Yaa mi ní ɔ nɔ

Yaa e mi ní ɔ mi

YI 15

Blɔ Nɔ Nɛ A Gu Kɛ Hla He Yemi Nɛ A Kɛ Ma Ja Mawu

Blɔ Nɔ Nɛ A Gu Kɛ Hla He Yemi Nɛ A Kɛ Ma Ja Mawu

OTI NƐ NGƐ YI NƐ Ɔ MI

Bɔ nɛ Kristo ye bua e we bi nɛ a bi blɔ ngɛ mlaa nya konɛ a ná blɔ nɛ a ye Mawu mlaahi a nɔ

1, 2. (a) Mɛni tsɔɔ kaa Mawu Matsɛ Yemi ɔ mi no ji mo? (b) Mɛni he je nɛ be komɛ ɔ, Yehowa Odasefohi hlaa he yemi nɛ a kɛ ma ja Mawu ɔ?

 ANƐ o ji Mawu Matsɛ Yemi ɔ mi no lo? Ke o ji Yehowa Odasefo no ɔ, lɛɛ o ji Matsɛ Yemi ɔ mi no! Mɛni tsɔɔ kaa o ji Matsɛ Yemi ɔ mi no? Pi blɔ hiami womi loo nɔ yemi ko womi nɛ ma ha nɛ nɔ ko maa pee Matsɛ Yemi ɔ mi no. Mohu ɔ, bɔ nɛ nɔ ko jaa Yehowa Mawu ha a nɛ tsɔɔ kaa e ji Matsɛ Yemi ɔ mi no. Anɔkuale jami biɔ babauu pe níhi nɛ o he ye kɛkɛ. Níhi nɛ o maa pee nɛ ji, Mawu Matsɛ Yemi ɔ mlaahi nɛ o kɛ ma tsu ní ɔ hu piɛɛ he. Ngɛ wɔ tsuo wa blɔ fa mi ɔ, Mawu nɛ wa jaa lɛ ɔ saa nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ wa peeɔ ngɛ wa si himi mi ɔ he, nɛ bɔ nɛ wa hyɛɛ wa wekuhi ha, kɛ bɔ nɛ wa peeɔ wa ní ngɛ hiɔ tsami sane komɛ a he ha a po piɛɛ he.

2 Se pi be tsuaa be nɛ je nɛ wa ngɛ mi nɛ ɔ kplɛɛɔ Matsɛ Yemi ɔ mi bi nɛ wa ji loo Matsɛ Yemi ɔ mlaahi nɛ waa kɛ tsuɔ ní ɔ nɔ. Nɔ yemi komɛ bɔ mɔde kaa a maa tsi wa jami ɔ nya loo a maa gu wa jami ɔ sisi kulaa. Be komɛ ɔ, e biɔ nɛ Kristo se nyɛɛli nɛ a hla he yemi nɛ a kɛ ma ja Mawu konɛ a hi si ngɛ Mesia Matsɛ ɔ mlaahi a nya. Anɛ enɛ ɔ ngɛ nyakpɛ lo? Dɛbi. Yehowa we bi nɛ a hi si blema a hla he yemi nɛ a kɛ ma ja Yehowa ngɛ be komɛ a mi.

3. Mɛni haomi nɛ Mawu we bi kɛ kpe ngɛ Manyɛ Ester be ɔ mi?

3 Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, ngɛ Manyɛ Ester be ɔ mi ɔ, e he ba hia nɛ Mawu we bi nɛ a pee nɔ́ tsuaa nɔ́ nɛ a ma nyɛ konɛ a hɛ mi ko kpata. Mɛni he je? Akɛnɛ e slo Yuda bi ɔmɛ a “kusumihi ngɛ je ma kpa amɛ a ní ɔmɛ a he” ɔ he je ɔ, yiwutsotsɛ Haman nɛ ji Ma Sɔmɔlɔ Nɔkɔtɔma a de Persia Matsɛ Ahasuerus ke a gbe Yuda bi tsuo nɛ a ngɛ matsɛ ɔ nɔ yemi he ɔmɛ ɔ. (Est. 3:8, 9, 13) Anɛ Yehowa kua e sɔmɔli ɔmɛ lo? Dɛbi, e jɔɔ mɔde nɛ Ester kɛ Mordekai bɔ kɛ ya bi Persia matsɛ ɔ nɛ e po Mawu we bi a he piɛ ɔ nɔ.​—Est. 9:20-22.

4. Mɛni wa maa kase ngɛ yi nɛ ɔ mi?

4 Ngɛ wa be nɛ ɔ mi hu nɛɛ? Kaa bɔ nɛ wa na ngɛ yi 14 ɔ mi ɔ, be komɛ ɔ, nɔ yemihi waa Yehowa Odasefohi a yi mi. Ngɛ yi nɛ ɔ mi ɔ, wa ma susu blɔ komɛ a nɔ nɛ nɔ yemi nɛ ɔmɛ gu kɛ bɔ mɔde kaa a maa tsi wa jami ɔ nya a he. Wa ma susu oti etɛ komɛ a he: (1) he blɔ nɛ wa ngɛ kaa asafo nɛ waa kɛ ma ja Mawu bɔ nɛ wa hla kaa wa ma ja lɛ, (2) he blɔ nɛ wa ngɛ kaa wa hlaa hiɔ tsami blɔ nɔ tomi nɛ wa suɔ bɔ nɛ e kɛ Baiblo sisi tomi mlaa kɔ, kɛ (3) he blɔ nɛ fɔli ngɛ kaa a tsɔseɔ a bimɛ ngɛ Yehowa sisi tomi mlaahi a nya. Ngɛ munyu oti nɛ ɔ eko tsuaa eko mi ɔ, wa maa na bɔ nɛ Mesia Matsɛ Yemi ɔ sisi bimɛ nɛ a yeɔ anɔkuale ɔ bɔ mɔde wawɛɛ nɛ a po Matsɛ Yemi ɔ mi bi nɛ a ji ɔ he piɛ, kɛ bɔ nɛ a jɔɔ a mɔde bɔmi ɔ nɔ ha.

Wa Ya Bi Blɔ Ngɛ Mlaa Nya Konɛ Wa Ná He Yemi Komɛ

5. Kɛ anɔkuale Kristofohi náa mlaa nya he blɔ he se ha kɛɛ?

5 Anɛ e he hia nɛ wa ná mlaa nya he blɔ kɛ je adesa nɔ yeli a dɛ loko wa ja Yehowa lo? Dɛbi. Se ke wa ngɛ he blɔ ngɛ mlaa nya a, e he wɛ kaa wa ma sɔmɔ Yehowa. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, lɔ ɔ haa nɛ wa nyɛɔ nɛ wa kpeɔ ngɛ wɔ nitsɛmɛ wa Matsɛ Yemi Asahi kɛ Kpe Peemi Asahi a nɔ faa, nɛ wa peeɔ loo wa sɛɛɔ Baiblo kasemi womihi, nɛ wa fiɛɛ sane kpakpa a kɛ haa nihi nɛ nɔ́ ko tsi we wa nya. Ngɛ mahi fuu a mi ɔ, a ngɔ Yehowa Odasefohi a jami ɔ kɛ wo mlaa sisi, nɛ enɛ ɔ ha nɛ a ná he yemi nɛ a kɛ jaa Mawu faa kaa bɔ nɛ jami kpahi hu ngɛ he yemi ɔ. Se ke ma nɔ yeli kplɛɛ we nɛ waa ngɔ wa jami ɔ kɛ wo mlaa sisi loo a ngɛ hlae nɛ a tsi wa nya nɛ wa ko ja Mawu ɔ, mɛni lɛ jeɔ mi kɛ baa?

6. Ngɛ jeha 1940 jeha amɛ a sisije ɔ, mɛni ka nɛ Yehowa Odasefohi nɛ a ngɛ Australia a kɛ kpe?

6 Australia. Ngɛ jeha 1940 jeha amɛ a sisije ɔ, Australia amlaalo nane mi dalɔ ko tsɔɔ kaa wa jami ɔ “maa gbee ma a si” ngɛ ta nɛ a ngɛ hwue ɔ mi. Kɛkɛ nɛ a tsi wa ní tsumi ɔ nya. Odasefohi nyɛ we nɛ a kpe aloo a fiɛɛ ngɛ magbɛ nɔ hu, Betel kpa ní tsumi, nɛ a kpɔ̃ Matsɛ Yemi Asa amɛ ngɛ a dɛ. E ba pee tɔmi kaa nɔ ko maa hɛɛ wa Baiblo kasemi womi ɔ eko. Benɛ Australia Odasefohi tsu ní ngɛ laami mi jehahi babauu se ɔ, nyagbenyagbe ɔ, a he mi jɔ mɛ. Ngɛ June 14, 1943 ɔ, Australia Kojomi He Ngua a ma sane ɔ nya si kaa á je nya tsimi ɔ ngɛ wa nɔ.

7, 8. Moo tsɔɔ bɔ nɛ wa nyɛmimɛ nɛ a ngɛ Russia a kɛ jehahi babauu bɔ mɔde kaa a ma ná he yemi kɛ ja Mawu ɔ mi.

7 Russia. Communist nɔ yemi ɔ tsi Yehowa Odasefohi a ní tsumi ɔ nya jehahi babauu, se nyagbenyagbe ɔ, a ha wɔ he blɔ, nɛ waa kɛ wa jami ɔ wo mlaa sisi ngɛ jeha 1991. Benɛ Soviet Union ɔ gu se ɔ, Russia Amlaalo ɔ ha wɔ mlaa nya he blɔ ngɛ jeha 1992. Se e kɛ we nɛ si temi kɛ woli komɛ​—titlii ɔ, Sɔlemi yali​—ye gbeye ngɛ bɔ nɛ wa he ngɛ hiɛe ha a he. Kɛ je jeha 1995 kɛ ba si jeha 1998 ɔ mi ɔ, si temi kɛ woli ngɔ nya pomi slɔɔtohi enuɔ kɛ fɔ Yehowa Odasefohi a nɔ. Ngɛ eko tsuaa eko mi ɔ, wa nya poli ɔmɛ nɛ́ nɔ́ ko nɛ a maa da nɔ kɛ bu wɔ fɔ. Si temi kɛ woli nɛ ɔmɛ nɛ a ngɛ hlae kaa wa ní tsumi ɔ nɛ gu ɔ kpale ngɔ sane ɔ kɛ ya kojomi he ngɛ jeha 1998. Sisije ɔ, Odasefo ɔmɛ ye kunimi, se si temi kɛ woli nɛ ɔmɛ kplɛɛ we bɔ nɛ kojoli ɔmɛ ma sane ɔ nya si ha a nɔ, lɔ ɔ he ɔ, a kpale kɛ sane ɔ ya kojomi he kpa ngɛ May 2001 ɔ mi, nɛ Odasefo ɔmɛ ye fɔ. A kpale hyɛ sane ɔ mi ekohu ngɛ October 2001, nɛ a ma sane ɔ nya si ngɛ jeha 2004 ɔ mi kaa á po mlaa nya biɛ nɛ Odasefohi kɛ tsuɔ ní ɔ mi ngɛ Moscow, nɛ́ a tsi wa ní tsumi ɔ nya.

8 A bɔni mɛ níhi nɛ sɛ peemi. (Kane 2 Timoteo 3:12.) Odasefo ɔmɛ kɛ yi mi wami kɛ si temi kɛ womi kpe. A kpɔ̃ wa womi ɔmɛ; nɛ a tsi wa nya kulaa kaa wa ko ma loo wa ko hai tsuhi kɛ ha Mawu jami. Mo susu bɔ nɛ wa nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi nɛ ngɛ lejɛ ɔ nu he ha benɛ a kɛ si himi nɛ nya wa nɛ ɔ kpe ɔ he nɛ o hyɛ! Ngɛ jeha 2001 ɔ mi ɔ, Odasefo ɔmɛ kɛ sane ɔ ya kojomi he nɛ a tsɛɛ ke European Court of Human Rights ɔ, nɛ ngɛ jeha 2004 ɔ mi ɔ, a ngma munyu kpahi kɛ piɛɛ he kɛ ha Kojomi He ɔ. European Court of Human Rights ɔ ma sane ɔ nya si ngɛ jeha 2010 mi. Kojoli ɔmɛ na kaa Russia ma a tsi wa ní tsumi ɔ nya akɛnɛ a sume Odasefohi ɔ he je, lɔ ɔ he ɔ, kojoli ɔmɛ tsɔɔ kaa e sa kaa a po bɔ nɛ a ma sane ɔ nya si ha ngɛ Russia Kojomi He ɔ mi, ejakaa odase ko be nɛ tsɔɔ kaa Odasefo ɔmɛ pee nɔ́ yaya ko. Kojoli ɔmɛ na kaa Russia ma a je blɔ nɛ e tsi Odasefo ɔmɛ a nya konɛ e kpɔ̃ mlaa nya he blɔ nɛ a ngɛ ɔ ngɛ a dɛ. Bɔ nɛ Kojomi He ɔ ma sane ɔ nya si ha a ha Odasefo ɔmɛ he yemi nɛ a kɛ ma ja Mawu. E ngɛ mi kaa Russia ma a mi nikɔtɔma amɛ sume kaa a kɛ bɔ nɛ European Court of Human Rights ɔ ma sane ɔ nya si ha a ma tsu ní mohu lɛɛ, se kunimi nɛ Mawu we bi nɛ a ngɛ jamɛ a ma a mi ɔ ye ɔ woɔ mɛ he wami wawɛɛ.

Titos Manoussakis (Hyɛ kuku 9)

9-11. Mɛni blɔ nɔ Yehowa we bi nɛ a ngɛ Greece ɔ bɔ mɔde kaa a ma ná he yemi kɛ ja Mawu ngɛ, nɛ mɛni je mi kɛ ba?

9 Greece. Ngɛ jeha 1983 ɔ mi ɔ, Titos Manoussakis ya hai tsu ngɛ Heraklion ngɛ Crete, nɛ Yehowa Odasefohi bɔɔ ko kpeɔ ngɛ e tsu ɔ mi. (Heb. 10:24, 25) Se e kɛ we kulaa kɛkɛ nɛ osɔfo ko ya de polisihi konɛ a ko ha nɛ Odasefo ɔmɛ nɛ a kpe ngɛ lejɛ ɔ hu. Mɛni he je? Ejakaa Odasefo ɔmɛ a hemi kɛ yemi ɔ ngɛ slɔɔto ngɛ e sɔlemi ɔ nɔ́ ɔ he. Polisi ɔmɛ to blɔ nya konɛ a ye Titos Manoussakis kɛ Odasefohi etɛ a sane ngɛ kojomi he. A bu hiɔ ha mɛ, nɛ a wo mɛ tsu nyɔhiɔ enyɔ. Akɛnɛ Odasefo ɔmɛ fĩ Mawu Matsɛ Yemi ɔ se he je ɔ, a na kaa bɔ nɛ kojomi he ɔ ma sane ɔ nya si ha a teɔ si kɛ woɔ he blɔ nɛ a ngɛ kaa a ma ja Mawu ɔ. Enɛ ɔ he ɔ, a kɛ sane ɔ ya kojomi hehi nɛ ngɛ ma a mi ɔ, nɛ pee se ɔ, a kɛ sane ɔ ya kojomi he nɛ a tsɛɛ ke European Court of Human Rights ɔ.

10 Nyagbenyagbe ɔ, ngɛ jeha 1996 mi ɔ, bɔ nɛ Kojomi He ɔ ma sane ɔ nya si ha a pee nihi nɛ a teɔ si kɛ woɔ anɔkuale jami ɔ nyakpɛ. Kojoli ɔmɛ de ke, “Yehowa Odasefohi piɛɛ ‘jamihi nɛ a le’ ngɛ mlaa nya a he,” nɛ lɔ ɔ he ɔ, bɔ nɛ Greece kojomi he ɔ ma sane ɔ nya si ha a maa “sa he yemi nɛ Odasefo ɔmɛ ngɛ nɛ a kɛ ma ja Mawu ɔ he.” Kojoli ɔmɛ na kaa pi Greece nɔ yemi ɔ nɛ maa “tsɔɔ ke ji jami ko hemi kɛ yemi loo blɔ nɔ nɛ a guu kɛ jeɔ jamɛ a hemi kɛ yemi ɔ kpo ɔ da loo e dɛ.” Odasefo ɔmɛ ye kunimi, nɛ a ná he yemi nɛ a kɛ ma ja Mawu!

11 Anɛ kunimi yemi nɛ ɔ tsake níhi ngɛ Greece lo? Dɛbi. A kɛ jeha maa pee 12 ye sane ko nɛ ngɛ kaa jã ngɛ Kassandreia ngɛ Greece, nɛ a ma sane ɔ nya si ngɛ jeha 2012. Ngɛ sane nɛ ɔ mi ɔ, osɔfo ko nɛ e ngɔ sane ɔ kɛ ya kojomi he. Kojomi He Ngua Pe Kulaa nɛ ngɛ Greece ɔ ye sane ɔ kɛ ha Mawu we bi. Kojoli ɔmɛ tsɔɔ mi kaa Greece ma a mlaa ha nɔ tsuaa nɔ he yemi nɛ e kɛ ma ja Mawu, nɛ a fia nya pomi kaa Yehowa Odasefohi a jami ɔ pi jami nɛ a le ɔ kɛ fɔ he. Kojoli ɔmɛ de ke: “Yehowa Odasefohi kɛ a ‘tsɔɔmi’ ɔ laa we, e ji jami nɛ nihi le.” Asafo nyafii nɛ ngɛ Kassandreia a mi bi a bua jɔ kaa amlɔ nɛ ɔ, a nyɛɛ nɛ a peeɔ kpe ngɛ mɛ nitsɛ mɛ a Matsɛ Yemi Asa nɔ.

12, 13. Ngɛ France ɔ, mɛni blɔ nɔ si temi kɛ woli wo “mlaa yaya” ngɛ, nɛ mɛni je mi kɛ ba?

12 France. Nihi nɛ a teɔ si kɛ woɔ Mawu we bi ɔ ekomɛ woɔ “mlaa yaya,” nɛ a kɛ yeɔ sane yaya. (Kane La 94:20.) Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, nihi nɛ a hyɛɛ tó womi nɔ ngɛ France ɔ bɔni Association Les Témoins de Jéhovah, nɛ ji mlaa nya blɔ nya tomi nɛ Yehowa Odasefohi kɛ tsuɔ ní ngɛ France ɔ sika sanehi a mi hyɛmi. Ma sɔmɔlɔ nɛ hyɛɛ ma a sika sanehi a nɔ ɔ tsɔɔ nɔ́ he je nɛ a ngɛ wa sika sanehi a mi hyɛe ɔ mi ke: “Níhi a mi hlami ɔ ma ha nɛ a da mlaa nɔ kɛ tsi a ní tsumi ɔ nya loo a bu mɛ fɔ kaa a pee nɔ́ yaya . . . , nɛ lɔ ɔ ma ha nɛ a blɔ nya tomi ɔ be ní tsue saminya loo e ma ha nɛ a ma kpa ní tsumi ngɛ wa ma nɛ ɔ mi kulaa.” E ngɛ mi kaa a nɛ́ nɔ́ ko yaya ngɛ níhi a mi hlami nɛ a pee ɔ mi mohu lɛɛ, se a po tó ngua ko kɛ ha Association Les Témoins de Jéhovah kaa a wo. Ke ga tsɔmi nɛ ɔ ye manye ɔ, lɛɛ nɔ́ nɛ ko je mi kɛ ba ji kaa asafo ní tsumi kɔni ɔ ko kpa ní tsumi, nɛ a ko jua tsu ɔmɛ kɛ wo tó ngua nɛ ɔ. Enɛ ɔ ji sane nɛ he wa, se Mawu we bi a kɔni mi jɔ̃ we. Odasefo ɔmɛ kɛ kã tu munyu kɛ si sane nɛ dɛ nɛ a kɛ mɛ ngɛ yee nɛ ɔ, nɛ a kɛ munyu ɔ ya European Court of Human Rights ɔ ngɛ jeha 2005 ɔ mi.

13 Kojomi He ɔ ma sane ɔ nya si ngɛ June 30, 2011. Kojomi He ɔ tsɔɔ mi kaa he blɔ nɛ nihi ngɛ nɛ a kɛ ma ja Mawu he je ɔ, Amlaalo ɔ be he blɔ kaa e ma hla jami ko hemi kɛ yemi loo blɔ nɛ e guu nɔ kɛ jeɔ jamɛ a hemi kɛ yemi ɔ kpo ɔ mi, ja si fɔfɔɛ ko nɛ mi wa pɛ mi nɛ Amlaalo ɔ ma nyɛ maa pee jã ngɛ. Kojoli ɔmɛ de hu ke: “Tó ɔ . . . ma ha nɛ a ngɔ asafo ɔ níhi tsuo nɛ he hia a ngɛ e dɛ, nɛ lɔ ɔ be hae nɛ asafo ɔ mi bi nɛ a ná he blɔ nɛ a kɛ a he nɛ wo a we asafo ɔ mi ní tsumihi tsuo a mi faa.” Kojoli ɔmɛ tsuo ye sane ɔ ha Yehowa Odasefohi! Yehowa we bi a bua jɔ kaa nyagbenyagbe ɔ, France nɔ yemi ɔ ngɔ sika nɛ e ngɔ ngɛ Association Les Témoins de Jéhovah dɛ ɔ tsuo kɛ ha mɛ kɛ e he kpa, nɛ kaa bɔ nɛ Kojomi He ɔ fa a, a kpale ngɔ asafo ɔ weto níhi kɛ ha asafo ɔ.

O ma nyɛ maa sɔle daa kɛ ha o nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi nɛ a kɛ dami sane nɛ a yí ngɛ kpee ɔ

14. Ngɛ he yemi nɛ wa ngɛ hlae nɛ waa kɛ ma ja Mawu ɔ mi ɔ, mɛni o ma nyɛ maa pee kɛ ye bua?

14 Kaa bɔ nɛ Ester kɛ Mordekai nɛ a hi si blema a pee ɔ, Yehowa we bi nɛ a ngɛ mwɔnɛ ɔ hu hlaa he yemi nɛ a kɛ ma ja Yehowa ngɛ blɔ nɛ e tsɔɔ mɛ ɔ nɔ. (Est. 4:13-16) Anɛ o ma nyɛ maa pee nɔ́ ko kɛ ye bua lo? Ee. O ma nyɛ maa sɔle daa kɛ ha o nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi nɛ a kɛ dami sane nɛ a yí ngɛ kpee ɔ. Sɔlemi kaa jã a ma nyɛ maa ye bua wa nyɛmimɛ nyumuhi kɛ yihi nɛ a kɛ si himi nɛ nya wa kɛ yi mi wami ngɛ kpee ɔ. (Kane Yakobo 5:16.) Anɛ Yehowa buɔ sɔlemi kaa jã a tue lo? Kunimihi nɛ wa ye ngɛ kojomi hehi ɔ tsɔɔ kaa e buɔ sɔlemi kaa jã a tue!​—Heb. 13:18, 19.

He Blɔ Nɛ Wa Ngɛ Kaa Wa Maa Hla Hiɔ Tsami Blɔ Nɔ Tomi Nɛ Wa Suɔ Ngɛ Wa Hemi Kɛ Yemi Nya

15. Mɛni he je nɛ Mawu we bi ngɔɛ muɔ ɔ?

15 Kaa bɔ nɛ wa na ngɛ Yi 11 ɔ mi ɔ, a kɛ blɔ tsɔɔmi nɛ ngɛ heii ha Mawu Matsɛ Yemi ɔ sisi bimɛ ngɛ muɔ nɛ a kɛ tsuɔ ní ngɛ blɔ yaya nɔ nɛ pɔ he mwɔnɛ ɔ he. (1 Mose 9:5, 6; 3 Mose 17:11; kane Bɔfo Ɔmɛ A Ní Tsumi 15:28, 29.) E ngɛ mi kaa wa ngɔɛ muɔ ngɛ hiɔ tsami mi mohu lɛɛ, se wa suɔ nɛ wa ná hiɔ tsami blɔ nɔ tomi nɛ hi saminya kɛ ha wa he, kɛ wa weku li, be abɔ nɛ jamɛ a hiɔ tsami blɔ nɔ tomi ɔ kɛ Mawu mlaa amɛ kɔ ɔ. Kojomi hehi nɛ a nɔ kuɔ pe kulaa ngɛ mahi fuu a nɔ ɔ kplɛɛ nɔ kaa nihi ngɛ he blɔ kaa a maa kplɛɛ, aloo a ma kua hiɔ tsami blɔ nɔ tomi ko ngɛ a he nile aloo ngɛ nɔ́ nɛ a heɔ yeɔ ɔ nya. Se ngɛ ma komɛ a nɔ ɔ, Mawu we bi kɛ haomi ngɛ kpee ngɛ enɛ ɔ blɔ fa mi. Mo susu nɔ hyɛmi ní komɛ a he nɛ o hyɛ.

16, 17. Mɛni hiɔ tsami blɔ nɔ tomi a kɛ tsu ní ngɛ nyɛmiyo ko ngɛ Japan ɔ blɔ fa mi nɛ pee lɛ nyakpɛ, nɛ Yehowa bu e sɔlemi tue ngɛ mɛni blɔ nɔ?

16 Japan. Yogbayo ko nɛ e ye jeha 63 nɛ a tsɛɛ lɛ ke Misae Takeda nɛ e ngɛ Japan ɔ ba nu hiɔ, nɛ e he ba hia nɛ a gba lɛ. Akɛnɛ e ji Mawu Matsɛ Yemi ɔ mi no nɛ yeɔ anɔkuale he je ɔ, e ha nɛ dɔkita amɛ le kaa e be muɔ ngɔe. Se nyɔhiɔ bɔɔ se ɔ, e yɔse kaa benɛ a gba lɛ ɔ, a ha lɛ muɔ. Nyɛmiyo Takeda na kaa dɔkita amɛ yí nɔ́ nɛ lɛ Nyɛmiyo ɔ de mɛ ɔ nɔ, nɛ jehanɛ hu a sisi lɛ. Lɔ ɔ he ɔ, e ngɔ sane ɔ kɛ ya kojomi he ngɛ June 1993. Yo nɛ sume e he sane nɛ ɔ ngɛ hemi kɛ yemi nɛ mi wa wawɛɛ. E ngɛ mi kaa e be he wami tsɔ mohu lɛɛ, se benɛ e ngɛ kojomi he ɔ, nɛ e daa si ngɛ odase yemi daka a mi pe ngmlɛfia kake ɔ, e kɛ kã ye odase kɛ tsɔɔ nihi tsuo nɛ a ngɛ kojomi he ɔ. Nyagbe be nɛ e ya kojomi he ɔ we nyɔhiɔ kake se nɛ e gbo. Anɛ kã kɛ hemi kɛ yemi nɛ e ngɛ ɔ wui wɔ he wami lo? Benɛ Nyɛmiyo Takeda ngɛ je mi ɔ, e de ke e sɔle kɛ ha Yehowa konɛ e ye bua lɛ ngɛ sane ɔ yemi mi. E he ye kaa Yehowa maa bu e sɔlemi ɔ tue. Anɛ Yehowa bu tue lo?

17 Ngɛ Nyɛmiyo Takeda gbenɔ se jeha etɛ ɔ, Kojomi He Ngua Pe Kulaa nɛ ngɛ Japan ɔ ye sane ɔ ha lɛ​—a tsɔɔ mi kaa e dɛ blɔ kaa a ha lɛ muɔ be mi nɛ e kplɛɛ we nɔ. Yi mi kpɔ nɛ a mwɔ ngɛ February 29, 2000 ɔ tsɔɔ kaa, “e sa kaa a kplɛɛ he blɔ nɛ nɔ ko ngɛ kaa e peeɔ juɛmi ngɛ nɔ́ nɛ e suɔ ɔ he ɔ nɔ.” Nyɛmiyo Takeda pɛɛ si fiami kaa e kɛ he blɔ nɛ e ngɛ kaa e maa hla hiɔ tsami blɔ nɔ tomi nɛ kɛ e he nile nɛ e kɛ Baiblo ɔ tsɔse ɔ kɔ ɔ ha nɛ ke Odasefohi nɛ a ngɛ Japan mwɔnɛ ɔ yaa tsa a he ngɛ hiɔ tsami he ɔ, a yí gbeye kaa a maa nyɛ a nɔ kaa a ngɔ muɔ.

Pablo Albarracini (Hyɛ kuku 18 kɛ ya si 20)

18-20. (a) Mɛni blɔ nɔ nɛ kojomi he nɛ ngɛ Argentina a tsɔɔ kaa nɔ ngɛ he blɔ kaa e ma kua muɔ ngɛ hiɔ tsami mi? (b) Mɛni wa maa pee kɛ tsɔɔ kaa wa baa wa he si kɛ haa Kristo nɔ yemi ɔ ngɛ muɔ sanehi a mi?

18 Argentina. Mɛni Matsɛ Yemi ɔ sisi bimɛ ma nyɛ maa pee konɛ ke eko ɔ, a sɛ diblii mi ɔ, a nyɛ nɛ a tsu a hiɔ tsami sanehi a he ní? Ke womi nɛ a tsɛɛ ke, “Durable Power of Attorney” (DPA) nɛ wa ngma nɔ ní ɔ ngɛ wa he ɔ, womi ɔ maa tu munyu kɛ ha wɔ kaa bɔ nɛ e tu munyu ha Pablo Albarracini ɔ. Ligbi ko nɔ ngɛ May 2012 ɔ mi ɔ, juli fiaa lɛ tu si abɔ, nɛ e sɛ diblii mi, nɛ ni komɛ ngɔ lɛ kɛ ya hiɔ tsami he. Se akɛnɛ e sɛ diblii mi he je ɔ, e nyɛ we nɛ e tsɔɔ kaa e sume nɛ a ha lɛ muɔ. Se e DPA womi nɛ e kɛ e nine wo sisi maa pee jeha eywiɛ loko oslaa a ba a ngɛ e kotoku mi. E ngɛ mi kaa si fɔfɔɛ nɛ e ya je mi ɔ mi wa, nɛ dɔkita amɛ ekomɛ susu kaa e sa nɛ a ha lɛ muɔ konɛ a kɛ he e yi wami mohu lɛɛ, se dɔkita amɛ pee klaalo kaa a kɛ muɔ be ní tsue kaa bɔ nɛ Pablo ngɛ hlae nɛ a pee ha lɛ ɔ. Pablo papaa nɛ pi Yehowa Odasefo no ɔ ya ngɔ he blɔ ngɛ kojomi he konɛ a ha e bi ɔ muɔ.

19 Oya nɔuu nɛ Pablo yo ya de e munyu nya jelɔ, nɛ a ngɔ sane ɔ kɛ ya kojomi he kpa. Ngɛ ngmlɛfia bɔɔ mi ɔ, kojomi he ɔ de ke a po bɔ nɛ kojomi he nɛ sɛ hlami ɔ ma sane ɔ nya si ha a mi, nɛ a tsɔɔ mi kaa e sa nɛ a kplɛɛ nɔ́ nɛ hiɔtsɛ ɔ ngma ngɛ DPA womi ɔ nɔ ɔ nɔ. Pablo papaa ngɔ sane ɔ kɛ ya Kojomi He Ngua Pe Kulaa nɛ ngɛ Argentina a. Se Kojomi He Ngua Pe Kulaa a na kaa, “Pablo je blɔ nɛ e ngma níhi nɛ ngɛ womi ɔ nɔ ɔ ngɛ e nile, kɛ he blɔ nɛ e ngɛ ɔ nya.” Kojoli ɔmɛ de ke: “Nɔ tsuaa nɔ nɛ e wa, nɛ e juɛmi mi tsɔ ɔ ngɛ he blɔ nɛ e kplɛɛ loo e kuaa hiɔ tsami blɔ nɔ tomi ko . . . E sa nɛ dɔkita nɛ maa hyɛ hiɔtsɛ ɔ nɛ e kplɛɛ hiɔtsɛ ɔ susumi nɔ.”

Anɛ o ngma o DPA womi ɔ nɔ ní lo?

20 Amlɔ nɛ ɔ, Nyɛminyumu Albarracini ná he wami. E bua jɔ wawɛɛ kaa e ngma e DPA womi ɔ nɔ ní, nɛ e yo ɔ hu bua jɔ. Nyɛminyumu ɔ ba e he si kɛ ha Kristo nɛ ji Mawu Matsɛ Yemi ɔ nya Matsɛ ɔ ngɛ nɔ́ nyafii mi, se kɛ̃ ɔ, e pee nɔ́ nɛ he hia. Anɛ o kɛ o weku ɔ pee nɔ́ ko kaa jã lo?

April Cadoreth (Hyɛ kuku 21 kɛ ya si 24)

21-24. (a) Kɛ Kojomi He Ngua Pe Kulaa nɛ ngɛ Canada a ye jokuɛwi nɛ a yí jeha 16 lolo nɛ a kua muɔ ngɛ hiɔ tsami mi ɔ a sane ɔ ha kɛɛ? (b) Mɛni blɔ nɔ sane nɛ ɔ ma nyɛ maa wo jokuɛwi nɛ a ji Yehowa sɔmɔli he wami ngɛ?

21 Canada. Kojoli le kaa fɔli ngɛ he blɔ nɛ a hlaa hiɔ tsami blɔ nɔ tomi nɛ hi pe kulaa kɛ haa a bimɛ. Be komɛ ɔ, kojoli komɛ ma sane nya si kaa e sa nɛ a kplɛɛ jokuɛwi nɛ a yí jeha 18 lolo ɔ a yi mi kpɔ mwɔmihi nɛ kɔɔ hiɔ tsami blɔ nɔ tomi ko he ɔ nɔ. Jã ji bɔ nɛ e ba ngɛ April Cadoreth blɔ fa mi. Benɛ April ye jeha 14 ɔ, a tsi e nya ngɛ hiɔ tsami he ejakaa muɔ da e mi. Nyɔhiɔ bɔɔ loko a kɛ lɛ maa ya hiɔ tsami he ɔ, e ngma womi nɛ a tsɛɛ ke Advance Medical Directive ɔ nɔ ní, nɛ́ tsɔɔ kaa ke e ya je si fɔfɔɛ nɛ mi wa po mi ɔ, a ko ha lɛ muɔ. Dɔkita nɛ ngɛ April hyɛe ɔ sume kaa e maa kplɛɛ hiɔ tsami blɔ nɔ tomi nɛ April suɔ ɔ nɔ kaa bɔ nɛ e tsɔɔ mi heii ngɛ womi ɔ nɔ ɔ, nɛ e ya ngɔ he blɔ ngɛ kojomi he konɛ e ha lɛ muɔ. E ha April muɔ tɔ etɛ pani nya. April ngɔ bɔ nɛ a pee kɛ ha lɛ muɔ ɔ kɛ to abonua tuami he.

22 April kɛ e fɔli ngɔ sane ɔ kɛ ya kojomi he. Jeha enyɔ se ɔ, a kɛ sane ɔ ya Kojomi He Ngua Pe Kulaa nɛ ngɛ Canada a. Ngɛ blɔ ko nɔ ɔ, April yí nguɔ ngɛ sane nɛ a kɛ ya kojomi he ɔ mi, se Kojomi He ɔ ha nɛ a wo hiɔ nɛ e bɔ ngɛ sane ɔ yemi mi ɔ kɛ ha lɛ, nɛ a ma nya si kaa April kɛ jokuɛwi nɛ a yí jeha 16 lolo nɛ a suɔ kaa a hla hiɔ tsami blɔ nɔ tomi nɛ a suɔ ɔ, e sa kaa a ngmɛ mɛ blɔ nɛ a pee jã. Kojoli ɔmɛ de ke: “Ngɛ hiɔ tsami blɔ nɔ tomi sanehi a mi ɔ, e sa kaa a ha jokuɛwi nɛ a yí jeha 16 lolo ɔ he blɔ nɛ a tsɔɔ a juɛmi ngɛ hiɔ tsami blɔ nɔ tomi nɛ a suɔ ɔ he.”

23 Sane nɛ ɔ he hia, ejakaa Kojomi He Ngua Pe Kulaa a tsɔɔ mlaa nya he blɔ nɛ nihi nɛ a yí jeha 16 lolo ɔ ngɛ. Loko a maa ye sane nɛ ɔ, Canada kojomi hehi nyɛɛ nɛ a hlaa hiɔ tsami blɔ nɔ tomi kɛ haa jokuɛwi nɛ a yí jeha 16 lolo ke a susu kaa lɔ ɔ maa ye bua mɛ. Se kɛ je benɛ a ye sane nɛ ɔ se ɔ, kojomi he ko be he blɔ nɛ e tsɔɔ bɔ nɛ e sa kaa a tsa jokuɛyo nɛ e yí jeha 16 lolo, be mi nɛ a ha we jokuɛ ɔ he blɔ nɛ e tsɔɔ kaa lɛ nitsɛ e ma nyɛ maa mwɔ e yi mi kpɔ.

“Akɛnɛ i le kaa i bɔ mɔde nɛ i tsu nɔ́ ko kɛ wo Mawu biɛ ɔ hɛ mi nyami nɛ i kɛ tsɔɔ kaa Satan ji lakpatsɛ he je ɔ, ye bua jɔ”

24 Anɛ se nami ko je sane nɛ a kɛ jeha etɛ ye ɔ mi kɛ ba lo? April ha heto ke, “Ee!” April nɛ amlɔ nɛ ɔ, e ji daa blɔ gbalɔ nɛ ngɛ nɔmlɔ tso mi he wami ɔ de ke: “Akɛnɛ i le kaa i bɔ mɔde nɛ i tsu nɔ́ ko kɛ wo Mawu biɛ ɔ hɛ mi nyami nɛ i kɛ tsɔɔ kaa Satan ji lakpatsɛ he je ɔ, ye bua jɔ.” April nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ tsɔɔ kaa wa bimɛ ɔmɛ ma nyɛ maa pee kã kɛ tsɔɔ kaa a ji Mawu Matsɛ Yemi ɔ sisi bimɛ niinɛ.​—Mat. 21:16.

He Blɔ Nɛ Fɔli Ngɛ Kaa A Tsɔseɔ A Bimɛ Ngɛ Yehowa Sisi Tomi Mlaahi A Nya

25, 26. Ke a po gba mi ɔ, mɛni ji si fɔfɔɛ nɛ baa be komɛ?

25 Yehowa kɛ blɔ nya ní tsumi wo fɔli a dɛ kaa a tsɔse a bimɛ ngɛ lɛ Yehowa e sisi tomi mlaahi a nya. (5 Mose 6:6-8; Efe. 6:4) Ní tsumi nɛ ɔ he wa, se ke a po gba mi ɔ, e haa nɛ jokuɛwi a tsɔsemi yee wawɛɛ. Ke a po gba mi se ɔ, fɔli ɔmɛ maa hɛɛ susumi slɔɔtohi ngɛ bɔ nɛ e sa kaa a tsɔse jokuɛ ɔmɛ ha a he. Kaa nɔ hyɛmi nɔ́ ɔ, fɔlɔ nɛ e ji Odasefo no ɔ he ye kaa e sa nɛ a tsɔse jokuɛwi ngɛ Kristofohi a sisi tomi mlaahi a nya, se fɔlɔ nɛ e pi Odasefo no ɔ be nɔ kplɛɛe jã. E ngɛ mi kaa gba a puɛ mohu lɛɛ, se e sa kaa Odasefo no ɔ nɛ yɔse kaa e kɛ nɔ nɛ e kɛ lɛ po gba mi ɔ a blɔ nya ní tsumi ji kaa a ma tsɔse jokuɛ ɔmɛ.

26 Fɔlɔ nɛ e pi Odasefo no ɔ ma nyɛ ma ya bi blɔ ngɛ kojomi he konɛ a ha nɛ jokuɛ ɔ loo jokuɛ ɔmɛ nɛ a hi e ngɔ konɛ e tsɔse mɛ ngɛ jami nɛ e suɔ mi. Ni komɛ tsɔɔ kaa e ji oslaa kaa a ma tsɔse nɔ ko kaa Yehowa Odasefo no. A deɔ ke jokuɛ ɔmɛ kɛ a he be fɔmi ligbi yemihi kɛ gbijlɔ yemi kpahi a mi woe, nɛ ke hiɔ fia mɛ tlukaa a, a be mɛ muɔ nɛ ma he a “yi wami” ɔ hae. Bua jɔmi sane ji kaa kojomi hehi fuu hyɛɛ nɔ́ nɛ maa hi ha jokuɛ ɔ mohu pe nɛ a maa hyɛ ke ji e fɔli ɔmɛ a kpɛti nɔ kake jami maa ye lɛ awi. Nyɛ ha nɛ wa susu nɔ hyɛmi ní komɛ a he nɛ waa hyɛ.

27, 28. Kɛ Kojomi He Ngua Pe Kulaa nɛ ngɛ Ohio ɔ ye sane kaa ke a tsɔse jokuɛ ko kaa Yehowa Odasefo no ɔ, e maa ye jokuɛ ɔ awi ɔ ha kɛɛ?

27 United States. Tsɛ ko nɛ pi Odasefo no, nɛ́ e sume kaa yo nɛ e kɛ lɛ po gba mi nɛ tsɔse a bi nyumuyo ɔ ngɔ sane ɔ kɛ ya kojomi he. Nyumu ɔ susu kaa ke yo ɔ tsɔse a bi nyumuyo ɔ kaa Yehowa Odasefo no ɔ, lɔ ɔ maa ye jokuɛ ɔ awi. Kojomi he ɔ ma sane ɔ nya si kaa jokuɛ ɔ nɛ ya hi e papaa ngɔ. A ha jokuɛ ɔ yayo nɛ a tsɛɛ lɛ ke Jennifer Pater a blɔ kaa e ma nyɛ ma ya slaa jokuɛ ɔ, se e sɛ nɛ e “tsɔɔ jokuɛ ɔ Yehowa Odasefohi a hemi kɛ yemi ɔ he nɔ́ ko kulaa.” Nɔ́ nɛ Kojoli ɔmɛ ngɛ tsɔe ji kaa, e sɛ nɛ Nyɛmiyo Pater kɛ e bi Bobby nɛ tu Baiblo ɔ, loo je mi bami he mlaahi nɛ Mawu wo ɔmɛ a he munyu ko kulaa! Hyɛ bɔ nɛ e maa nu he ha. Jennifer pee basaa, se e tsɔɔ mi kaa e to e tsui si nɛ e kɛ e he fɔ Yehowa nɔ. E de ke, “Yehowa ngɛ ye kasa nya be tsuaa be.” Yehowa Asafo ɔ ye bua e munyu nya jelɔ ɔ, nɛ ngɛ jeha 1992 ɔ, e ngɔ sane ɔ kɛ ya Kojomi He Ngua Pe Kulaa ngɛ Ohio.

28 Kojomi He Ngua Pe Kulaa a kɛ kojomi he nɛ sɛ hlami ɔ kpa we gbi. Kojomi He Ngua Pe Kulaa a de kaa “fɔli ngɛ he blɔ kaa a maa tsɔɔ a bimɛ Mawu jami kɛ je mi bami kpakpa he ní.” Kojomi He ɔ tsɔɔ mi hu kaa, ke odase ko be nɛ tsɔɔ kaa Yehowa Odasefohi a jami ɔ maa ye jokuɛ ɔ awi ngɛ nɔmlɔ tso mi, kɛ juɛmi mi ɔ, lɛɛ kojomi he nɛ sɛ hlami ye sane ɔ be he blɔ kaa e maa da fɔlɔ kake jami nɔ kɛ tsi he blɔ nɛ fɔlɔ kpa a ngɛ kaa e ma tsɔse e bi ɔ nya. Kojomi He Ngua Pe Kulaa a nɛ́ nɔ́ ko nɛ tsɔɔ kaa Odasefohi a jami ɔ maa ye jokuɛ ɔ awi ngɛ juɛmi kɛ nɔmlɔ tso mi.

Kojomi hehi fuu ha fɔli nɛ a ji Odasefohi ɔ he blɔ nɛ a tsɔse a bimɛ

29-31. Mɛni he je nɛ a ha we nɛ nyɛmiyo ko nɛ ngɛ Denmark ɔ bi yo nɛ hi e ngɔ ɔ, nɛ kɛ Kojomi He Ngua Pe Kulaa nɛ ngɛ Denmark ɔ ma sane ɔ nya si ha kɛɛ?

29 Denmark. Anita Hansen kɛ si fɔfɔɛ ko kaa kikɛ kpe. Nyumu nɛ e kɛ lɛ hi si be ko ɔ ngɔ sane ɔ kɛ ya kojomi he konɛ a ha nɛ a bi nɛ a tsɛɛ lɛ ke Amanda nɛ e ye jeha kpaago ɔ nɛ hi lɛ nyumu ɔ ngɔ. E ngɛ mi kaa ngɛ jeha 2000 ɔ mi benɛ a ye sane ɔ, kojomi he ɔ tsɔɔ kaa jokuɛ ɔ nɛ hi Nyɛmiyo Hansen ngɔ mohu lɛɛ, se Amanda papaa kpale ngɔ sane ɔ kɛ ya Kojomi He Ngua, nɛ a ye sane ɔ ha lɛ. Kojoli ɔmɛ de ke jokuɛ ɔ nɛ hi e papaa ngɔ. Kojomi He Ngua a tsɔɔ kaa akɛnɛ fɔli ɔmɛ a susumi kɔ we, nɛ e slo jami mi nɛ a ngɛ hu he je ɔ, tsɛ ɔ lɛ ma nyɛ maa hyɛ jokuɛ ɔ. Lɔ ɔ he ɔ, a ngɔ Amanda ngɛ Nyɛmiyo Hansen dɛ akɛnɛ e ji Yehowa Odasefo no ɔ he je!

30 Ngɛ si fɔfɔɛ nɛ mi wa nɛ ɔ tsuo mi ɔ, be komɛ ɔ, Nyɛmiyo Hansen haoɔ wawɛɛ, nɛ e li nɔ́ nɛ e ma de ngɛ sɔlemi mi. E de ke, “Se munyuhi nɛ ngɛ Roma Bi 8:2627 ɔ wo ye bua wawɛɛ. I nuɔ he be tsuaa be kaa Yehowa nu nɔ́ nɛ i ngɛ hlae nɛ ma de ɔ sisi. E hɛ ngɛ ye nɔ, nɛ e piɛɛ ye he be tsuaa be”​—Kane La 32:8; Yesaya 41:10.

31 Nyɛmiyo Hansen ngɔ sane ɔ kɛ ya Kojomi He Ngua Pe Kulaa nɛ ngɛ Denmark ɔ. Kojoli ɔmɛ ma sane ɔ nya si ke: “A maa da nɔ́ nɛ maa hi saminya kɛ ha jokuɛ ɔ nɔ kɛ pee juɛmi ngɛ nɔ nɛ e sa kaa jokuɛ ɔ nɛ hi e ngɔ ɔ he.” Jehanɛ hu Kojomi He ɔ tsɔɔ mi kaa bɔ nɛ fɔli ɔmɛ a ti nɔ tsuaa nɔ tsuɔ haomihi a he ní ha a nɔ e sa nɛ a da kɛ tsɔɔ nɔ nɛ e sa kaa jokuɛ ɔ nɛ hi e ngɔ, se pi Yehowa Odasefohi a “hemi kɛ yemihi kɛ a si dami ngɛ níhi a he” ɔ nɔ. Kojomi He ɔ na kaa Nyɛmiyo Hansen ji nɔ nɛ sa kaa e hyɛ jokuɛ ɔ, lɔ ɔ he ɔ, a kpale ngɔ Amanda kɛ ha lɛ nɛ e ya hyɛ e nɔ, nɛ lɔ ɔ ha nɛ e bua jɔ wawɛɛ.

32. Mɛni blɔ nɔ kojomi he nɛ a tsɛɛ ke European Court of Human Rights ɔ po fɔli nɛ a ji Odasefohi a he piɛ ngɛ?

32 Ma Kpahi Nɛ Ngɛ Europa. Ngɛ be komɛ a mi ɔ, pi kojomi he ngua pe kulaa nɛ ngɛ ma a mi ɔ mi pɛ nɛ a maa sanehi nɛ kɔɔ fɔlɔ nɛ e sa kaa jokuɛ nɛ hi e ngɔ ɔ he ɔ nya si ngɛ. Kojomi he nɛ a tsɛɛ ke European Court of Human Rights ɔ ye sane nɛ ɔmɛ ekomɛ. Ngɛ sanehi enyɔ komɛ nɛ European Court of Human Rights ɔ ye ɔ mi ɔ, a na kaa ngɛ sanehi nɛ kɔɔ fɔli nɛ a ji Odasefohi, kɛ fɔli nɛ a pi Odasefohi ɔ mi ɔ, ma a mi kojomi he ɔmɛ da jami nɔ kɛ ma sane ɔ nya si. European Court of Human Rights ɔ tsɔɔ nya kaa, bɔ nɛ a ye sane nɛ ɔmɛ ha a tsɔɔ kaa a hyɛ nɔ hɛ mi, nɛ a ma sane ɔ nya si kaa “e dɛ blɔ kaa a maa da jami pɛ nɔ kɛ ma sane ko nya si.” Nyɛ ko nɛ e ji Odasefo no nɛ e ná bɔ nɛ European Court of Human Rights ɔ ma e sane ɔ nya si ha a he se ɔ de ke, “E dɔ mi wawɛɛ kaa a po ye nya kaa i ngɛ ye bimɛ awi yee, be mi nɛ i ngɛ mɔde bɔe kaa ma tsɔse mɛ ngɛ Kristofohi a sisi tomi mlaahi a nya a.”

33. Mɛni blɔ nɔ fɔli nɛ a ji Odasefohi maa ngɔ sisi tomi mlaa nɛ ngɛ Filipi Bi 4:5 ɔ kɛ ma tsu ní ngɛ?

33 Ke a kɛ fɔli nɛ a ji Odasefohi ngɛ sane yee ngɛ he blɔ nɛ a ngɛ kaa a ma du Baiblo sisi tomi mlaahi kɛ wo a bimɛ a tsui mi ɔ he ɔ, e sa nɛ fɔli nɛ ɔmɛ nɛ a bɔ mɔde nɛ a to a tsui si. (Kane Filipi Bi 4:5.) Be mi nɛ a bua jɔ he blɔ nɛ a ngɛ kaa a kɛ Mawu blɔ tsɔɔmi ma tsɔse a bimɛ ɔ he ɔ, e sa nɛ a yɔse kaa ke fɔlɔ nɛ e pi Odasefo no ɔ hu suɔ ɔ, e ma nyɛ maa ye bua konɛ a hyɛ jokuɛ ɔmɛ. Mɛni nɛ fɔlɔ nɛ ji Odasefo no ɔ maa pee kɛ tsɔɔ kaa e kɛ e blɔ nya ní tsumi kaa e ma tsɔse e bimɛ ɔ fiɛ we kulaa?

34. Mɛni blɔ nɔ fɔli nɛ a ji Kristofohi nɛ a ngɛ mwɔnɛ ɔ ma nyɛ ma ná nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ Yuda bi nɛ a hi si ngɛ Nehemia be ɔ mi ɔ pee ɔ he se ngɛ?

34 Wa naa enɛ ɔ he nɔ hyɛmi nɔ́ nɛ sa saminya ngɛ Nehemia be ɔ mi. Ngɛ jamɛ a be ɔ mi ɔ, Yuda bi ɔmɛ ngɛ ní tsue wawɛɛ kɛ ngɛ Yerusalem gbogbo ɔmɛ dlae, nɛ a ngɛ ekomɛ hu fiae. A le kaa ke a pee jã a, e maa po a he piɛ kɛ je a he nyɛli nɛ a bɔle mɛ ɔ a he. Lɔ ɔ he ɔ, Nehemia wo mɛ he wami kaa: ‘A hwu ha a nyɛmimɛ ɔmɛ, a bimɛ ɔmɛ, a yi ɔmɛ, kɛ a we ɔmɛ.’ (Neh. 4:14) Ngɛ Yuda bi nɛ ɔmɛ a blɔ fa mi ɔ, e biɔ nɛ a kɛ a he wami tsuo nɛ hwu. Jã kɛ̃ nɛ mwɔnɛ ɔ hu ɔ, e sa kaa fɔli nɛ a ji Yehowa Odasefohi ɔ nɛ a bɔ mɔde nɛ a tsɔse a bimɛ ngɛ anɔkuale ɔ mi. Fɔli le kaa a bimɛ ɔmɛ kɛ haomihi ngɛ kpee ngɛ sukuu, kɛ kpɔ mi nɛ a ngɛ ɔ. Haomi nɛ ɔmɛ ma nyɛ maa ba kɛ gu TV loo hleedio nɔ. Fɔli, e sa nɛ nyɛɛ bɔ mɔde nɛ nyɛɛ hwu kɛ ha nyɛ bimɛ ɔmɛ bɔ nɛ pee nɛ nyɛɛ po a he piɛ konɛ a nyɛ nɛ a ya a hɛ mi ngɛ Mawu jami mi.

Mo Ná Nɔ Mi Mami Kaa Yehowa Fĩ Anɔkuale Jami Se

35, 36. Mɛni jɔɔmi nɛ je mɔde nɛ Yehowa Odasefohi bɔ kaa a ma ná he blɔ ngɛ mlaa nya konɛ a ja Mawu ɔ mi kɛ ba, nɛ mɛni o fia o pɛɛ si kaa o maa pee?

35 Yehowa jɔɔ mɔde nɛ e we bi nɛ a ngɛ mwɔnɛ ɔ bɔ kaa a ma ná he blɔ ngɛ mlaa nya konɛ a ja lɛ ɔ nɔ. Benɛ Mawu we bi ngɛ mɔde bɔe kaa a ma ná he blɔ ngɛ mlaa nya konɛ a ja Mawu ɔ, behi fuu ɔ, e haa nɛ a yeɔ odase ngɛ kojomi hehi, kɛ ma tsuo hɛ mi. (Rom. 1:8) Ngɛ se nɛ a ná ngɛ kunimi babauu nɛ a ye ngɛ kojomi hehi ɔ se ɔ, e ye bua nɛ nihi nɛ a pi Odasefohi ɔ le mlaa nya he blɔhi nɛ a ngɛ. Se kaa Mawu we bi ɔ, pi kaa wa ngɛ mɔde bɔe nɛ wa ha nɛ a tsake níhi; nɛ pi kaa wa suɔ nɛ waa bu wa he dali. Nɔ́ nɛ he hia pe kulaa ji kaa Yehowa Odasefohi kɛ a sanehi yaa kojomi hehi konɛ a ná he blɔ nɛ a ha nɛ anɔkuale jami nɛ pi si nɛ e ya hɛ mi.​—Kane Filipi Bi 1:7.

36 E sɛ nɛ wa ma wa hɛ kɛ fɔ hemi kɛ yemi he níhi nɛ wa ma nyɛ maa kase ngɛ nihi nɛ a bɔ mɔde kɛ hla he yemi nɛ a kɛ ma ja Yehowa a he ɔ nɔ! Nyɛ ha nɛ waa ya nɔ nɛ waa ye anɔkuale, nɛ wa ná hɛ kɛ nɔ fɔmi kaa Yehowa fĩ wa ní tsumi ɔ se, nɛ e maa ya nɔ ma ha wɔ he wami nɛ wa kɛ pee e suɔmi nya ní.​—Yes. 54:17.