmire ahunjia a Ũthamaki manyitwo mĩaka-inĩ ya 1930, na arĩa maatongoragia moire ikinya rĩrĩkũ?

⁵ Mũthia-inĩ wa mĩaka ya 1930, taũni nene na mabũrũri marĩa marĩ Amerika (U.S.) nĩ maageragia gũtindĩkĩrĩria Aira a Jehova magate marũa ma kũmetĩkĩria kũhunjia. No aarĩ na ariũ a Ithe witũ matiagatire marũa macio. Nĩ maamenyaga atĩ marũa macio no matuĩke atĩ matiraruta wĩra na meetĩkĩtie atĩ gũtirĩ thirikari yaagĩrĩirũo kũgiria Akristiano marute wĩra ũrĩa Jesu aamaheire wa kũhunjia ndũmĩrĩri ya Ũthamaki. (Mar. 13:10) Nĩ ũndũ ũcio, ahunjia aingĩ a Ũthamaki makĩnyitwo. Nao arĩa maatongoragia thĩinĩ wa ithondeka magĩtua itua rĩa gũthiĩ igooti-inĩ. Meendaga kuonania atĩ mawatho marĩa Bũrũri waigĩte ma kũgiria Aira a Jehova gũthathaiya marĩ na wĩyathi matiarĩ maagĩrĩru. Mwaka-inĩ wa 1938, gũkiumĩra ũndũ watũmire kũgĩe na cira warehire ũgarũrũku. Gwathiire atĩa hihi?

6, 7. Gwekĩkire atĩa harĩ famĩlĩ ya Cantwell?

⁶ Mũthenya wa Njumaine rũcinĩ, Ĩpuro 26, 1938, Newton Cantwell ũrĩa warĩ na mĩaka 60; mũtumia wake Esther; na ariũ ao Henry, Russell, na Jesse, nĩ moimĩrire makahunjie taũni-inĩ ya New Haven, Connecticut. Othe atano maarĩ mapainia a mwanya. Maathire meehaarĩirie gũikara makĩria ma mũthenya ũmwe. Nĩkĩ? Nĩ maanyitĩtwo maita maigana ũna mbere ĩyo, kwoguo nĩ maamenyaga atĩ no manyitwo rĩngĩ. No ũndũ ũcio ndwatũmire magonderere harĩ wendi wao wa kũhunjia ndũmĩrĩri ya Ũthamaki. Maakinyire taũni-inĩ ya New Haven marĩ na ngaari igĩrĩ. Newton aatwarithagia ngaari ĩrĩa yarĩ na mabuku maaragĩrĩria ũhoro wa Bibilia na inanda cia gũkuua na moko, nake Henry ũrĩa warĩ na mĩaka 22, aatwarithagia ngaari ya gĩkeero. O ta ũrĩa merĩgagĩrĩra, thutha wa mathaa manini makĩrũgamio nĩ thigari.

⁷ Russell ũrĩa warĩ na mĩaka 18 nĩwe wambire kũnyitwo, nao Newton na Esther makĩnyitwo thutha-inĩ. Nake Jesse, ũrĩa warĩ na mĩaka 16, nĩ onaga arĩ haraihu aciari ake na mũrũ wa nyina magĩthiĩ na thigari. Henry aahunjagia gĩcigo-inĩ kĩngĩ gĩa taũni ĩyo, kwoguo Jesse aarĩ wiki. O na kũrĩ ũguo, oire kĩnanda gĩake na agĩthiĩ na mbere kũhunjia. Athuri erĩ Agatoreki nĩ meetĩkĩrire Jesse amathaakĩre mĩario ya Mũrũ wa Ithe Witũ Rutherford  ĩrĩa yarĩ na kĩongo, “Thũ.” No rĩrĩa maathikagĩrĩria, athuri acio nĩ maarakarire mũno nginya makĩenda kũmũhũũra. Jesse akĩmeherera ahoreire, no thutha wa kahinda kanini akĩrũgamio nĩ thigari. Nĩ ũndũ ũcio, o nake akĩnyitwo. Thigari itiathitangire Mwarĩ wa Ithe Witũ Cantwell, no nĩ ciathitangire Mũrũ wa Ithe Witũ Cantwell na ariũ ake. No magĩcoka makĩrekererio mũthenya o ũcio na mbũndi.

8. Nĩ kĩĩ gĩatũmire igooti rĩtuĩre Jesse Cantwell mahĩtia ma gũthũkia thayũ?

⁸ Mĩeri ĩigana ũna thutha ũcio, kũrĩ Septemba mwaka wa 1938, famĩlĩ ya Cantwell nĩ yatwarirũo igooti-inĩ taũni-inĩ ya New Haven. Newton, Russell, na Jesse maathitangirũo nĩ ũndũ wa kũũngania mĩhothi matarĩ na marũa. O na thutha wa gũcokia cira Igooti-inĩ Inene rĩa Connecticut, Jesse aatuĩkire atĩ aarĩ na mahĩtia ma gũthũkia thayũ. Nĩkĩ hihi? Tondũ athuri erĩ Agatoreki arĩa maathikĩrĩirie mĩario ĩrĩa aamathakĩire, nĩ maarutire ũira igooti-inĩ makiuga atĩ mĩario ĩyo nĩ yamarakarĩtie na ĩgathũkĩria ndini yao rĩĩtwa. Ariũ a Ithe witũ arĩa maatongoragia ithondeka-inĩ nĩ maacokirie cira ũcio riko Igooti-inĩ rĩrĩa Inene rĩa Amerika (U.S.) nĩguo monanie atĩ cira ũcio ndwatuĩtwo ũrĩa kwagĩrĩire.

9, 10. (a) Igooti rĩrĩa Inenerĩa Amerika (U.S.) rĩatuire itua rĩrĩkũ harĩ famĩlĩ ya Cantwell? (b) Tũgunĩkaga atĩa mahinda-inĩ maya nĩ ũndũ wa itua rĩu?

⁹ Kwambĩrĩria Machi 29, 1940, Njanji Mũnene wetagwo Charles E. Hughes na angĩ anana nĩ maathikĩrĩirie ihooto cia Mũrũ wa Ithe Witũ Hayden Covington, ũrĩa warĩ wakiri wa Aira  a Jehova. a Rĩrĩa Wakiri wa mwena wa igooti rĩa Connecticut aageririe kuonania atĩ Aira a Jehova nĩ maathũkagia thayũ wa andũ, njanji ũmwe aamũririe ũũ: “Githĩ ndũmĩrĩri ĩrĩa Jesu Kristo aahunjagia ndĩathũirũo mũno nĩ andũ aingĩ hĩndĩ ĩrĩa aarĩ gũkũ thĩ?” Wakiri ũcio agĩcokia akiuga: “Ĩĩ, nĩ yathũirũo. Na angĩkorũo nĩ ndĩraririkana wega, Bibilia nĩ yugaga nginya ũrĩa Jesu eekirũo nĩ ũndũ wa kũhunjia ndũmĩrĩri ĩyo.” Macokio macio nĩ maaguũririe ũndũ wa bata mũno! Wakiri ũcio atekũmenya, aaringithanirie ariũ a Ithe witũ acio na Jesu, nayo thirikari akĩmĩringithania na andũ arĩa maacirithirie Jesu. Kũrĩ Mĩĩ 20, mwaka wa 1940, Igooti nĩ rĩetĩkanĩirie atĩ Aira a Jehova matiarĩ na mahĩtia.

¹⁰ Itua rĩu rĩa Igooti rĩarĩ na moimĩrĩro marĩkũ? Rĩatũmire gũkorũo na wĩyathi wa ũthathaiya ũũ atĩ gũtirĩ thirikari nini kana nene bũrũri-inĩ ũcio, ĩngĩahotire kũiga watho wa kũgiria andũ mathathaiye. Makĩria ma ũguo, Igooti rĩu nĩ rĩoigire atĩ Jesse “ndaarĩ . . . ũgwati harĩ thayũ wa andũ arĩa angĩ.” Nĩ ũndũ ũcio, itua rĩu rĩkĩonania wega atĩ Aira a Jehova matithũkagia thayũ wa andũ arĩa angĩ. Ũcio warĩ ũhootani mũnene mũno harĩ ndungata cia Ngai! Tũgunĩkaga atĩa mahinda-inĩ maya nĩ ũndũ wa itua rĩu? Wakiri ũmwe Mũira wa Jehova oigire ũũ: “Gũkorũo na wĩyathi wa gũthathaiya tũtegwĩtigĩra mawatho mataagĩrĩire marĩa mangĩigwo, gũtũmaga tũhote kwĩra andũ arĩa tũikaranagia nao ndũmĩrĩri ya kũmahe mwĩhoko.”

11. Ariũ a Ithe witũ meekire kambĩini ĩrĩkũ bũrũri-inĩ wa Canada, na nĩkĩ?

¹¹ Mĩaka-inĩ ya 1940, Aira a Jehova bũrũri-inĩ wa Canada nĩ mokĩrĩirũo mũno. Nĩkĩo mwaka-inĩ wa 1946, ariũ a Ithe witũ meekire kambĩini ya thikũ 16 ya kũmenyithia andũ atĩ wĩyathi wa gũthathaiya nĩ wathiaga ũkĩeheragio o kahora. Maaheanaga trakti yetagwo Quebec’s Burning Hate for God and Christ and Freedom Is the Shame of All Canada. Trakti ĩyo, ĩrĩa yarĩ na tũratathi tũna, nĩ yoimbũranirie ũrĩa atongoria a ndini maatũmaga andũ mokĩrĩre ariũ a Ithe witũ a Quebec, ũrĩa maanyariragwo nĩ thigari, na makahũũrũo nĩ kĩrĩndĩ. Yoigĩte ũũ: “Aira a Jehova no marathiĩ na mbere kũnyitwo hatarĩ gĩtũmi na mathitangĩirũo maũndũ 800 gĩcigo-inĩ kĩa Greater Montreal.”

12. (a) Akararia meekire atĩa nĩ ũndũ wa kambĩini ya kũheana trakti? (b) Ariũ wa Ithe witũ maathitangĩirũo mahĩtia marĩkũ? (Rora nginya kohoro ka magũrũ-inĩ.)

¹² Mũtongoria wa Quebec wetagwo Maurice Duplessis, hamwe na Batĩrĩ ũmwe wa Gatoreki, nĩ maarakaririo mũno nĩ trakti ĩyo nginya makiuga atĩ nĩ mekũhũũra Aira a Jehova “mbaara matekũmaiguĩra tha.” Thitango ikĩongerereka kuuma 800 nginya 1,600. Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe painia oigire ũũ: “Thigari ciatũnyitaga maita maingĩ mũno matangĩtarĩka.” Aira a Jehova arĩa maanyitagwo makĩheana trakti ĩyo maathitangagĩrũo mahĩtia ma gũcabithia “mabuku ma gũcogera andũ mokĩrĩre thirikari.” b

13. Nĩ a maarĩ a mbere gũthitangĩrũo mahĩtia ma gũũkĩrĩra thirikari, na igooti rĩatuire itua rĩrĩkũ?

 ¹³ Mwaka-inĩ wa 1947, Mũrũ wa Ithe Witũ Aimé Boucher na airĩtu ake Gisèle, ũrĩa warĩ na mĩaka 18, na Lucille, ũrĩa warĩ na mĩaka 11, nĩo maarĩ a mbere gũthitangĩrũo mahĩtia ma gũũkĩrĩra thirikari. Maaheanĩte trakti ya Quebec’s Burning Hate hakuhĩ na mũgũnda wao ũrĩa warĩ mũhuro wa Taũni ya Quebec, no mationekaga mahaana andũ a kwagithia arĩa angĩ thayũ. Mũrũ wa Ithe Witũ Boucher aarĩ mũthuri mwĩnyihia na ũtaarĩ na ũũru na mũndũ. Aarutaga wĩra mũgũnda-inĩ ũcio wake na rĩmwe na rĩmwe nĩ aathiaga taũni na gakaari ga kũgucio nĩ mbarathi. O na kũrĩ ũguo, famĩlĩ yake nĩ yahĩtũkĩire mamwe ma maũndũ marĩa maagwetetwo trakti-inĩ ĩyo. Njanji ũrĩa wathikagĩrĩria cira ũcio nĩ aathũire Aira a Jehova, nĩ ũndũ ũcio akĩrega gwĩtĩkĩra ũira ũrĩa wonanagia atĩ famĩlĩ ĩyo ndĩarĩ na mahĩtia. Handũ ha ũguo, eetĩkanĩirie na arĩa maatwarĩte cira igooti-inĩ, arĩa moigĩte atĩ trakti ĩyo yarĩ na rũmena na kwoguo famĩlĩ ya Boucher yaagĩrĩirũo gũtuĩrũo atĩ yarĩ na mahĩtia. Na njĩra ĩngĩ, nĩ ta njanji ũcio oigaga atĩ nĩ mahĩtia kwaria ma! Aimé na Gisèle maathitangĩirũo mahĩtia ma gũcabithia mabuku ma gũcogera andũ mokĩrĩre thirikari, na nginya Lucille nĩ ohirũo njera thikũ igĩrĩ. Ariũ a Ithe witũ nĩ maatwarire cira ũcio igooti-inĩ Inene rĩa Canada, na rĩgĩĩtĩkĩra gũthikĩrĩria.

14. Aarĩ na ariũ a Ithe witũ a Quebec meekire atĩa mĩaka-inĩ ĩrĩa maanyariragwo?

¹⁴ Cira ũtanatuwo, aarĩ na ariũ a Ithe witũ a Quebec maathire na mbere kũhunjia ndũmĩrĩri ya Ũthamaki marĩ na ũcamba o na magĩũkagĩrĩrũo, na kaingĩ nĩ maagĩaga na moimĩrĩro mega. Ihinda-inĩ rĩa mĩaka ĩna thutha wa kwambĩrĩria kambĩini ya kũheana trakti ĩyo mwaka wa 1946, mũigana wa Aira a Jehova taũni-inĩ ya Quebec wongererekire kuuma 300 nginya 1,000! c

15, 16. (a) Igooti Rĩrĩa Inene rĩa Canada rĩatuire itua rĩrĩkũ cira-inĩ wĩgiĩ famĩlĩ ya Boucher? (b) Ũhootani ũcio warĩ na moimĩrĩro marĩkũ harĩ aarĩ na ariũ a Ithe witũ o hamwe na andũ angĩ?

¹⁵ Mweri-inĩ wa Juni 1950, cira wa Aimé Boucher nĩ wathikĩrĩirio nĩ manjanji kenda a Igooti Inene rĩa Canada. Mĩeri ĩtandatũ thutha ũcio, kũrĩ Dicemba 18, 1950, igooti rĩgĩtua atĩ ndaarĩ na mahĩtia. Nĩkĩ? Mũrũ wa Ithe Witũ Glen How, ũrĩa warĩ wakiri wa Aira a Jehova, aataarĩirie atĩ Igooti nĩ rĩetĩkanĩirie nao atĩ maticogagĩra andũ makararie thirikari, na atĩ trakti ĩyo “ndĩarĩ na maũndũ ta macio na kwoguo ndĩarĩ na mahĩtia kĩĩwatho.” Mũrũ wa Ithe Witũ How ongereire akiuga ũũ: “Nĩ ndeyoneire ũrĩa Jehova aatũmire tũhootane.” d

¹⁶ Itua rĩa Igooti rĩu Inene rĩarĩ ũhootani mũnene harĩ Ũthamaki wa Ngai. Rĩatũmire macira macio mangĩ 122 marĩa Aira a Jehova a Quebec maathitangĩirũo ma gũcabithia mabuku ma gũcogera andũ mokĩrĩre thirikari maage mũthingi. Makĩria ma ũguo, nĩ rĩatũmire raiya a Canada na a mabũrũri marĩa maathagwo nĩ Ngeretha magĩe na wĩyathi wa kũheana mawoni mao megiĩ ũrĩa thirikari ĩtwarithagia maũndũ. Ningĩ, ũhootani ũcio nĩ watooririe tharĩkĩro ya Kanitha na Thirikari ya Quebec kwerekera wĩyathi wa Aira a Jehova. e

17. Thirikari imwe igeragia atĩa kũingĩrĩra wĩra witũ wa kũhunjia?

¹⁷ O ta Akristiano a mahinda ma atũmwo, andũ a Jehova ũmũthĩ ‘matitukanagia uuge wa Ngai’ na njĩra ya kũwendia. (Thoma 2 Akorintho 2:17.) O na kũrĩ ũguo, thirikari imwe nĩ igeragia kũingĩrĩra wĩra witũ ikĩhũthĩra mawatho ma kĩbiacara. Reke twarĩrĩrie macira merĩ ma marĩa maatuirũo megiĩ kana Aira a Jehova nĩ ahũri biacara kana nĩ ahunjia.

18, 19. Thirikari ya Denmark yageririe atĩa kũgiria wĩra wa kũhunjia?

¹⁸ Denmark. Kũrĩ Oktomba 1, 1932, nĩ kwahĩtũkirio watho ũrĩa wagiririe kwendia ũhoro o wothe mũcabe mũndũ atarĩ na marũa ma kuonania nĩ mũhũri biacara. No aarĩ na ariũ a Ithe witũ matiagatire marũa macio. Mũthenya ũrĩa warũmĩrĩire, ahunjia atano maatindire makĩhunjia Roskilde, taũni ĩrĩ kiromita 30 mwena wa ithũĩro wa taũni nene ya Copenhagen. Gũkuhĩrĩirie gũtuka, mũhunjia ũmwe wa acio wetagwo August Lehmann ndaamenyekaga kũrĩa aarĩ. Aanyitĩtwo nĩ ũndũ wa kwendia indo atarĩ na marũa.

¹⁹ Kũrĩ mweri wa Dicemba 19, 1932, August Lehmann nĩ aatwarirũo igooti-inĩ. Akĩruta ũira oigire atĩ aathiĩte gũtwarĩra andũ mabuku mararĩrĩria Bibilia, no ti biacara aahũraga. Igooti nĩ rĩetĩkanirie nake rĩkiuga ũũ: “Mũthitangwo . . . nĩ ahotaga kwĩhingĩria mabataro make, na gũtirĩ uumithio o wothe wa kĩĩmbeca agĩte naguo kana atanyĩte kũgĩa naguo, no ithenya rĩa ũguo wĩra wake nĩ ũtũmĩte athiĩ hathara ya kĩĩmbeca.” Igooti rĩkĩnyita mbaru Aira a Jehova, rĩatuire atĩ wĩra ũrĩa Lehmann aarutaga “ndwarĩ wa biacara.” No arĩa maathũire andũ a Ngai nĩ meehotorete gũtigĩrĩra atĩ wĩra wa kũhunjia nĩ wagirio bũrũri-inĩ wothe. (Isa. 10:1) Ũrĩa warũgamagĩrĩra thitango cia mũingĩ agĩcokia cira riko kũrĩ Igooti Rĩrĩa Inene rĩa bũrũri. Aarĩ na ariũ a Ithe witũ meekire atĩa?

20. Igooti Rĩrĩa Inene rĩa Denmark rĩatuire itua rĩrĩkũ, na aarĩ na ariũ a Ithe witũ meekire atĩa?

²⁰ Kiumia kĩmwe mbere ya Igooti Rĩrĩa Inene gũthikĩrĩria cira ũcio, Aira a Jehova kũndũ guothe thĩinĩ wa Denmark nĩ maahunjirie na kĩyo makĩrĩa. Mũthenya wa Njumaine, Oktomba 3, 1933, Igooti rĩu rĩkĩmenyithania itua rĩrĩa rĩatuĩte. Itua rĩu rĩgĩĩtĩkania na rĩa igooti rĩu rĩngĩ atĩ August Lehmann ndoinĩte watho. Kũringana na itua rĩu, Aira a Jehova nĩ mangĩathiire na mbere kũhunjia marĩ na wĩyathi. Aarĩ na ariũ a Ithe witũ makĩongerera kĩyo wĩra-inĩ wa kũhunjia nĩguo monanie ngatho ciao harĩ Jehova nĩ ũndũ wa kũmahootanĩra. Kuuma rĩrĩa Igooti rĩatuire itua rĩu, aarĩ na ariũ a Ithe witũ thĩinĩ wa Denmark makoretwo makĩhunjia matekũingĩrĩrũo nĩ thirikari.

21, 22. Igooti Rĩrĩa Inene rĩa Amerika (U.S.) rĩatuire itua rĩrĩkũ cira-inĩ wĩgiĩ Mũrũ wa Ithe Witũ Murdock?

²¹ Amerika (U.S.) Kũrĩ mũthenya wa Kiumia, Februarĩ 25, 1940, Robert Murdock, Jr., ũrĩa warĩ painia, hamwe na Aira a Jehova angĩ mũgwanja nĩ maanyitirũo makĩhunjia taũni-inĩ ya Jeannette, hakuhĩ na Pittsburgh gĩcigo-inĩ kĩa Pennsylvania. Magĩthitangĩrũo mahĩtia ma kwaga kũgata marũa ma kũmetĩkĩria  kũheana mabuku. Nao magĩcokia cira riko igooti-inĩ Rĩrĩa Inene rĩa Amerika (U.S.) na rĩgĩĩtĩkĩra gũthikĩrĩria.

²² Kũrĩ Mĩĩ 3, 1943, Igooti rĩu rĩkĩmenyithania itua rĩrĩa rĩatuĩte, na itua rĩu rĩkĩnyita mbaru Aira a Jehova. Rĩoigire atĩ watho wa kũruta mbeca nĩguo mũndũ aheo marũa ma kũheana mabuku ma kĩĩndini ndwatwaranaga na Watho wa bũrũri ũcio. Rĩkĩonania atĩ watho ũrĩa waigĩtwo nĩ taũni ĩyo ndwagĩrĩire tondũ nĩ “waingagĩrĩra wĩyathi wa kwĩyaria na wa ũthathaiya.” Akĩheana mawoni ma aingĩ arĩa meetĩkanirie na itua rĩu, Njanji ũmwe wetagwo William O. Douglas oigire atĩ wĩra wa Aira a Jehova “ndwarĩ wa kũhunjia tu kana o kũheana mabuku ma kĩĩndini, no maarutanagĩria mawĩra macio merĩ hamwe.” Aacokire akiuga ũũ: “Wĩra ũcio wa kĩĩndini wagĩrĩire gwĩtĩkĩrio . . . o ta ũrĩa gũkoragwo na wĩyathi wa gũthathaiya na kũhunjia harĩa mbere kanitha-inĩ.”

23. Tũgunĩkaga atĩa mahinda-inĩ maya nĩ ũndũ wa ũhootani wa macira ma mwaka wa 1943?

²³ Itua rĩu rĩa Igooti Rĩrĩa Inene rĩarĩ ũhootani mũnene harĩ andũ a Ngai. Rĩonanirie na ma atĩ ithuĩ tũrĩ ahunjia Akristiano no ti ahũri biacara. Mũthenya ũcio ũtakariganĩra, Aira a Jehova maahotanire macira 12 gatagatĩ ka marĩa 13 maatwarĩte igooti-inĩ rĩrĩa Inene, na ũmwe wamo warĩ ũrĩa wegiĩ Murdock. Matua macio nĩ mateithĩtie gũtua macira mangĩ ma ica ikuhĩ marĩa andũ arĩa matũthũire matwarĩte magooti-inĩ nĩguo tũgirio  kũhunjia ndũmĩrĩri ya Ũthamaki kũndũ kwa mũingĩ na nyũmba kwa nyũmba.

24. Twĩkaga atĩa rĩrĩa thirikari yagiria wĩra witũ wa kũhunjia?

²⁴ Tũrĩ ndungata cia Jehova, nĩ tũkenaga rĩrĩa thirikari ciatwĩtĩkĩria kũhunjia ndũmĩrĩri ya Ũthamaki tũrĩ na wĩyathi. No rĩrĩa ciagiria wĩra witũ, nĩ kũgarũrĩra tũgarũragĩra njĩra iria tũhũthagĩra tũgathiĩ na mbere kũũruta na njĩra ĩngĩ o yothe. O ta atũmwo, twendaga “tũigue Ngai kũrĩ kũigua andũ.” (Atũm. 5:29; Mat. 28:19, 20) O na kũrĩ ũguo, nĩ tũthiaga magooti-inĩ nĩ getha tũheo wĩyathi wa gũthiĩ na mbere kũhunjia. Reke tuone ngerekano igĩrĩ.

25, 26. Nĩ maũndũ marĩkũ meekĩkire Nicaragua magĩtũma cira ũtwarũo igooti-inĩ Inene rĩa kũu, na moimĩrĩro maarĩ marĩkũ?

²⁵ Nicaragua. Kũrĩ Novemba 19, 1952, Donovan Munsterman, ũrĩa warĩ mishonarĩ na mũtabarĩri wa wabici ya rũhonge, nĩ aathire wabici-inĩ ya kũrũgamĩrĩra arĩa maraingĩra na kuuma bũrũri-inĩ ĩrĩa yarĩ Managua, taũni nene ya Nicaragua. Eerĩtwo athiĩ nĩ Mũnene ũrĩa waarũgamagĩrĩra wabici ĩyo wetagwo Arnoldo García. Mũnene ũcio eerire Donovan atĩ Aira a Jehova othe thĩinĩ wa Nicaragua, nĩ “maagirĩtio gũthiĩ na mbere kũhunjia morutani mao na gwĩka maũndũ makonainie na ndini yao.” Rĩrĩa oririo gĩtũmi, García oigire atĩ Aira a Jehova matiahetwo rũtha rwa kũhunjia nĩ thirikari na atĩ maarĩ akomunisti. Hihi nĩ a maamathitangĩte? Nĩ atongoria a ndini ya Gatoreki.

²⁶ O hĩndĩ ĩyo, Mũrũ wa Ithe Witũ Munsterman agĩtwara cira ũcio kũrĩ Rũhonge rwa Thirikari rwa Kũrũgamĩrĩra Ndini, o hamwe na kũrĩ Mũtongoria wa bũrũri wetagwo Anastasio Somoza García, no akĩringa ihiga. Nĩ ũndũ ũcio, ariũ a Ithe witũ makĩgarũrĩra njĩra iria maahũthagĩra. Magĩtiga gũthiĩ nyũmba-inĩ ya Ũthamaki, makĩambĩrĩria gũcemania marĩ tũkundi tũnini, ningĩ  magĩtiga kũhunjia barabara-inĩ, ĩndĩ no maathire na mbere kũhunjia ndũmĩrĩri ya Ũthamaki. Hamwe na ũguo, nĩ maahoire Igooti Rĩrĩa Inene rĩa Nicaragua rĩingĩrĩre na rĩrũgamie watho ũcio thirikari yarutĩte. Ngathĩti cia mohoro nĩ ciandĩkire na njĩra nene ũhoro wĩgiĩ watho ũcio na ihoya rĩa ariũ a Ithe witũ, na Igooti Rĩrĩa Inene rĩgĩĩtĩkĩra gũthikĩrĩria cira ũcio. Moimĩrĩro marĩ marĩkũ? Kũrĩ Juni 19, mwaka wa 1953, Igooti rĩu Inene nĩ rĩamenyithanirie itua rĩrĩa rĩatuĩte na rĩkĩnyita mbaru Aira a Jehova. Rĩoigire atĩ watho ũcio nĩ waingagĩrĩra wĩyathi wa kwĩyaria, gwĩtuĩra matua megiĩ thamiri, na mũndũ kuumbũra wĩtĩkio wake. Ningĩ rĩkiuga atĩ ũkuruhanu wa Aira a Jehova na thirikari ya Nicaragua ũcokio ũrĩa warĩ hau kabere.

27. Nĩ kĩĩ gĩatũmire aikari a Nicaragua magegio nĩ itua rĩa Igooti, na aarĩ na ariũ a Ithe witũ monire atĩa ũhootani ũcio?

²⁷ Aikari a Nicaragua nĩ maagegire kuona atĩ Igooti Rĩrĩa Inene nĩ rĩetĩkanirie na Aira a Jehova. Gũkinyĩria hĩndĩ ĩyo, atongoria a ndini nĩ maaiguĩtwo mũno ũũ atĩ Igooti rĩu nĩ rĩethemaga kũhĩtania nao. Ningĩ atongoria a thirikari maarĩ na ũhoti mũnene ũũ atĩ Igooti rĩu nĩ rĩetigagĩra kũregana na matua mao. Ariũ a Ithe witũ maarĩ na ma atĩ maahotanire tondũ nĩ maagitagĩrũo nĩ Mũthamaki wao na nĩ ũndũ wa gũthiĩ na mbere kũhunjia.​—Atũm. 1:8.

28, 29. Nĩ ũgarũrũku ũrĩkũ ũterĩgĩrĩirũo wekĩkire bũrũri-inĩ wa Zaire gatagatĩ-inĩ ka mĩaka ya 1980?

²⁸ Zaire. Gatagatĩ-inĩ ka mĩaka ya 1980, kwarĩ na Aira a Jehova ta 35,000 thĩinĩ wa bũrũri wa Zaire, ũrĩa rĩu wĩtagwo Democratic Republic of Congo. Nĩ ũndũ wa wongerereku mũnene ũrĩa warĩ kuo, wabici ya rũhonge nĩ yaakaga nyũmba ingĩ njerũ. Mweri-inĩ wa Dicemba, 1985, kwarĩ na kĩgomano gĩa kĩĩmabũrũri taũni-inĩ nene ya bũrũri ũcio, Kinshasa, na kwarĩ na andũ 32,000 kuuma kũndũ gũtiganĩte thĩinĩ wa thĩ. No thutha ũcio maũndũ ma ndungata cia Jehova makĩambĩrĩria gũcenjia. Gwathiire atĩa hihi?

²⁹ Mũrũ wa Ithe witũ Marcel Filteau, ũrĩa warĩ mishonarĩ kuuma Quebec, Canada, na wacemanĩtie na mĩnyamaro hĩndĩ ya wathani wa Duplessis, aatungataga Zaire hĩndĩ ĩyo. Agĩtaarĩria ũrĩa gwathiire, oigire ũũ: “Mũthenya wa Machi 12, mwaka wa 1986, ariũ a Ithe witũ arĩa maatongoragia nĩ maaheirũo marũa monanirie atĩ rũhonge rwa kĩĩwatho rũrĩa Aira a Jehova maahũthagĩra thĩinĩ wa Zaire rũtiarĩ rwĩtĩkĩrĩku.” Marũa macio meekĩrĩtwo kĩrore nĩ mũtongoria wa bũrũri ũcio wetagwo Mobutu Sese Seko.

30. Nĩ itua rĩrĩkũ iritũ rĩabatarire gũtuwo nĩ Kamĩtĩ ya Wabici ya Rũhonge, na yatuire atĩa?

³⁰ Mũthenya ũrĩa warũmĩrĩire, ceceni ya redio ĩrĩa yarũgamĩrĩirũo nĩ thirikari ĩkĩheana kĩmenyithia gĩkĩ: “Tũtigacoka kũigua rĩngĩ ũhoro wa Aira a Jehova gũkũ [Zaire].” Kuuma hĩndĩ ĩyo, ariũ a Ithe witũ makĩambĩrĩria kũnyarirũo. Magĩtunywo indo ciao, makĩnyitwo, makĩohwo njera, makĩhũrũo, na Nyũmba cia Ũthamaki igĩthũkangio. O na ciana cia Aira a Jehova ikĩohwo njera. Kũrĩ Oktomba 12, 1988, thirikari ĩkĩoya indo cia ithondeka ritũ, na rũhonge rũmwe rwa thigari rũkĩambĩrĩria gũikara  thĩinĩ wa wabici ya rũhonge. Ariũ a Ithe witũ arĩa maatongoragia magĩcokia cira riko kũrĩ mũtongoria wa bũrũri, no matigana kuona macokio. Kamĩtĩ ya Wabici ya Rũhonge ĩkĩbatara gũtua itua iritũ mũno, hihi nĩ ĩgũcokia cira riko Igooti-inĩ Rĩrĩa Inene kana yambe yeterere? Timothy Holmes, ũrĩa warĩ mishonarĩ na mũtabarĩri wa Kamĩtĩ ya Wabici ya Rũhonge hĩndĩ ĩyo oigire ũũ: “Twehokire Jehova atũhe ũũgĩ na atũtongorie.” Thutha wa gwĩciria na kũhoya igũrũ rĩgiĩ ũndũ ũcio, kamĩtĩ ĩyo ĩkĩona atĩ ihinda rĩa kuoya ikinya rĩa kĩĩwatho rĩtiarĩ ikinyu. Handũ ha ũguo, ĩgĩĩkĩrĩra mũno wĩra wa kũrũmbũiya ariũ a Ithe witũ, na gũcaria njĩra ingĩ cia gũtwarithia wĩra wa kũhunjia na mbere.

31, 32. Igooti Rĩrĩa Inene rĩa Zaire rĩatuire itua rĩrĩkũ rĩa mwanya, na itua rĩu rĩarĩ na moimĩrĩro marĩkũ harĩ ariũ a Ithe witũ?

³¹ Thutha wa mĩaka ĩigana ũna, Aira a Jehova magĩtiga kũnyarirũo mũno, na thirikari ĩkĩambĩrĩria gũtĩa ihooto cia andũ. Kamĩtĩ ya Wabici ya Rũhonge ĩkĩona atĩ rĩu nĩrĩo rĩarĩ ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩru rĩa gũtwara cira wao igooti-inĩ Rĩrĩa Inene rĩa Zaire. Ũndũ wa kũgegania nĩ atĩ igooti rĩu nĩ rĩetĩkĩrire gũthikĩrĩria cira ũcio. Kũrĩ Janũarĩ 8, mwaka wa 1993, hakuhĩ mĩaka mũgwanja thutha wa mũtongoria wa bũrũri kũgiria wĩra wa Aira a Jehova, Igooti rĩu rĩkiuga atĩ watho ũcio thirikari yaigĩte ndwagĩrĩire, na nĩ ũndũ ũcio makĩheo wĩyathi rĩngĩ. Ta wĩcirie ũndũ ũcio! Manjanji acio maingĩririe mĩoyo yao ũgwati-inĩ, makĩregana na itua rĩa mũtongoria wa bũrũri! Mũrũ wa Ithe Witũ Holmes oigire ũũ: “Ihinda-inĩ rĩu cira wathiaga na mbere, nĩ tuonire ũrĩa Jehova angĩgarũrania maũndũ.” (Dan. 2:21) Ũhootani ũcio waatũmire wĩtĩkio wa aarĩ na ariũ a Ithe witũ ũgĩe hinya. Monire atĩ Mũthamaki witũ Jesu, nĩwe wateithĩtie andũ ake kũmenya ũrĩa megwĩka, na ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire rĩa gwĩka ũguo.

 ³² Thutha wa kũgĩa na wĩyathi rĩngĩ, wabici ya rũhonge ĩgĩĩtĩkĩrio kũrehe amishonarĩ, gwaka wabici ĩngĩ, na kũrehe mabuku mararĩrĩria Bibilia kuuma na nja. f Ndungata cia Ngai thĩinĩ wa thĩ yothe nĩ ikenaga kuona ũrĩa Jehova agitagĩra andũ ake kĩĩroho.​—Isa. 52:10.

33. Tũreruta atĩa thutha wa gũthuthuria macira mamwe marĩa twanacira?

³³ Gũthuthuria macira mamwe marĩa twanahootana gũtũteithagia kuona atĩ Jesu nĩ ahingĩtie kĩĩranĩro gĩkĩ eeranĩire: “Nĩngamũhe mĩario o na ũũgĩ, iria thũ cianyu ciothe itakahota gwĩtiiria kana gũkararia.” (Thoma Luka 21:12-15.) Mahinda-inĩ maya, Jehova anahũthĩra andũ mahaana ta Gamalieli kũgitĩra andũ ake kana agatũma manjanji amwe na mawakiri magĩe na ũcamba wa kũrũĩrĩra kĩhooto. Jehova nĩ agithĩtie hinya matharaita marĩa mahũthagĩrũo gũtũũkĩrĩra. (Thoma Isaia 54:17.) Ũkararia ndũngĩgiria wĩra wa Ngai ũthiĩ na mbere.

34. Nĩ kĩĩ gĩtũmaga ũhootani ũrĩa tũgĩaga naguo macira-inĩ ũkorũo ũrĩ wa magegania, na wonanagia ũndũ ũrĩkũ? (Rora nginya ithandũkũ rĩrĩ na kĩongo “ Macira Mamwe ma Bata Marĩa Maahootanirũo Makĩgacĩrithia Wĩra wa Kũhunjia.”)

³⁴ Nĩ kĩĩ gĩtũmaga ũhootani ũrĩa tũgĩaga naguo macira-inĩ ũkorũo ũrĩ wa magegania? Ta wĩcirie ũndũ ũyũ: Aira a Jehova ti andũ marĩ igweta kana ũhoti mũnene. Tũtiikagia kura, tũkanyita mbaru kambĩini cia gĩũteti kana tũkahoya ũteithio wa ateti. Makĩria ma ũguo, aingĩ aitũ arĩa matwaragwo magooti-inĩ marĩa manene monagwo marĩ “andũ matathomete wega,” na “andũ o ũguo.” (Atũm. 4:13) Kwoguo, kũringana na muonere wa andũ, magooti macio matikoragwo na ũndũ wa kũmekĩra ngoro matũnyite mbaru na maregane na atongoria a ndini na ateti arĩa marĩ ũhoti mũnene gũtũkĩra. O na kũrĩ ũguo, ti rĩmwe kana merĩ magooti manatua matua ma gũtũnyita mbaru! Ũhootani ũrĩa tũgĩaga naguo macira-inĩ wonanagia atĩ ‘twaragia twĩ thĩinĩ wa Kristo o tũkĩonagwo nĩ Ngai.’ (2 Kor. 2:17) Nĩkĩo tugaga ta ũrĩa mũtũmwo Paulo oigire atĩrĩ: “Mwathani nĩwe mũndeithia; ndigetigĩra.”​—Ahib. 13:6.