1, 2. (a) Se a te mea ne fai ne takitaki lotu ki te galuega talai telā ne manuia ei latou, kae ne ‵saga atu pefea a apositolo ki ei? (e) Kaia ne ita fitifiti ei a apositolo ke faka‵logo ki te taofiga o te galuega talai?

MAI tua malie eiloa o te Penitekoso 33 T.A., ne tupu ei a te mea tenei. Ko fia fua vaiaso te matua o te fakapotopotoga Kelisiano i Ielusalema. E manino ‵lei, me ne lavea ne Satani te taimi tonu ke oso atu ki ei. A koi tuai o gasolo aka o malosi te fakapotopotoga, ne manako a ia ke fakaseai atu. Ne gasuesue fakavave a Satani i se auala telā ne fakatapu ei ne takitaki lotu a te galuega talai o te Malo. Kae ne tumau eiloa a te kau apositolo i te talai atu mo te loto ‵toa, telā ne tokouke eiloa a tāgata mo fāfine ne fai mo “tino tali‵tonu ki te Aliki.”​—Galu. 4:18, 33; 5:14.

² Ne toe oso atu foki a tino ‵teke mo te kaitaua​—i te taimi nei, ne ‵loka ne latou a apositolo i te falepuipui. Kae i te po, ne ‵tala ne te agelu a Ieova a mataloa o te falepuipui, telā ne toe talai atu a apositolo i te taeao ‵malu! Ne toe puke fakapagota latou kae avatu ki mua o pule, kolā ne ‵losi atu me ko ofa ne apositolo a te fakatonuga ke fakagata te galuega talai. Ne tali atu te kau apositolo mo te loto ‵toa: “E ‵tau mo matou o faka‵logo ki te Atua e pelā me ko te pule i lō tāgata.” Ne kaitaua ‵ki a pule kae ne ma‵nako o “tamate” a apositolo. Kae i te taimi faigata tenā, ne tu aka se faiakoga o te Tulafono ko Kamalielu, telā ne āva malosi a tino katoa ki a ia, kae faipati atu ki pule: “Ke fakaeteete koutou . . . Sa fakalavelave ne koutou a tāgata konei, kae tuku malie eiloa latou.” Se mea fakaofoofogia me ne talia ne tino pule konā ana fakatakitakiga kae ne tuku atu ei a apositolo ke olo. Ne a mea ne fai ne tāgata fakamaoni konā? E aunoa mo te ma‵taku, “ne tumau eiloa latou i te akoako mo te folafola atu a te tala ‵lei e uiga ki te Keliso, ko Iesu.”​—Galu. 5:17-21, 27-42; Faata. 21:1, 30.

3, 4. (a) Se a te tofotofoga telā e fetaui ‵lei ne fakaaoga ne Satani ke ‵teke atu ei ki tino o te Atua? (e) Ne a mea ka mafau‵fau tatou ki ei i te mataupu tenei mo mataupu e lua kolā e ‵soko mai?

³ A te fono fakamasino tenā i te 33 T.A. ko te fono ‵teke muamua a te malo ki te fakapotopotoga Kelisiano, kae e se ko te ‵toe fono ‵teke. (Galu. 4:5-8; 16:20; 17:6, 7) I ‵tou taimi nei, koi fakaaoga eiloa ne Satani a tino ‵teke ki te tapuakiga tonu ke fakamalosi aka a tino pule ke taofi a te ‵tou galuega talai. Ne ‵losi atu a tino ‵teke ki tino o te Atua i mea e uke. E tasi mai i ei me i a tatou ne tino e se tau‵tali ki fakatonuga a tino​—ne tino faka‵tupu fakalavelave. E fai mai foki me i a tatou se potukau ‵teke; kae ko te suā mea, me i a tatou ne tino faipisinisi​—tino kolā e fakatau atu olotou mea. I taimi ‵lei, ne olo atu a taina ki fono fakamasino ke fakamaoni aka  ei te ‵se o ‵losiga konā. Se a te ikuga o fono konei? E aoga pefea ki a koe i aso nei a fakaikuga kolā ne fai i fono fakamasino i te fia sefulu tausaga ko ‵teka? Ke na iloilo aka ne tatou a nai fono fakamasino ke iloa aka ei a auala ne fesoasoani mai ei latou i “te ‵puluga mo te fakamau‵tuga o te tala ‵lei mai lalo i te tulafono.”​—Fili. 1:7.

⁴ I te mataupu tenei, ka ‵saga tonu atu tatou ki te auala ne ‵pulu ei ne tatou a te ‵tou saolotoga ke talai atu mo te filemu. Ka iloilo aka ne te avā mataupu mai tua ifo a taumafaiga mai lalo i te tulafono kolā ne fai ne tatou ke tumau i te sē fai mo fai ne vaega o te lalolagi kae ke ola e ‵tusa mo tulaga o te Malo.

5. I tausaga fakaotioti talu mai te 1930, kaia ne puke fakapagota ei a tino talai o te Malo, kae se a te mea ne mafau‵faugina ke fai ne tino kolā e fai ne latou te takitakiga?

⁵ I tausaga fakaotioti talu mai te 1930, ne taumafai a fa‵kai ‵lasi mo siteite o te Iunaite Sitete o Amelika o faimālō a Molimau a Ieova ke maua se taliaga i te tulafono io me se laisene ko te mea ke mafai o fai te lotou galuega. Kae ne seki fia ‵saga atu a ‵tou taina ke maua a laisene. E mafai o se talia a te laisene, kae ne tali‵tonu latou, me e seai se malo e isi sena pulega, ke fakalavelave atu ki te fakatonuga a Iesu ki Kelisiano ke talai atu te fekau o te Malo. (Male. 13:10) Tela la, ne puke fakapagota a te fia selau o tino talai o te Malo. Ne mafau‵fau ei a tino kolā e fai ne latou te takitakiga i te fakapotopotoga ke olo latou ki fono fakamasino. Ne fakamoe‵moe latou ke fakaasi atu me ko oti eiloa ne fai ne te Sitete a fakataputapuga kolā e taia ei latou i te tulafono ki te saolotoga o Molimau ke fai te lotou lotu. Kae i te 1938, ne tupu se mea telā ne iku atu ei ki te faiga o se fono fakamasino tāua ‵ki mō aso mai mua. Se a te mea ne tupu?

6, 7. Se a te mea ne tupu ki te kāiga o Cantwell?

⁶ I te taeao o te Aso Lua, i a Apelila 26, 1938, ne olo atu a Newton Cantwell, ko 60 ana tausaga; tena avaga, ko Esther; mo lā tama tagata ko Henry, Russell, mo Jesse​—a latou katoa e tokolima ne paenia fakapito​—i te lotou galuega talai mō te aso i te fa‵kai o New Haven, Connecticut. A te ‵tonuga loa, ne toka latou māfai e ‵galo atu latou i se leva telā e silia atu mo te aso e tasi. Kaia? Ko oti eiloa ne puke fakapagota sāle latou muamua, kae ne iloa ne latou me e mafai eiloa o toe puke fakapagota latou. Kae ne seki fakavāivāi atu a te mea tenā ki te manakoga o te kāiga o Cantwells ke talai atu te fekau o te Malo. Ne oko atu latou ki New Haven i motoka e lua. Ne fakatele atu ne Newton a te motoka a te kāiga telā e ‵fonu loa i tusi faka-te-Tusi Tapu mo laleo, kae e fakatele atu ne Henry telā ko 22 ana tausaga a te motoka faka‵lasi leo. A te ‵tonuga loa, e pelā mo te mea ne iloa ne latou, ne faka‵tu latou ne pulisimani i loto i nai itula.

⁷ Muamua la, ne puke fakapagota a Russell, ko 18 ana tausaga, kae oti aka ko Newton mo Esther. Mai i se koga ‵mao ne lavea atu ne Jesse, ko 16 ana tausaga, me ko ‵taki atu keatea ne se pulisimani ana mātua mo tena taina. Kae ko Henry e talai atu i te suā koga o te fa‵kai, telā ne ‵toe mai fua i ei a Jesse. Kae ne puke aka ne ia tena laleo kae ne toe faka‵soko atu eiloa tena galuega talai. Ne talia ne tāgata Katolika e tokolua ke fakatagi atu ne Jesse a te lāuga a te  Taina ko Rutherford telā e fakaulutala penei “Fili.” Kae i te taimi ne fakalogo‵logo atu ei lāua, ne kaitaua malosi a tāgata konei kae ne fia ta ne lāua a Jesse. Ne sasale atu eiloa keatea a Jesse mo te filemu, kae e se leva mai tua ifo, ne taofi aka foki a ia ne se pulisimani. Telā, ne ‵loka atu foki a Jesse. Ne seki fakasala ne pulisimani a te Tuagane ko Cantwell, kae ne fakasala ne latou a te Taina ko Cantwell mo ana tama tā‵gata. Kae ne fakasaoloto atu foki latou i te aso foki eiloa tenā.

8. Kaia ne talia ei ne te fono fakamasino a te manatu me ne fai a Jesse Cantwell mo fai se tino fakatupu fakalavelave?

⁸ I nai masina mai tua ifo, i a Setema 1938, ne ‵tu atu a te kāiga o Cantwell i mua o te fono fakamasino i New Haven. Ne ‵losi atu ki a Newton, Russell, mo Jesse me ne akai atu latou ki ne meaalofa tupe e aunoa mo se laisene. Faitalia eiloa a tagi ne fai ki te ‵Toe Fono Maluga i Connecticut, ne fakasala eiloa a Jesse mō te kamataga o fakamasei atu ki te filemu​—mai te fai mo fai se tino fakatupu fakalavelave. Kaia? Ona ko tāgata Katolika e tokolua kolā ne fakalogo‵logo ki te lāuga ne fai atu i te fono fakamasino me ne fakamasei atu a te lāuga ki olotou lotu kae ne fai ei ke kaitaua lāua. Ke fakafesagai atu ki fakaikuga ‵se konā, ne fai a tagi a taina fakamatua‵tua i te ‵tou fakapotopotoga ki te ‵Toe Fono Maluga i te Iunaite Sitete.

9, 10. (a) Ne fakaiku aka pefea ne te ‵Toe Fono Maluga i te Iunaite Sitete a te fono o te kāiga o Cantwell? (e) Koi aoga pefea ki a tatou a te fakaikuga tenā?

⁹ E kamata mai i a Mati 29, 1940, ne fakalogo‵logo eiloa a te Famasino Pule ko Charles E. Hughes mo nisi famasino e tokovalu ki fakamatalaga kolā ne tuku atu ne te Taina ko Hayden Covington,  se lōia o Molimau a Ieova. * I te taimi ne fai atu ei ne te lōia o tino o te sitete o Connecticut ana fakamatalaga ke fakamaoni aka ei me i Molimau ne tino faka‵tupu fakalavelave, ne fesili atu se famasino e tokotasi: “E a, e sē se mea tonu me i te fekau ne folafola atu ne Keliso Iesu ne seki fia‵fia ki ei a tino i ana aso?” Ne tali atu a te lōia o tino o te sitete: “Ao, kae kafai e masaua faka‵lei ne au taku Tusi Tapu, e fakaasi mai i ei a mea ne ‵tupu ki a Iesu mō te folafolaatuga o te fekau tenā.” Ko se faka‵tau eiloa i te gali o te fakamatalaga tenā! E aunoa mo te iloa, ne faka‵pau ne te lōia o tino a Molimau ki a Iesu kae ko te sitete ki tino kolā ne ‵teke atu ki a ia. I a Me 20, 1940, ne ‵lago fakatasi atu eiloa a tino i te Fono Fakamasino ki Molimau.

¹⁰ Se a te uiga tāua o te fakaikuga i te Fono Fakamasino? Ne momea aka ei te puipuiga o te saolotoga o te faiga o te lotu telā e seai se fakapotopotoga, se sitete, io me se kaupule e mafai o talia i te tulafono ke fakatapula ne latou te saolotoga fakalotu. E se gata i ei, ne iloa aka ne te Fono Fakamasino me i mea ne fai ne Jesse, “e seai eiloa . . . se fakamataku ki te filemu mo te tokagamalie o tino.” Tela la, ne fakaasi faka‵lei mai eiloa i te fakaikuga ne fai me e se fakalavelave atu a Molimau a Ieova ki te tokagamalie o tino. Ko se faka‵tau eiloa i te lasi o te manumaloga o tavini a te Atua i te fakaikuga tenei! Koi maua pefea ne tatou a mea aoga mai i ei? Ne fai mai se lōia telā se Molimau: “A te saolotoga ke fai ‵tou lotu e aunoa mo te mataku i fakataputapuga sē ‵tonu ne mafai ei ne tatou, e pelā me ne Molimau i aso nei, o fakaasi atu te fekau e uiga ki te “fakamoemoega ki nisi tino i fa‵kai e ‵nofo tatou i ei.”

11. Se a te galuega fakapito ne fai ne ‵tou taina i Kanata, kae kaia?

¹¹ I tausaga talu mai te 1940, a Molimau a Ieova i Kanata ne fe‵paki mo ‵tekemaiga matagā. Tela la, i te 1946, ke faka‵pula atu ki tino me ko oti ne taofi aka ne te Sitete a te saolotoga ke fai a te tapuakiga, ne fai ne ‵tou taina se galuega fakapito i aso e 16 telā ne tufatufa atu ei ne latou a te tamā pepa telā e fakaulutala penei Quebec’s Burning Hate for God and Christ and Freedom Is the Shame of All Canada. A te tamā pepa telā e fa itulau i ei ne fakamatala fakalikiliki atu ei a faifaiga matagā a faifeau, fakasauaga a pulisimani, mo potukau fakasaua kolā ne fai ki ‵tou taina i te fa‵kai o Quebec. “Ne tumau eiloa a te puke fakapagota o Molimau a Ieova i se auala telā e se fetaui mo te tulafono,” ne fai mai te tamā pepa. “E nofo loa ki te 800 o ‵losiga ‵se ne fai ki molimau a Ieova i Greater Montreal.”

12. (a) Ne pefea a lagonaga o tino ‵teke ki te galuega fakapito ki te tufatufaatuga o te tamā pepa? (e) Se a te amioga solitulafono ne fakasala ki ei ‵tou taina? (Ke onoono ki te fakamatalaga mai lalo.)

¹² A te Pule o Quebec ko Maurice Duplessis, ne ga‵lue ‵pili mo te Katinale o te Lotu Katolika Loma ko Villeneuve, ne seki fia‵fia ki te tamā pepa telā ne fakasalalau atu i ei se “taua e aunoa mo te loto fakamagalo” ki Molimau. Ne gasolo aka fakavave te aofaki o ‵losiga ne fai, mai te 800 ki te 1,600. “Ne puke fakapagota fakafia matou ne pulisimani telā ko se mafai ne matou o lau,” ko muna a se tuagane paenia. A Molimau kolā ne ‵poa aka e tufatufa atu a te tamā pepa ne fakasala ki te solitulafono me ne folafola atu ne latou a “fakamatalaga fakamasei kae ‵teke atu.” *

13. Ko oi ne ‵tu atu muamua i te fono ona ko ‵losiga o te lotou ‵tekeatuga, kae se a te ikuga ne fai ne te fono fakamasino?

 ¹³ I te 1947, a te Taina ko Aimé Boucher mo ana tama fafine ko Gisèle, ko 18 ana tausaga, mo Lucille, ko 11 ana tausaga, ko tino muamua ke ‵tu atu i te fono fakamasino ona ko ‵losiga i a latou ne tino ‵teke. Ne tufatufa atu ne latou a te tamā pepa ko te Quebec’s Burning Hate i tafa o te lotou koga tausi manu i se koga maugā i te feitu ki saute o te Fa‵kai o Quebec, kae ne faigata eiloa ke ‵kilo atu ki a latou e pelā me ne tino solitulafono kae faka‵tupu fakalavelave. A te Taina ko Boucher, se tagata loto maulalo kae agamalu telā ne tausi atu ki tena tamā koga tausi manu kae faimalaga sāle atu ki te fa‵kai i luga i se solofanua mo te kā e faka‵piki atu ki ei. Ne kufaki eiloa tena kāiga i nisi maneaneaga kolā ne taku mai i te tamā pepa. Ne ita fitifiti a te famasino, telā ne takalialia ki Molimau, ke talia a fakamaoniga me e seai se ‵se o Boucher. I lō te fai penā, ne talia ne ia a te fakaikuga ne fai me ne fakamalosi aka ne te tamā pepa a te uiga kaitaua, kae e ‵tau eiloa o fakasala a te kāiga o Boucher. Tela la, ne fakauiga eiloa penei a te kilokiloga a te famasino: E fai eiloa mo fai se amioga solitulafono ke taku atu te mea tonu! Ne fakasala a Aimé mo Gisèle ki te faiga o fakamatalaga fakamasei kae ‵teke, kae ke oko eiloa ki a Lucille telā koi foliki ne ‵loka i aso e lua i te falepuipui. Ne fai ne taina te lotou tagi ki te ‵Toe Fono Maluga o Kanata, telā ne talia ne latou ke fakalogo‵logo ki te lotou tagi.

14. Ne ‵saga atu pefea a taina i Quebec ki tausaga o fakasauaga?

¹⁴ I te taimi tenā, ne tumau eiloa ‵tou taina mo tuagane loto ma‵losi i Quebec i te talai atu o te fekau o te Malo faitalia a ‵tekeatuga matagā mo fakasauaga ki a latou​—kae ne maua mai i ei a ikuga fakaofoofogia. I te fa tausaga mai tua o te kamataga o te galuega fakapito ki te tufaatuga o te tamā pepa i te 1946, ne momea aka te aofaki o Molimau i Quebec mai te 300 ki te 1,000! *

15, 16. (a) Se a te ikuga o te ‵Toe Fono Maluga i Kanata e uiga ki te kāiga o Boucher? (e) Ne aoga pefea te manumaloga tenei ki ‵tou taina mo nisi tino aka foki?

¹⁵ I a Iuni 1950, ne fakalogo‵logo eiloa a te ‵Toe Fono Maluga kātoa o Kanata, telā e aofia i ei a famasino e toko iva, ki te fono o Aimé Boucher. I te ono masina mai tua ifo, i a Tesema 18, 1950, ne fai ne te Fono Fakamasino te fakaikuga telā ne ‵lago mai ki a tatou. Kaia? A te Taina ko Glen How, se lōia mō Molimau, ne fakamatala mai ne ia me ne lotoma‵lie a te Fono Fakamasino ki te fakamatalaga telā ne ‵pulu ei latou me i te “‵tekeatuga” e aofia i ei a fakamalosiga o fakasauaga io me ko ‵tekeatuga ki te malo. Kae ko te tamā pepa, “e seai eiloa ne fakamalosiga penā e aofia i ei kae ko te saolotoga eiloa o te faipati atu.” Ne toe fai mai a te Taina ko How: “Ne lavea eiloa ne au ki oku mata a te auala ne tuku mai ne Ieova a te manumalo.” *

¹⁶ A te ‵tonuga loa, ne fai eiloa te fakaikuga a te ‵Toe Fono Maluga e pelā me se manumaloga mautinoa mō te Malo o te Atua. Ne fakaseaoga i ei a te fakavae mō nisi tagi e 122 kolā e seki fai kae e fai ei ke fakasala a Molimau i Quebec mō te fakasalalauatuga o fakamatalaga fakamasei kae ‵teke. E se gata i ei, ne fakauiga foki a te fakaikuga a te Fono Fakamasino, me ko maua nei ne tino ‵nofo tumau o Kanata mo te Commonwealth, a te saolotoga ke fakaasi atu a mea e manava‵se latou ki ei, i te auala e pule mai ei a te malo. E sili atu i ei, ne fakamasiasi ne te manumaloga tenei a te Lotu i  Quebec mo te ‵tekeatuga foki o te malo ki te saolotoga o Molimau a Ieova. *

17. Ne taumafai pefea a nisi malo ke pule mai ki te ‵tou galuega talai?

¹⁷ E pelā mo Kelisiano mua, “e se fakaaoga” ne tavini a Ieova i aso nei “a te muna a te Atua ke maua mai i ei a tupe.” (Faitau te 2 Kolinito 2:17.) Kae e taumafai a nisi malo ke pule atu ki ‵tou galuega fesoasoani e auala i tulafono kolā e fai i ei a faifaiga fakapisinisi. Ke na mafau‵fau nei tatou ki fono fakamasino e lua kolā ne fakaiku aka i ei a te fesili me e fai a Molimau a Ieova mo fai ne tino faipisinisi io me ne faifeau talai.

18, 19. Ne taumafai pefea a tino pule i Tenimaka o fakagata te galuega talai?

¹⁸ Tenimaka. I a Oketopa 1, 1932, ne fakagalue aka ei se tulafono telā ne fakatapu ei a te ‵togiatuga o tusi ne ‵lomi e aunoa mo se laisene o se tino faipisinisi. Kae ne seki taumafai ‵tou taina ke maua se laisene. I te suā aso, ne fakamāumāu ne tino talai e tokolima a te aso kātoa i te galuega talai i Roskilde, se fa‵kai telā e 20 maila te ‵mao mai feitu ki togala o Copenhagen, te laumua. I te fakaotiga o te aso, ne galo se tino talai e tokotasi, ko August Lehmann. Ne puke fakapagota tou tagata mō te ‵togiatuga o mea e aunoa mo se laisene.

¹⁹ I a Tesema 19, 1932, ne tu atu a August Lehmann i mua o te fono fakamasino. Ne fakamaoni atu ne ia me ne āsi atu a ia ki tino ke ofo atu a tusi faka-te-Tusi Tapu, kae ne ‵teke ne ia te manatu me ne fai a ia e pelā me se tino faipisinisi. Ne talia ne te fono fakamasino ana fakamatalaga. Ne fai mai: “A te tino fai mea ‵se e mafai eiloa ne ia o tausi atu ki a ia i mea tau tupe, kae ne seki maua [ne ia] so se mea aoga i mea tau tupe io me ko so se manakoga ke maua ne ia a mea penā, kae i lō te fai penā, ne palele atu ana tupe i te faiga o tena galuega.” I te ‵lago atu ki Molimau, ne fakaiku aka ne te fono fakamasino me i te galuega a Lehamnn e se ‵tau o fai “pelā me se galuega ‵togi.” Kae ne fakaiku aka ne fili o tino o te Atua, ke fakagata te galuega talai i te fenua kātoa. (Sala. 94:20) Ne toe tagi atu eiloa a te tino ‵teke ki te ‵Toe Fono Maluga o te fenua. Ne ‵saga atu pefea a taina ki ei?

20. Ne pefea te fakaikuga a te ‵Toe Fono Maluga i Tenimaka, kae ne a lagonaga o ‵tou taina ki ei?

²⁰ I te vaiaso telā e fai ei te ‵Toe Fono Maluga, ne momea aka ne Molimau i Tenimaka kātoa a mea ne fai ne latou i te galuega talai. I te Aso Lua, i a Oketopa 3, 1933, ne faka‵pula atu ne te ‵Toe Fono Maluga tena fakaikuga. Ne lotomalie a ia ki te ikuga a te fono fakamasino tai malalo ifo me ne seki ofa ne August Lehmann a te tulafono. Ne fakauiga eiloa a te ikuga tenei me koi mafai eiloa o toe talai atu a Molimau. Ke fakaasi atu te fakafetai ki a Ieova mō te tukuatuga o te manumalo tenei mai lalo i te tulafono, ne momea aka eiloa ki luga ne taina mo tuagane olotou mea e fai i te galuega talai. Talu mai te fakaikuga tenā a te Fono Fakamasino, ne mafai ei ne ‵tou taina i Tenimaka o fai te lotou galuega talai e aunoa mo te fakalavelave atu o te malo.

21, 22. Se a te fakaikuga a te ‵Toe Fono Maluga i te Iunaite Sitete e uiga ki te fono o te Taina ko Murdock?

²¹ Iunaite Sitete. I te Aso Sa, i a Fepuali 25, 1940, ne puke fakapagota a te paenia ko Robert Murdock, Jr., mo nisi Molimau  e toko fitu i te taimi ne talai atu ei i Jeannette, se fa‵kai pili ki Pittsburgh, i te sitete o Pennsylvania. Ne fakasala latou me ne seki ‵togi ne latou se laisene ke ofo atu a tusi. Ne lotomalie a te ‵Toe Fono Maluga i te Iunaite Sitete ke fakalogologo ki te lotou tagi.

²² I a Me 3, 1943, ne faka‵pula atu ne te ‵Toe Fono Maluga te lotou fakaikuga telā ne ‵pulu i ei a Molimau. Ne ‵teke atu a te Fono Fakamasino ki te mauaga o se laisene me e fakamalosi aka ei a te “tekeatuga ki te mauaga o te saolotoga ne tuku atu ne te Federal Constitution.” Ne fakaseaoga ne te Fono Fakamasino a te fakatonuga a te fa‵kai e pelā me se “tapula ki te saolotoga o mea fakasalalau kae taofi aka foki i ei a te saolotoga o lotu.” I te fakamatalaatuga o te kilokiloga o te tokoukega o tino ne aofia i te Fono Fakamasino, ne fai mai a te Famasino ko William O. Douglas me “e uke atu a mea e aofia i te galuega talai a Molimau a Ieova; e uke atu i lō te tufatufaatuga fua o tusi fakalotu. E aofia i ei a mea e lua.” Ne toe fai mai a ia: “A te vaega tenei o te tapuakiga e ‵pau eiloa tena tulaga . . . mo tapuakiga i lotu mo te talai atu mai luga i te tulaga.”

23. Kaia e tāua ‵ki ei a manumaloga i fono fakamasino i te 1943 ki a tatou i aso nei?

²³ Ne aofia eiloa i te fakaikuga tenei a te ‵Toe Fono Maluga se manumaloga sili mai lalo i te tulafono mō tino o te Atua. E fakamautinoa aka ei me ko oi tonu eiloa tatou​—ko faifeau Kelisiano, kae e se ne tino faipisinisi. I te aso tāua tenā i te 1943, ne manumalo  a Molimau a Ieova i fono e 12 mai i te 13, i mua o te ‵Toe Fono Maluga, kae e aofia i ei te fono e uiga ki a Murdock. A fakaikuga konei i fono fakamasino ko oti eiloa ne fai mo fai ne fakaakoakoga aoga ki fono fakamasino fakamuli nei, i taimi kolā e toe fakafaigata aka ne tino ‵teke a te ‵tou saolotoga, ke talai atu te fekau o te Malo ki tino penā foki mo te talai atu mai fale ki fale.

24. Ne a mea ka fai ne tatou māfai ko fakatapu ne se malo ‵tou galuega talai?

²⁴ E pelā me ne tavini a Ieova, e fakatāua malosi ne tatou māfai e tuku mai ne malo a te saolotoga mai lalo i te tulafono ke talai atu ne tatou a te fekau o te Malo. Kae kafai ko fakatapu ne se malo a te ‵tou galuega talai, e ‵fuli fua ne tatou a auala e fakaaoga ne tatou, kae tumau eiloa i te ‵tou galuega talai i so se auala e mafai ne tatou o fai penā. E pelā mo apositolo, “e ‵tau mo matou o faka‵logo ki te Atua e pelā me ko te pule i lō tāgata.” (Galu. 5:29; Mata. 28:19, 20) I te taimi foki eiloa tenā, e avatu ‵tou tagi ki fono fakamasino ke ave keatea a fakataputapuga ki ‵tou galuega. Mafaufau ki fakaakoakoga e lua konei.

25, 26. Ne a mea ‵tupu i Nicaragua telā ne iku atu ki te faiga o te fono i te ‵Toe Fono Maluga, kae se a te ikuga?

²⁵ Nicaragua. I a Novema 19, 1952, ne fanatu se misionale mo te tavini tausi o te ofisa lagolago ko Donovan Munsterman ki te Ofisa o te Immigration i Managua, ko te laumua. Ko oti ne fakatonu atu ki tou tagata ke fanatu ki te Kapeni ko Arnoldo García, telā ko ia ko te ulu ofisa. Ne fai atu a te kapeni ki a Donovan me i Molimau a Ieova i Nicaragua ko “tapu ma tumau i te talai atu o olotou talitonuga kae fakamalosi aka olotou faifaiga fakalotu.” I te taimi ne fesili atu ei me se a te pogai, ne fakamatala atu ne te Kapeni ko García me ne seki maua ne te kau Molimau a te taliaga mai te minisita o te malo ke fai te lotou galuega talai kae ne ‵losi atu ki a latou me ko fai latou mo fai ne tino kominisi. Ko oi a tino kolā ne ‵teke mai ki a tatou? Ko faifeau o te Lotu Katolika Loma.

 ²⁶ A te Taina ko Munsterman ne avatu fakavave tena tagi ki te Minisita o te Malo mo Lotu e pelā foki mo te Pelesitene ko Anastasio Somoza García, kae ne seki talia. Tela la, ne ‵fuli ne taina mo tuagane a auala ne talai atu ei latou. Ne ‵pono ne latou te Kingdom Hall, ne maopoopo i tamā potukau, kae ne fakagata te talai atu i auala, kae koi talai atu eiloa ne latou te fekau o te Malo. I konā foki eiloa, ne ‵teu aka ne latou te lotou fakamolemole mō te fakatapuga ne te ‵Toe Fono Maluga o Nicaragua, kae akai atu ki te Fono Fakamasino ke ave keatea te fakatapuga. Ne lipoti mai i se auala lasi ne nusipepa a te fakatapuga tenei mo mea ne aofia i te fakamolemole tenā, kae ne talia ne te ‵Toe Fono Fakamasino ke fakalogologo ki te tagi tenei. Se a te ikuga? I a Iuni 19, 1953, ne ‵lomi ei ne te ‵Toe Fono Maluga te lotou fakaikuga telā ne ‵lago atu ei ki Molimau. Ne iloa aka ne te Fono Fakamasino me ne ‵teke atu te fakatapuga tenei ki te saolotoga mai lalo i te tulafono ke fakaasi atu a mafaufauga o te tino, tena loto lagona, mo fakaasiga o ana talitonuga. Ne fakatonu atu foki ke toe faka‵lei aka a fesokotakiga i te va o te malo o Nicaragua mo Molimau e pelā eiloa mo te tulaga muamua.

27. Kaia ne ōfo ei a tino o Nicaragua ki te fakaikuga a te Fono Fakamasino, kae ne pefea te kilokiloga a taina ki te manumaloga tenei?

²⁷ Ne ofo a te kau Nicaragua me ne ‵lago atu a te ‵Toe Fono Maluga ki Molimau a Ieova. Talu mai te taimi tenā, ne momea aka faeloa te malosi o fakamalosiga mai te kau faifeau kae ne taumafai a te Fono Fakamasino ke ‵kalo keatea mai te kinau mo latou. Ne penā foki a te fakamalosiga a ofisa o te malo, telā ne fakaseaoga foki ne te Fono Fakamasino olotou fakaikuga. Ne maua eiloa ne ‵tou taina a te loto talitonu me ka maua ne latou te manumalo tenei ona ko te mea ko oti ne puipui latou ne te lotou Tupu telā ne tumau eiloa te lotou talai atu.​—Galu. 1:8.

28, 29. I te kogaloto o te 1980-1989, ne a mea ne ‵tupu i Zaire kolā e seki fakamoemoegina?

²⁸ Zaire. I te kogaloto o te 1980 ki te 1989, e nofo ki te 35,000 o Molimau i Zaire, telā i aso nei ko te Malo Saoloto o Congo. Ko te mea ke tumau te gasoloakaga faka‵lei o galuega o te Malo, ne faite ne te ofisa lagolago a nisi fale ‵fou. I a Tesema 1985, ne fai se fono a atufenua i te laumua, ko te fa‵kai o Kinshasa, kae e toko 32,000 a sui mai vaega kese‵kese o te lalolagi ne ‵kau atu ki ei kae ne ‵fonu eiloa te koga ta‵fao o te fa‵kai i a latou. Kae mai tua ifo, ne kamata o ‵fuli a fakanofonofoga mō tavini a Ieova. Se a te mea ne tupu?

²⁹ Ne tavini atu i Zaire i te taimi tenā a te Taina ko Marcel Filteau, se misionale mai i Quebec, i Kanata, telā ne fepaki mo fakasauaga mai i taumafaiga a Duplessis. Ne fakamatala mai ne ia a mea ne ‵tupu: “I a Mati 12, 1986, ne avatu ei se tusi ki taina kolā e tausi ne latou te galuega telā ne fakaasi mai i ei me i te maopoopoga o Molimau a Ieova i Zaire e ‵teke atu ki te tulafono.” Ne saina eiloa te fakatapuga o te galuega ne te pelesitene o te fenua, ko Mobutu Sese Seko.

30. Se a te fakaikuga tāua ne ‵tau o fai ne te Komiti o te Ofisa Lagolago, kae se a te mea ne fakaiku aka ne latou ke fai?

³⁰ I te suā aso, ne faka‵pula mai penei i te letio: “Ka se toe lagona eiloa ne tatou a Molimau a Ieova i [Zaire].” Ne ‵soko atu ki ei a fakasauaga. Ne fakaseai atu a Kingdom Halls, ne kaisoagina, ne puke fakapagota, ne ‵pei ki falepuipui kae ‵kini foki a ‵tou taina. Kae ne ‵pei atu foki a tamaliki a Molimau ki falepuipui. I a  Oketopa 12, 1988, ne puke ne te malo a mea katoa a te fakapotopotoga, kae ne fakaaoga ne te Leoleo o Kautau a te ofisa lagolago. Ne fakatoka ne taina fakamatua‵tua se tagi e uiga ki te Pelesitene ko Mobutu, kae ne seki maua ne latou se tali ki ei. I te taimi tenā, ne ‵tau o fai ne te Komiti o te Ofisa Lagolago se fakaikuga tāua, “E mata, e ‵tau o avatu ‵tou tagi ki te ‵Toe Fono Maluga, io me e ‵tau o faka‵tali?” A Timothy Holmes, se misionale mo te kouotineita i te Komiti o te Ofisa Lagolago i te taimi tenā, ne fai mai, “Ne ‵kilo atu matou ki a Ieova mō te poto mo te takitakiga.” Mai tua o sau‵talaga fakatasi mo ‵talo, ne mafau‵fau te komiti me kāti e se tenei te taimi tonu ke fakaaoga te tulafono. I lō te fai penā, ne ‵saga atu eiloa latou ki te tausiga o te kautaina mo te ‵sala atu ki auala ke fakatumau te galuega talai.

31, 32. Se a te fakaikuga fakaofoofogia ne fai ne te ‵Toe Fono Maluga i Zaire, kae ne aoga pefea ki ‵tou taina?

³¹ Ne ‵teka atu a nai tausaga. Ne momea ifo a te faimālō atu ki Molimau, kae ne momea aka foki te āva ki te saolotoga o tino i te fenua. Ne fakaiku aka ne te Komiti o te Ofisa Lagolago me ko oko eiloa ki te taimi ke ‵teke atu ki te fakatapuga mai i te avatu o te lotou tagi ki te ‵Toe Fono Maluga i Zaire. Se mea fakaofoofogia me ne lotomalie a te ‵Toe Fono Maluga ke fakalogologo ki te tagi. I a Ianuali 8, 1993, toeitiiti ko kātoa te fitu tausaga mai tua o te fakatonuga a te pelesitene ke fakatapu te galuega, ne fakaiku aka ne te Fono Fakamasino me ko taia eiloa i te tulafono a te gasuesuega a te malo o ‵teke atu ki Molimau, kae ne fakagata ei te fakatapuga. Mafaufau ki te uiga o te mea tenā! Mai te taliaga ke ‵tu atu olotou ola i se tulaga fakamataku, ne fakaseaoga ne famasino a te fakaikuga ne fai ne te pelesitene o te fenua! E fai mai a te Taina ko Holmes, “I te vaitaimi tenā o te faigā fono, ne lavea ne matou a te auala e mafai ei ne Ieova o ‵fuli a mea.” (Tani. 2:21) Ne fakamalosi aka ne te manumaloga tenei a te fakatuanaki o ‵tou taina. Ne lagona ne latou  a te takitakiga a te Tupu, ko Iesu ki luga i ana tino ke iloa a te taimi mo te auala ke gasue‵sue ei.

³² I te ave keateaga o te fakatapuga, ne talia ei ke toe aumai ne te ofisa lagolago a misionale, ke faite a fale ‵fou o te ofisa lagolago, kae toe avatu a tusi faka-te-Tusi Tapu. * Ko se faka‵tau eiloa i te fia‵fia o tavini a te Atua i te lalolagi kātoa ke lavea atu a te auala ne puipui ei ne Ieova a te ‵lei o ana tino i te feitu faka-te-agaga!​—Isa. 52:10.

33. Ne a mea e tauloto ne tatou mai i te ‵toe mafaufau malie ki nai fono fakamasino kolā ne fai?

³³ A te ‵toe mafaufau ki nisi taua i mea tau tulafono e fakamaoni mai i ei me ne fakamaoni eiloa a Iesu ki tena folafolaga: “Ka tuku atu ne au ki a koutou a pati mo te poto, kolā ka se mafai ne tino ‵teke katoa o ‵teke io me faka‵se ne latou.” (Faitau te Luka 21:12-15.) I nisi taimi, ne faka‵tu aka eiloa ne Ieova a tino e pelā mo Kamalielu i aso nei ke puipui ei ana tino io me ne fakamalosi atu a ia ki famasino mo lōia loto ma‵losi ke fai te mea tonu. Ko oti eiloa ne faka‵tuka ne Ieova a meatau a ‵tou tino ‵teke. (Faitau te Isaia 54:17.) E se mafai ne tino ‵teke o taofi aka te galuega a te Atua.

34. Kaia e fakaofoofogia ei a manumaloga o tatou i te tulafono, kae se a te mea e fakamaoni mai i ei? (Ke onoono foki ki te pokisi “ Manumaloga Fakaofoofogia i Fono Ma‵luga Kolā ne ‵Lago Atu ei ki te Galuega Talai o te Malo.”)

³⁴ Kaia e fakaofoofogia ei a manumaloga a tatou i mea tau tulafono? Mafaufau ki te mea tenei: A Molimau a Ieova e se ne tino lauiloa io me tāua. E se palota, ‵lago atu ki mea fakapolitiki, io me e fakamalosi atu tatou ki te kau politiki. E sili atu i ei, a tino kolā e avatu sāle ki fono fakamasino e masani o ‵kilo atu ki ei e pelā me ne “tino e seki a‵koga faka‵lei kae ne tino fatauva foki.” (Galu. 4:13) Tela la, mai te kilokiloga faka-te-foitino, e se uke a fakamalosiga e tuku atu ki fono fakamasino ke ‵teke atu ki lotu mo tino ‵teke fakapolitiki ma‵losi kae ke fesoasoani mai ki a tatou. E tiga eiloa te feitu tenā, ne fakaiku aka faeloa ne fono fakamasino ke ‵lago mai ki a tatou! E fakamaoni mai ne ‵tou manumaloga i mea tau tulafono me e sa‵sale atu tatou “i te ‵kau fakatasi mo Keliso, e tonu, e pelā me ne tino ne uga atu ne te Atua.” (2 Koli. 2:17) Tela la, e pelā mo te apositolo ko Paulo, e folafola atu foki tatou: “A Ieova ko toku fesoasoani, ka se mataku lele au.”​—Epe. 13:6.