1, 2. (a) Na cava na ivakadinadina ni o lewenivanua ni Matanitu ni Kalou? (b) Na cava e vinakati kina mera valataka na tacida nodra galala ni sokalou?

 O LEWENIVANUA ni Matanitu ni Kalou ke o dua na iVakadinadina i Jiova! Na cava na kena ivakadinadina? Sega ni pasipote se dua na ivola mai na matanitu, ia na ivalavala ni nomu sokaloutaka na Kalou o Jiova. E okati ena sokalou dina na ka o vakabauta kei na ka o cakava, na nomu talairawarawa ena lawa ni Matanitu ni Kalou. Na noda sokalou e tara na basoga kece ni noda bula, wili kina na noda qarava noda vuvale kei na ka eda vakatulewataka me baleta na noda bula.

² Ia e levu nikua era sega ni doka na veika eda vakamareqeta, wili kina na noda lewenivanua ni Matanitu ni Kalou se na veika e vauca na matanitu qori. Era saga eso na matanitu mera tarova noda sokalou se mera vakawabokotaka. E vinakati ena so na gauna mera valataka nodra dodonu mera talairawarawa ina nona lawa na Tui vakaMesaia. E sega ni kurabuitaki qori ni a vinakati tale ga vei ira na tamata i Jiova ena gauna vakaivolatabu mera valataka na galala ni nodra sokalou.

3. Na cava e vinakati kina mera vala na tamata ni Kalou ena gauna i Ranadi Esiteri?

³ Kena ivakaraitaki, e vinakati mera vala na tamata ni Kalou ena gauna i Ranadi Esiteri mera bula tiko ga kina. Na vuna? A vakatura na Paraiminisita ca o Emani vua na tui Perisia o Esuerosi, mera vakamatei kece na Jiu ena nona matanitu ni “duidui na nodra lawa vei ira kece na vo ni lewe ni veivanua.” (Esit. 3:8, 9, 13) Ia e sega ni vakanadakui ira nona dauveiqaravi o Jiova. E vakalougatataka na nodrau sasaga o Esiteri kei Motekai ni rau vakamasuti tui Perisia me taqomaki ira na tamata ni Kalou.—Esit. 9:20-22.

4. Na cava eda na dikeva ena wase qo?

⁴ Eda raica ena wase sa oti nira saqati keda tale ga nikua na iliuliu vakatamata. Meda raica mada eso na sala era saga kina na veimatanitu mera tarova na noda sokalou nida dikeva e tolu na ituvaki qo: (1) na dodonu vakalawa ni noda isoqosoqo kei na noda ivalavala ni sokalou, (2) na galala  meda digia na veiqaravi vakavuniwai e salavata kei na ivakavuvuli ena iVolatabu, (3) na nodra dodonu na itubutubu mera tuberi luvedra ena ivakatagedegede i Jiova. Ena basoga kece qori, eda na raica nodra yaloqaqa o ira na yalodina ina matanitu vakaMesaia mera taqomaka na nodra lewenivanua ni Matanitu ni Kalou kei na sala era vakalougatataki kina.

5. E yaga vakacava vei keda na lotu vaKarisito dina na veivakadonui vakalawa?

⁵ E gadrevi beka na veivakadonui vakalawa ni matanitu vakatamata meda sokaloutaki Jiova kina? Sega. Ia na veivakadonui vakalawa e vakarawarawataka noda sokalou, me kua ni dua na ka e vakalatilati ena noda soqoni se soqo lelevu tale eso, na tabaki kei na vakau ni ivola vakaivolatabu e veiyasa i vuravura, kei na noda wasea vei ira na lewenivanua na itukutuku vinaka. Ena levu na vanua, eda kilai vakalawa na iVakadinadina i Jiova da qai marautaka na galala vata ga e soli vei ira na lotu tale eso era kilai vakalawa. Ia na cava e yaco nira sega ni solia na veivakadonui vakalawa eso na matanitu se ra yalana na noda galala?

6. Na ituvaki dredre cava era sotava na tacida e Ositerelia ena itekitekivu ni veiyabaki ni 1940?

⁶ Ositerelia. Ena itekitekivu ni veiyabaki ni 1940, e kaya na kovana ni Ositerelia ni vakaleqa na sasaga vakaivalu na noda vakabauta. Era vakatabui na tacida mera sota se vunau e matanalevu na tacida, sogo na valenivolavola ni tabana qai tauri vakatawadodonu na Vale ni Soqoni. E vakatabui tale ga na nodra ivola vakaivolatabu. Ia era qai vakila na vakacegu na tacida ni oti e vica vata na yabaki nodra cakacaka tu vakavuni. A vakatulewataka na Mataveilewai Levu e Ositerelia ena 14 June, 1943, me laveti na vakatatabu.

7, 8. Vakamacalataka na nodra valataka na tacida e Rusia na galala ni sokalou ena veiyabaki sa oti.

⁷ Rusia. E vica vata na yabaki nodra sega tu ni kilai vakalawa na tacida ena lewa vakominisi, ia era rejisitataki ena 1991. Ni tawase oti na matanitu makawa na Soviet Union, e vakaraitaka na Russian Federation ena 1992 ni lotu kilai vakalawa na iVakadinadina i Jiova. Ia era leqataka na tubu totolo ni keda iwiliwili eso na dauveitusaqati, vakabibi o ira na lotu Orthodox e Rusia. Era beitaki keda vakalima mai na 1995 kei na 1998 nida beca na lawa. Ia e sega ni raica na dauveibeitaki ni matanitu nira cala na tacida. Era mani kauta cake na dauveitusaqati na nodra kudru na lewenivanua ena 1998. Era qaqa e liu na tacida ia era sega ni duavata na dauveitusaqati kei na lewa ya, e rogoci tale na kisi ena Me 2001 qai veisautaki tale na lewa e tau vei ira na tacida. A caka tale na veilewai ena Okotova, sa qai vakatulewataki ena 2004 me sa volitaki na isoqosoqo vakalawa era vakayagataka na tacida e Moscow, qai vakatabui na nodra cakacaka.

 ⁸ E tekivu e keri na veivakacacani. (Wilika 2 Timoci 3:12.) Era vakararawataki qai buturaki na tacida. E tauri vakatawadodonu na ivola vakaivolatabu, e vakadredretaki na redetaki se na tara ni vale ni sokalou. Sa na wacava na ka era vakila na tacida nira sotava na ituvaki dredre qori! Era kerekere na tacida ena Mataveilewai ni Dodonu ni Lewenivanua e Urope (European Court of Human Rights) ena 2001, ra qai solia ena Mataveilewai eso tale na itukutuku ni nodra ile ena 2004. A qai tauca na ECHR na nona vakatulewa ena 2010. E dikeva na Mataveilewai ni vakatatabu e biuta o Rusia vei ira na tacida, e laurai ga kina na veivakaduiduitaki vakalotu. E mani vakatulewataka me bokoci na lewa ni mataveilewai e ra, ni sega ni dua na ivakadinadina nira cala na tacida. E dikeva tale ga na Mataveilewai ni inaki levu ni vakatatabu ya me bokoca vakadua na nodra dodonu vakalawa na tacida. Na lewa ni Mataveilewai e rokovi kina na noda galala ni sokalou. Era sega ni muria eso na vakailesilesi e Rusia na lewa ni ECHR, ia e vakayaloqaqataki ira na tacida na nodra qaqa ena mataveilewai.

9-11. Era valataka vakacava na tacida e Kirisi na nodra galala ni sokalou? Na cava e yaco kina?

⁹ Kirisi. Ena 1983, a redetaka o Titos Manoussakis e dua na rumu e Heraklion, Kiriti, mera soqoni kina na tacida. (Iper. 10:24, 25) Ia e kauta e dua na italatala ni lotu Orthodox na nona kudru ina tabana ni ovisa. Na vuna? E sega ni taleitaka nodra vakayagataka na tacida na rumu ya mera sokalou kina ni duidui na nodra vakabauta na lotu Orthodox mai na noda vakabauta! Era mani bukana na dauveibeitaki ni matanitu me ratou veilewaitaki o Titos Manoussakis kei na tolu tale na tacida, ratou totogitaki vakailavo qai curu vula rua e valeniveivesu. Ni ratou lewenivanua ni Matanitu ni Kalou, eratou raica na tacida ni lewa e tauca na mataveilewai e beci kina na nodratou galala ni sokalou. Eratou kauta na nodratou kisi ni veilewai ena mataveilewai e ra, yaco sara ina ECHR.

¹⁰ E ka ni kidacala vei ira na dautusaqata na sokalou dina ni tukuna na ECHR ena 1996 nira “okati na iVakadinadina i Jiova ena ‘lotu kilai’ ena lawa ni matanitu o Kirisi.” Na vakatulewa ni mataveilewai e ra, e “vakalatilati ena nodra galala ni sokalou” na tacida. E kaya na mataveilewai ni “sega ni lewa na matanitu o Kirisi e donu vakalawa se sega na vakabauta vakalotu se na sala e vakaraitaki kina qori.” E bokoci na ka era beitaki kina na tacida qai rokovi na nodra galala ni sokalou!

¹¹ Dua tale na kisi ni veilewai e Kassandreia sa voleka ni 12 na yabaki na kena vakayacori voli mai, e valataki kina na nodra galala ni sokalou na tacida. Sa qai kilai ena 2012 na  macala ni veilewai. E veitusaqati ena kisi qo e dua na bisovi ni lotu Orthodox. E tokoni keda na Council of State, na mataveilewai cecere e Kirisi. E yavutaka na lewa e tauca ena lawa ni matanitu o Kirisi me baleta na galala ni sokalou qai bokoca na nodra dau beitaki na tacida ni sega ni kilai na nodra lotu. E tukuna na mataveilewai: “E sega ni vunitaki na nodra ivakavuvuli na iVakadinadina i Jiova, era tukuna nira lotu kilai.” Era marautaka na ivavakoso lailai e Kassandreia ni sa rawa mera sokalou ena nodra Vale ni Soqoni.

12, 13. Era ‘vakatubuleqa vakacava ena yaca ni lawa’ na dauveitusaqati e Varanise? Na cava e qai yaco?

¹² Varanise. Era saga na dauveitusaqati mera ‘vakatubuleqa ena yaca ni lawa.’ (Wilika Same 94:20.) Kena ivakaraitaki, e dikeva na tabana ni vakacavacava ena veiyabaki ni 1990 na veika vakailavo ni Association Les Témoins de Jéhovah (ATJ), na isoqosoqo vakalawa era vakayagataka na tacida e Varanise. E qai tukuna na minisita ni ilavo na inaki dina ni vakadidike ya: “E rawa ni veilewaitaki na isoqosoqo qo se sogota na mataveilewai qai volitaka na ka kece e taukena . . . , qori ena rairai vakaleqa na cicivaki ni isoqosoqo se muduka na kena cakacaka kece ena noda vanua.” E sega ni laurai e dua na cala ena veika vakailavo, ia era lavaka na vakailesilesi ina ATJ e dua na ivakacavacava levu. Ke mana na nodra sasaga, e sa na sogo ga na valenivolavola ni tabana qai volitaki me rawa ni saumi kina na ivakacavacava levu ya. Dua dina na gauna dredre qori vei ira na tacida, ia era sega ni soro. Era kudruvaka na ka tawadodonu e caka vei ira, ra qai kauta ina ECHR ena 2005 na nodra kisi ni veilewai.

¹³ A vakataulewa na Mataveilewai ena 30 June, 2011. E kaya ni tiko na galala ni sokalou, e sega gona ni dodonu me vaqaqa na matanitu na dodonu vakalawa ni dua na vakabauta vakalotu se na sala e vakaraitaki kina. Eso ga na ituvaki ena rawa ni cakava kina qori na matanitu. E tomana na mataveilewai: “Na ivakacavacava . . . e rawa sara ga ni kau laivi kina na iyau ni isoqosoqo, qai sega ni dua na ka e vo me cicivaki kina.” E tokoni keda na Mataveilewai ena lewa e tauca! Era marau na tacida ni vakasuka na matanitu o Varanise na ivakacavacava a sauma na ATJ kei na kena tubu, qai vakarota na mataveilewai me vakasukai na valenivolavola ni tabana e tauri tu vakawawa me ivakadei ni dinau.

14. Na cava e rawa ni nomu itavi ena kena valataki na galala ni sokalou?

¹⁴ Me vakataki rau o Esiteri kei Motekai, e dau valataki tale ga nikua na galala meda sokaloutaki Jiova ena sala e vakadonuya. (Esit. 4:13-16) Meda dau nanumi ira gona na tacida ena masu, vakabibi o ira era vakaleqai tu ena vuku ni veika tawadodonu ena yaca ni lawa. Na masu va qori e vukei ira na tacida nira sotava na ituvaki dredre se ra tusaqati.  (Wilika Jemesa 5:16.) Vakacava e rogoca o Jiova na masu va qori? Io, e vakadinadinataki qori ena noda dau qaqa ena mataveilewai!—Iper. 13:18, 19.

15. Na cava meda vakasamataka tiko me baleta na dra?

¹⁵ Eda raica ena Wase 11 ni vakamatatataki vakaivolatabu vei ira na lewenivanua ni Matanitu ni Kalou, mera kua ni vakayagataka vakatani na dra me vaka sa takalevu tu nikua. (Vkte. 9:5, 6; Vunau 17:11; wilika Cakacaka 15:28, 29.) Eda sega ni tauri dra, ia eda vinakata me caka vei keda se vei ira na wekada na veiqaravi vakavuniwai vinaka duadua, me kua ga ni veisaqasaqa kei na lawa ni Kalou. E vakadinadinataki ena mataveilewai ena levu na vanua, ni tu vua e dua na dodonu me digia se vakasuka na veiqaravi vakavuniwai e salavata kei na nona lewaeloma kei na nona vakabauta. Ia ena so na vanua, era sotava na ituvaki dredre na tacida ena vuku ni nodra vakatulewa. Raica mada eso na kena ivakaraitaki.

16, 17. Na cava e kidacalataka e dua na tacida mai Japani ni caka vua? E saumi vakacava na nona masu?

¹⁶ Japani. A vinakati vei Misae Takeda, e dua na radinivale yabaki 63, e dua na veisele levu. Ni lewenivanua yalodina ni Matanitu ni Kalou, e vakamatatataka vua na nona vuniwai me kua ni soli vua na dra. Ia e kidacala ni qai kila ni oti e vica na vula ni a soli vua na dra ena gauna ni veisele. E mani veilewaitaki ira na vuniwai kei na valenibula o Sister Takeda ena June 1993 ni vakaisini qai beci na nona vakatulewa. Na marama mamadua qai vosavosa malua qo, e kaukaua nona vakabauta. E osodrigi na mataveilewai qai malumalumu o Sister Takeda, ia e vosa ena doudou me sivia e dua na aua. A rairai tale ena mataveilewai ena iotioti ni gauna ni vo e dua na vula me mate. Eda qoroya dina na nona yaloqaqa kei na vakabauta. E tukuna o Sister Takeda ni dau masuti Jiova me vakalougatataka na nona sasaga. E nuidei ni na saumi na nona masu. A qai saumi dina?

¹⁷ Ni oti e tolu na yabaki nona mate o Sister Takeda, a duavata kei koya na Mataveilewai Cecere e Japani ni cala na kena soli vakaukaua vua na dra ni sa vakamatatataka oti me kua. E vakatulewataki ena 29 Feperueri, 2000, ni “tiko vua e dua na dodonu me vakatulewataka na ka me vakayacori vua kei na ka me kua.” Na nona dei o Sister Takeda me valataka na nona dodonu me digia na veiqaravi vakavuniwai e salavata kei na nona lewaeloma vakavulici vakaivolatabu, era sa sega ni leqataka kina na tacida e Japani na kena soli vakaukaua vei ira na dra nira qaravi vakavuniwai.

18-20. (a) E rokova vakacava e dua na mataveilewai e Argentina na nona vakatulewataka e dua me kua ni soli vua na dra? (b) Eda na vakaraitaka vakacava nida talairawarawa ina veiliutaki i Karisito ena noda vakatulewa me baleta na dra?

¹⁸ Argentina. Na cava meda cakava na lewenivanua ni Matanitu ni Kalou ke vinakati me vakatulewataki eso na ka  vakavuniwai ena gauna eda sega ni vakilai keda tu kina? Meda kauta tiko na noda tikidua ni dra e vakamacalataki kina na ka eda vakabauta, me vaka e cakava o Pablo Albarracini. Ena Me 2012, a lauvana vakavica vata o Pablo ni duri tu ena vanua e via caka kina na butako. A cicivaki i valenibula qai sega ni vakilai koya, e sega kina ni vakamacalataka ni na sega ni soli vua na dra. Ia e tu vua na nona tikidua ni dra, e vakaleweni vinaka tu qai sainitaki ena va na yabaki e liu. E mavoa vakaca ra qai nanuma eso na vuniwai me soli vua na dra me bula kina, ia ratou tu vakarau na vuniwai me ratou rokova na nona vakatulewa. Ia a saga na tamai Pablo, e sega ni iVakadinadina i Jiova, me vakarota na mataveilewai me veisautaki na vakatulewa i luvena.

¹⁹ E kauta ena mataveilewai na ile qo na loya e matataki wati Pablo. Oti e vica na aua e veisautaki na lewa ni mataveilewai e ra, qai tukuni ni dodonu me rokovi na nona vakatulewa o koya e qaravi vakavuniwai me vaka e vakaraitaki tu ena nona tikidua ni dra. E kerekere sara o tamai Pablo ina Mataveilewai Cecere e Argentina. Ia e raica na Mataveilewai Cecere ni “[tikidua e vakamatatataka kina o Pablo ni sega ni vakadonuya me soli vua na dra] e nona vakatulewa e dua sa yalomatua qai tiko na inaki e vakalewena kina.” E tomana na Mataveilewai: “E tu na dodonu vua e dua sa uabula qai rawa ni vakatulewa, me sa tukuna rawa tu na veika me vakayacori [vua], qai vakatau vua na veiqaravi vakavuniwai cava me ciqoma se vakasuka . . . Na vakatulewa qo me rokova na vuniwai e veiqaravi.”

²⁰ Sa bula vinaka sara o Brother Albarracini, rau qai marau vakaveiwatini ni a vakaleweni rawa tu na nona tikidua ni dra. Na ka e cakava qori e vakaraitaka nona talairawarawa ena veiliutaki i Karisito na Tui ni Matanitu ni Kalou. Dou sa cakava tale ga qori vakavuvale?

21-24. (a) Na cava e yaco e vakatulewataka kina na Mataveilewai Cecere e Kenada me rokovi na nodra vakatulewa na gone me baleta na dra? (b) E uqeti ira vakacava na itabagone era qaravi Jiova na kisi ni veilewai qo?

²¹ Kenada. Era kila e levu na mataveilewai nira na lewa na itubutubu na veiqaravi vakavuniwai e vinaka duadua vei luvedra. Ena so na gauna, e vakarota mada ga na mataveilewai mera rogoci na gone era sa yalomatua nira vakatulewataka na veiqaravi vakavuniwai me caka vei ira. E dina qori vei April Cadoreth. A curu e valenibula ni yabaki 14 ni curusese na dra e yagona. A vakalewena ena vica na vula e liu na nona tikidua ni dra e vakamatatataki kina me kua ni soli vua na dra ke yaco vakasauri mada ga na leqa. A vakawalena na nona vakatulewa na vuniwai qai saga na veivakadonui ni mataveilewai me soli vei April na dra. E mani soli vakaukaua vua na dra qai tukuna o April ni vaka ga e kucuvi ena ka e yaco ya.

 ²² Erau kauta ina mataveilewai na itubutubu i April na ka e yaco ya. E kau ena Mataveilewai Cecere e Kenada ni oti e rua na yabaki. E ka ni rarawa ni sega ni veisautaka e dua na lawa e Kenada na nona kisi ni veilewai. Ia e vakarota na Mataveilewai me saumi na loya e valataki koya qai vakadeitaka tale ga na nona dodonu o April kei na so tale na gone era sa yalomatua mera digia na veiqaravi vakavuniwai me caka vei ira. E tukuna na Mataveilewai: “E dodonu me soli vei ira na gone yabaki 16 lako sobu na galala mera vakaraitaka nira nuitaki qai yalomatua ena nodra digidigi me baleta na veiqaravi vakavuniwai.”

²³ E vakasakiti na kisi ni veilewai qo ni rokova na Mataveilewai Cecere na nodra dodonu vakalawa na gone era sa yalomatua. Ni bera ni tau na lewa qori, e tu vua na mataveilewai e Kenada na dodonu me lewa na veiqaravi vakavuniwai me caka vua na gone yabaki 16 lako sobu ke raica ni na yaga vua. Ia ni sa tau oti na vakatulewa, e sega na dodonu vua na mataveilewai me vakadonuya na veiqaravi  vakavuniwai e veisaqasaqa kei na ka e vinakata na gone yabaki 16 lako sobu. E dodonu me soli e liu na galala vua na gone me vakaraitaka ni sa yalomatua me vakatulewa vakataki koya.

²⁴ E yaga beka na tolu na yabaki e caka tiko kina na veilewai qo? E tukuna o April, “Io!” Sa painia tudei ena gauna qo qai bulabula vinaka. E tomana: “Au marau niu rawa ni bau vakaitavi ena vakarokorokotaki ni yaca ni Kalou kei na nona vakalasui o Setani.” E laurai ena ka e cakava o April nira rawa ni vakaraitaka ena yaloqaqa na gone nira lewenivanua dina ni Matanitu ni Kalou.—Maciu 21:16.

25, 26. Na cava e dau yaco ni rau veisere na itubutubu?

²⁵ E lesi ira na itubutubu o Jiova mera tuberi luvedra ena nona ivakatagedegede. (Vkru. 6:6-8; Efeso 6:4) E sega ni rawarawa qori vakabibi ke rau veisere na itubutubu. E rawa ni duidui na nodrau rai me baleta na nodra susugi na gone. Kena ivakaraitaki, ena nanuma na itubutubu e qaravi Jiova ni vinaka me susugi na gone ena ivakatagedegede vaKarisito ia ena sega ni duavata kina na itubutubu e sega ni qaravi Jiova. E bibi me kila tiko na itubutubu e qaravi Jiova ni veisere e tagutuva ga na kedrau ivau vakaveiwatini, sega ni nodrau itavi vakaitubutubu.

²⁶ Ena rairai kerekere ena mataveilewai na itubutubu e sega ni qaravi Jiova me qarava na gone me rawa ni lewa na vakabauta vakalotu e susugi koya kina. Eso era kaya ni veivakaleqai na nona susugi na gone me iVakadinadina i Jiova, ni na sega ni marautaka na siganisucu kei na olodei, ena sega ni soli tale ga vua na dra e rawa ni “vakabulai koya” ke yaco vakasauri na leqa qai vinakati me qaravi vakavuniwai. E vinaka nira kauaitaka ga e levu na mataveilewai na ka e vinaka duadua vua na gone, sega ni kauaitaki e veivakaleqai se sega na nona lotu e dua na itubutubu. Raica mada eso na kena ivakaraitaki.

27, 28. Na cava e vakatulewataka na Mataveilewai Cecere e Ohio me baleta na nona susugi na gone me iVakadinadina i Jiova?

²⁷ Merika. Ena 1992, e rogoca na Mataveilewai Cecere e Ohio e dua na kisi ni veilewai e tukuna kina e dua na tama e sega ni qaravi Jiova ni na vakaleqai luvena nona susugi me iVakadinadina i Jiova. E duavata kei na nona rai na mataveilewai e ra, mani vakadonuya me veisusu o tama. A soli vei tinana, o Jennifer Pater, na galala me dau sikovi luvena, ia e vakaroti me kua ni “vakavulica se vakaraitaka vei luvena e dua na ka me baleta na nodra vakabauta na iVakadinadina i Jiova.” E rabailevu na lewa e tauca na mataveilewai e ra, ni rawa ni kena ibalebale tale ga me kua ni veivosakitaka o Sister Pater kei na luvena, o Bobby, na iVolatabu kei na ivakatagedegede  savasava! Sa na wacava nona rarawa o Sister Pater ia e vosovoso qai waraki Jiova ga. E nanuma lesu: “E volekati au tu ga o Jiova.” E vukei nona loya na isoqosoqo i Jiova me kauta cake ena Mataveilewai Cecere e Ohio na kisi ni veilewai qo.

²⁸ E duidui sara na lewa e tauca na Mataveilewai Cecere, e kaya “ni nodrau dodonu na itubutubu me rau vakavulici luvedrau, wili kina na nodrau veivosakitaka na itovo vinaka kei na vakabauta vakalotu.” E sega ni dodonu me yalana na mataveilewai na nona dodonu na itubutubu ena vuku ni nona lotu, vakavo ke vakadinadinataki ni na vakaleqa na bula vakayago nei gone kei na nona vakasama na nodra vakabauta vakalotu na iVakadinadina i Jiova. E sega ni raica na mataveilewai e dua na ivakadinadina ni na vakaleqa na vakasama nei gone se nona bula vakayago na noda vakabauta na iVakadinadina i Jiova.

29-31. Na cava e kau tani kina vua e dua na tacida e Denmark na dodonu me susugi luvena? Na cava e vakatulewataka na Mataveilewai Cecere?

²⁹ Denmark. E tautauvata tale ga qori kei na ka e sotava o Anita Hansen ni kerea o watina e liu ena mataveilewai me qaravi luvedrau yabaki vitu o Amanda. A vakadonuya ena 2000 na mataveilewai ni yasana me veisusu o Sister Hansen, ia e kerekere sara o tamai Amanda ina mataveilewai levu qai veisautaki na vakatulewa ni mataveilewai ni yasana,  mani soli vua na dodonu me veisusu. E kaya na mataveilewai levu ni duidui na nodrau rai na itubutubu me baleta na bula ni duidui nodrau vakabauta vakalotu, ena vinaka cake me vakatulewataka o tama na lotu cava me susugi kina o luvedrau. E kau tani kina vei Sister Hansen na dodonu me susugi Amanda ni dua na iVakadinadina i Jiova!

³⁰ Ena gauna dredre qori, e sega ni kila o Sister Hansen na ka me masulaka ni rarawa vakalevu. E kaya: “E vakacegui au na Roma 8:26, 27. Au vakila ni kila vinaka o Jiova na ka au via tukuna tiko. E sega vakadua ni biuti au, qai volekati au tu ga.”—Wilika Same 32:8; Aisea 41:10.

³¹ E kerekere tale o Sister Hansen ena Mataveilewai Cecere e Denmark, qai kaya na Mataveilewai: “Na nona dodonu o koya me veisusu ena vakatau ena ka e vinaka duadua vua na gone.” E kaya tale ga ni veisusu e vakatau ena ka e cakava na itubutubu yadua ni sotavi na leqa, sega ni “ivakavuvuli se nodra vakabauta” na iVakadinadina i Jiova. E lomavakacegu o Sister Hansen ni vakasuka vua na Mataveilewai na dodonu me susugi Amanda.

32. E taqomaki ira vakacava na itubutubu vaKarisito na Mataveilewai ni Dodonu ni Lewenivanua e Urope?

³² Veivanua vakaUrope. Eso na kisi ni veilewai me baleta na nodra susugi na gone e kau sara ena mataveilewai cecere me vaka na Mataveilewai ni Dodonu ni Lewenivanua e Urope (European Court of Human Rights). Ena rua na kisi ni veilewai, e vakadinadinataka na ECHR ni duidui na vakatulewa ni mataveilewai e ra kei na mataveilewai ni vanua vei ira na itubutubu era qaravi Jiova, kei ira era sega ni qaravi Jiova ena vuku ni nodra lotu. E okata qori me veivakaduiduitaki qai tukuna ni “cala ke yavutaki ga na lewa e tau ena duidui ni lotu.” E lomavakacegu e dua na tina e qaravi Jiova ena vuku ni vakatulewa ni ECHR, qai kaya: “Au via cakava ga na ka au nanuma ni na vinaka duadua vei ratou na luvequ, oya me ratou susugi ena ivakavuvuli vaKarisito, ia au beitaki niu via vakaleqai ratou. E mosimosi dina ya.”

33. Era na muria vakacava na itubutubu vaKarisito na ivakavuvuli ena Filipai 4:5?

³³ Era na saga na itubutubu vaKarisito mera yalorawarawa ke veilewaitaki nodra dodonu mera tugana e lomadra na luvedra na ivakatagedegede vakaivolatabu. (Wilika Filipai 4:5.) Nira sega ni vinakata me kau tani na nodra dodonu mera tuberi luvedra ena ivakavuvuli vakalou, era na solia gona na galala vei kedra isa era sega ni qaravi Jiova ke ra via veivuke ena veisusu. E raica vakacava na itubutubu vaKarisito nona itavi me vakavulici luvena?

34. Era ivakaraitaki vinaka vakacava na Jiu vei ira na itubutubu vaKarisito nikua?

³⁴ Era ivakaraitaki vinaka na Jiu ena gauna i Niemaia. Era cakacaka vakaukaua mera vakavinakataka qai tara tale na bai kei Jerusalemi. Qori ena taqomaki ira kei na nodra vuvale vei ira na meca era tu wavokiti ira. E uqeti ira o Niemaia:  “Moni vala ena vukudra na tacimuni, na luvemuni tagane, na luvemuni yalewa, na watimuni kei na nomuni vale.” (Niem. 4:14) Era kila na Jiu ni na yaga dina na nodra vala. Era cakacaka tale ga vakaukaua nikua na itubutubu vaKarisito mera tuberi luvedra ena ka dina. Era kila nira bololaki na luvedra ena nodra veivakamuai ca mai koronivuli, kei ira era tiko veitikivi. Na veivakamuai qori e rawa mada ga ni curu ina vuvale ena tabana ni itukutuku. Ra itubutubu, ni nanuma tiko ni na yaga dina nomuni vala ena vukudra na luvemuni, kei na nomuni sasaga moni susugi ira vinaka mera kaukaua kina vakayalo.

35, 36. E yaga vakacava noda valataka na iVakadinadina i Jiova noda dodonu vakalawa? Na cava meda nakita dei?

³⁵ E vakalougatataka o Jiova na sasaga ni isoqosoqo me valataka na galala ni sokalou. Na valataki ni noda dodonu vakalawa e dua na ivakadinadina levu ina mataveilewai kei ira na lewenivanua. (Roma 1:8) Noda qaqa ena veilewai e taqomaki tale ga kina nodra dodonu e levu na sega ni qaravi Jiova. Eda sega ni via veisautaka na bula raraba na tamata i Jiova se meda vakaraitaka nida vinaka cake vei ira eso tale. Eda valataka ga ena mataveilewai na iVakadinadina i Jiova na noda dodonu vakalawa ni na yaga ena tauyavu kei na vakatetei ni sokalou savasava.—Wilika Filipai 1:7.

³⁶ Meda vuli mada ga ena nodra vakabauta na tacida era valataka na nodra galala mera sokaloutaki Jiova! Meda nakita dei meda yalodina, meda nuidei tale ga ni tokoni keda tiko o Jiova qai vakaukauataki keda meda cakava na nona inaki.—Aisea 54:17.