1, 2. a) Zini lezi a varangeli va wukhongeli va nga zi kota ku maha xungetano hi ntiro wa kuxumayela, kanilezi xana a vapostoli va hlamulisile kuyini? b) Hikuyini a vapostoli va nga ala ku nyima a ku xumayela?

KU KIYELA kutsongwani lezaku ku chikela a Pentekosta wa lembe ga 33 Nguveni ya Hina. A bandla ga wuKristu le Jerusalema gova ni mavikana ntsena na gi yimisilwe. Hi kudlunyatekileko, Satani i alakanya ku lexi hi xona xikhati xa xi nene xa ku gi vukela. Na bandla gi nga se tiya khwatsi, yena i lava ku gi fuvisa. Hi xihatla, Satani i hlota mano ya ku tirisa varangeli va wukhongeli lezaku va nyimisa a ntiro wa ku xumayela a Mufumo. Kanilezi a vapostoli va simama va xumayela hi kutiya-hlana, niku a vavanuna ni vavasati vo tala va “kholwa ka Hosi.” — Miti. 4:18, 33; 5:14.

² Na va vindlukile hi zanga, a valala va tlhela va va vukela — a khati legi va valela a vapostoli vontlhe paxweni. Hambulezo, a ngelosi ya Jehova yi vulula a tivati ta paxo xikari ka wusiku, niku loku gica a vapostoli va lomu kuxumayeleni! Kanilezi va guma va khonwa kambe va yisiwa tihosini, leti ti va lumbetako ku tshova a nayo wu beletelako ku xumayela. Kota hlamulo, a vapostoli va va byela lezi hi kutiya-hlana: “Hi fanele ku ingisa Nungungulu ku hunza ku ingisa vanhu.” A vafumeli va zangarela nguvu a vapostoli laha ka kuza va lava “ku va daya.” Kanilezi, na va nga se maha xiboho lexo, Gamalieli, a nga hi mugonzisi wa Nayo, i yimelela vapostoli a tlhela a tlharihisa vanghana vakwe: “Ti woneleni . . . Tsikani lava vanhu, mu va tlhatlha.” Lexi xi hlamalisako hi lezaku a tihosi ti ingisa a wusungukati gakwe ti tlhatlha vapostoli. Zini lezi a vavanuna lavo vo tsumbeka va mahako anzhako ka lezo? Na va nga chavi nchumu, “a va tsikangi a ku kanela . . . va gonzisa hi Jesu lezaku hi Kristu.” — Miti. 5:17-21, 27-42; Mav. 21:1, 30.

3, 4. a) I ndlela muni leyi Satani a yi tirisako kusukela kale kasi ku vukela a vanhu va Nungungulu? b) Zini hi to wulawula hi zona ka xipimo lexi ni lezi za zimbiri zi lanzelako?

³ A kulamulwa loko ka vapostoli le hubyeni ya wulamuli hi 33 Nguveni ya Hina, give khati go sangula laha a bandla ga wuKristu gi nga beletelwa ku xumayela hi wuhosi ga tiko, kanilezi a gi vangi go gumesa. (Miti. 4:5-8; 16:20; 17:6, 7) Xikhatini xa hina, Satani wa ha kuca a valala va wukhozeli ga lisine lezaku va kucetela a tihosi a ku beletela a ntiro wa hina wa kuxumayela. A vakaneti va rwexa zilumbeto zo tala a vanhu va Nungungulu. A xinwe xa zona hi lezaku vona va famba va karata vanhu — va vuxa woyonga. A xinwani hi lexi xaku hina hi kucetela vanhu lezaku va vukela mufumo; a xinwani kambe, hi lexi xaku hi vaxavisi va nga hakheliko malisensa. Hi zikhati zi faneleko, a vamakabye va hina vaya  tihubyeni ta wulamuli kasi ku ya kaneta a zilumbeto lezo. Zini va zi bhinzulako? Xana a ziboho zi mahilweko hi tihubye ta wulamuli ka makume ya malembe ma hunzileko zi ku khumbisa kuyini inyamutlha? A hi wulawuleni hi zokari za kona kasi ku wona lezi zi vunisileko zona a ku “vikela ivangeli ni ku yi tiyisa.” — Fil. 1:7.

⁴ Lomu ka xipimo lexi hi ta wulawula nguvu hi lezi hi tako na hi vikelisa zona a fanelo ya hina ya ku xumayela hi kutlhatlheka. A zipimo zimbiri zi lanzelako zi ta wulawula hi tiyimpi to kari leti hi ti lwileko tihubyeni ta wulamuli kasi ku simama hi ngavi va tiko hi tlhela hi hanya hi milayo ya Mufumo.

5. Kumbheleni ka va 1930, hikuyini a vaxumayeli va Mufumo va nga khomelwa, niku zini lezi lava va nga hi ka wurangeli hlengeletanweni va alakanyeleko ku zi maha?

⁵ Kumbheleni ka va 1930, a madoropa ni maprovíncia ya le Estados Unidos da América ma lavile ku kurumeta a Timboni ta Jehova a ku ti lavela a pasi kutani lisensa go va vumelela a ku maha ntiro wabye wa kuxumayela. Kanilezi a vamakabye va hina a va vumelangi ku kombela malisensa lawo. A lisensa gi nga mbhelelwa hi ntiro wa gona, niku vona va wa kholwa lezaku a ku na mufumo wu nga ni ntamu wa ku beletela a xileletelo xa Jesu xa kuva a maKristu ma xumayela a mahungu ya Mufumo. (Mar. 13:10) Hikwalaho, a mazana ya vaxumayeli va Mufumo ma lo khonwa. Kota hlamulo, a varangeli va hlengeletano va lo alakanyela ku yisa mhaka leyo hubyeni ya wulamuli. Va wa xuva ku komba lezaku zi wa nga hi nayweni a kuva mufumo wu beletela Timboni a ku tirisa a fanelo ya tona ya ku khozela Nungungulu wabye hi kutlhatlheka. Niku hi 1938 ku humelele mhaka yi nga xuxiwa hi ndlela yi vunako nguvu a ntiro wa hina kusukela xikhatini lexo. Zini zi mahekileko?

6, 7. Zini zi humeleleko a va ka Cantwell?

⁶ Ni mixo ya Wazibili wa 26 ka Abril wa 1938, Newton Cantwell, a nga hi ni 60 wa malembe; sati wakwe, Esther; ni vana vabye Henry, Russell, na Jesse — vontlhe va ntlhanu na va hi maphayona yo hlawuleka — va wa longile kuya sinwini doropeni ga New Haven, Connecticut. Niku va wa longile ku tshama handle a xikhati xo hunza siku. Hikuyini? Va wa sina va khomilwe makhati yo hlaya, hikwalaho va wa zi tiva lezaku va wa anda ku khomiwa kambe. Kanilezi, lezo a zi hungulangi a kuxuva ka va ka Cantwell ka ku lava ku xumayela a mahungu ya Mufumo. Va lo enza vaya New Haven hi mimova yimbiri. Newton i wa chembela a mova wa ngango wu nga tele hi mabhuku ma seketelwako ka Biblia ni magramafoni, kuveni Henry, a nga hi ni 22 wa malembe, i wa chembela a mova wu nga hi ni muchini wa pfumawulo. Hakunene, kota lezi va nga zi rinzele, nzeni ka tihora timbiri va lo nyimiswa hi maphoyisa.

⁷ Russell, wa 18 wa malembe, hi yena wo ranga a ku khonwa zonake ku lanzela Newton na Esther. Hi le kulenyana, Jesse, a nga hi ni 16 wa malembe, i lo wona a vapswali vakwe ni nhonzo yakwe na va rorovisiwa hi maphoyisa. Henry i wa kari a xumayela ka xipanze xinwani xa doropa, hikwalaho, mufana Jesse i lo sala yece. Hambulezo, i lo khoma a gramafoni gakwe a simama ku xumayela. A vavanuna vambiri va maKatolika va lo vumelela Jesse ku bisa a disko  ga kanelo ya makabye Rutherford yi nga hi ni hloko ya mhaka “Valala.” Kanilezi, a xikhati lexi va ngaya va ingisela a kanelo, a vavanuna lavo va lo zangara nguvu laha ka kuza va lava ku nyonola Jesse. Hi kurula, Jesse i lo suka a ti fambela, kanilezi xikhatanyana nzhako ka lezo i lo nyimiswa hi phoyisa. Hi ndlela leyo, Jesse yenawu i lo khonwa. A maphoyisa ma wa nga hi na mhaka na kata Cantwell, kanilezi ma lo dhokadhokisana na makabye Cantwell ni vana vakwe. Hambulezo, va lo tlhatlhiwa ka siku galego anzhako ka ku hakheliswa mali.

8. Hikuyini a hubye ya wulamuli yi konileko Jesse Cantwell lezaku i wa hi muvuxi wa woyonga?

⁸ Tihwetanyana nzhako, hi Setembro wa 1938, a va ka Cantwell va lo vitaniwa hubyeni ya wulamuli le New Haven. Newton, Russell, na Jesse va lo lumbetwa lezaku va famba va hlengisela timali na va nga hi na malisensa. Na ku nga khataliseki a zikombelo za lezaku a mhaka leyi yi khatalelwa hi Hubye ya Hombe ya Wulamuli ya le Connecticut, Jesse i lo rwexwa nanzu wa ku daya kurula — hi ku kucetela woyonga. Hikuyini? Hakuva a vavanuna lavayani va maKatolika va nga ingisele a disko va lo nyika wukustumunyu hubyeni ga lezaku a kanelo liyani yi wa ruka a chechi yabye yi tlhela yi va swira. Kasi ku kaneta a xiboho lexo, a vamakabye va nga hi ka wurangeli hlengeletanweni va lo yisa mhaka leyi Hubyeni ya Hombe ya Wulamuli ya Estados Unidos — ku nga hubye yo tlakuka ka tontlhe tikweni lego.

9, 10. a) Xana a Hubye ya Hombe ya Wulamuli ya le Estados Unidos yi tsemisile kuyini a mhaka ya va ka Cantwell? b) Xana ha ha vunekisa kuyini hi xiboho lexo?

⁹ Kusukela 29 ka Março wa 1940, a Nduna ya Valamuli Charles E. Hughes ni vanwani valamuli va ntlhanu ni vanharu, va lo ingisela  a mitlhamuselo yi nyikilweko hi makabye Hayden Covington, a nga hi adivogado wa Timboni ta Jehova. * Loku a adivogado wa província ya Connecticut a nyikile mitlhamuselo yakwe na a zama ku tiyisa lezaku a Timboni ti wa hi vakuceteli va woyonga, a munwe wa valamuli i lo wutisa lezi: “Ina a hi lisine lezaku a mhaka leyi Kristu Jesu a nga kari a xumayela yi wa nga tsakisi votala masikwini yakwe ke?” A adivogado loye i lo hlamula lezi: “Hakunene yi wa nga va tsakisi, kanilezi loku nzi alakanya khwatsi a Biblia ga mina, gonawu gi hi byela lezi zi nga humelela Jesu hi kota ya ku huwelela mahungu lawo.” Hi ndlela leyo yena i lo komba a xikungo xabye xo biha! Na a nga zi lavi, a adivogado loye i lo patsa a Timboni na Jesu a tlhela a patsa a mufumo ni lava va nga lumbeta Jesu. Hi 20 ka Maio wa 1940, a Hubye leyo ya Wulamuli yi lo tsema timhaka hi ndlela yi basisako a Timboni.

¹⁰ Give gihi a wuyelo ga xiboho lexo? Xi lo engetela a wuvikeli ga fanelo ya vanhu ya ku khozela hi ndlela yihi ni yihi va yi lavako laha ka kuza a mufumo wu nga ha kumi nayo wa ku beletela hi wona vanhu a ku khozela hi kutlhatlheka. Ahandle ka lezo, a Hubye a yi kumangi nanzu mahanyeleni ya Jesse “ge hambu ku byekelela ku kucetela woyonga.” Hi ndlela leyo, a xiboho lexo xa Hubye xi tiyisile kubaseni lezaku a Timboni ta Jehova a hi vakuceteli va woyonga. Loko hakunene kuve kuhlula ka hombe ka malanza ya Nungungulu! Xana ha ha vunekisa kuyini hi kona? A adivogado wo kari a nga Mboni i ngalo: “A fanelo ya ku khozela hi ndlela yihi ni yihi u yi lavako na u nga chavi kubeletelwa ka matshoho yi vuna hina inyamutlha a ku hlengela a mahungu ya kutsumba ni vanwani lomu hi hanyako kona.”

11. I tsima muni legi a vamakabye va hina le Canadá va gi mahileko, niku hikuyini?

¹¹ Nzeni ka va 1940, a Timboni ta Jehova le Canadá ti yimisene ni kukanetwa ka hombe nguvu. Hikwalaho, hi 1946, kasi ku zi veka kubaseni lezaku a mufumo wu wa nga hi tsiki hi khozela hi kutlhatlheka, a vamakabye va hina va lo maha a tsima ga 16 wa masiku ga ku avela a xiphephana xi nga hi ni hloko ya mhaka A livengo li vurako leli Quebec a nga nalo hi Nungungulu, Kristu ni kutlhatlheka li wisa tingana Canadá yentlhe. A xiphephana lexo xa mivalavala xi paluxile khwatsi a kuvukelwa ka vamakabye loku ku nga kucetelwa hi varangeli va wukhongeli, a xapi leyi va nga mahelwa hi maphoyisa, ni tihanyi leti va nga kari va mahelwa hi xitshungo le província ya Quebec. A xiphephana lexo xi waku “a kukhomelwa ka timboni ta Jehova handle ka nanzu ka ha simama. Ku na ni xipimo xa 800 wa zilumbeto zi rwexiwako a timboni ta Jehova le Greater Montreal.”

12. a) Xana a vakaneti va mahile yini loku va wonile a tsima ga xiphephana? b) Zilumbeto muni lezi a vamakabye va hina va nga rwexiwa? (Wona kambe a tlhamuselo wa lahasi.)

¹² A Primeiro Ministro wa le Quebec, Maurice Duplessis, a nga hi tapa ni kandarinya ni Paderi wa hombe wa muKatolika, Kardeal Villeneuve, i lo hlamula timhaka ta xiphephana lexo hi “kulwa yimpi ya xapi” ni Timboni. A hlayo ya zilumbeto yi lo engetela nguvu yi suka hi ka 800 yiya ka 1.600. A makabye wo kari wa xisati a nga hi phayona i te “a maphoyisa ma hi khomile makhati yo tala  laha ka kuza hi rivala a hlayo ya makhati lawo.” A Timboni leti ti nga kari ti khomiwa hi kota ya ku avela ziphephana ti wa lumbetwa ku ngha ti haxa “mawunwa ma kucetelako vanhu ku vukela a mufumo.” *

13. Kuve vamani vo sangula a ku lamulwa hi kota ya ku lumbetwa ku kucetela vanhu lezaku va vukela mufumo, niku xana a hubye ya wulamuli yi yi tsemisile kuyini mhaka leyo?

¹³ Hi 1947, makabye Aimé Boucher ni vana vakwe va vanhanyana, Gisèle, a nga hi ni 18 wa malembe, na Lucille, a nga hi ni 11 wa malembe, va vile vona vo sangula a ku lamulwa hubyeni hi ku lumbetwa ku ngha va vukela mufumo. Va wa avele a ziphephana Livengo li vurako la Quebec kusuhani ni masinwini yabye le zitsungeni za dzonga wa Doropa ga Quebec, kanilezi zi wa karata nguvu ku va alakanyela na va hi vakuceteli va woyonga. Makabye Boucher i wa hi wanuna wo ti koramisa ni wo rula loyi a nga rima masimu yakwe na a nga hi na guwa ni munhu niku i wa tshuka aya doropeni hi haxi ni kareta. Hambulezo, a ngango wakwe wu wa timisele a zixaniso zo kari za lezi zi nga kumbukiwa hi xiphephana. A mulamuli loyi a nga xuxa mhaka yabye i wa venga a Timboni, niku i lo ala ku vumela lezaku a va ka Boucher va wa nga hi na nanzu. Kanilezi i lo vumela a mawunwa ya adivogado wa valumbeti ya lezaku a xiphephana lexiyani xi wa kucetela a gujeguje ni lezaku a va ka Boucher xikolokolo va wa fanele ku rwexiwa nanzu. Hi ndlela leyo, a mulamuli loye i lo tsema timhaka hi ku wula lezi: A nayo a wu vumeleli munhu ku wula lisine! Aimé na Gisèle va lo lumbetwa ku haxa mawunwa ma vukelako mufumo, niku hambu Lucille, a nga hi xinhanyatana, yenawu i lo tshama masiku mambiri paxweni. A vamakabye va lo yisa mhaka yabye Hubyeni ya Hombe ya Wulamuli ya le Canadá, yi nga hi yona yo tlakuka ka tontlhe tikweni lego, leyi yi nga vumela ku khatalela a mhaka leyo.

14. Xana a vamakabye le Quebec va hlamulisile kuyini a tixanisa leti ti nga va karata hi malembe?

¹⁴ Hi xikhatanyana xalexo, a vamakabye va hina vo tiya hlana va le Quebec va simamile ku xumayela a mahungu ya Mufumo na va xanisiwa hi tihanyi ta bihela ga cima — kanilezi na va kuma mabhinzu yo hlamalisa kambe. Nzeni ka mune wa malembe ya nzhako ka kusangula ka tsima ga xiphephana lexo hi 1946, a hlayo ya Timboni le Quebec yi lo engetela hi ka 300 yiya ka 1.000! *

15, 16. a) Xana a Hubye ya Hombe ya Wulamuli ya le Canadá yi tsemisile kuyini a mhaka ya va ka Boucher? b) I wuyelo muni legi a kuhlula loko ku neheleko vamakabye va hina ni vanwani?

¹⁵ Hi Junho wa 1950, a Hubye yontlhe ya Hombe ya Wulamuli ya le Canadá, yi nga wumbiwa hi 9 wa valamuli, yi lo ingisela a mhaka ya Aimé Boucher. Loku ku hunzile a 6 wa tihweti, hi 18 ka Dezembro wa 1950, a Hubye leyo yi lo yima na hina mhakeni leyi. Hikuyini? Makabye Glen How, a nga hi adivogado wa Timboni, i tlhamusele lezaku a Hubye yi vumelile a mitlhamuselo ya hina ya lezaku a ku “kucetela ku vukela mufumo” zi patsa ku vuxa woyonga kutani ku vukela mufumo hi tihanyi. Kanilezi a xiphephana “xi wa nga hi na mikucetelo leyo niku hi kumaha loko xi wa hi ndlela yi seketelwako nayweni ya ku wula lezi u ti zwisako zona hi kutlhatlheka.” Makabye How i engetele lezi: “Nzi zi wonile hi mahlo lezi Jehova a hi nyikisileko zona a kuhlula.” *

¹⁶ Hakunene, a xiboho xa Hubye leyo ya Hombe ya Wulamuli xive kuhlula ka hombe nguvu ka Mufumo wa Nungungulu.  Xi fuvisile a xiseketelo xa tinwani timhaka ta 122 wa Timboni ta le Quebec leti ti nga lumbetwa ku kucetela a ku vukela mufumo. A ku hunza lezo, a xiboho xa hubye xi wa wula lezaku kusukela zalezo a zisumbulwa za Canadá ni matiko wontlhe ma lumbako wuhlengeli ga vaNgiza va wa hi ni kutlhatlheka ka ku wula ni xihi lexi xi nga va karata ka mafumela ya mufumo wabye. Ahandle ka lezo, a kuhlula loko ku wisile tingana a chechi ni mufumo wa Quebec hi kota ya livengo leli va nga hi nalo hi Timboni ta Jehova. *

17. Xana a mifumo yo kari yi zamisa kuyini a ku wonelela a ntiro wa hina wa kuxumayela?

¹⁷ A ku fana ni maKristu yo sangula, a malanza ya Jehova inyamutlha a ma ‘bihisi a mhaka ya Nungungulu’ hi ku yi xavisa. (Gonza 2 Va Le Korinte 2:17.) Hambulezo, a mifumo yo kari yi zama ku wonelela a mitiro ya hina hi ku tirisa milayo yi fumelako mabhinzu. A hi wulawuleni hi timhaka timbiri ti xuxilweko Hubyeni ti nga yelana ni xiwutiso xaku, xana a Timboni ta Jehova vaxavisi kutani vahuweleli ke.

18, 19. Xana a wuhosi ga le Dinamarca gi zamisile kuyini ku nyimisa a ntiro wa kuxumayela?

¹⁸ Dinamarca. Hi 1 ka Outubro wa 1932, ku lo yimiswa nayo lowu wu nga beletela a kuxaviswa ka mabhuku na u nga hi na lisensa. Kanilezi a vamakabye va hina a va kombelangi malisensa. Hi manziko wa kona, a ntlhanu wa vahuweleli va mbhetile siku gontlhe na va xumayela le Roskilde, ku nga doropa gi nga mupela-gambo wa Copenhague, doropa-tsinza ga Dinamarca, ka pfhuka wa 30 wa tikilometro. Kumbheleni ka siku lego, ku wa kiyela munwe wa vahuweleli lavo, August Lehmann. I wa khomilwe hi maphoyisa hi kota ya ku xavisa na a nga hi na lisensa.

¹⁹ Hi 19 ka Dezembro wa 1932, August Lehmann i vitanisilwe hubyeni. I lo vumela lezaku i wa enzele vanhu kasi ku va nyika mabhuku ma seketelwako ka Biblia, kanilezi i alile ku ngha a xavisile zokari. A hubye ya wulamuli yi lo yima naye. Yona yi te ngalo: “A munhu loyi . . . wa zi kota ku ti hlayisa, a nga nyikwangi xivuno xo kari hi tlhelo ga timali, niku a nga na mixuvo ya ku kombela a xivuno lexo, kanilezi hi lisine a ntiro wakwe wa mu gela mali.” Na yi yima tlhelweni ga Timboni, a hubye yi lo boha lezaku a ntiro wa Lehmann a wu nge “fananiswi ni kuxavisa.” Kanilezi a valala va vanhu va Nungungulu va wa bhejile ku nyimisa a ntiro wa kuxumayela tikweni legiyani. (Tis. 94:20) Hikwalaho, a adivogado wa mufumo i lo yisa mhaka Hubyeni ya Hombe ya tiko. Xana a vamakabye va hlamulisile kuyini?

20. Xana a Hubye ya Hombe ya Wulamuli ya le Dinamarca yi tsemisile kuyini a mhaka ya hina, niku va hlamulisile kuyini a vamakabye?

²⁰ Ka viki ga mahlweni ka kulamulwa ka le Hubyeni ya Hombe, a Timboni ta Dinamarca gontlhe ti lo tshingisa a ntiro wa tona wa kuxumayela. Hi Wazibili, 3 ka Outubro wa 1933, a Hubye ya Hombe yi lo tivisa a xiboho xa yona. Yi lo vumela a xiboho xa hubye yo sangula xa lezaku August Lehmann i wa nga tshovangi nayo wo kari. A xiboho lexo xi wa wula lezaku a Timboni ti wa zi kota ku simama ku xumayela hi kutlhatlheka. Kasi ku kombisa a kubonga ka vona ka Jehova hi ku va nyika kuhlula loku, a vamakabye va lo engetela nguvu a kuhiseka kabye kuxumayeleni. Kusukela loku ku mahilwe  xiboho lexo, a vamakabye va hina le Dinamarca va xumayela na va nga colopetelwi hi mufumo.

21, 22. Xive xihi a xiboho xa Hubye ya Hombe ya Wulamuli ya le Estados Unidos mhakeni ya makabye Murdock?

²¹ Estados Unidos. Hi Sonto, 25 ka Fevereiro wa 1940, Robert Murdock Jr., a nga hi phayona, ni tinwani Timboni ta 7 va lo khonwa na va xumayela le Jeannette, ku nga doropa ga kusuhani ni Pittsburgh, le Província ya Pennsylvania. Va lo lumbetwa lezaku va alile ku xava malisensa ya ku va vumelela ku avela mabhuku. A mhaka yabye yi lo yiswa Hubyeni ya Hombe ya le Estados Unidos zonake a hubye leyo yi vumela ku yi khatalela.

²² Hi 3 ka Maio wa 1943, a Hubye leyo ya Hombe yi lo tivisa a xiboho xa yona xa ku yima ni Timboni. A Hubye yi alile a mhaka ya lezaku ku laveka a lisensa hakuva lezo zi wa “yivela munhu a lungelo ga kutlhatlheka legi gi nyikwako vontlhe hi mufumo.” A Hubye yi lo fuvisa a nayo wa doropa lowu wu nga “beletela vanhu a ku khozela hi kutlhatlheka.” A xikhati lexi a nga wula a mawonela ya votala laha Hubyeni, Mulamuli William O. Douglas i te ngalo a ntiro wa Timboni ta Jehova “a hi kuxumayela ntsena; ge hambu ku avela mabhuku ya wukhongeli ntsena. I patsano wa zilo lezi za zimbiri.” I lo engeta aku: “A ntiro lowo wa wukhozeli wu nyikiwa nguvu lisima . . . a ku fana ni wukhozeli ga tinwani tichechi zinwe ni tixumayelo ta laha xiluvelweni.”

23. Hikuyini a kuhlula loku hi ku kumileko hi 1943 ka ha hiko ni lisima nyamutlha?

²³ A xiboho lexi xa Hubye leyo ya Wulamuli xive kuhlula ka hombe nguvu ka vanhu va Nungungulu. Xona xi tiyisile lezi  hakunene hi nga zona — vatireli va wuKristu, na ku nga hi vaxavisi. Ka siku lego go hlamalisa, hi 1943, a Timboni ta Jehova ti hlulile a 12 xikari ka 13 wa zilumbeto, a ku patsa ni mhaka ya Murdock, mahlweni ka Hubye ya Hombe ya Wulamuli. A ziboho lezo zive xiseketelo xa ntamu xa timhaka leti hi yimisanako nato nyamutlha laha a vakaneti va simamako ku phikiza a lungelo ga hina ga ku xumayela a mahungu ya Mufumo kubaseni ni hi muti ni muti.

24. Xana hi hlamulisa kuyini loku a mufumo wu beletela a ntiro wa hina wa kuxumayela?

²⁴ Kota malanza ya Jehova, ha xalala nguvu loku a mifumo yi hi nyika lungelo hi kuya hi nayo ga ku xumayela a mahungu ya Mufumo hi kutlhatlheka. Kanilezi, loku a mufumo wu nyimisa a ntiro wa hina wa kuxumayela, ho cica a matirela ya hina, hi simama ni ntiro wa hina hi laha zi kotekako hi kona. A ku fana ni vapostoli, “hi fanele ku ingisa Nungungulu ku hunza ku ingisa vanhu.” (Miti. 5:29; Mat. 28:19, 20) Hi tlhela hi yisa mhaka ya hina tihubyeni ta wulamuli kasi ku fuvisa a kubeletelwa ka ntiro wa hina. Wona zikombiso zimbiri.

25, 26. Zini zi nga hi yisa Hubyeni ya Hombe ya Wulamuli le Nicarágua, niku mave wahi a magumo ya kona?

²⁵ Nicarágua. Hi 19 ka Novembro wa 1952, a murumiwa tlhelo nanza ga ravi Donovan Munsterman i lo nghena Hofiseni ya Mitiro ya ku Enzela Matiko-wundle le Manágua, a doropa-tsinza ga tiko. I wa vitanisilwe lezaku a ya woneka ka Kapitawu Arnoldo García, loyi a nga rangela a hofisa leyo. A kapitawu loye i lo byela Donovan lezaku a Timboni tontlhe ta Jehova ta le Nicarágua ti wa “beletelwa ku simama ku xumayela a xikholwa xa tona ni ku vuvumisa a wukhongeli ga tona.” Loku a wutisile a xigelo xa kona, Kapitawu García i tlhamusele ku a Primeiro Ministro i wa nga vumeleli a Timboni lezaku ti maha mitiro ya tona niku ti wa lumbetwa ku ngha ti vuvumisa a Comunismo. Hi vamani va nga kari va hi lumbeta? Varangeli va wukhongeli va Chechi ya Katolika.

 ²⁶ Makabye Munsterman i lo tekela ku yisa a mhaka leyo le Ministério do Governo e das Religiões zinwe ni ka Presidente Anastasio Somoza García, kanilezi a nga humelelangi. Hikwalaho a vamakabye va lo cica a matirela yabye. Va lo vala a Salawu ya Mufumo, va tlhangana hi mitlawa yi tsongwani, va tlhela va nyima ku nyika wukustumunyu maruweni, kanilezi va wa simama ku xumayela a mahungu ya Mufumo. Ka xikhati xalexo xa xinwe, va lo maha xikombelo ka Hubye ya Hombe ya Wulamuli ya le Nicarágua lezaku yi fuvisa a kubeletelwa loko. A maphepha-hungu ma lo haxa nguvu a kubeletelwa loko zinwe ni xikombelo xa hina, niku a Hubye ya Hombe ya Wulamuli yi lo vumela kuzwa a mhaka ya hina. Zi gumesisile kuyini? Hi 19 ka Junho wa 1953, a Hubye ya Hombe ya Wulamuli yi lo tivisa a xiboho xa yona xi nga yima ni Timboni. A Hubye yi wonile lezaku a kubeletelwa loko ku wa tshova a nayo lowu wu nga vikela a kutlhatlheka ka kuwulawula, livalo, ni ku wula a kukholwa ka wena kubaseni. Yi tlhelile yi laya a mufumo wa Nicarágua lezaku wu vuxeta a kuzwanana ka wona ni Timboni.

27. Hikuyini a vanhu va le Nicarágua va nga hlamala a xiboho xa Hubye ya Wulamuli, niku xana a vamakabye va ku wonisile kuyini a kuhlula loko?

²⁷ A zisumbulwa za Nicarágua zi lo hlamala hi lezi a Hubye ya Hombe ya Wulamuli yi nga yima ni Timboni. Kala ka xikhati lexo, a varangeli va wukhongeli va wa fumela vanhu laha ka kuza a Hubye yi nga zi lavi ku hambana ni kuranza ka vona. A xinwani kambe hi lezaku a tihosana ta mufumo ti wa hi ni ntamu wa hombe laha ka kuza a Hubye yi nga zi lavi a ku maha ziboho zo hambana ni kuranza ka tona. A vamakabye va hina va wa tsumba lezaku va zi kotile ku hlula hakuva a Hosi yabye yi wa va vikela lezaku va simama ku xumayela. — Miti. 1:8.

28, 29. Xikari ka va 1980, xana a xiyimo xi cicisile kuyini le Zaire?

²⁸ Zaire. Xikari ka va 1980, ku wa hi ni xipimo xa 35.000 wa Timboni le Zaire, lomu makunu va nge i República Democrática do Congo. Kasi ku khatalela khwatsi a kukula loko ka mitiro ya Mufumo, a hofisa ya ravi yi wa aka tinwani tiyindlu. Hi Dezembro wa 1985, ku mahilwe gotsovanyano wa matiko manyingi le doropeni-tsinza, Kinshasa, niku a kapu ya bhola ya doropa yi lo tala hi 32.000 wa vanhu va matiko yo tala ya misava va nga tela ku ta wona a gotsovanyano lowo. Kanilezi a xiyimo xi lo sangula ku nonohela a malanza ya Jehova. Zini zi nga maheka?

²⁹ Makabye Marcel Filteau, a nga hi murumiwa wa kuta hi Quebec, Canadá, loyi a nga wonile tixanisa ta mufumo wa Duplessis i wa tira le Zaire xikhatini lexo. I lo bika lezi zi nga humelela: “Hi 12 ka Março wa 1986, a vamakabye va nga hi ka wurangeli ga hlengeletano va lo nyikiwa papilo legi gi nga wula lezaku a wuhlengeli ga Timboni ta Jehova ta Zaire gi wa nga ha vumelelwi hi nayo.” A kubeletelwa loko ku wa sayinilwe hi presidente wa tiko, Mobutu Sese Seko.

30. Xiboho muni xo binza lexi a Kometi ya Ravi yi nga fanele ku xi maha, niku zini lezi yi nga guma yi zi boha?

³⁰ Hi manziko wa kona, a xitichi xa radiyu xa mufumo xi lo nyika a xitiviso lexi: “Hi nga ta hazwa kambe lezaku ku na ni Timboni ta Jehova lomu Zaire.” Ku lo tekela ku sangula a tixanisa. Ku hahlulilwe a tiSalawu ta Mufumo, a vamakabye va hina va yivelwa, va khonwa, va valelwa paxweni va tlhela va biwa. Hambu a vana va Timboni va zile va valelwa paxweni. Hi 12 ka Outubro wa 1988,  a mufumo wu lo wutla a titshomba ta hlengeletano, niku ku lota maphoyisa ni zibhamu ma ta tshama laha hofiseni ya ravi. A varangeli va hlengeletano va lo rumela xikombelo ka Presidente Mobutu, kanilezi a nga hlamulangi. Ka xikhati lexo, a Kometi ya Ravi yi wa fanele ku maha xiboho xo binza: “Xana hi fanele ku yisa mhaka ya hina Hubyeni ya Hombe ya Wulamuli, kutani i chukwana hi rinzela?” Timothy Holmes, a nga hi murumiwa ni mutlhanganyisi wa Kometi ya Ravi ya tiko xikhatini lexo, i alakanya lezi: “Hi hlotile Jehova lezaku a hi nyika wutlhari ni wurangeli.” Anzhako ka ku maha xiboho lexi va nga xi khongelele nguvu, a kometi yi alakanyile lezaku xi wa nga se chikela a xikhati xa ku yisa mhaka hubyeni ya wulamuli. Hikwalaho, va lo khatalela nguvu a ku hlayisa vamakabye ni ku kuma tindlela ta ku simama a ntiro wa kuxumayela.

31, 32. Xiboho muni xo hlamalisa lexi a Hubye ya Hombe ya Wulamuli ya le Zaire yi xi mahileko, niku xi khumbisile kuyini a vamakabye va hina?

³¹ Ku hunzile malembe yo tala. A kutshikelelwa ka Timboni ku lo hunguka, niku a tiko gi lo sangula ku kombisa xichawo hi tifanelo ta vanhu. A Kometi ya Ravi yi chikelele magumo ya lezaku xi wa chikele a xikhati xa ku phikiza a kubeletelwa ka Timboni hi ku yisa mhaka Hubyeni ya Hombe ya Wulamuli ya Zaire. Hi ndlela yo hlamalisa, a Hubye ya Hombe yi lo vumela kuzwa a mhaka leyo. Makunu hi 8 ka Janeiro wa 1993, na ku hunzile a kusuhani ni 7 wa malembe anzhako ka ku amukelwa ka nayo wa wuhosi wa ku hi beletela, a Hubye yi lo kona a mufumo zonake a kubeletelwa ku fuviswa. Alakanyela ntsena a ku lezo zi wula yini! Na va veka wutomi gabye mhangweni, a valamuli va lo fuvisa a nayo wu nga yimisilwe hi presidente wa tiko! Makabye Holmes i ngalo: “Xikhatini xa kulwisana loko, hi wonile lezi Jehova a nga cicisako zona zilo.” (Dan. 2:21) A kuhlula loko ku tiyisile a kukholwa ka vamakabye. Va wonile lezaku Hosi Jesu i wa rangele vanhu vakwe lezaku va tiva a xikhati ni ndlela ya ku maha ha yona zilo.

 ³² Zalezo ku nga nyima a kubeletelwa, a hofisa ya ravi yi lo vumelelwa ku neha varumiwa, ku aka hofisa yiswa ya ravi, ni ku tisa mabhuku ma seketelwako ka Biblia hi matiko-wundle.^[6] A hi kutsaka loku a malanza ya Nungungulu ya misava yontlhe ma nga nako hi ku wona lezi Jehova a vikelisako zona a vanhu vakwe hi tlhelo ga moya! — Isa. 52:10.

33. Zini hi gonzako kuvuxeteni loku ko koma ka timhaka to kari ti yisilweko hubyeni ya wulamuli?

³³ A kuva hi zi kotile ku alakanya a kuhlula ko kari loku hi vileko nako tihubyeni ta wulamuli xikombiso xa lezaku Jesu wa tatisa a xitsumbiso xakwe: “Nzi ta mu nyika magezu ni wutlhari, legi vontlhe valala va nwina va ta nga hluleka ku gi kaneta ni ku hlamula nchumu.” (Gonza Luka 21:12-15.) Ka zinwani zikhati, za dlunyateka lezaku Jehova wa kumekisa vaGamalieli va nyanwaka kasi ku vikela a vanhu vakwe kutani ku kuca valamuli ni vaadivogado vo tiya-hlana lezaku va yimela kululama. Jehova wa bhinya a matlhari ya vakaneti va hina. (Gonza Isaya 54:17.) A kukanetwa a ku nge nyimisi a ntiro wa Nungungulu.

34. Hikuyini a kuhlula ka hina ku hlamalisako nguvu, niku xana kona ku komba yini? (Wona kambe a kwadru “ Kuhlula ko hlamalisa hi ku kumileko Tihubyeni ta Hombe ta Wulamuli loku ku vuvumisileko a kuxumayelwa ka Mufumo.”)

³⁴ Hikuyini a kuhlula ka hina tihubyeni ta wulamuli ku hlamalisako nguvu? Alakanyela lezi: a Timboni ta Jehova a hi vanhu va ntamu ge hambu vo chaveka. Hina a hi voti, a hi seketeli tipartido ta wupolitika, ne a hi zami ku fida tihosi. Tlhatakumbiri, lava xikari ka hina va tshukako va yisiwa tihubyeni ta wulamuli va tala ku woniwa kota vanhu “va nga gonzangiko, va nga vanhu ntsena.” (Miti. 4:13) Hikwalaho, hi mawonela ya nyama, a tihubye ta wulamuli a ti woni nchumu ka hina lowu wu nga ti kucako ku yima na hina kasi ku kona a vakaneti va hina va ntamu va wukhongeli ni va wupolitika. Kanilezi, a tihubye leto ta yima na hina hi kuphindaphinda! A kuhlula ka hina tihubyeni ta wulamuli ku komba lezaku hi famba na “Kristu mahlweni ka Nungungulu.” (2 Kor. 2:17) Hi kota ya lezo, hi ti patsa na mupostoli Paule hi wula lezaku: “A Hosi hi muvuni wa mina, nzi nga ta chava.” — Maheb. 13:6.