1, 2. (a) Nso ke afo ekeme ndida n̄wụt ke idi eyenisọn̄ Obio Ubọn̄ Abasi? (b) Ntak emi Mme Ntiense Jehovah ẹsin̄wanade ẹyom ifụre utuakibuot ndusụk ini-e?

NDI afo edi eyenisọn̄ Obio Ubọn̄ Abasi? Emedi, sia afo edide Ntiense Jehovah! Nso ndien ke afo ekeme ndida n̄wụt ke idi eyenisọn̄? Idịghe n̄wedisan̄ oro owụtde ebiet emi owo otode, inyụn̄ idịghe n̄wed efen ekededi emi ukara ọnọde owo. Utu ke oro, akam edi nte afo atuakde ibuot ọnọ Jehovah Abasi. Utuakibuot akpanikọ ikụreke ke se afo enịmde ke akpanikọ. Enye esịne se afo anamde—ndinịm mme ibet Obio Ubọn̄ Abasi. Utuakibuot nnyịn Mme Ntiense Jehovah abuana kpukpru usụn̄ uwem nnyịn, emi esịne nte ikamade ubon nnyịn ye nte isisọbọde idem ke ini idọn̄ọde.

² Edi ererimbot oro idude imaha itie eyenisọn̄ nnyịn inyụn̄ iyakke inam se emi oyomde nnyịn inam. Ndusụk ukara ẹsidomo ndikpan utuakibuot nnyịn mîdịghe ẹdomo nditre enye ofụri ofụri. Ndusụk ini, esiyom mme anditiene Christ ẹsịn ukeme man ẹyak mmọ ẹnịm ibet Edidem mmọ emi edide Messiah. Ndi oro akpa nnyịn idem? Ikpaha! Ikọt Jehovah ke eyo Bible ẹma ẹsịn ukeme man ẹnyene ifụre ndituak ibuot nnọ Jehovah.

3. Nso en̄wan ke ikọt Abasi ẹken̄wana ke eyo Esther ọbọn̄ an̄wan?

³ Ke uwụtn̄kpọ, ke eyo Esther ọbọn̄ an̄wan, akana ikọt Jehovah ẹn̄wana man ẹkeme ndidu uwem. Ntak-a? Haman emi ekedide udiana adaibuot ukara Persia ama ọdọhọ Ahasuerus, edidem Persia ete ẹwot kpukpru mme Jew emi ẹdude ke obio ukara esie koro “mme ibet mmọ ẹdi isio ye eke kpukpru owo eken.” (Esther 3:8, 9, 13) Ndi Jehovah ama efre ikọt esie? Baba-o, enye ama ọdiọn̄ ukeme oro Esther ye Mordecai ẹkesịnde ndikpe edidem Persia ubọk mbak ẹdisobo ikọt Abasi.—Esther 9:20-22.

4. Nso ke idineme ke ibuot emi?

⁴ Nso kaban̄a eyo nnyịn? Nte ikokụtde ke Ibuot 14, mme andikara ẹsikọbọ Mme Ntiense Jehovah ndusụk ini. Edi ke ibuot emi, iyeneme ndusụk usụn̄ emi mme andikara ẹsidomode nditre utuakibuot nnyịn. Idineme akpan usụn̄ ita: (1) unen oro inyenede ndisop idem nnyụn̄ ntuak ibuot nnọ Abasi ke usụn̄ oro iyomde, (2) ifụre oro inyenede ndimek orụk usọbọ  oro ekemde ye mme edumbet Bible, ye (3) unen oro mme ete ye eka ẹnyenede ndikpep nditọ mmọ mme edumbet Jehovah. Usụn̄ kiet kiet oyowụt nte mme anam-akpanikọ nditọisọn̄ Obio Ubọn̄ Messiah ẹsịnde ukeme uko uko mbak mmọ iditaba ọsọn̄urua itie mmọ nte nditọisọn̄, onyụn̄ owụt nte ẹdiọn̄de ukeme oro mmọ ẹsịnde.

5. Nso ufọn ke edisịn nnyịn enyịn̄ ke n̄wed ukara enyene ọnọ mme ata Christian?

⁵ Ndi imoyom ukara owo esịn nnyịn enyịn̄ ke n̄wed man ikeme ndituak ibuot nnọ Jehovah? Ihih, edi ndisịn nnyịn enyịn̄ ke n̄wed ntem anam emem utom ọnọ nnyịn ndika iso ntuak ibuot. Ke uwụtn̄kpọ, emi ayanam ikeme ndisop idem ifụre ifụre ke mme Ufọkmbono Obio Ubọn̄ ye Ufọk Mbono, ikeme ndimịn̄ nnyụn̄ mbọ mme n̄wed ukpep Bible nto idụt en̄wen, inyụn̄ ikeme ndikwọrọ eti mbụk nnọ mbọhọidụn̄ nnyịn an̄wan̄wa. Ke ediwak idụt, ẹsisịn Mme Ntiense Jehovah enyịn̄ ke n̄wed, ẹnyụn̄ ẹnọ mmọ unen ndituak ibuot nte ẹnọde mme ido ukpono eken. Nso isitịbe ke ini ukara mînyịmeke ndisịn nnyịn enyịn̄ ke n̄wed, mîdịghe ke ini mmọ ẹdomode ndikpan nnyịn ndinam utom nnyịn?

6. Nso mfịna ke Mme Ntiense Jehovah ẹkesobo ke Australia ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ iduọk isua 1940?

⁶ Australia. Ke ntọn̄ọ ntọn̄ọ iduọk isua 1940, adaibuot ukara Australia ọkọdọhọ ke se nnyịn inịmde ke akpanikọ iyakke mme owo ẹdiana kiet ẹn̄wana ekọn̄. Ẹma ẹkpan utom nnyịn. Mme Ntiense ikekemeke ndisop idem m̀mê ndikwọrọ ikọ an̄wan̄wa, ẹma ẹtre utom nnyịn ke Bethel, ẹnyụn̄ ẹbọ nnyịn mme Ufọkmbono Obio Ubọn̄. Owo ikakam iyakke nnyịn ikama n̄wed ukpep Bible. Ke Mme Ntiense ke Australia ẹma ẹkenam utom ke ndịbe ke ediwak isua, mmọ ẹma ẹdinyene ifụre ke akpatre. Ke June 14, 1943, Akwa Esopikpe Australia ama etre ukpan oro.

7, 8. Tịn̄ en̄wan oro nditọete nnyịn ke Russia ẹken̄wanade man ẹnyene ifụre utuakibuot ke ediwak isua emi ẹbede.

⁷ Russia. Ukara Communist ama akpan utom Mme Ntiense Jehovah ke ediwak isua, edi ke akpatre ẹma ẹnyịme ndisịn mmọ enyịn̄ ke n̄wed ukara ke isua 1991. Ke Soviet Union ama ọkọduọ, ukara Russia ama enyịme ndisịn nnyịn enyịn̄ ke n̄wed ke isua 1992 nte ido ukpono oro ibet enyịmede. Edi ikebịghike, ndusụk mbon oro ẹkebiọn̄ọde nnyịn—akpan akpan mbon Ufọkabasi Orthodox ke Russia—ikenemke esịt ndikụt nte nnyịn ikawakde. Ọtọn̄ọde ke isua 1995 esịm 1998, mme andibiọn̄ọ ẹma ẹkot Mme Ntiense Jehovah ikpe ikotion ẹte ke mmọ ẹbiat ibet. Ini kiet kiet oro ẹkekpede ikpe emi, akama-ikpe ikesikwe n̄kpọ ndomokiet ndida mbiom nnyịn. Mme andibiọn̄ọ emi ẹma ẹyom n̄kpọ en̄wen ẹda ẹkot nnyịn ikpe ke 1998. Mme Ntiense ẹma ẹkan ke ikpe oro, edi mme andibiọn̄ọ ikenyịmeke ye ubiereikpe oro ẹkenọde. Mmọ ẹma ẹsion̄o ikpe emi ẹnyụn̄ ẹkan ke May 2001. Ẹma ẹfiak ẹtọn̄ọ ndikpe  ikpe emi ke October isua oro, ẹnyụn̄ ẹbiere ke isua 2004 ndibiat n̄ka oro ibet ekenyịmde, emi Mme Ntiense ẹdade ẹnam n̄kpọ ke Moscow, nnyụn̄ n̄kpan utom mmọ.

⁸ Ibak ibak ukọbọ ama ọtọn̄ọ. (Kot 2 Timothy 3:12.) Ẹma ẹfiomo ẹnyụn̄ ẹsuene Mme Ntiense. Ẹma ẹsibọ mme n̄wed nnyịn; owo ikayakke ibọp m̀mê ibọ ufọk ke ukpeokụk ida ituak ibuot inọ Abasi. Kere nte n̄kpọ eketiede ye nditọete nnyịn ke ini ukọbọ oro! Ke isua 2001, Mme Ntiense ẹma ẹsion̄o ikpe emi ẹka Esopikpe Europe Oro Esede Aban̄a Unen Owo, ndien ke isua 2004 mmọ ẹma ẹnọ esop emi mme n̄kpọ en̄wen ẹban̄a ikpe oro. Esop emi ama ebiere ikpe emi ndien ke isua 2010. Enye ama enen̄ede okụt ke asari ido ukpono akanam ukara Russia etre utom Mme Ntiense onyụn̄ ọdọhọ ke ufọn ndomokiet idụhe nditiene ubiereikpe oro mme esop eken ẹkebierede sia mmọ mînyeneke n̄kpọ ndomokiet ndida n̄wụt ke Mme Ntiense ẹma ẹdue. Esop oro ama etịn̄ ke ẹkekpan utom emi man ẹbọ Mme Ntiense unen mmọ. Se esop oro ekebierede ama afiak ọnọ Mme Ntiense ifụre ndika ido ukpono oro mmọ ẹmade. Kpa ye oro nsio nsio ukara ke Russia mîkanamke se Esopikpe Europe Oro Esede Aban̄a Unen Owo ekebierede, ikọt Abasi ke Russia ẹma ẹkop inemesịt ke ubiereikpe oro.

9-11. Didie ke ikọt Jehovah ẹsịn ukeme ke Greece man ẹnyene ifụre ndituak ibuot ọtọkiet, ndien nso idi utịp?

⁹ Greece. Ke isua 1983, Titos Manoussakis ama ọbọ ubet kiet ke Heraklion ke Crete man Mme Ntiense Jehovah ifan̄ oro ẹkedude ẹkpesisop idem do ẹtuak ibuot ẹnọ Abasi. (Heb. 10:24, 25) Ikebịghike, oku Ufọkabasi Orthodox kiet ama emen Mme Ntiense ọkọtọt ọnọ mme bodisi ete ke mmọ ẹsinịm mbono esop ke ubet oro. Ntak-a? Sia se Mme Ntiense ẹnịmde ke akpanikọ okpụhọrede ye se mbon Ufọkabasi Orthodox ẹnịmde! Ukara ama okot Titos Manoussakis ye Ntiense ita eken ikpe ete ke mmọ ẹbiat ibet. Ẹma ẹdọhọ mmọ ẹkpe isop ẹnyụn̄ ẹnọ mmọ ẹka n̄kpọkọbi ọfiọn̄ iba. Sia Mme Ntiense oro ẹkesọn̄ọde ẹda ẹnọ Obio Ubọn̄ Abasi, mmọ ẹma ẹkụt ke se esop oro ekebierede ikayakke mmimọ ituak ibuot inọ Abasi nte ibet enyịmede. Ntre, mmọ ẹma ẹsion̄o ikpe oro ẹka mme esop en̄wen ndien ke akpatre, ẹsion̄o ẹka Esopikpe Europe Oro Esede Aban̄a Unen Owo.

¹⁰ Ke akpatre, ke isua 1996, esop oro ama ebiere ikpe emi ke usụn̄ oro mme andibiọn̄ọ utuakibuot akpanikọ mîkodorike enyịn. Esop oro ọkọdọhọ ke “Mme Ntiense Jehovah ẹdu ke otu mbon oro ibet Greece adade nte ‘ido ukpono oro ẹdiọn̄ọde,’” ye nte ke se mme esopikpe oro ẹkebemde iso ẹkpe ikpe emi ẹkebierede ama “ọbọ mmọ ifụre oro mmọ ẹnyenede ndika ido ukpono eke mmọ ẹmade.” Esop oro ama ọdọhọ n̄ko ete ke idịghe mbubehe ukara Greece “ndibiere m̀mê se ido ukpono ekpepde ekem ye ibet, mîdịghe, m̀mê nte mmọ ẹdade ẹnọ ukpep emi enen m̀mê inenke.” Ẹma ẹbiat n̄kpọkọbi oro  ẹkebierede ẹnọ Mme Ntiense oro ẹfep ẹnyụn̄ ẹfiak ẹnọ mmọ ifụre ndituak ibuot!

¹¹ Ndi se ẹkebierede emi ama ọkọk kpukpru mfịna ke Greece? Baba. Ke isua 2012, ẹma ẹbiere ukem ikpe oro ke Kassandreia ke Greece, ke ẹma ẹkekama ikpe oro ke isua 12. Bishop Ufọkabasi Orthodox mîkayakke etebe nnyịn ikpe enye emi. Ke akpatre, N̄kponn̄kan Esopikpe Ukara Greece ama etebe ikọt Abasi ikpe emi. Ubiereikpe oro ama etịn̄ aban̄a unen oro ibet idụt Greece ọnọde owo ndika ido ukpono eke enye amama onyụn̄ abiat ikọ oro ẹsiwakde nditịn̄ nte ke owo itịmke idiọn̄ọ ido ukpono Mme Ntiense Jehovah. Esop oro ama ọdọhọ ete: “Se ‘Mme Ntiense Jehovah’ ẹkpepde idịghe edịbe, ndien ke ntem, mmọ ẹdi ido ukpono oro ẹdiọn̄ọde.” Mbon esop Kassandreia ẹkop idatesit idahaemi nte ke mmimọ imekeme ndinịm mme mbono esop ke Ufọkmbono Obio Ubọn̄ mmimọ.

12, 13. Didie ke mme asua ẹkedomo ‘ndida ewụhọ ntịbi mfịna’ ke France, ndien nso ikedi utịp?

¹² France. Ndusụk mme andibiọn̄ọ ‘ẹda ewụhọ ẹtịbi mfina’ ye ikọt Abasi. (Kot Psalm 94:20.) Ke uwụtn̄kpọ, ke ufọt ufọt iduọk isua 1990, itieutom ubọ tax ke France ama ọtọn̄ọ ndidụn̄ọde okụk oro ẹsinọde Association Les Témoins de Jéhovah, kiet ke otu n̄ka oro ekemde ye ibet, emi Mme Ntiense Jehovah ẹdade ẹnam n̄kpọ ke France. Akwaowo oro esede aban̄a okụk emi ukara esibiatde ama etịn̄ se ikanamde ẹdụn̄ọde okụk oro ete: “Ndụn̄ọde emi ekeme ndinam ẹbiat n̄ka oro ẹfep mîdịghe ẹkot enye ikpe ẹte ke enye abiat ibet . . . , emi ọwọrọ ke ẹkeme nditịmede ndutịm n̄ka oro mîdịghe ẹnam ẹtre utom esie mi ke France.” Okposụkedi emi ndụn̄ọde oro okowụtde ke N̄ka oro esikpe kpukpru se ẹdọhọde enye ekpe, mbon tax oro ẹma ẹsụk ẹdọhọ enye ekpe ata ediwak okụk. Edieke mbon tax emi ẹkpekekande, nditọete nnyịn ẹkpeketre utom ke n̄kọk itieutom ẹnyụn̄ ẹnyam mme ufọk n̄kọk itieutom oro man ẹda ẹkpe okụk tax oro. N̄kpọ emi ama ọsọn̄ etieti, edi ikọt Abasi ikakpaha mba. Mme Ntiense ikenyịmeke utọ idiọk ubiereikpe emi. Ntre ke isua 2005, mmọ ẹma ẹsion̄o ikpe emi ẹka Esopikpe Europe Oro Esede Aban̄a Unen Owo.

¹³ Esop emi ama ebiere ikpe emi ke June 30, 2011. Enye ọkọdọhọ ke ido ukpono enyene ifụre ndinịm se enye amade, ke ukara inyeneke unen ndidụn̄ọde nte ido ukpono enịmde ke akpanikọ, m̀mê ndidụn̄ọde nte ido ukpono etịn̄de se mmọ ẹnimde, ibọhọke se mmọ ẹnịmde enen̄ede ọdiọk. Esop oro ama adian do ete: “Ndidọhọ Mme Ntiense Jehovah ẹkpe utọ tax oro . . . ọwọrọ nditre utom mmọ ofụri ofụri nnyụn̄ n̄kpan mmọ ndinam n̄kpọ Abasi mmọ nte ẹkpenamde.” Mme Ntiense Jehovah ẹma ẹkan ke ikpe emi! Ama enem ikọt Jehovah nte ukara France akayakde okụk oro mmọ ẹkebọde ọnọ n̄ka oro, afiak ekpe udori adian, ndien ima itọn̄ọ ndifiak nnam utom ke n̄kọk itieutom nnyịn nte esop oro ekebierede.

14. Didie ke afo ekeme nditiene nsịn ukeme nyom ifụre utuakibuot?

 ¹⁴ Ukem nte Esther ye Mordecai ke eset, ikọt Jehovah mfịn ẹsisịn ukeme man ẹnyene ifụre ndituak ibuot nnọ Jehovah nte enye etemede ete ẹnam. (Esther 4:13-16) Ndi afo emekeme nditiene nsịn ukeme? Ih. Afo emekeme ndisibọn̄ akam kpukpru ini mban̄a nditọete fo oro ẹsụk ẹbọde ufen ke ntak ukwan̄ikpe. Utọ akam oro ekeme ndinyene odudu etieti ndin̄wam nditọete oro ẹbọde ufen ẹnyụn̄ ẹsobode ukọbọ. (Kot James 5:16.) Ndi Jehovah esibọrọ utọ akam oro? Mme ikpe oro isikande ẹwụt ke enye esibọrọ!—Heb. 13:18, 19.

15. Nso ke ikọt Abasi ẹsikere ẹban̄a ke ini ẹyomde ndinam ubiere ke mme n̄kpọ oro ẹban̄ade iyịp?

¹⁵ Nte ikokụtde ke Ibuot 11, ẹnọ nditọisọn̄ Obio Ubọn̄ in̄wan̄-in̄wan̄ item N̄wed Abasi ẹte ẹkûda iyịp ẹnam n̄kpọ nte mîdotke, kpa ye oro ẹdade iyịp ẹnam n̄kpọ nte ẹmama ke ererimbot mfịn. (Gen. 9:5, 6; Lev. 17:11; kot Utom 15:28, 29.) Okposụkedi oro nnyịn mîsinyịmeke ẹsịn nnyịn iyịp ke idem, imesiyom ẹda mfọnn̄kan usụn̄ ẹsọbọ nnyịn ye mme iman nnyịn idem, ama akam edi emi ibiatke ibet Abasi. N̄kponn̄kan esopikpe ke ediwak idụt ẹdiọn̄ọ ke mme owo ẹnyene unen ndinyịme m̀mê ndisịn orụk usọbọ ekededi etiene se ubieresịt mmọ enyịmede ye se ido ukpono mmọ ekpepde mmọ. Edi ke ndusụk idụt, n̄kpọ emi esinam ikọt Abasi ẹsobo ikpọ idomo. Kere ban̄a uwụtn̄kpọ ifan̄ emi.

16, 17. Nso n̄kpọ n̄kpaidem ke eyenete kiet ke Japan ekedifiọk aban̄a usọbọ oro ẹkenọde enye, ndien didie ke ẹkebọrọ akam esie?

¹⁶ Japan. Akana ẹsiak Misae Takeda idem ke Japan ke ini enye ekedide isua 63. Sia enye ekedide anam-akpanikọ eyenisọn̄ Obio Ubọn̄ Abasi, enye ama ọdọhọ abiausọbọ ete ke imọ iyomke ẹsịn imọ iyịp ke idem. Edi ọfiọn̄ ifan̄ ke oro ebede, idem ama akpa enye ndikop ke ẹma ẹsịn imọ iyịp ke idem ke ini ẹkesiakde imọ idem. Sia Sista Takeda akadade nte ke ẹma ẹsabade imọ ẹnyụn̄ ẹbian̄a imọ, enye ama okot mbiausọbọ ye ufọkibọk oro ikpe ke June 1993. Eyenete emi eketiede sụn̄sụn̄ mi ama enyene ọkpọsọn̄ mbuọtidem. Enye akadada ke se ibede hour kiet ọnọ okopodudu ikọ ntiense ke iso ọyọhọ ufọkesop, kpa ye oro idem esie mîketịmke isọn̄. Enye ama aka esop ọfiọn̄ kiet mbemiso enye akakpade. Ndi inemke nnyịn ndikop mban̄a utọ mbuọtidem ye uko esie oro? Sista Takeda ọkọdọhọ ke imesikpe Jehovah ubọk kpukpru ini ite an̄wam imọ ke ikpe emi. Enye ama enịm ke Jehovah ọyọbọrọ akam imọ. Edi ndi ama ọbọrọ?

¹⁷ Isua ita ke Sista Takeda ama akakpa, N̄kponn̄kan Esopikpe Japan ama edibiere ikpe emi ndien, onyụn̄ ọdọhọ ke ikenenke ẹsịn enye iyịp ke idem ke ini enye ọkọdọhọde ẹkûsịn imọ. Ikpe oro ẹkebierede ke February 29, 2000, okowụt ke utọ idaha ntem, ke “ana ẹkpono unen oro owo enyenede ndibiere se enye oyomde.” Ke ntak ukeme oro Sista Takeda ekesịnde  oyom ifụre ndibọ orụk usọbọ oro ubieresịt esie emi Bible ọnọde ukpep enyịmede, Mme Ntiense ke Japan ẹkeme ndibọ usọbọ oro mmọ ẹmade idahaemi, ikopke ndịk ke ẹkeme ndisịn mmimọ iyịp ke idem.

18-20. (a) Didie ke esop usion̄o ikpe ke Argentina akada kad ibọkusọbọ owụt ke owo enyene unen ndisịn ndibọ iyịp? (b) Didie ke ikeme ndiwụt ke imosụk ibuot inọ ukara Christ ke n̄kpọ oro aban̄ade iyịp?

¹⁸ Argentina. Didie ke nditọisọn̄ Obio Ubọn̄ ẹkeme ndiben̄e idem edieke anade ẹnam ubiere ẹban̄a usọbọ ke ini mmọ mîdiọn̄ọke idem? Edi ke ndikama kad ibọkusọbọ nnyịn oro owụtde se nnyịn iyomde ẹnam, nte Pablo Albarracini akakamade. Ke May 2012, mme inọ ẹma ẹtop enye ke ikan̄ ediwak ini ẹnyụn̄ ẹdomo ndibọ se enye akakamade. Ẹma ẹmen enye ẹfehe ẹka ufọkibọk, enye ikọdiọn̄ọke idem, ikonyụn̄ ikemeke nditịn̄ ke imọ iyomke ẹsịn imọ iyịp ke idem. Edi enye ama akama kad ibọkusọbọ oro enye ama ekewet n̄kpọ ọyọhọ okonyụn̄ esịnde ubọk ke isua inan̄ emi ẹkebede. Okposụkedi oro enye ekenen̄erede ọdọn̄ọ, ndusụk mbiausọbọ ẹkenyụn̄ ẹdọhọde ke ana ẹsịn enye iyịp mbak enye idikpa, mme anamutom eken ke ufọkibọk ẹma ẹnyịme ndinam se ẹkewetde ke kad ibọkusọbọ esie. Edi ete Pablo emi mîkedịghe Ntiense Jehovah ama aka esop ọkọbọ n̄wed emi edinamde ẹsịn Pablo iyịp ke idem.

¹⁹ Ekpeibet emi akadade ọnọ n̄wan Pablo ama ọsọsọp ada n̄kpọ emi aka esop. Ke hour ifan̄ kpọt ẹbede, esop usion̄o ikpe ama abiat se akpa esop ekebierede onyụn̄ ọdọhọ ke ana ẹnam se Pablo ekewetde ke kad ibọkusọbọ esie. Ete Pablo ama osion̄o ikpe emi aka N̄kponn̄kan Esopikpe Argentina. Edi N̄kponn̄kan Esopikpe oro ama okụt ke ‘Pablo ama enen̄ede ekere n̄kpọ ọfọn, ọdiọn̄ọ idem, onyụn̄ enyene ifụre ndiwet kpukpru se enye ekewetde ke kad ibọkusọbọ esie nte ke imọ iyomke ẹsịn imọ iyịp ke idem.’ Esop oro ama ọdọhọ ete: “Akwa owo ye owo ekededi oro ọdiọn̄ọde idem ekem enyene unen ndiwet n̄kpọ mban̄a nte enye oyomde ẹsọbọ imọ idem, enye ekeme ndinyịme mîdịghe esịn orụk usọbọ ekededi . . . Ana abiausọbọ oro ọsọbọde enye idem enyịme ndinam se enye ewetde.”

²⁰ Ekem idem ama ọsọn̄ Brọda Albarracini. Enye ye n̄wan esie ẹnen̄ede ẹkọm Abasi nte ke enye ama ewet n̄kpọ ọyọhọ ọnyụn̄ esịn ubọk ke kad ibọkusọbọ esie. Enye ndinam ekpri n̄kpọ emi—oro onyụn̄ edide ata akpan n̄kpọ do—owụt ke enye osụk ibuot ọnọ Obio Ubọn̄ Abasi oro Christ akarade. Ndi afo ye ubon fo ẹmewet n̄kpọ ẹyọhọ kad ibọkusọbọ mbufo?

21-24. (a) Didie ke N̄kponn̄kan Esopikpe Canada akanam akpan ubiere aban̄a edisịn nditọwọn̄ iyịp ke idem? (b) Didie ke ikpe emi ekeme ndisịn udọn̄ nnọ mme uyen oro ẹnamde n̄kpọ Jehovah?

²¹ Canada. Mme esop ẹdiọn̄ọ ke mme ete ye eka ẹnyene unen ndibiere mfọnn̄kan usọbọ oro ẹkpenọde nditọ mmọ. Ndusụk ini, mme esop ẹsikam ẹbiere ke ana ẹkpono ubiere oro ekpri eyenọwọn̄ oro ọdiọn̄ọde idem anamde aban̄a usọbọ. Se April Cadoreth akanamde edi oro. Ke ini enye ekedide isua 14, ẹma ẹda enye ẹka ufọkibọk sia enye ekenyenede unan ke esịtidem. Ọfiọn̄ ifan̄ mbemiso ini oro, enye ama ewet n̄kpọ ọyọhọ kad ibọkusọbọ esie onyụn̄ ọdọhọ ke imọ iyomke ẹsịn imọ  iyịp ke idem, ọkpọkọm imọ iyom ndikpakpa. Abiausọbọ oro ọkọsọbọde enye idem ikoyomke ndinam se April ekewetde, edi ama aka esop ọkọbọ n̄wed oro edinamde ẹsịn enye iyịp ke idem. Ẹma ẹsịn April iyịp ke idem. April ọkọdọhọ ke se ẹkenamde emi eketie nte ndidan̄ imọ ke n̄kanubọk.

²² April ye ete ye eka esie ẹma ẹda n̄kpọ emi ẹka esop. Ke isua iba ẹma ẹkebe, ẹma ẹsion̄o ikpe emi ẹka N̄kponn̄kan Esopikpe Canada. Okposụkedi emi esop mîkenyịmeke ye April ke ini April ọkọdọhọde ke inenke ukara ndidọhọ abiausọbọ ọbọ esop odudu esịn eyenọwọn̄ iyịp ke idem, esop oro ama ọdọhọ ẹkpe enye kpukpru se enye akabiatde onyụn̄ etebe enye ikpe. Ndien ubiere emi enyene ufọn ọnọ kpukpru nditọwọn̄ oro ẹdiọn̄ọde idem ẹkem, emi ẹnyụn̄ ẹyomde ndibiere ke idemmọ nte mmọ ẹyomde ẹsọbọ mmimọ idem. Esop oro ọkọdọhọ ete: “Ẹkpenyene ndiyak nditọwọn̄ oro mîyọhọke isua 16 ẹtịn̄ se mmọ ẹkerede ẹban̄a usọbọidem, ẹwụt ke imokpon inyụn̄ inyene ifiọk ikem ndibiere orụk usọbọ oro mmimọ ikpamade ndibọ.”

 ²³ Se ikanamde ikpe emi ọwọrọ etop ntem edi ke N̄kponn̄kan Esopikpe Canada ama ọdọhọ ke nditọwọn̄ emi ẹdiọn̄ọde idem ẹnyene unen nditịn̄ ekikere mmọ. Mbemiso ẹkebierede ikpe emi, mme esopikpe ke Canada ẹma ẹsidọhọ ẹsọbọ eyen emi mîsịmke kan̄a isua 16 idem edieke esop oro ekerede ke emi edidi ke ufọn eyen oro. Edi ke ẹma ẹkebiere ikpe emi, esop ikemeke ndidọhọ ẹsọbọ eyenọwọn̄ ndomokiet emi mîsịmke kan̄a isua 16 idem edieke esop mîbemke iso ibụp ekikere esie ise m̀mê enye okpon ekem ndibiere orụk usọbọ oro enye oyomde.

²⁴ Ndi ikpe isua ita oro ama enyene ufọn? April ọdọhọ ke ama enyene! Idahaemi enye edi asiakusụn̄ ofụri ini, idem onyụn̄ ọsọn̄ enye. Enye ọdọhọ ete: “Esịt enem mi ndidiọn̄ọ ke mma ntiene ntịp nsịn ke ndinọ enyịn̄ Abasi ubọn̄ nnyụn̄ n̄wụt ke Satan edi osu nsu.” Se iketịbede inọ April emi owụt ke n̄kpri nditọ nnyịn ẹkeme ndisọn̄ọ nda n̄wụt ke mmimọ idi mme anam-akpanikọ nditọisọn̄ Obio Ubọn̄ Abasi.—Matt. 21:16.

25, 26. Nso isiwak nditịbe ke ini ẹdian̄arede ndọ?

²⁵ Jehovah ọnọ mme ete ye eka utom ndikpep nditọ mmọ mme edumbet esie. (Deut. 6:6-8; Eph. 6:4) Utom emi isimemke, edi ekeme nditetịm nsọn̄ ndinam edieke ẹdian̄arede ndọ. Ete m̀mê eka ekeme ndinyene ata isio isio ekikere mban̄a edinọ nditọ ukpep. Ke uwụtn̄kpọ, ete m̀mê eka emi edide Ntiense ekeme ndinen̄ede nnịm ke ana ikpep eyen imọ mme edumbet Christian, ke adan̄aemi owo enye emi mîdịghe Ntiense mînyịmeke. Christian ọdiọn̄ọ ke ndidian̄ade ndọ iwọrọke ke owo idịghe aba ete m̀mê eka eyen.

²⁶ Ete m̀mê eka oro mîdịghe Ntiense ekeme ndika esop n̄kọdọhọ ẹnọ imọ unen ndikama eyen m̀mê nditọ nte imọ imade. Ndusụk mmọ ẹsidọhọ ke ifọnke ndibọk nditọwọn̄ ẹkabade ẹdi Mme Ntiense Jehovah. Mmọ ẹkeme ndidọhọ ke owo idiyakke nditọ oro ẹsinịm usọrọ usen emana, m̀mê usen nduọkodudu ido ukpono, idinyụn̄ iyakke ẹsịn mmọ iyịp ke idem ke ini mbabuat n̄kpọntịbe. Edi ata ediwak esop ẹsikere ẹban̄a se inen̄erede ifọn ye eyen utu ke mmọ ndikere m̀mê ido ukpono ete m̀mê eka edibabiat eyen oro. Ẹyak ise uwụtn̄kpọ ifan̄.

27, 28. Didie ke N̄kponn̄kan Esopikpe ke Ohio akanam n̄kpọ aban̄a se ẹkedọhọde ke ndibọk eyen akabade edi Ntiense Jehovah edibabiat eyen oro?

²⁷ United States. Ke isua 1992, N̄kponn̄kan Esopikpe ke Ohio ama ekpe ikpe ete kiet emi ọkọdọhọde ke owo ndibọk eyen imọ akabade edi Ntiense Jehovah edibabiat eyen oro. Akpa esop ama enyịme onyụn̄ ọdọho yak ete emen eyen oro akama. Ẹkedọhọ eka eyen oro, Jennifer Pater, esikaka ekese eyen esie, edi “okûdedei ekpep m̀mê anam enye ọdiọn̄ọ se Mme Ntiense Jehovah ẹnịmde ke akpanikọ.” Se akpa esop oro ekebierede ọkọwọrọ yak Sista Pater okûtịn̄ n̄kpọ ndomokiet aban̄a  Bible m̀mê mme edumbet Bible ọnọ Bobby eyen esie! Ndi emekeme ndikere nte n̄kpọ emi akafịnade enye? Esịt ama obụn̄ọ enye, edi enye ọdọhọ ke ima ikpep ndinyene ime mbet Jehovah anam n̄kpọ. Enye ọdọhọ n̄ko ete: “Jehovah ama odu ye ami kpukpru ini.” Esop Jehovah ama an̄wam ekpeibet oro akakamade ikpe esie osion̄o ikpe oro aka N̄kponn̄kan Esopikpe ke Ohio.

²⁸ Esop oro ikenyịmeke se akpa esop ekebierede, edi ọkọdọhọ ke “mme ete ye eka ẹdi akpan owo oro ẹnyenede ndinọ nditọ mmọ ukpep, esịnede unen ndikpep nditọ oro ido uwem ye mme edumbet ido ukpono mmọ.” Esop oro ama ọdọhọ n̄ko ke ibọhọke ẹwụt ke se Mme Ntiense Jehovah ẹkpepde ẹkeme ndibiat eyenọwọn̄, ke esop ndomokiet inyeneke unen ndida ido ukpono mbiere owo emi edikamade nditọ. Esop oro ikekwe n̄kpọ ndomokiet oro owụtde ke se Mme Ntiense ẹkpepde ekeme ndibiat eyenọwọn̄.

29-31. Nso ikanam ẹbọ eyenete an̄wan kiet unen ndikama eyen esie ke Denmark, ndien nso ke N̄kponn̄kan Esopikpe ke Denmark ekebiere?

²⁹ Denmark. Utọ n̄kpọ emi ọkọwọrọ Anita Hansen emi akani ebe esie akakade esop ọkọdọhọ ẹyak imọ ikama Amanda eyen mmọ emi edide isua itiaba. Kpa ye oro akpa esopikpe ọkọdọhọde ke isua 2000 ete yak Sista Hansen akama eyen oro, ete Amanda ama osion̄o ikpe emi aka akwa esopikpe, ndien akwa esopikpe ama abiat ubiere akpa esop oro onyụn̄  ọbọ Amanda ọnọ ete esie. Esop oro ọkọdọhọ ke ete ye eka eyen emi ẹsikere n̄kpọ isio isio ke ntak ido ukpono mmọ, ntem ke edifọn eyen emi odu ye ete man an̄wam enye. Emi akanam ẹbọ Amanda ẹnọ ete sia Sista Hansen edide Ntiense Jehovah!

³⁰ Ke ofụri ini afanikọn̄ emi, ekikere ama esitịmede Sista Hansen tutu enye ifiọkke se ọkpọbọn̄de akam aban̄a. Enye ọdọhọ ete: “Edi se nsikotde ke Rome 8:26 ye 27 ama enen̄ede ọdọn̄ mi esịt. Esitie mi ke idem nte ke Jehovah ọdiọn̄ọ kpukpru se n̄kerede. Enye esitịn̄ enyịn ke idem mi onyụn̄ odu ye ami kpukpru ini.”—Kot Psalm 32:8; Isaiah 41:10.

³¹ Sista Hansen ama osion̄o ikpe emi aka N̄kponn̄kan Esopikpe Denmark. Esop oro eketịn̄ ntem aban̄a se ẹyomde ndibiere: “Ẹdida se ẹkụtde nte edifọnde ye eyen ibiere owo emi edikamade enye.” Esop emi ama etịn̄ n̄ko ete ke ẹkpebiere ikpe oro aban̄ade edikama nditọ ẹtiene nte ete m̀mê eka esinamde n̄kpọ ke ini mfịna, ke owo ikpadaha se Mme Ntiense Jehovah “ẹkpepde m̀mê ẹnamde” ibiere. Esịt ama osụhọ Sista Hansen ndikop esop ebierede ke enye odot ndikama Amanda ẹnyụn̄ ẹyak eyen oro ẹnọ enye.

32. Nso ke Esopikpe Europe akanam man ẹkûsari aba mme ete ye eka oro ẹdide Mme Ntiense?

³² Nsio nsio idụt ke Europe. Ke ndusụk idaha, ẹsida ikpe oro aban̄ade edikama nditọ ẹka n̄kponn̄kan esop ke idụt. Esopikpe Europe Oro Esede Aban̄a Unen Owo esikpe ikpe emi n̄ko. Ke ikpe iba emi Esopikpe Europe ekekpede, enye ama okụt ke mme esopikpe eken ẹkeda mme n̄kpọ oro ẹban̄ade ido ukpono ẹbiere ikpe ẹnọ mme ete ye eka oro ẹdide Mme Ntiense ye mbon oro mîdịghe Mme Ntiense ke nsio nsio usụn̄. Esop emi ọkọdọhọ ke emi edi asari onyụn̄ ebiere nte ke “inenke ndida ido ukpono kpọt mbiere nte ẹdisede iban̄a nditọ.” Eka kiet emi edide Ntiense, oro esop emi okonyụn̄ ebierede ete akama nditọ esie, ọkọdọhọ ete: “Esinen̄ede abiak mi ndikop nte ẹdọhọde ke nyom ndibabiat nditọ mi ke ini edide kpukpru se nyomde ndinam akam edi ke ufọn mmọ, oro edi, ndikpep mmọ mme edumbet Christian.”

33. Didie ke mme ete ye eka oro ẹdide Mme Ntiense ẹkeme ndinam item oro ẹnọde ke Philippi 4:5?

³³ Edi akpanikọ ke mme ete ye eka emi ẹdide Mme Ntiense, oro ẹdọhọde ke mmọ inyeneke unen ndida mme edumbet Bible n̄kpep nditọ mmọ, ẹsidomo ndinam n̄kpọ ye eti ibuot. (Kot Philippi 4:5.) Kpasụk nte mmọ ẹdiọn̄ọde ke imenyene unen ndikpep nditọ mmimọ mme edumbet Abasi, mmọ ẹdiọn̄ọ n̄ko ke owo enye eken, oro mîdịghe Ntiense onyụn̄ enyene unen ndikpep nditọ oro n̄kpọ. Adan̄a didie ke ete m̀mê eka oro edide Ntiense ada utom edinọ eyen ukpep ke akpan n̄kpọ?

34. Didie ke mme ete ye eka emi ẹdide Christian ẹkeme ndibọ ufọn nto uwụtn̄kpọ mme Jew ke eyo Nehemiah?

³⁴ Se iketịbede ke eyo Nehemiah an̄wam nnyịn idiọn̄ọ n̄kpọ emi. Mme Jew ẹma ẹnam utom ọkpọsọn̄ ndidiọn̄ nnyụn̄ mfiak mbọp ibibene Jerusalem. Mmọ ẹma ẹfiọk ke ndinam emi eyekpeme mmọ ye ubon mmọ mbak mme asua oro ẹkedụn̄de  ẹkan mmọ ẹkụk. Emi akanam Nehemiah ọdọhọ mmọ ete: “Ẹn̄wana ẹnọ nditọete mbufo, nditọiren mbufo ye nditọiban mbufo, iban mbufo ye ufọk mbufo.” (Neh. 4:14) Akana mme Jew oro ẹsịn ofụri ukeme mmọ ẹn̄wana. Ukem oro ke edi mfịn, mme ete ye eka emi ẹdide Mme Ntiense Jehovah ẹsisịn ukeme etieti man ẹkpep nditọ mmọ akpanikọ. Mmọ ẹdiọn̄ọ ke ediwak n̄kpọ ẹkeme ndibiat nditọ mmimọ ke ufọkn̄wed ye ke ebiet oro mmimọ idụn̄de. Mme n̄kpọ usuanetop ẹkeme ndinam mme n̄kpọ emi ẹbiat nditọ ke esịtufọk n̄ko. Mme ete ye eka, ẹkûfre nte ke ana ẹnen̄ede ẹsịn ukeme man ẹn̄wam nditọ mbufo ẹnam n̄kọri ke utom Abasi.

35, 36. Nso ufọn ke Mme Ntiense Jehovah ẹbọ ke nnyịn ndisịn ukeme man ẹnọ nnyịn unen, ndien nso ke afo ebiere ndinam?

³⁵ Jehovah enen̄ede ọdiọn̄ ukeme oro esop esie esịnde mfịn ndin̄wana man ikọt Abasi ẹnyene unen ndituak ibuot ifụre ifụre. Ikọt Abasi ndida utọ n̄kpọ emi n̄ka esop anam mmọ ẹkeme ndinọ okopodudu ikọ ntiense ke esop ye ke mme ebiet efen. (Rome 1:8) Ufọn en̄wen emi ediwak ikpe oro mmọ ẹkande ẹnyenede edi ke emi ẹsinam idem mbon oro mîdịghe Mme Ntiense ẹdiọn̄ọ unen mmọ. Edi nnyịn ikọt Abasi idịghe mme anam ukpụhọde ke obio; nnyịn inyụn̄ iyomke ndinam n̄kpọ nyom mme owo ẹtoro nnyịn. Akakan ntak edi nte ke Mme Ntiense Jehovah ẹsisịn ukeme ẹyom unen mmọ ke esop man ẹnam edisana utuakibuot aka iso.—Kot Philippi 1:7.

³⁶ Nnyịn ikpenyene ndiwụt esịtekọm mban̄a se ikpepde ito mbuọtidem mbon oro ẹkesịnde ukeme man ika iso ituak ibuot inọ Jehovah ifụre ifụre! Ẹyak nnyịn ika iso inyene mbuọtidem n̄ko, sia ifiọkde nte ke Jehovah ke ọdiọn̄ utom nnyịn, oyonyụn̄ aka iso ndinọ nnyịn odudu ndinam uduak esie.—Isa. 54:17.