1, 2. (a) Amokonzi ti Nzapa ti aJuif awara lani lege ti sara nyen na kusala ti fango tënë? Me abazengele asara ye tongana nyen? (b) Ngbanga ti nyen abazengele ake ti yeda na desizion so a mû ti kanga lege na fango tënë ti ala?

A YEKE ngoi kete na peko ti Pentecôte ti ngu 33. Congrégation ti aChrétien ti Jérusalem abâ gigi ade ti ninga ape. Satan abâ so a yeke mbeni nzoni ngoi la. Kozo si congrégation ni akpengba, lo ye ti futi ni biaku. Hio, lo sara ye na mayele si akota zo ti Nzapa ti aJuif akanga lege na kusala ti fango tënë ti Royaume. Me abazengele, na mbeto pëpe, angbâ lani ti fa tënë. Nga, akoli nga na awali mingi aga “azo so amä na bê na Seigneur.”​—Kus. 4:18, 33; 5:14.

² Na ngonzo na bê, awato akiri asara sioni na ala. Ti so ni so ala bi abazengele na da ti kanga. Me na bï ni, ange ti Jéhovah azi yanga ti da ti kanga si na kota ndapre ala kiri ala yeke fa tënë! A kiri a gbu ala a gue na ala na gbele akota zo ni so atene abazengele ni ague nde na mbela so ala mû ti tene ala fa tënë ape. Na mbeto ape, abazengele ni atene: “A lingbi e mä yanga ti Nzapa, so ayeke mokonzi, ahon ti mä azo.” Ngonzo ti amokonzi ni akiri aga wâ si ala ye ti “fâ” abazengele ni fango. Me, a yeke gi na ngoi ni so la Gamaliel, mbeni wafango Ndia so azo ane lo mingi, azi yanga na agboto mê ti amokonzi ni, lo tene: “Ala sara hange . . . ala yôro yanga ti ala na yâ ti tënë ti akoli so pëpe, me ala zia ala kpô.” Amokonzi so ayeda na wango ti lo ni na ala zia abazengele ahon. Abe-ta-zo so asara nyen? Sân ti sara mbeto, ala ngbâ ti “fa ye na ti fa nzoni tënë na ndo ti Christ Jésus.”​—Kus. 5:17-21, 27-42; aProv. 21:1, 30.

3, 4. (a) Na yâ ti angu so aga nduru na ngu 1940, a gbu lani awafango tënë ti Royaume ngbanga ti nyen? Aita so amû li ni na yâ ti bungbi asara nyen?

³ Fango ngbanga so asi lani na ngu 33. A yeke lani kozo ye so azo asara polele ti kanga lege na congrégation ti aChrétien la. Me a yeke ndangba ni la ape (Kus. 4:5-8; 16:20; 17:6, 7) Na ngoi ti e, Satan angbâ lakue ti pusu awato ti tâ tënë ti lï gbe ti akota zo ti kodoro ti kanga lege na kusala ti e ti fango tënë. Awato abi atënë ndenge na ndenge na ndo ti awakua ti Nzapa. A tene e yeke azo ti gango na wusuwusu, e yeke azo so aye ti kinda kodoro nga e yeke azo ti kango ye. Na tâ ngoi ni, aita ti e ague na gbele ngbanga ti fa polele so atënë so ayeke mvene.  Nyen la aga na peko ti afango ngbanga so? Tongana nyen la si adesizion ti ngbanga so a mû a sara angu mingi awe andu mo laso? Zia e bâ ambeni tapande ti angbanga ni ti hinga tongana nyen amû maboko na e na yâ ti “tënë ti gbungo koko ti nzoni tënë na ti sarango si gere ni aluti ngangu na lege ti ndia.”​—aPhil. 1:7.

⁴ Na yâ ti chapitre so, e yeke sara tënë mingi na ndo ti lege so e gbu koko ti droit ti e ti duti na liberté ti fa tënë. Na yâ ti achapitre use so ayeke ga na peko, e yeke bâ ambeni tënë so e gue na ni na ngbanga ti ngbâ ti duti nde na dunia so nga ti sara ye alingbi na andia ti Royaume ti Nzapa.

5. Na yâ ti angu so aga nduru na ngu 1940, a gbu lani awafango tënë ti Royaume ngbanga ti nyen? Aita so amû li ni na yâ ti bungbi asara nyen?

⁵ Na yâ ti angu so aga nduru na ngu 1940, agbata na yâ ti États-Unis kue agi kue ti tene aTémoin ti Jéhovah awara mbeni nduru mbeti so amû lege na ala ti fa tënë. Me aita ahunda ambeti ni so pëpe. A lingbi ti ke ti mû mbeti so na zo nga ala bâ so mbeni gouvernement ayeke na droit oko ape ti kanga lege na commandement ti Jésus so ahunda na aChrétien ti fa tënë ti Royaume (Marc 13:10). Ndali ni, a zia maboko na ndo ti awafango tënë ti Royaume mingi. Ti tene a ngbâ tongaso ape, aita so amû li ni na yâ ti bungbi ti Jéhovah aleke ti gue na tënë ni na gbele ngbanga. Ala ye lani ti fa polele so gouvernement akanga lege senge senge na droit ti aTémoin ti Jéhovah ti voro Nzapa ti bê ti ala. Mbeni ye asi na ngu 1938 so asara si mbeni kota tënë ti ngbanga asi na yâ ti mbaï. Nyen la asi nyen?

6, 7. Nyen la asi lani na sewa ti Cantwell?

⁶ Newton Cantwell so ayeke na ngu 60, wali ti lo Esther, amolenge ti ala ti koli Henry, Russell na Jesse, ala oku kue ayeke apionnier spécial. Na ndapre ti mardi lango 26 ti avril ngu 1938, ala sigigi ti gue ti fa tënë, na yâ ti lango ni kue, na gbata ti New Haven, na Connecticut. Ti tâ tënë ni, ala leke tere ti ala ti ninga ahon lango oko. Ngbanga ti nyen? A zia lani maboko na ndo ti ala kozoni awe, na a sara tongaso fani mingi. Tongaso, ala hinga so a yeke kiri ti gbu ala. Me ye so akaï pëpe nzara ti sewa ti Cantwell ti fa tënë ti Royaume. Ala si na New Haven na yâ ti akutukutu use. Ita Newton akpe na kutukutu ti sewa ni so ambeti ti e nga na aphonographe ayeke na yâ ni, na Henry, molenge ti lo ti ngu 22 akpe ti lo na kutukutu so haut-parleur ayeke dä. Tongana ti so ala ku tere ti ala na ni lani, gi angbonga kete na pekoni lapolice aluti na ala.

⁷ Kozo zo so a zia maboko na ndo ti lo ayeke Russell, so lo yeke na ngu 18, na pekoni a yeke Newton na Esther. Jesse, so ayeke na ngu 16, angbâ yongoro na lo bâ tongana nyen la lapolice agbu ita ti lo nga na babâ na mama ti lo. Henry angbâ  ti lo ti fa tënë na mbeni mbage ti gbata ni. Tongaso, Jesse angbâ gi lo oko. Ye oko, lo ngbâ ti fa tënë na phonographe ti lo. Ambeni koli use, so ayeke aCatholique, ayeda si Jesse azia na ala diskur ti Ita Rutherford ti mä; mama-tene ni ayeke “Awato.” Me na ngoi so ala yeke mä diskur ni, kota ngonzo agbu ala si ala ye ti pika Jesse. Yeke, Jesse alondo ahon ti lo. Me ngoi kete na pekoni, apolicier agbu lo. Tongaso, Jesse nga kue alï kanga. Lapolice azi tënë na li ti Ita Esther, me a bi tënë na li ti Ita Cantwell nga na amolenge ti lo ti koli. Ye oko, na oko lango ni so a zi ala na da ti kanga na peko ti so a futa mbeni kota nginza.

8. Ngbanga ti nyen la ajuge atene so Jesse Cantwell ayeke zo ti gango na wusuwusu?

⁸ Anze kete na pekoni, na septembre ngu 1938, sewa ti Cantwell ague na gbele ngbanga na New Haven. A fâ ngbanga na ndo ti Newton, Russell na Jesse a tene ala hunda nginza na tïtî azo sân ti wara droit ni. Atâa so a gue na tënë ni na gbele Kota da-ngbanga ti Connecticut, a dë ngbanga na li ti Jesse a tene lo ga na wusuwusu na yâ ti kodoro. Ngbanga ti nyen? Ngbanga ti so aCatholique use so amä lani diskur ni atene na gbele ngbanga so diskur ni so azonga bungbi ti nzapa ti ala nga so a yeke gingo yanga la. Ti ke adesizion ni so, aita so ayeke mû li ni na yâ ti bungbi ague na tënë ni na gbele Kota da-ngbanga ti États-Unis so ahon atanga ni kue.

9, 10. (a) Kota da-ngbanga ti États-Unis amû desizion wa na ndo ti tënë so abâ sewa ti Cantwell? (b) Tongana nyen la desizion so angbâ ti sara nzoni na e juska laso?

⁹ Na lango 29 ti mars ngu 1940, Kota Juge Charles Hughes nga na ambeni juge miombe ato nda ti mä atënë ti Ita Hayden Covington, mbeni avocat ti aTémoin ti Jéhovah. * Na ngoi so procureur ti Connecticut ayeke gi ti fa so aTémoin ti Jéhovah ayeke azo so ayeke ga na wusuwusu, mbeni juge ni ahunda lo: “Tënë so Christ Jésus ayeke fa lani na ngoi ti lo azo mingi aye ni ape, mvene?” Procureur ni atene: “A yeke mvene ape, me tongana mbi dabe ti mbi na tënë ti Bible ti mbi nzoni, a fa nga ye so asi na Jésus ndali ti tënë so lo fa so.” So kota tënë! Sân ti tene lo hinga ni, procureur ni ayeke zia aTémoin ti Jéhovah na mbage ti Jésus nga lo zia akota zo ti kodoro ni na mbage ti azo so adë ngbanga na ndo ti Jésus ni. Na lango 20 ti mai ngu 1940, ajuge ni kue amû desizion oko ala tene tënë ayeke na li ti aTémoin ape.

¹⁰ Desizion so ayeke lani kota ye tongana nyen? A sara si a bata nga droit ti zo ti voro Nzapa ti bê ti lo si akota zo ti kodoro ni alingbi pëpe ti mû ndia ti kanga lege na liberté ti zo ti voro Nzapa. Na mbage, Kota da-ngbanga ni atene so sarango ye ti Jesse “ayeke ga na sioni pëpe na ndo ti siriri nga nzoni duti ti kodoro.” Tongaso, desizion so afa polele so aTémoin ti Jéhovah ayeke pëpe azo so aga na wusuwusu na yâ ti kodoro. So mbeni kota songo benda ndali ti awakua ti Nzapa! E ngbâ ti wara nzoni dä laso nga? Mbeni avocat so, ayeke Témoin ti Jéhovah, atene: “Droit so e yeke na ni ti voro Nzapa, sân ti tene a kanga lege na e senge senge, amû lege na e aTémoin ti Jéhovah laso ti fa beku ti e na azo so e yeke na popo ti ala.”

11. Aita ti e na Canada akangbi nyen lani? Ngbanga ti nyen?

¹¹ Na yâ ti angu so aga na peko ti ngu 1940, aTémoin ti Jéhovah na Canada atingbi na mbeni ngangu kangango lege. Ni la, na ngu 1946, ti fa polele sarango ye ti gouvernement ni so ayeke ne pëpe liberté ti zo ti voro Nzapa, aita ti e akangbi na yâ ti alango 16 mbeni tract (La haine ardente du Québec pour Dieu, pour Christ et pour la liberté, est un sujet de honte pour tout le Canada). Tract ti lembeti osio so afa, na yâ ti anzene nzene ye, awusuwusu so akota zo ti Eglize ayeke na gunda ni, aye ti ngangu so lapolice nga na gbâ ti azo asara na tere ti aita ti e na mbage ti Québec. Tract ni atene: “A ngbâ lakue ti bi aTémoin ti Jéhovah na kanga senge senge. A bi atënë nduru na 800 na ndo ti aTémoin ti Jéhovah na yâ ti Grand Montréal.”

12. (a) Awato ti e asara ye lani tongana nyen? (b) Tënë wa la a bi na li ti aita ti e? (Bâ nga kete tënë.)

¹² Maurice Duplessis, kozo gbenyon-gbia ti Québec, ayeke mä ka tere ngangu na Villeneuve, Kota bua ti Eglize Catholique. Lo sara ngonzo na tere ti tract ni na lo tene so lo yeke sara “kota bira” na aTémoin ti Jéhovah. Wungo ti atënë so a  bi na li ti aita aga fani use; a londo na 800 ti si na 1 600. Mbeni ita-wali pionnier atene: “Lapolice agbu e ahon ndo ni si e hinga encore wungo ni ape.” A bi tënë ti “kindango kodoro” na ndo ti aTémoin ti Jéhovah kue so a gbu ala na kangbingo tract ni. *

13. Azo wa la ayeke kozo zo so a bi tënë ti kindango kodoro na li ti ala? Da-ngbanga ni atene nyen?

¹³ Na ngu 1947, Ita Aimé Boucher na amolenge ti lo ti wali Gisèle, so ayeke na ngu 18, nga na Lucille, so ayeke na ngu 11, ayeke akozo zo so a fâ ngbanga na ndo ti ala ndali ti tënë ti kindango kodoro. Ala kangbi lani tract ni nduru na yaka ti ala so ayeke na yâ ti akete hoto so ayeke na mbage ti mbongo ti Québec. Me ala kpa nga azo ti gango na wusuwusu na yâ ti kodoro ape. Ita Boucher ayeke lani mbeni senge zo so ayeke sara tënë na ngangu ape, so ayeke bâ lege ti kete yaka ti lo nga, ngoi na ngoi, lo yeke gue na kota gbata na ndo ti charette ti lo. Ye oko, aye so a sara tënë ni na yâ ti tract ni asi na lo nga na sewa ti lo. Juge ni, so aye aTémoin ti Jéhovah pëpe, ake ti yeda na aye so afa so tënë ayeke na li ti sewa ti Boucher ape. Lo yeda na tënë ti procureur ni so atene tract ni amaï tënë ti kengo tere na tongaso tënë ayeke na li ti sewa ti Boucher. Tongaso, tënë ti juge ayeke so: A yeke kota sioni ye ti tene tâ tënë! A dë ngbanga na ndo ti Aimé na Gisèle a tene ala yeke azo ti kindango kodoro, na même kete Lucille asara lango use na da ti kanga. Aita ague na tënë ni na gbele Kota da-ngbanga ti Canada so ahon atanga ni kue. Kota da-ngbanga ni ayeda ti bâ tënë ni.

14. Aita asara ye lani tongana nyen na Québec na ngoi ti kangango lege so?

¹⁴ Ti ku na ngoi ni, akpengba ita ti e ti koli na ti wali ti Québec angbâ ti fa tënë ti Royaume na gbele akota ye ti ngangu so a yeke sara na ala. Mingi ni, aye so asi na pekoni apika bê. Na yâ ti angu osio so aga na peko ti so a kangbi lani tract ni na ngu 1946, wungo ti aTémoin ti Jéhovah na Québec alondo na 300 ti si na 1 000! *

15, 16. (a) Desizion wa la Kota da-ngbanga ti Canada amû na ndo ti tënë so abâ sewa ti Boucher? (b) Desizion so asara nyen na ndo ti aita nga na ndo ti ambeni zo?

¹⁵ Na juin ngu 1950, ajuge gumbaya kue ti Kota da-ngbanga ti Canada abâ tënë ti Ita Boucher. Nze omene na pekoni, na lango 18 ti décembre ngu 1950, a mû desizion so azi tënë na li ti e. Ngbanga ti nyen? Ita Glen How, mbeni avocat ti aTémoin ti Jéhovah, atene so Kota da-ngbanga ni ayeda na tënë so a-avocat ti e atene. Ala tene so tënë ti “kindango kodoro” ahunda ti pusu azo ti sara aye ti ngangu nga ti sara bira na gouvernement. Ye oko, a yeke wara pëpe na yâ ti tract ni “tënë ti pusungo azo ti sara ye ti ngangu, na tongaso a yeke mbeni lege so ndia ayeda na ni ti tene zo afa atënë ti bê ti lo.” Ita How akiri atene: “Mbi bâ tâ na lê ti mbi tongana nyen la Jéhovah asara si e sö benda.” *

¹⁶ Desizion ti Kota da-ngbanga so ayeke lani mbeni kota songo benda ti Royaume ti Nzapa. A kanga lege na tanga ti atënë 122 so a ngbâ lani ti ku na gbele ngbanga, so na yâ ni a bi tënë ti kindango kodoro na ndo ti aTémoin ti Jéhovah ti  Québec. Na mbage, desizion ni aye ti tene lani so azo ti kodoro ti Canada nga na ti Commonwealth ayeke fadeso na liberté ti fa tënë ti bê ti ala na ndo ti sarango ye ti gouvernement. Nga, songo benda so akanga lege biaku na bira so Eglize na gouvernement asara na tere ti aTémoin ti Jéhovah. *

17. Ambeni gouvernement asara nyen ti kanga lege na kusala ti e ti fango tënë?

¹⁷ Legeoko tongana ti akozo Chrétien, awakua ti Jéhovah laso ayeke “pëpe azo so ayeke kä tënë ti Nzapa kango”. (Diko 2 aCorinthien 2:17.) Me ambeni gouvernement agi ti kanga lege na kusala ti e ti fango tënë na lege ti andia so andu dengo buze. Zia e bâ ambeni ye use so asi, so andu tënë so.

18, 19. Akota zo ti kodoro ti Danemark atara lani ti sara nyen ti kanga lege na fango tënë ti e?

¹⁸ Danemark. Na lango 1 ti octobre ngu 1932, mbeni ndia abâ gigi so akanga lege na zo ti kä mbeti tongana lo yeke na mbeni mbeti ape so amû lege na lo ti sara tongaso. Aita ahunda mbeti ni so ape. Na ndade ni, awafango tënë oku afa tënë na yâ ti lango ni kue na Rosklide, mbeni gbata so ayo kilomètre 30 na mbage ti do ti Copenhague, li-kodoro ni. Na lakui, mbeni oko ti ala, August Lehmann, ayeke dä ape. A gbu lo ndali ti so lo kä ye sân mbeti ni so.

¹⁹ Na lango 19 ti décembre ngu 1932, August Lehmann ague na gbele ngbanga. Lo yeda so lo gue lo bâ azo ti mû na ala ambeti ti Nzapa me lo tene lo kä ni kango pëpe. Ajuge ni ayeda na tënë ti lo ni. Ala tene so Ita Lehmann “ayeke na aye ti kaï na bezoin ti lo, lo wara nga nginza na peko ti kua ni so ape nga a yeke ye so lo gi la ape. Akusala ti lo ni asara même si lo perdre nginza.” Ti ajuge ni, a lingbi pëpe ti bâ kua ti Ita Lehmann tongana “dengo buze.” Me awato ti e aye gi ti kanga lege na kusala ti fango tënë na yâ ti kodoro ni kue (Ps. 94:20). Procureur ague na tënë ni ngbii asi na gbele Kota da-ngbanga ti kodoro ni. Aita asara ye lani tongana nyen?

20. Desizion wa la Kota da-ngbanga ti Danemark amû? Aita asara ye lani tongana nyen?

²⁰ Na yâ ti yenga so Kota da-ngbanga ni ayeke bâ tënë ni, aTémoin ti Jéhovah ti Danemark kue akiri afa tënë mingi. Na mardi, lango 3 ti octobre ngu 1933, Kota da-ngbanga ni afa desizion ti lo. Lo yeda na desizion ti kozo da-ngbanga so atene August Lehmann ague nde na ndia ape. Desizion ni aye ti tene so aTémoin ti Jéhovah alingbi ti ngbâ ti fa tënë senge. Ti fa singila ti ala na Jéhovah ndali ti songo benda so, aita akiri afa tënë mingi ahon ti kozo. Gi na ndo ti desizion ni so, aita na Danemark awara lege ti fa tënë sân ti tene gouvernement akanga lege na ala juska laso.

21, 22. Desizion wa la Kota da-ngbanga ti États-Unis amû na ndo ti tënë so abâ Ita Murdock?

²¹ États-Unis. Na dimanche lango 25 ti février ngu 1940, a gbu Robert Murdock, so ayeke pionnier, nga na ambeni Témoin ti Jéhovah mbasambala na ngoi so ala yeke fa tënë na Jeannette, mbeni gbata so ayeke nduru na Pittsburgh na  Pennsylvanie. A dë ngbanga na ndo ti ala ngbanga ti so a mû na ala yanga pëpe ti mû mbeti na azo. A gue na tënë ni na gbele Kota da-ngbanga ti États-Unis na da-ngbanga ni ayeda ti mä tënë ni.

²² Na lango 3 ti mai ngu 1943, Kota da-ngbanga ni afa desizion ti lo so azi tënë na li ti aTémoin ti Jéhovah. Da-ngbanga ni ake tënë ti warango mbeni mbeti so amû lege na zo ti kangbi ambeti na azo, ngbanga ti so sarango tongaso ahunda na zo “ti futa nginza ti sara kua na mbeni droit so mama-ndia ti kodoro ni amû na lo.” Kota da-ngbanga ni amingo ngangu ti desizion ti gbata ni so “akanga lege na liberté ti sigigi na ambeti nga na droit ti zo ti voro Nzapa so bê ti lo aye.” Juge William Douglas afa tënë ti bê ti mingi ti azo ti Kota da-ngbanga ni. Lo tene so kusala ti aTémoin ti Jéhovah “ayeke gi fango tënë ti Nzapa ape; a yeke gi kangbingo ambeti ti Nzapa ape. Me, a yeke aye ni use kue.” Lo kiri lo tene: “Mara ti sarango kusala ti Nzapa tongaso alingbi tere na . . . vorongo Nzapa nga na fango tënë ti Nzapa so a yeke sara na yâ ti eglize.”

23. Ngbanga ti nyen asongo benda ti e na ngu 1943 ayeke kota ye na e laso?

²³ Desizion ti Kota da-ngbanga so aduti mbeni kota songo benda ndali ti awakua ti Jéhovah. A fa polele so e yeke biani aChrétien so ayeke fa tënë ti Nzapa me pëpe azo ti kango ye. Na  kpengba lango so na ngu 1943, na ndo ti atënë 13 so aga na gbele Kota da-ngbanga, aTémoin ti Jéhovah asö benda na yâ ni 12, so tënë ti Murdock kue ayeke na yâ ni. Adesizion ti Kota da-ngbanga so aduti mbeni ngangu tapande laso na yâ ti afango ngbanga so na ngoi ni awato ti e akiri ake droit ti e ti fa tënë ti Royaume na lê ti azo kue nga da na da.

24. Tongana mbeni gouvernement akanga lege na fango tënë ti e, e yeke sara ka nyen?

²⁴ E awakua ti Jéhovah, e bâ na nene ni mingi liberté so agouvernement amû na e ti fa tënë ti Royaume. Ye oko, tongana mbeni gouvernement akanga lege na kusala ti fango tënë ti e, e yeke changé gi akode ti e na e ngbâ ti sara kua ti e na mbeni lege nde. Legeoko tongana abazengele, “a lingbi e mä yanga ti Nzapa, so ayeke mokonzi, ahon ti mä azo.” (Kus. 5:29; Mat. 28:19, 20). Na oko ngoi ni, e yeke gue na gbele ngbanga ti tene a zi lege na akusala ti e. Bâ ambeni tapande ni use.

25, 26. Aye wa la asi lani na Nicaragua si ague ngbii asi na gbele Kota da-ngbanga ni? Nyen la asi na pekoni?

²⁵ Nicaragua. Na lango 19 ti novembre ngu 1952, Ita Donovan Munsterman, so ayeke missionnaire nga serviteur ti filiale, alï na yâ ti bureau so ayeke bâ lege ti awande na Managua, li-kodoro ni. Capitaine Arnoldo García, mokonzi ti ndokua ni, la ahunda na lo ti ga. Capitaine ni atene na Donovan so ake na aTémoin ti Jéhovah “ti fa tënë ti mabe ti ala nga ti sara akusala ti ala.” Tongana ita ni ahunda ti hinga ngbanga ti nyen, Capitaine García atene so gouvernement amû yanga ape na aTémoin ti Jéhovah ti fa tënë nga a tene so ala yeke aCommuniste. Azo wa la atene tënë ni so? Amokonzi ti Eglize Catholique.

²⁶ Hio, Ita Munsterman ahunda ti bâ gbenyon-gbia so abâ  lege ti abungbi ti Nzapa nga na Président ni Anastasio Somoza García, me kue gbä. Tongaso, aita achangé akode ti ala. Ala kanga yanga ti aDa ti Royaume, ala bungbi tere kete kete nga ala zia ti fa tënë na ndo ti lege, me ala ngbâ lakue ti fa tënë ti Royaume. Na oko ngoi ni, ala sara mbeti na Kota da-ngbanga ti Nicaragua ti tene lo mingo ngangu ti ndia so akanga lege na e. Ambeti-sango mingi asara tënë na ndo ti kangango lege na kusala ti e nga na ndo ti tënë ti yâ ti mbeti so e tokua na Kota da-ngbanga ni so ayeda ti mä tënë ni. Ye ni ahunzi lani tongana nyen? Na lango 19 ti juin ngu 1953, Kota da-ngbanga ni, yanga oko, amû desizion ndali ti aTémoin ti Jéhovah. Lo tene so ndia so akanga lege na kusala ti e ague nde na tënë ti mama-ndia ti kodoro ni so amû liberté na zo ti fa tënë ti bê ti lo, ti sara ye so bê ti lo atene na lo ti sara nga ti fa tënë ti mabe ti lo na gigi. Lo hunda nga ti tene songo so ayeke na popo ti gouvernement ti Nicaragua na aTémoin ti Jéhovah akiri tongana ti kozo.

27. Ngbanga ti nyen desizion so da-ngbanga ni amû adö bê ti azo ti Nicaragua? Aita abâ lani songo benda so tongana nyen?

²⁷ Li ti azo ti Nicaragua akpe kue so Kota da-ngbanga ni amû mbage ti aTémoin ti Jéhovah. Na ngoi ni kâ, ngangu so akota zo ti Eglize ayeke na ni ayeke lani kota mingi si ajuge ti Kota da-ngbanga ni ayeke kpe ti wara tënë na ala. Na mbage, akota zo ti gouvernement ni nga ayeke na ngangu mingi si ajuge ni ayeke kpe lani ti gue nde na desizion ti ala. Aita ahinga lani na bê ti ala kue so ala sö benda ni ndali ti so Gbia ti ala abata ala nga ala ngbâ lani ti fa tënë.​—Kus. 1:8.

28, 29. Nyen la asi lani na Zaïre na ngu 1986?

²⁸ Zaïre. Na yâ ti angu so aga na peko ti ngu 1980, aTémoin ti Jéhovah ayeke lani 35 000 tongaso na Zaïre, ngbene iri ti République Démocratique du Congo. Ndali ti so akusala ti Royaume ayeke gue lani gi na li ni, filiale ayeke leke lani afini da ti lo. Na décembre ti ngu 1985, a sara mbeni kota bungbi so azo 32 000 aga dä. Aita ti ambeni kodoro nde aga nga. A sara ni lani na stade ti gbata ti Kinshasa, li-kodoro ni. Me na pekoni, aye akomanse ti changé ndali ti awakua ti Jéhovah. Nyen la apasêe nyen?

²⁹ Ita Marcel Filteau, mbeni missionnaire ti Québec, na Canada, so abâ lani pasi ti kangango lege ti gouvernement ti Duplessis, ayeke lani na Zaïre. Lo fa ye so asi: “Na lango 12 ti mars ngu 1986, a mû na aita so ayeke mû li ni na yâ ti bungbi mbeni mbeti so atene gouvernement ahinga bungbi ti aTémoin ti Jéhovah ti Zaïre ape.” A yeke Mobutu Sese Seko, gbia ti kodoro ni la asû maboko na gbe ti mbeti ni.

30. Kpengba desizion wa Komite ti filiale amû ni lani?

³⁰ Na ndade ni, radio ti kodoro ni atene: “E yeke mä encore iri ti aTémoin ti Jéhovah na Zaïre ape.” Gi na pekoni, a komanse ti sara ye ti ngangu na aita. A kungbi aDa ti Royaume, a nzi aita, a gbu ala, a bi ala na da ti kanga nga a pika ala. A bi même akete molenge na da ti kanga. Na lango 12 ti octobre  ngu 1988, gouvernement agbu na ngangu aye ti e nga aturugu ti lagarde amû ada ti filiale ni. Aita so ayeke mû li ni na yâ ti bungbi agi ti tingbi na Président Mobutu, me lo kiri tënë na ala pëpe. Ge, a lingbi Komite ti filiale amû mbeni ngangu desizion: “E gue na tënë ni na gbele Kota da-ngbanga wala e ku kete si?” Timothy Holmes, so ayeke lani missionnaire nga coordinateur ti Komite ti filiale ni na ngoi ni kâ, atene: “E gi ndara nga na fango lege ti Jéhovah.” Na peko ti so Komite ti filiale abâ tënë ni na yâ ti sambela awe, aita ni abâ lani so a yeke ngoi ti tene a gue na tënë ni na gbele ngbanga la ape. Nde na so, ala gi lani gi ti bâ lege ti aita nga tongana nyen ti ngbâ ti fa tënë.

31, 32. Kpengba desizion wa Kota da-ngbanga ti Zaïre amû ni lani? Desizion ni so asara nyen na ndo ti aita?

³¹ Angu mingi ahon na pekoni. Ngangu so a yeke sara na ndo ti aTémoin ti Jéhovah adë kete nga a to nda ti ne droit ti azo. Komite ti filiale abâ so ngoi aga awe ti gue na tënë ni na gbele Kota da-ngbanga ti Zaïre. Kota da-ngbanga ni ayeda ti bâ tënë ni, mbeni ye so zo aku tere ti lo na ni lani ape. Na lango 8 ti janvier ngu 1993, ngu mbasambala tongaso na peko ti so Président ni amû mbela ti kanga lege na kusala ti e, Kota da-ngbanga ni atene so ye so gouvernement asara na aTémoin ti Jéhovah ague nde na ndia, tongaso a zi lege na kusala ti e. Bâ ye ma! Ajuge azia fini ti ala na lê ti kuâ ti mingo ngangu ti desizion ti président ti kodoro! Ita Holmes atene: “Na ngoi ti ngbanga ni so, e bâ tongana nyen la Jéhovah ayeke changé aye.” (Dan. 2:21). Songo benda so akpengba mabe ti aita. Ala bâ so Gbia ti ala, Jésus, afa lani lege na adisciple ti lo ti hinga lawa nga tongana nyen ti sara ye.

 ³² So a zi lege na kusala ti aTémoin ti Jéhovah, a mû lege na filiale ti ga na amissionnaire na yâ ti kodoro ni, ti leke mbeni fini filiale nga ti ga na ambeti. * So ngia si awakua ti Nzapa awara ti bâ tongana nyen Jéhovah ayeke bata azo ti lo na lege ti yingo!​—És. 52:10.

33. E manda nyen na lege ti afango ngbanga so e londo ti bâ?

³³ Afango ngbanga so e londo ti bâ afa so Jésus asara ye alingbi na tënë ti yanga ti lo so atene: “Mbi yeke mû na ala yanga nga ndara, so awato ti ala kue so abungbi oko alingbi ande pëpe ti gbu lê ni wala ti ke ni.” (Diko Luc 21:12-15.) A si na ambeni ngoi, Jéhovah asara si ambeni zo laso, tongana Gamaliel ti giriri, alondo ti gbu koko ti azo ti lo. Jéhovah asara nga si ajuge na a-avocat aluti nganganga teti mbilimbili. Lo kanga lege na aye ti bira ti awato ti e. (Diko Ésaïe 54:17.) Mbeni ye ti kanga lege na kua ti Nzapa ayeke dä ape.

34. Ngbanga ti nyen asongo benda ti e so apika bê mingi? Asongo benda so afa nyen? (Bâ nga encadré “ Akpengba desizion ti aKota da-ngbanga so amaï kusala ti fango tënë.”)

³⁴ Asongo benda ti e so apika bê mingi ngbanga ti nyen? Bâ ye so si: iri ti aTémoin ti Jéhovah awu mingi ape nga ala yeke na ngangu na ndo ti azo ape. E yeke voté ape, e yeke sara sabango ti azo ti poroso pëpe nga e yeke na ngangu na ndo ti ala pëpe. Nga, mingi ti aita ti e so a iri ala na gbele ngbanga ayeke azo so a bâ ala tongana azo so “amanda mbeti pëpe na ala yeke asenge zo”. (Kus. 4:13). Tongaso, na bango ndo ti azo, a yeke ngangu ti tene ajuge agbu koko ti e nga ti mû desizion nde na ye so angangu wato ti e, so ayeke akota zo ti Eglize nga na azo ti poroso, aye ti sara na e. Me fani mingi, ajuge amû adesizion so ayeke ndali ti nzoni ti e! Asongo benda so afa polele so e yeke tambela “na gbe ti lê ti [Nzapa], nga na tere ti Christ.” (2 aCor. 2:17). Ni la, legeoko tongana bazengele Paul, e tene: “Jéhovah ayeke zo ti mungo maboko na mbi; fade mbeto ayeke sara mbi pëpe.”​—aHéb. 13:6.