1, 2. (a) Etẹwẹ dohia dọ a yin tòvi Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn? (b) Naegbọn Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ dona hoavùn to whedelẹnu na mẹdekannujẹ sinsẹ̀n tọn?

BE TÒVI Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn de wẹ hiẹ yin ya? Taidi Kunnudetọ Jehovah tọn de, a na yigbe dọ mọwẹ! Ṣigba, etẹwẹ dohia dọ a yin tòvi? E ma yin aṣẹ-wema tògodo yìyì tọn kavi wema devo de he gandudu nọ namẹ. Kakatimọ, aliho he mẹ a nọ basi sinsẹ̀n hlan Jehovah Jiwheyẹwhe te wẹ yin kunnudenu lọ. Sinsẹ̀n-bibasi nugbo bẹ nususu hẹn hugan nuhe a yise. E bẹ nuhe a nọ wà lẹ hẹn—enẹ wẹ tonusisena osẹ́n Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn lẹ. Na tòvi Ahọluduta lọ tọn lẹpo, sinsẹ̀n-bibasi mítọn gando adà gbẹzan mítọn tọn lẹpo go, kakajẹ aliho he mẹ mí nọ penukundo whẹndo mítọn go te ji, gọna lehe mí nọ yinuwa gando whẹho agbasalilo tọn lẹ go do.

² Ṣigba, e ma yin whelẹponu wẹ aihọn he mẹ mí to gbẹnọ te nọ na sisi tòvi-yinyin mítọn he họakuẹ taun kavi nuhe e bẹhẹn lẹ. Gandudu delẹ ko tẹnpọn nado dekanpona sinsẹ̀n-bibasi mítọn kavi tlẹ doalọtena ẹn pete. To whedelẹnu, mẹjidugando Klisti tọn lẹ dona hoavùn na mẹdekannujẹ nado nọgbẹ̀ sọgbe hẹ osẹ́n Ahọlu Mẹsia tọn lẹ. Be ehe paṣa mí wẹ ya? Paali. Na to ojlẹ Biblu tọn mẹ, omẹ Jehovah tọn lẹ nọ saba hoavùn na mẹdekannujẹ nado basi sinsẹ̀n hlan Jehovah.

3. Avùn tẹwẹ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ hò to ojlẹ Ahọsi Ẹsteli tọn mẹ?

³ Di apajlẹ, to ojlẹ Ahọsi Ẹsteli tọn mẹ, omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ dona hoavùn nado tlẹ nọgbẹ̀. Etẹwutu? Na Hamani, mẹhe bọdo Ahọlu Ahasuelusi Pẹlsia tọn go tlolo na ẹn ayinamẹ dọ Ju he to gandudu ahọlu lọ tọn glọ lẹpo ni yin hùhù, na “osẹ́n yetọn gbọnvona osẹ́n akọta he pò lẹpo tọn.” (Ẹst. 3:8, 9, 13) Be Jehovah jo devizọnwatọ etọn lẹ do wẹ ya? Lala, ewọ dona vivẹnudido Ẹsteli po Mọldekai po tọn lẹ to whenue yé biọ to ahọlu Pẹlsia tọn lọ si nado basi hihọ́na omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ.—Ẹst. 9:20-22.

4. Etẹ ji wẹ mí na dọhodo to weta ehe mẹ?

⁴ To ojlẹ mítọn mẹ lo? Dile mí mọ to weta he wayi mẹ do, aṣẹpatọ aihọn tọn lẹ nọ diọnukunsọ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ to whedelẹnu. To weta ehe mẹ, mí na dọhodo delẹ to afọdide voovo he gandudu enẹ nkọ lẹ ko ze nado tẹnpọn bo glọnalina aliho he  mẹ mí nọ basi-sinsẹ̀n te ji. Mí na gbadopọnna adà tangan atọ̀n: (1) jlọjẹ mítọn nado yin titobasinanu de podọ nado basi sinsẹ̀n dile e jlo mí do, (2) mẹdekannujẹ nado de aliho nukunpedomẹgo dotowhé tọn he sọgbe hẹ nunọwhinnusẹ́n Biblu tọn lẹ, podọ (3) jlọjẹ mẹjitọ lẹ tọn nado plọn ovi yetọn lẹ sọgbe hẹ nujinọtedo Jehovah tọn lẹ. To adà dopodopo mẹ, mí na mọ lehe tòvi nugbonọ Ahọluduta Mẹsia tọn lẹ ko yí adọgbigbo do hoavùn nado basi hihọ́na tòvi-yinyin họakuẹ yetọn do po lehe vivẹnudido yetọn lẹ ko yin didona do po.

5. Ale tẹlẹ wẹ Klistiani nugbo lẹ nọ mọyi eyin yé yin alọkẹyi to osẹ́n-liho?

⁵ Be mí tindo nuhudo dọ gandudu gbẹtọvi tọn lẹ ni kẹalọyi mí to osẹ́n-liho whẹpo do basi sinsẹ̀n hlan Jehovah wẹ ya? Lala, amọ́ e nọ bọawuna mí nado basi sinsẹ̀n eyin mí yin alọkẹyi to osẹ́n-liho—di apajlẹ, e nọ bọawu nado pli to Plitẹnhọ Ahọluduta tọn po Plitẹnhọ Plidopọ tọn lẹ po mẹ, nado zín owe sinai do Biblu ji lẹ bo bẹ yé biọ tòmẹ podọ nado lá wẹndagbe lọ na kọmẹnu mítọn lẹ to gbangba matin aliglọnnamẹnu. To otò susu mẹ, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ yin alọkẹyi to osẹ́n-liho bo tindo mẹdekannujẹ sinsẹ̀n-bibasi tọn he nkọ hagbẹ sinsẹ̀n devo he yin alọkẹyi to osẹ́n-liho lẹ tọn tindo. Ṣigba, etẹwẹ nọ jọ to whenue gandudu lẹ gbẹ́ nado kẹalọyi mí to osẹ́n-liho kavi tẹnpọn nado glọnalina mẹdekannujẹ dodonu tọn mítọn lẹ?

6. Nuhahun tẹwẹ Kunnudetọ Jehovah tọn he to Australie lẹ pehẹ to bẹjẹeji 1940 lẹ tọn?

⁶ Australie. To bẹjẹeji 1940 lẹ tọn, ayimatẹn-gán Australie tọn lẹndọ nuyise mítọn lẹ “yin owùnu” na tito awhànfunfun tọn. Enẹwutu, azọ́n mítọn yin alọhẹndotena. Kunnudetọ lẹ ma sọgan basi opli lẹ kavi dekunnu to gbangba ba, azọ́n Bẹtẹli tọn lẹ yin alọhẹndotena bọ Plitẹnhọ Ahọluduta tọn lẹ yin hihòyi. Owe sinai do Biblu ji mítọn lẹ ma tlẹ dona yin mimọ to mẹde si. To whenue Kunnudetọ he to Australie lẹ ko wazọ́n to nuglọ na owhe susu, yé wá mọ kọgbọ. To 14 juin 1943, Whẹdatẹn Daho Australie tọn de alọhẹndotenamẹ lọ sẹ̀.

7, 8. Basi zẹẹmẹ avùn he mẹmẹsunnu mítọn he to Russie lẹ ko hò na owhe susu na mẹdekannujẹ sinsẹ̀n-bibasi tọn.

⁷ Russie. Owhe susu wẹ Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ yizan to alọhẹndotenamẹ Communiste tọn glọ whẹpo do wá yin alọkẹyi to 1991. Whenue yè má Union Soviétique hoho lọ, otò Russie tọn kẹalọyi mí to osẹ́n-liho to 1992. Amọ́, sọha mítọn yawu jideji bọ enẹ ma hẹn homẹhun delẹ to nukundiọsọmẹtọ mítọn lẹ mẹ, titengbe mẹhe nọ kọnawudopọ hẹ Ṣọṣi Orthodoxe Russie tọn lẹ. To 1995 po 1998 po gblamẹ, kẹntọ lẹ sawhẹ sẹ́nhẹngba tọn voovo atọ́n dokọna Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ. To ninọmẹ lọ lẹ dopodopo mẹ, whẹ̀yidọtọ lọ ma mọ kunnudenu ylanwiwa tọn depope. To 1998, kẹntọ he jẹma lọ lẹ sisẹ́ tòvi lẹ nado sawhẹdokọna Kunnudetọ lẹ. Kunnudetọ lẹ dudeji to tintan whenu, amọ́ kẹntọ lẹ gbẹ́ nudide lọ bo vọ́ owhẹ̀ ylọ bọ yè gblewhẹdo Kunnudetọ lẹ  to mai 2001. Owhẹ̀-vivọdọ bẹjẹeji to octobre owhe dopolọ tọn, bọ nudide lọ wá yin bibasi to 2004 nado zẹhudo tito sọgbe hẹ osẹ́n he Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ nọ yizan to Moscou ji bo hẹnalọdotena nuwiwa yetọn lẹ.

⁸ Homẹkẹn sinsinyẹn lẹ bẹjẹeji. (Hia 2 Timoti 3:12.) Kunnudetọ lẹ pehẹ nukunvandomẹ po mẹgbeyinyan po. Owe sinsẹ̀n tọn lẹ nọ yin hihòyi; podọ nọtẹn sinsẹ̀n-bibasi tọn lẹ hihaya kavi gbigbá nọ yin aliglọnna sinsinyẹn. Lehe ehe na ko vẹawuna mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu mítọn lẹ po do sọ! To 2001, Kunnudetọ lẹ ylọwhẹ to Whẹdatẹn Europe Tọn Na Jlọjẹ Gbẹtọvi lẹ Tọn, podọ yé na nudọnamẹ devo lẹ Whẹdatẹn lọ to 2004. To 2010, Whẹdatẹn Europe Tọn lọ wá nudide de kọ̀n. E họnwun na Whẹdatẹn lọ dọ wangbẹna sinsẹ̀n tọn wẹ zọ́n bọ Russie do hẹnalọdotena Kunnudetọ lẹ bo dohia dọ whẹwhinwhẹ́n de ma tin nado tẹdo nudide whẹdatẹn dokọ̀ tọn lẹ tọn go, na nudepope ma dohia dọ Kunnudetọ lẹ wà nuylankan de. Humọ, Whẹdatẹn lọ mọdọ yanwle alọhẹndotenamẹ lọ tọn wẹ nado hò jlọjẹ sọgbe hẹ osẹ́n Kunnudetọ lẹ tọn yí sọn yé si. Nudide Whẹdatẹn lọ tọn yiavùnlọna jlọjẹ mẹdekannujẹ sinsẹ̀n-bibasi tọn na Kunnudetọ lẹ. Dile etlẹ yindọ aṣẹpipa Russie tọn voovo lẹ ma to tonusena nudide Whẹdatẹn Europe Tọn lọ tọn, awhàngbigba enẹlẹ ko na adọgbigbo daho omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ to otò enẹ mẹ.

9-11. To Grèce, nawẹ omẹ Jehovah tọn lẹ ko hoavùn na mẹdekannujẹ nado basi sinsẹ̀n to pọmẹ gbọn, podọ etẹwẹ yin kọdetọn lẹ?

⁹ Grèce. To 1983, Titos Manoussakis haya abò de to Heraklion to Crète, na pipli pẹvi Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn de nido sọgan nọ pli to finẹ na sinsẹ̀n-bibasi. (Heb. 10:24, 25) Ṣigba, e ma dẹn bọ yẹwhenọ ṣọṣi Orthodoxe tọn de jẹwhẹ na aṣẹpipa lẹ bo jẹagọdo dọ Kunnudetọ lẹ ni yí abò lọ zan na sinsẹ̀n-bibasi. Etẹwutu? Na nuyise Kunnudetọ lẹ tọn gbọnvona Ṣọṣi Orthodoxe tọn lẹ tọn poun wutu wẹ! Aṣẹpipa lẹ ylọwhẹ Titos Manoussakis po Kunnudetọ lẹdo lọ tọn atọ̀n devo lẹ po taidi sẹ́nhẹngbatọ lẹ. Yè gbò akuẹ na yé bọ yé nasọ sẹ̀ngàn na osun awe. Taidi tòvi nugbonọ Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn lẹ, Kunnudetọ lẹ mọdọ nudide whẹdatẹn lọ tọn jẹagọdo mẹdekannujẹ sinsẹ̀n-bibasi tọn yetọn, enẹwutu yé ze whẹho lọ yì whẹdatẹn dokọ̀ tọn lẹ podọ to godo mẹ yì Whẹdatẹn Europe Tọn.

¹⁰ To godo mẹ, to 1996, Whẹdatẹn Europe Tọn basi nudide de he taidi nugbajẹmẹji na kẹntọ sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke tọn lẹ. Whẹdatẹn lọ dohia dọ “Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ yin yinyọnẹn taidi ‘sinsẹ̀n he yin alọkẹyi’ sọgbe hẹ osẹ́n Grèce tọn” podọ dọ nudide he whẹdatẹn dokọ̀ tọn lẹ basi lẹ “jẹagọdo mẹdekannujẹ sinsẹ̀n tọn mẹhe ylọwhẹ lẹ tọn.” Whẹdatẹn lọ sọ dohia dọ aṣẹpipa Grèce tọn ma tindo jlọjẹ nado “magbe eyin nuyise sinsẹ̀n tọn lẹ kavi aliho he mẹ nuyise enẹlẹ nọ yin didohia te sọgbe hẹ osẹ́n” gba. Owhẹ̀ he yin didá na Kunnudetọ lẹ yin didiọ bọ mẹdekannujẹ sinsẹ̀n-bibasi tọn yetọn vọ́ yin hinhẹn lodo!

 ¹¹ Be awhàngbigba enẹ didẹ whẹho lọ to Grèce wẹ ya? Paali. To 2012, whẹho mọnkọtọn de, he ko to owhẹ̀ nukọn na nudi owhe 12 wá yin didọgbò to Kassandreia, to Grèce. To whẹho ehe mẹ, biṣọpu sinsẹ̀n Orthodoxe tọn de wẹ fọ́n nukundiọsọmẹ lọ dote. Pipli whẹdatọ whẹdatẹn daho hugan Grèce tọn lẹ tọn yíwhẹ̀ do omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ji. To nudide lọ whenu, yé dlẹnalọdo osẹ́n Grèce lọsu tọn he namẹ mẹdekannujẹ sinsẹ̀n tọn bo jẹagọdo owhẹ̀ he nọ yin sisadokọna Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ whẹwhẹ dọ yé ma yin sinsẹ̀n he yin alọkẹyi de. Whẹdatẹn lọ dọmọ: “Sinsẹ̀n-nuplọnmẹ ‘Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ’ tọn lẹ ma whlá, podọ enẹwutu wẹ yé nọ tindo mahẹ to nuyiwa sinsẹ̀n tọn yetọn lẹ mẹ taidi sinsẹ̀n he yin alọkẹyi de.” Hagbẹ agun pẹvi Kassandreia tọn lẹ jaya dọ yé sọgan basi opli lẹ to Plitẹnhọ Ahọluduta tọn yetọn titi mẹ todin.

12, 13. To France, nawẹ kẹntọ lẹ ko tẹnpọn nado “ze osẹ́n donukọn do to ayiha kàn nado hẹn tukla wá” gbọn, podọ etẹwẹ yin kọdetọn lọ?

¹² France. Delẹ to kẹntọ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ tọn mẹ ko “ze osẹ́n donukọn do to ayiha kàn nado hẹn tukla wá.” (Hia Salmu lẹ 94:20.) Di apajlẹ, to 1990 lẹ gblamẹ, aṣẹpipa he nọ penukundo takuẹ go to France jẹ akuẹzinzan Association Les Témoins de Jéhovah tọn lẹ gbeje pọ́n ji. Nuyizan sọgbe hẹ osẹ́n ehe yin dopo to dehe Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ nọ yizan to France lẹ mẹ. Agbagogán he nọ penukundo akuẹzinzan go dọ lẹndai tangan dodinnanu lọ tọn dọmọ: “Akuẹzinzan gbigbejepọn lọ sọgan zọ́n bọ nuyizan sọgbe hẹ osẹ́n lọ na yin hùzẹdeji kavi dọ osẹ́n-ba ni hò e . . ., bọ ehe sọgan de huhlọn etọn pò kavi hẹn ẹn gánnugánnu nado doalọtena azọ́n etọn lẹ to otò mítọn mẹ.” Mahopọnna dọ dodinnanu lọ ma do nuhe ma sọgbe de hia, aṣẹpipa lọ lẹ gbò akuẹ daho de na mẹmẹsunnu lẹ. Eyin ayiha gigẹdẹ lọ pà yé, onú dopo he mẹmẹsunnu lẹ sọgan wà wẹ nado sú wekantẹn alahọ tọn bo sà owhé lọ nado sọgan sú takuẹ he yiaga taun lọ. Nugbajẹmẹji daho de wẹ, amọ́ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ma jogbe. Kunnudetọ lẹ jẹagọdo nuyiwahẹmẹ agọ̀ enẹ sinsinyẹn bo wá ze whẹho lọ yí Whẹdatẹn Europe Tọn to 2005.

¹³ Whẹdatẹn lọ lá nudide etọn to 30 juin 2011. Whẹdatẹn lọ dohia dọ jlọjẹ he mẹdekannujẹ sinsẹ̀n tọn namẹ dona glọnalina Tohọluduta nado dindona eyin nuyise sinsẹ̀n de tọn lẹ yin alọkẹyi kavi lala, kavi dindona aliho he mẹ nuyise yetọn nọ yin didohia te, adavo eyin ninọmẹ lọ ylan taun. Humọ, Whẹdatẹn lọ dọmọ: “Takuẹ lọ . . . na sú aliho tangan he mẹ pipli lọ nọ mọ akuẹ te bo na gbọnmọ dali glọnalina ẹn nado gọalọna hagbẹ etọn lẹ nado basi sinsẹ̀n to aliho yọ́n-na-yizan lẹ mẹ.” Whẹdatọ lọ lẹpo wẹ yíwhẹ̀ do Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ji! Homẹ omẹ Jehovah tọn lẹ tọn hùn taun nado mọdọ gandudu France tọn gọ̀ akuẹ he yin gbigbò na Association Les Témoins de Jéhovah lọ jo bosọ sú akuẹvi deji, podọ sọgbe hẹ gbedide Whẹdatẹn lọ tọn, gandudu lọ sọ zẹhudo ahọ́ he ko yin linlẹn dokọna alahọ lọ ji.

14. Etẹwẹ a sọgan wà nado gọalọ to avùnhihona mẹdekannujẹ sinsẹ̀n-bibasi tọn mẹ?

 ¹⁴ Taidi Ẹsteli po Mọldekai po to hohowhenu, omẹ Jehovah tọn lẹ to egbehe nọ hoavùn nado tindo mẹdekannujẹ nado basi sinsẹ̀n hlan Jehovah to aliho he ewọ degbe etọn mẹ. (Ẹst. 4:13-16) Be hiẹ lọsu sọgan yí adà de wà ya? Gbau. A sọgan nọ hodẹ̀ whẹwhẹ na mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu lẹ po he to yaji, na owhẹ̀ agọ̀ lẹ wutu. Odẹ̀ mọnkọtọn lẹ sọgan gọalọna mẹmẹsunnu po mẹmẹyọnnu mítọn he to awusinyẹnnamẹnu po homẹkẹn po glọ lẹ taun. (Hia Jakọbu 5:16.) Be Jehovah nọ sè odẹ̀ enẹlẹ ya? Owhẹ̀ he ji mí nọ dù te lẹ dohia dọ e nọ wàmọ nugbonugbo!—Heb. 13:18, 19.

15. Etẹlẹ ji wẹ omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ nọ lẹnnupọndo gando yizan ohùn tọn go?

¹⁵ Dile mí mọ to Weta 11tọ mẹ do, tòvi Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn lẹ ko mọ anademẹ Owe-wiwe tọn he họnwun yí gando ohùn ṣiṣizan go, yèdọ walọ he gbayipe taun to egbehe. (Jen. 9:5, 6; Lev. 17:11; hia Owalọ lẹ 15:28, 29.) Mahopọnna dọ mí ma nọ dohùn, mí nọ jlo nukunpedomẹgo dotowhé tọn dagbe hugan he ma jẹagọdo osẹ́n Jiwheyẹwhe tọn lẹ na míde podọ na mẹyiwanna mítọn lẹ. Whẹdatẹn daho hugan otò susu tọn lẹ wẹ ko yigbe dọ gbẹtọ lẹ tindo jlọjẹ nado kẹalọyi kavi gbẹ́ nukunpedomẹgo de dile ayihadawhẹnamẹnu po nuyise sinsẹ̀n tọn yetọn lẹ po na dotẹnmẹ do. Etomọṣo to otò delẹ mẹ, omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ko pehẹ avùnnukundiọsọmẹnu sinsinyẹn lẹ gando whẹho ehe go. Mí ni gbadopọnna apajlẹ delẹ.

16, 17. Nukunpedomẹgo tẹwẹ mẹmẹyọnnu de mọyi to Japon he hẹn ẹn jẹflumẹ, podọ nawẹ odẹ̀ etọn lẹ mọ gblọndo gbọn?

¹⁶ Japon. Misae Takeda, yèdọ whési de he tindo owhe 63 tindo nuhudo mẹzizẹ he gẹdẹ de tọn. Taidi tòvi nugbonọ Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn, e hẹn ẹn họnwun na doto etọn dọ emi ma jlo na dohùn. Ṣigba to osun lẹ godo, e jẹflumẹ to whenue e sè dọ ohùn yin didona ẹn to mẹzizẹ lọ whenu. Na Mẹmẹyọnnu Takeda mọdọ yè ma yinuwa sọgbe hẹ nudide emitọn bosọ klọ emi wutu, e ylọwhẹ doto lọ lẹ po dotowhé lọ po to juin 1993. Yise nawe he nọ kuwinyan bo nọ dọho po ogbè fifá po ehe tọn dolido taun. E yí adọgbigbo do dekunnu to whẹdọhọsa he gbẹtọ gọ́ de bo gbọṣi ote na gànhiho dopo linlán mahopọnna agbasamalo etọn. Osun dopo poun jẹnukọnna okú etọn, e yì owhẹ̀ nukọn whla godo tọn. Be mí ma yọ́n pinpẹn adọgbigbo po yise etọn po tọn ya? Mẹmẹyọnnu Takeda dọ dọ emi nọ to Jehovah vẹ̀ whẹwhẹ nado nọgodona emi to avùnhiho lọ mẹ. E kudeji dọ odẹ̀ emitọn lẹ na mọ gblọndo. Be nugbo wẹ ya?

¹⁷ Owhe atọ̀n to okú Mẹmẹyọnnu Takeda tọn godo, Whẹdatẹn Daho Hugan Japon tọn yíwhẹ̀ do e ji—bo kọngbedopọ dọ e ma sọgbe nado dohùn na ẹn bo yinuwa jẹagọdo ojlo etọn he họnwun. Nudide 29 février 2000 tọn lọ dọ dọ “jlọjẹ lọ nado basi nudide” to whẹho mọnkọtọn lẹ mẹ “dona nọ yin sisi na taidi jlọjẹ mẹdetiti tọn lẹ.” Na gbemima Mẹmẹyọnnu Takeda tọn nado  hoavùn na mẹdekannujẹ etọn nado de nukunpedomẹgo dotowhé tọn de sọgbe hẹ ayihadawhẹnamẹnu etọn he e yí Biblu do plọn wutu, Kunnudetọ he to Japon lẹ sọgan mọ nukunpedomẹgo de yí todin matin obu hùndonamẹ gánnugánnu tọn.

18-20. (a) Nawẹ kalti ohùn tọn ko gọalọna whẹdatẹn owhẹ̀-vọ́-ylọ tọn de to Argentine nado nọgodona jlọjẹ mẹde tọn ma nado dohùn gbọn? (b) Na nuhe dù ohùn ṣiṣizan, nawẹ mí sọgan dohia dọ mí nọ litaina gandudu Klisti tọn gbọn?

¹⁸ Argentine. Nawẹ tòvi Ahọluduta lọ tọn lẹ sọgan wleawudai gbọn to whenue nudide nukunpedomẹgo tọn dona yin bibasi eyin yé ba yede mẹ pò? Mí sọgan hẹn kalti ohùn tọn mítọn he na dọho do otẹn mítọn mẹ, kẹdẹdile Pablo Albarracini wà do. To mai 2012, e dukosọ hẹ jaguda lẹ to fihe yé jlo na jẹajo te bọ yé desòdo e whlasusu. Whenue e yin zize yì dotowhé, e ko ba ede mẹ pò bo ma sọgan basi zẹẹmẹ teninọ etọn gando hùndido go tọn. Amọ́, e hẹn kalti ohùn tọn etọn he mẹ e ko doalọ sọn owhe ẹnẹ linlán die. Mahopọnna dọ ogbẹ̀ etọn to owù mẹ bọ doto delẹ mọdọ ohùn dona yin didona ẹn nado whlẹn ẹn, dotozọ́nwatọ lọ lẹ wleawufo nado na sisi nuhe yin ojlo etọn. Ṣigba, otọ́ Pablo tọn he ma yin Kunnudetọ Jehovah tọn mọ gbedide yí sọn whẹdatẹn nado jẹagọdo nuhe yin ojlo visunnu etọn tọn.

¹⁹ To afọdopolọji, whẹ̀yidọtọ asi Pablo tọn vọ́ owhẹ̀ ylọ. To gànhiho delẹ godo, whẹdatẹn owhẹ̀-vọ́-ylọ tọn jẹagọdo nudide whẹdatẹn dokọ̀ tọn lọ tọn bo dohia dọ nuhe yin ojlo awutunọ lọ tọn dile e sọawuhia to kalti ohùn tọn lọ mẹ do dona yin hihodo. Otọ́ Pablo tọn vọ́ owhẹ̀ ylọ to Whẹdatẹn Daho Hugan Argentine tọn. Ṣigba, Whẹdatẹn Daho Hugan lọ ma mọ “whẹwhinwhẹ́n de nado tindo ayihaawe dọ [kalti ohùn tọn Pablo tọn he gbẹ́ hùndido] yin awuwlena sọgbe hẹ wuntuntun, ojlo mẹdetiti tọn po mẹdekannujẹ he e tindo po.” Whẹdatẹn lọ dọmọ: “Mẹdepope he ko whẹ́n mẹho bo tindo nugopipe sọgan na anademẹ lẹ jẹnukọn gando agbasalilo [etọn] go, bo sọgan kẹalọyi kavi gbẹ́ nukunpedomẹgo dotowhé tọn delẹ . . . Doto he to nukunpedo e go lọ dona hodo anademẹ ehelẹ.”

²⁰ Mẹmẹsunnu Albarracini ko jẹgangan hoho. Homẹ ewọ po asi etọn po tọn hùn dọ e ko kanwe gọ́ kalti ohùn tọn etọn mẹ. Gbọn afọdide he bọawu—ṣogan bo yin nujọnu—enẹ zize dali, ewọ dohia dọ emi nọ litaina gandudu Klisti tọn gbọn Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn gblamẹ. Be hiẹ po whẹndo towe po ko wà nudopolọ ya?

21-24. (a) Nudide ayidego tọn tẹwẹ Whẹdatẹn Daho Hugan Canada tọn wá basi gando jọja lẹ po ohùn ṣiṣizan po go? (b) Nawẹ owhẹ̀ ehe sọgan na tuli jọja he to Jehovah sẹ̀n lẹ gbọn?

²¹ Canada. To paa mẹ, whẹdatẹn lẹ nọ yigbe dọ jlọjẹ mẹjitọ lẹ tọn wẹ nado de nukunpedomẹgo dotowhé tọn he yọ́n hugan na ovi yetọn lẹ. Whẹdatẹn lẹ tlẹ ko dawhẹ to whedelẹnu dọ to whẹho ehe mẹ, yè dona na sisi nudide he jọja he whèwhín de basi. Apajlẹ April Cadoreth tọn do enẹ hia. To whenue April tindo owhe 14, e to hùndi to homẹ badabada bo yin zize yì dotowhé. Osun delẹ jẹnukọn, e ko kanwe gọ́ kalti ohùn tọn de mẹ bo na anademẹ delẹ dọ ohùn ma dona yin didona emi, etlẹ yin to whenue ogbẹ̀ emitọn to owù mẹ. Doto he to nukunpedo April go lọ  basi dide nado dovọ́na nuhe yin ojlo etọn he họnwun hezeheze to kandai lọ mẹ lẹ bo biọ to whẹdatẹn de si nado na ẹn gbè, bọ enẹgodo e dohùn na April gánnugánnu. Viyọnnu lọ wá yí nuhe jọ do e go jlẹdo zanhẹmẹ gánnugánnu go.

²² April po mẹjitọ etọn lẹ po ze whẹho lọ yì owhẹ̀ nukọn. To owhe awe godo, owhẹ̀ lọ yì Whẹdatẹn Daho Hugan Canada tọn. Dile etlẹ yindọ owhẹ̀ lọ ma pà April mlẹnmlẹn na osẹ́n otò lọ tọn wutu, Whẹdatẹn lọ jo akuẹ he e zan na owhẹ̀ lọ do na ẹn bo yíwhẹ̀ do ewọ ji, gọna jọja he whèwhín devo lẹ he nọ jlo nado yí jlọjẹ yetọn nado de nukunpedomẹgo dotowhé tọn he jlo yé lẹ na yede zan. Whẹdatẹn lọ dọmọ: “Na nuhe dù nukunpedomẹgo dotowhé tọn, dotẹnmẹ dona yin nina jọja he ma ko tindo owhe 16 lẹ nado tẹnpọn bo dohia dọ nudide yetọn gando nukunpedomẹgo dotowhé tọn tangan de go do obá he mẹ yé tindo mẹdekannujẹ bo whèwhín jẹ hia.”

²³ Owhẹ̀ ehe jẹna ayidego, na Whẹdatẹn Daho Hugan lọ donù jlọjẹ he osẹ́n na jọja he whèwhín lẹ go. Jẹnukọnna nudide ehe, whẹdatẹn Canada tọn de sọgan nagbè dọ ovi he ma pé owhe 16  de ni mọ nukunpedomẹgo dotowhé tọn he yé mọdọ e na wà dagbe na ẹn hugan yí. Ṣigba to nudide ehe godo, eyin dotẹnmẹ ma ko yin nina jọja he ma ko pé owhe 16 lẹ nado dohia dọ yé whèwhín jẹ obá lọ mẹ nado basi nudide na yede, whẹdatẹn de ma sọgan nagbè aliho nukunpedomẹgo de tọn he jẹagọdo ojlo yetọn.

²⁴ Be owhẹ̀ he yin didọ na owhe atọ̀n ehe ka hẹn ale de wá ya? April na gblọndo dọ “Mọwẹ!” Todin he e yin gbehosọnalitọ whepoponu tọn bo tindo agbasalilo dagbe, e dọmọ: “Yinyọnẹn dọ n’ko yí adà tiuntiun de wà nado pagigona oyín Jiwheyẹwhe tọn bo dohia dọ Satani yin lalonọ nọ hẹn ayajẹ wá na mi nugbonugbo.” Apajlẹ April tọn dohia dọ jọja mítọn lẹ sọgan yí adọgbigbo do dó teninọ yetọn hia bo gbọnmọ dali dohia dọ yé yin tòvi nujọnu tọn Ahọluduta Jiwheyẹwhe tọn lẹ.—Mat. 21:16.

25, 26. Ninọmẹ tẹwẹ nọ fọndote to whedelẹnu eyin gbẹdai wá aimẹ?

²⁵ Jehovah ze azọngban ovi lẹ pinplọn whẹ́n sọgbe hẹ nujinọtedo etọn lẹ tọn do alọmẹ na mẹjitọ lẹ. (Deut. 6:6-8; Efe. 6:4) Azọ́ndenamẹ ehe yin avùnnukundiọsọmẹnu de, podọ e sọ nọ vẹawu dogọ eyin mẹjitọ lẹ gbẹ́ yede. To whenẹnu, pọndohlan mẹjitọ lọ lẹ tọn sọgan gbọnvo taun. Di apajlẹ, Kunnudetọ de sọgan lẹndọ ovi emitọn dona yin pinplọn whẹ́n sọgbe hẹ nujinọtedo Klistiani tọn lẹ bọ mẹjitọ he ma yin Kunnudetọ lọ sọgan jẹagọdo. Na taun tọn, mẹjitọ he yin Kunnudetọ lọ dona yọnẹn dọ eyin gbẹdai tlẹ sánkanna kanṣiṣa asu po asi po tọn, e ma yinmọ na kanṣiṣa mẹjitọ tọn.

²⁶ Mẹjitọ he ma yin Kunnudetọ lọ sọgan ylọwhẹ to whẹdatẹn nado sọgan hẹn ovi he yé ji lẹ, ehe na zọ́n bọ e na deanana nuyise yetọn lẹ. Mẹdelẹ nọ sọalọakọ́n dọ owùnu wẹ e yin nado yin pinplọn whẹ́n di Kunnudetọ Jehovah tọn. Yé sọgan mọhodọ dọ ayajẹ he jijizan po owhe devo lẹ po dùdù nọ hẹnwa na gbọ ovi lọ lẹ go, gọna ale “ogbẹ̀ whlẹngán tọn” he hùndido nọ hẹnwa. Mí dopẹ́ dọ susu whẹdatẹn lẹ tọn nọ lẹnnupọndo nuhe na wà dagbe na ovi lọ hugan ji kakati nado mọdọ sinsẹ̀n mẹjitọ lọ lẹ dopo tọn yin owùnu. Mì gbọ mí ni gbadopọnna apajlẹ delẹ.

27, 28. Nawẹ Whẹdatẹn Daho Hugan Ohio tọn penukundo whẹsadokọnamẹ lọ dọ owùnu wẹ e yin na ovi de nado yin pinplọn whẹ́n taidi Kunnudetọ Jehovah tọn go gbọn?

²⁷ États-Unis. To 1992, Whẹdatẹn Daho Hugan Ohio tọn penukundo whẹho de go, ehe mẹ otọ́ de he ma yin Kunnudetọ dọ dọ owùnu wẹ e na yin na visunnu emitọn nado yin pinplọn whẹ́n taidi Kunnudetọ Jehovah tọn. Whẹdatẹn dokọ̀ tọn lọ kọngbedopọ hẹ otọ́ lọ bo nagbè e nado hẹn ovi lọ. Jlọjẹ yin nina onọ̀ lọ, Jennifer Pater, nado nọ wá dla ovi lọ pọ́n, amọ́ e ma dona “plọnnu ovi lọ kavi yinuwado e ji to aliho depope mẹ nado kẹalọyi nuyise Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn.” Gbedide whẹdatẹn dokọ̀ tọn lọ tọn ehe gbloada sọmọ bọ e sọgan zẹẹmẹdo dọ Mẹmẹyọnnu Pater ma tlẹ sọgan dọho hẹ visunnu etọn Bobby gando Biblu po nujinọtedo walọ dagbe tọn he e bẹhẹn lẹ po go!  Yí nukun homẹ tọn do pọ́n numọtolanmẹ Jennifer tọn! E jẹflumẹ, amọ́ e dọ dọ emi plọn nado nọ fahomẹ bo nọtepọn Jehovah nado yinuwa. E dọmọ, “Jehovah gọalọna mi to whepoponu.” Titobasinanu Jehovah tọn gọalọna whẹ̀yidọtọ etọn nado vọ́ owhẹ̀ ylọ to Whẹdatẹn Daho Hugan Ohio tọn.

²⁸ Whẹdatẹn lọ jẹagọdo nudide whẹdatẹn dokọ̀ tọn lọ tọn, bo dọ dọ “mẹjitọ lẹ tindo jlọjẹ dodonu tọn nado plọn ovi yetọn lẹ, gọna jlọjẹ lọ nado plọn yé nujinọtedo walọ dagbe tọn po sinsẹ̀n tọn yetọn lẹ po.” Whẹdatẹn lọ dohia dọ, eyin kunnudenu tin dọ nujinọtedo sinsẹ̀n tọn Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ tọn na gbleawuna ovi de to agbasa-liho podọ to apọ̀nmẹ kẹdẹ wẹ whẹdatẹn de tindo jlọjẹ nado glọnalina jlọjẹ mẹjitọ de tọn nado hẹn ovi etọn na whẹwhinwhẹ́n sinsẹ̀n tọn wutu. Whẹdatẹn lọ ma mọ kunnudenu de he dohia dọ nuyise Kunnudetọ lẹ tọn na gbleawuna ovi lọ to agbasa-liho podọ to apọ̀nmẹ.

29-31. Naegbọn e ma do pà mẹmẹyọnnu de to Danemark nado mọ jlọjẹ nado hẹn viyọnnu etọn, podọ nudide tẹwẹ Whẹdatẹn Daho Hugan Danemark tọn basi?

²⁹ Danemark. Adán mọnkọ wẹ gbò Anita Hansen to whenue asu etọn hoho ylọwhẹ to whẹdatẹn de nado hẹn Amanda he tindo owhe ṣinawe. Mahopọnna dọ to owhe 2000 tọn mẹ, whẹdatẹn agbegbe lọ tọn nagbè Mẹmẹyọnnu Hansen nado hẹn ovi lọ, otọ́ Amanda tọn vọ́ owhẹ̀ ylọ to whẹdatẹn daho, podọ whẹdatẹn ehe jẹagọdo nudide he whẹdatẹn agbegbe lọ tọn basi bo nagbè otọ́ lọ nado hẹn ovi lọ. Whẹdatẹn daho lọ dohia dọ, na pọndohlan mẹjitọ lọ lẹ tọn jẹagọdo yede, na nuyise sinsẹ̀n tọn yetọn  lẹ wutu, otọ́ lọ wẹ tin to otẹn dagbe mẹ nado penukundo ninọmẹ lọ go. Ehe dohia dọ yè ma nagbè Mẹmẹyọnnu Hansen nado hẹn Amanda ba, na e yin Kunnudetọ Jehovah tọn de wutu!

³⁰ To whlepọn sinsinyẹn ehe whenu, Mẹmẹyọnnu Hansen nọ jẹflumẹ to whedelẹnu sọmọ bọ ewọ ma nọ yọ́n nuhe e na dọ to odẹ̀ mẹ. E dọmọ: “Amọ́, linlẹn he to Lomunu lẹ 8:26, 27 mẹ lẹ miọnhomẹna mi taun. N’mọdọ whelẹponu wẹ Jehovah nọ mọnukunnujẹ nuhe n’jlo na dọ lẹ mẹ. E ze nukun etọn lẹ do ji e bo nọ to apá na mi to whelẹponu.”—Hia Salmu lẹ 32:8; Isaia 41:10.

³¹ Mẹmẹyọnnu Hansen vọ́ owhẹ̀ ylọ to Whẹdatẹn Daho Hugan Danemark tọn. To nudide etọn whenu, Whẹdatẹn lọ dọmọ: “Nulinlẹnpọn do nuhe na wà dagbe na ovi lọ hugan ji wẹ na gọalọ nado basi nudide mẹhe na hẹn ovi lọ tọn.” Humọ, Whẹdatẹn lọ dohia dọ aliho he mẹ mẹjitọ lọ lẹ dopodopo nọ didẹ nuhahun lẹ te wẹ na gọalọ nado basi nudide mẹhe na hẹn ovi lọ tọn, e ma dona yin “nuyise podọ pọndohlan” mẹde tọn, na e yin Kunnudetọ Jehovah tọn wutu. Kọgbọ daho de wẹ e yin na Mẹmẹyọnnu Hansen to whenue Whẹdatẹn lọ mọdọ ewọ wẹ mẹjitọ he jẹ nado hẹn Amanda.

32. Nawẹ Whẹdatẹn Europe Tọn Na Jlọjẹ Gbẹtọvi lẹ Tọn ko basi hihọ́na mẹjitọ Kunnudetọ lẹ sọta mẹnukuntahihopọn gbọn?

³² Otò Europe tọn voovo lẹ. To whedelẹnu, nudindọn to owhẹ̀ nukọn gando mẹhe na hẹn ovi lẹ go ko yì zẹ̀ dogbó whẹdatẹn daho hugan otò tọn lẹ go. Whẹdatẹn Europe Tọn Na Jlọjẹ Gbẹtọvi lẹ Tọn ko penukundo whẹho ehe lọsu go ga. To whẹho awe mẹ, Whẹdatẹn Europe Tọn lọ dohia dọ whẹdatẹn dokọ̀ tọn lẹ, enẹ wẹ whẹdatẹn otò tọn lẹ ko yinuwa hẹ mẹjitọ Kunnudetọ po dehe ma yin Kunnudetọ lẹ po to aliho voovo mẹ, na sinsẹ̀n wutu. Whẹdatẹn Europe Tọn lọ ylọ nuyiwa mọnkọtọn dọ mẹnukuntahihopọn bo dawhẹ dọ “nudide lẹ zize sinai do vogbingbọn sinsẹ̀n tọn poun ji ma sọgbe.” Homẹ onọ̀ Kunnudetọ de he mọaleyi sọn nudide Whẹdatẹn Europe Tọn lọ tọn mẹ hùn bọ e dọ dọ, “E ma nọ bọawuna mi paali nado doakọnna whẹsadokọnamẹ lọ dọ n’yin owùnu na ovi ṣie lẹ, to whenuena e yindọ nuhe n’lẹndọ e na wà dagbe na yé hugan wẹ n’to tintẹnpọn nado na yé—yèdọ oplọn Klistiani tọn.”

33. Nawẹ mẹjitọ Kunnudetọ lẹ sọgan yí nunọwhinnusẹ́n he tin to Filipinu lẹ 4:5 mẹ do yizan mẹ gbọn?

³³ Na nugbo tọn, mẹjitọ Kunnudetọ he to owhẹ̀ nukọn yì nado tindo jlọjẹ nado do nujinọtedo Biblu tọn lẹ do ahun ovi yetọn lẹ tọn mẹ lẹ nọ tẹnpọn nado yin lẹnpọn dagbenọ. (Hia Filipinu lẹ 4:5.) Yé yọnẹn dọ kẹdẹdile yé tindo jlọjẹ nado plọn aliho Jiwheyẹwhe tọn lẹ ovi yetọn lẹ do, mọ wẹ mẹjitọ he ma yin Kunnudetọ lọ lọsu sọgan má azọngban whẹndo tọn lọ lẹ ga do niyẹn, eyin ewọ jlo. Nawẹ azọngban lọ nado plọn ovi de yin nujọnu na mẹjitọ Kunnudetọ de sọ?

34. Etẹwẹ mẹjitọ Klistiani egbehe tọn lẹ sọgan plọn sọn apajlẹ Ju he nọgbẹ̀ to ojlẹ Nẹhemia tọn mẹ lẹ tọn mẹ?

³⁴ Apajlẹ de to ojlẹ Nẹhemia tọn mẹ sọgan gọalọ. Ju lẹ wazọ́n sinsinyẹn nado vọ́ adó Jelusalẹm tọn lẹ do bo vọ́ yé jlado. Yé yọnẹn dọ mọwiwà na basi hihọ́na yewlẹ po whẹndo yetọn lẹ po sọn  kẹntọ he lẹdo yé lẹ si. Enẹ wẹ zọ́n bọ Nẹhemia dotuhomẹna yé dọmọ: “Mì hoavùn na nọvisunnu mìtọn lẹ, gọna visunnu po viyọnnu mìtọn lẹ po, asi po owhé mìtọn lẹ po.” (Nẹh. 4:14) Na Ju enẹlẹ, avùn lọ jẹna vivẹnu he yé sọgan do lẹpo. Mọdopolọ to egbehe, mẹjitọ he yin Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ nọ dovivẹnu taun nado plọn ovi yetọn lẹ do ali nugbo tọn ji. Yé yọnẹn dọ nuyiwadomẹji agọ̀ lẹ wẹ ovi yetọn lẹ nọ pehẹ to wehọmẹ podọ to lẹdo yetọn mẹ. Nuyiwadomẹji enẹlẹ tlẹ sọgan lìn biọ whégbè gbọn linlinnamẹnu lẹ gblamẹ. Mẹjitọ lẹ emi, mì wọn gbede blo dọ avùnhihona visunnu po viyọnnu mìtọn lẹ po jẹna vivẹnu he mì sọgan do lẹpo, nado wleawuna lẹdo hihọ́ tọn de fie yé na vùn to gbigbọ-liho te.

35, 36. Ale tẹlẹ wẹ avùnhihona jlọjẹ to osẹ́n-liho ko hẹnwa na Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ, podọ etẹwẹ yin gbemima towe?

³⁵ E họnwun dọ Jehovah ko dona vivẹnudido titobasinanu egbezangbe tọn etọn tọn to avùnhiho nado tindo jlọjẹ bo basi sinsẹ̀n po awubibọ po mẹ. Gbọn owhẹ̀ mọnkọtọn lẹ zize yì whẹdatẹn lẹ dali, omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ nọ saba dekunnu to aliho ayidego tọn mẹ to whẹdatẹn lẹ podọ na gbẹtọ lẹ. (Lom. 1:8) Humọ, owhẹ̀ susu he ji yé ko dù te lẹ ko vọ́ jlọjẹ tòvi he ma yin Kunnudetọ susu tọn lẹ hẹn lodo. Ṣigba, omẹ Jiwheyẹwhe tọn lẹ ma nọ hoavùn nado yiavùnlọna jlọjẹ tòvi lẹ tọn; mọ mí ma nọ yinuwa nado suwhẹna míde. Hú popolẹpo, Kunnudetọ Jehovah tọn lẹ ko yì owhẹ̀ nukọn nado yiavùnlọna jlọjẹ yetọn nado hẹn sinsẹ̀n-bibasi wiwe-ṣeke lodo bo hẹn ẹn gbayipe.—Hia Filipinu lẹ 1:7.

³⁶ Mì gbọ mí ni ma yí nukunpẹvi do pọ́n nuhe mí sọgan plọn sọn apajlẹ yise mẹhe hoavùn na mẹdekannujẹ nado basi sinsẹ̀n hlan Jehovah lẹ tọn mẹ gbede blo! Na mílọsu ga ni yin nugbonọ bo deji dọ Jehovah to godona azọ́n mítọn bo na zindonukọn nado to huhlọn na mí nado wà ojlo etọn.—Isa. 54:17.