Ku bokona mu madisá

Ku bokona mu madisá

KIBATULU 15

Ku Zokela o Ufolo ua ku Bheza

Ku Zokela o Ufolo ua ku Bheza

MILONGI IA KIBATULU

Kiebhi Kristu kiene mu kuatekesa o akaidi’ê ku zokela o ufolo ua ku bheza ni ua ku belesela o itumu ia Nzambi?

1, 2. (a) Ihi ilondekesa kuila eie ua tokala ku Utuminu ua Nzambi? (b) Mukonda diahi saí ithangana o Jimbangi ja Jihova a bhinga ku zokela o ufolo uâ ua ku bheza?

 O KUILA eie ua tokala ku Utuminu ua Nzambi? Mukonda eie u Mbangi ia Jihova, sé phata ua tokala! Maji ihi ilondekesa kuila eie ua tokala ku Utuminu ua Nzambi? Ko bilete iê kana, mba mukanda ua mukua u bhana nguvulu ku akua ixi. Maji o kima kilondekesa kuila eie ua tokala ku Utuminu, o ukexilu uê ua ku bheza Jihova Nzambi. O ubhezelu ua kidi, ki ulombolola ngó ku xikina ku kima, kana. Maji ulombolola o ima i u bhanga—ku belesela o itumu ia Utuminu ua Nzambi. O ubhezelu uetu u funhisa o ukexilu uoso ua muenhu uetu, kála o ukexilu uetu ua ku langa o muiji, ni kiebhi kia tokala ku tu.

2 Maji ku mundu ku tuala, o athu kene mu tu xila, mukonda tua tokala ku Utuminu ua Nzambi ni kuila tu belesela o itumu iê. Saí jinguvulu ene mu zukutisa o ubhezelu uetu kua Nzambi, a mukuá kene muene mu tuehela ku bheza Nzambi. Saí ithangana, o mundu ua Kristu u bhinga ku zokela o ufolo ua ku belesela o itumu ia Sobha ietu, Mexiia. O kuila tu diuana mukonda dia maka enhá? Kana. O mundu ua Jihova m’ukulu, ua bhingile ué ku zokela o ufolo uâ ua ku bheza Jihova.

3. Maka-hi a di bhana nau o mundu ua Nzambi m’ukulu mu izuua ia mvuale Estere?

3 Mu kifika, mu izuua ia mvuale Estere, o mundu ua Nzambi ua bhingile ku zokela o mienhu iâ. Mukonda diahi? Mukonda o diiala dia iibha, Hamane, uexile o muthu ua kaiadi ku utuminu ua Pélesa, ua suínisine o Sobha Asuuelu kuila o ji Judé joso akexile mu utuminu uê a tokalele ku a jibha, mukonda “o utuminu uâ uengi.” (Estere 3:8, 9, 13) O kuila Jihova ua xisa o mundu uê ubheka? Kana, muéne ua besoala ioso ia bhangele Estere ni Moledekai kioso ene kia diondela o sobha ia Pélesa phala ku langa o mundu ua Nzambi.—Estere 9:20-22.

4. Ihi i tua-nda di longa mu kibatulu kiki?

4 Abha mu izuua ietu? Kala ki tua mono mu kibatulu kia bhiti, saí ithangana o jinguvulu ja mundu jene mu zukutisa o ikalakalu ia Jimbangi ja Jihova. Mu kibatulu kiki, tua-nda di longa kiebhi o jinguvulu kiene mu sota ku fidisa o ubhezelu uetu. Tua-nda di longa maukexilu a tatu: (1) o ufolo uetu ua ku kala ni kilunga ni ukexilu uetu ua ku bheza, (2) o ufolo ua ku sola kiebhi kia tokala o ku tu saka mukonda dia ubhezelu uetu ni (3) ufolo ua jitata ua ku sasa o tuana tuâ kala kia mesena Jihova. Mu maukexilu atatu enhá, tua-nda mona kiebhi o athu a tokala ku Utuminu ua Mexiia kiene mu zoka phala ku bhaka o ufolo uâ, ua ku tokala ku Utuminu ua Nzambi ni kiebhi kiene mu a besoala.

Ku Zokela o Ufolo Uetu ua ku Bheza ni ua ku Bhanga o Ikalakalu Ietu

5. Mbote iahi i tu katula mu ku tuijiia kuala o jinguvulu ja mundu?

5 O kuila tua bhingi ku tuijiia ku jinguvulu ja mundu, phala ku bheza Jihova? Kana, maji ki tu kuatekesa ku bheza kiambote—mu kifika, o kuia mu iônge mu Ididi ia Ubhezelu, ku bhanga madivulu ni ku a tumikisa ku jiphange, ku boka o njimbu iambote ku akuetu sé ku tu fidisa. Saí jixi, o Jimbangi ja Jihova a ejiia kiambote ku jinguvulu, ala ni ufolo ua ku bheza kala kiala nau o jingeleja ja mukuá. Maji ihi i bhita kioso o jinguvulu kia tu fidisa ku bhanga o ikalakalu ia lungu ni ubhezelu uetu?

6. Maka-hi a di bhana nau o Jimbangi ja Jihova mu ixi ia Austrália ku muvu ua 1940?

6 Austrália. Ku dimatekenu dia muvu ua 1940, o unguvulu ua ixi ia Austrália uambe kuila, o ilongesu ietu “ilongesu ia iibha,” mukonda ki i kuatekesa o ita. Mukonda dia kiki, o unguvulu ua fidisa o ikalakalu ietu. Kienhiki, o Jimbangi ja Jihova mu ixi muenhomo, ka tenene dingi ku diongeka ni ku boka, o ikalakalu ku Betele a i fidisa, a tambula o Ididi ia Ubhezelu. Katé muene kana-ku muthu ua tokalele ku kala ni Bibidia mba madivulu a mukuá. Mu ku bhita mivu iavulu mu ku kalakala mu kasuekele, o Jimbangi ja Jihova mu ixi ia Austrália a tambula ufolo. Mu kizuua kia 14 kia mbeji ia Kanake ua muvu 1943, o Inzo ia Dikota ia ku Fundisa mu ixi ia Austrália, ia bhana o ufolo ku Jimbangi ja Jihova.

7, 8. Jimbulula ihi ia mu bhanga o jiphange jetu mu ixi ia Rússia mu ku zokela o ufolo uâ ua ku bheza.

7 Rússia. O Jimbangi ja Jihova a bhiti mivu iavulu sé ufolo ua ku bheza mu União Soviética, maji ku muvu ua 1991, a tambula o ufolo. Kioso o União Soviética kia jimi, o unguvulu ua Rússia ua tu bhana o ufolo ku muvu 1992. Maji ki ku bhiti kithangana kiavulu, kua moneka azukutixi engi—athu a di lungile ni Ngeleja ia Ortodoxa mu ixi ia Rússia—a tu zukutisa mukonda athu avulu akexile mu bheza Jihova. O azukutixi iá a tatela o Jimbangi ja Jihova mu veji jitanu, tundé ku muvu ua 1995 ndu ku muvu ua 1998. Maji o mufundixi ka sange kikuma ku Jimbangi ja Jihova. Ku muvu ua 1998 o azukutixi a tatela dingi o Jimbangi ja Jihova. Ku dimatekenu o Jimbangi ja Jihova a a lungisa, maji o azukutixi ka xikina, ambe kuila o afundixi ka fundisile kiambote o maka; kienhiki ku mbeji ia Kasambuadi ua muvu ua 2001, o Jimbangi ja Jihova a a belesa. Ku mbeji ia Katutu ua muvu uenhó, a mateka dingi o ku fundisa o maka enhó, o ku muvu ua 2004 a fidisa o dijina ni ikalakalu ia Jimbangi ja Jihova mu mbanza ia Moscovo.

8 Kua moneka izukutisu iavulu. (Tanga 2 Timote 3:12.) O Jimbangi ja Jihova a a zukutisa ia a a nhanene o ima iâ. O madivulu mâ a a tambula nau; o ididi iâ ia ubhezelu a i jiki. Xinganeka kiebhi kia divu o jiphange jetu mu ku di bhana ni ibhidi íii! Ku muvu ua 2001, o Jimbangi ja Jihova a lengela ku Inzo ia ku Fundisa, Corte Europeia dos Direitos Humanos (CEDH), anga a soneka dingi dokumendo dia mukua ku muvu ua 2004. Ku muvu ua 2010, o Corte Europeia dos Direitos Humanos ia batula o maka. O afundixi mu Inzo íii ia ku fundisa, a mono kuila o atuameni a jingeleja ene akexile mu funhisa o jinguvulu phala ku fidisa o ikalakalu ia Jimbangi ja Jihova mu ixi ia Rússia; a mono ué kuila o Jimbangi ka kexile ni kikuma phala ku a fidisa ku bhanga o ikalakalu iâ. O Afundixi a mono kuila, o athu a mesenene ngó ku katula o ufolo ku Jimbangi ja Jihova. O afundixi a batula o maka mu ku bhana ufolo ua ku bheza ku Jimbangi ja Jihova. Sumbala o a xiku dia ngoji kene mu kaiela kiambote ia zuela o afundixi mu Corte Europeia dos Direitos Humanos, maji o mundu ua Nzambi mu ixi ienióio, ene mu suína kiavulu mukonda dia ikoué íii.

Titos Manoussakis (Tanga o kaxi 9)

9-11. Kiebhi o mundu ua Jihova kia zokela o ufolo ua ku diongeka mudiâ, ni kiebhi kia di tundu?

9 Grécia. Ku muvu ua 1983, Titos Manoussakis, ua lukala dixilu mu diembu dia Heraklion, mu mbanza ia Creta, phala o kibuka kiofele kia Jimbangi ja Jihova ku diongeka-mu. (Jih. 10:24, 25) Maji mu ku bhita kithangana, o padele mukua ngeleja ia Ortodóxa, ua xitala phang’etu ku a xiku dia ngoji, kuila o Jimbangi ja Jihova ka tokalele ku diongeka mu dixilu dienhódio phala ku bheza Nzambi iâ. Mukonda diahi? Mukonda o ilongesu ia Jimbangi ja Jihova, ki i difuile ni ilongesu ia Ngeleja Ortodóxa! O a xiku dia ngoji a mateka uá ku tatela phang’etu Titos Manoussakis ni Mbangi jitatu ja mukua kuila, athu a iibha. A a bhingi dijimu ni ku bhita mbeji jiiadi mu kaleia. Mukonda dia ku tokala ku Utuminu ua Nzambi, o Jimbangi ja Jihova a mono kuila, o ia bhangele o afundixi, ia lomboluele kuila o afundixi ka kexile mu xila o ufolo uâ ua ku bheza; kienhiki-phe a lengela ku jinzo ja mukua ja ku fundisa; mu ku suka-ku a lengela ku Corte Europeia dos Direitos Humanos.

10 Maji ku muvu ua 1996, O Corte Europeia dos Direitos Humanos ia zuela kima, o kima kiki ki kiene kia kexile mu kinga o jinguma ja ubhezelu ua kidi. O afundixi ambe kuila, “o Jimbangi ja Jihova, ‘a ejiia kuala o unguvulu’ kala kilondekesa o kitumu kia Grécia,” ni kuila o ia zuelele o afundixi mu jinzo ja mukua ja ku fundisa, ia katuile o ufolo “ua athu’ ua ku bheza.” O afundixi a mono kuila ko unguvulu ua Grécia ua tokalele ku “zuela se o ilongesu ia jingeleja mba ima ia mukuá ia tokalele muene mba kana.” Kienhiki, o itatelu ioso ia tele ku Jimbangi ja Jihova, a i katula, ia a a bhana ué o ufolo ua ku bheza!

11 O kuila o kikoué kiki kia batula o maka oso mu ixi ia Grécia? Kana ngó. Ku muvu ua 2012, mu mbanza ia Kassandreia mu ixi ia Grécia, a batula ué maka kala o maka enhó, a a zokela mu 12 dia mivu. O ua bheka o maka enhá, o papa ia Ngeleja Ortódoxa. O inzo ia dikota ia ku fundisa mu ixi ia Grécia ua batula o maka mu ku lungisa o mundu ua Nzambi. O afundixi a kaiela o kitumu kia ixi ia Grécia kilondekesa kuila o athu ala ni ufolo ua ku bheza; ka xikinine ué kuila o Jimbangi ja Jihova ka ejiia. O afundixi ambe: “Athu oso ejiia o ilongesu ia ‘Jimbangi ja Jihova,’ kiki kilondekesa kuila o ubhezelu uâ, a uijiia kiambote ku jinguvulu.” O jiphange a tokala ku kilunga kiofele kia kexile mu mbanza ia Kassandreia a sanguluka mukonda lelu a tena ku bheza Nzambi mu Ididi ia Ubhezelu.

12, 13. Kiebhi o jinguma jetu mu ixi ia França kia “soneka jingonge ja ku talesa athu hadi” maji ihi ia bhiti?

12 França. Saí jinguma ja Nzambi ene mu “[soneka] jingonge ja ku talesa athu hadi.” (Tanga Izaia 10:1.) Mu kifika, ku muvu ua 1990, o a xiku dia ngoji, akua ku bhinga madijimu a mateka ku kondala o kitadi kia Associação das Testemunhas de Jeová (ATJ). O dimixi ua jimbulula se mukonda diahi akexile mu kondala o kitadi kia Jimbangi ja Jihova, muéne uixi: “Akexile mu kondala o kitadi phala ku mona kiebhi ene kia kexile mu ki langa. . . , se ene kexile mu langa kiambote o kitadi, eji batula o ikalakalu iâ ni ku jika o Filiiale.” Ene ka sange kima kia iibha mu ukexilu uetu ua ku langa o kitadi, maji né kiki ene a bhingi dijimu dia dikota ku ATJ. Se o Jimbangi ja Jihova ka tenene ku futa o dijimu, eji jika o filiiale ni ku sumbisa o ididi iâ ioso phala ku futa o dijimu. Kiki kiexile kibhidi kia dikota, maji o mundu ua Nzambi ka bhuidile kana. O Jimbangi ja Jihova a di zokela, ia a soto kikuatekesu ku Corte Europeia dos Direitos Humanos ku muvu ua 2005.

13 Mu kizuua kia 30 kia mbeji ia Kanake ku muvu ua 2011, o afundixi a zuela kiebhi kia fundisile o maka. Ambe kuila o Jinguvulu a tokala ngó ku fundisa o ilongesu ia jingeleja se o ilongesu íii ia iibha, mukonda o athu ala ni ufolo ua ku bheza. O afundixi ambe dingi: “O dijimu . . . dieji bhangesa o Jimbangi ja Jihova ku kamba kitadi kia ku bhanga o ikalakalu iâ mu maukexilu oso.” Afundixi oso mu Inzo ia ku fundisa a zokela o Jimbangi ja Jihova! O mundu ua Jihova, ua sanguluka kiavulu kioso o unguvulu ua França kia vutula o kitadi kioso kia tambuile ku Jimbangi ja Jihova. O Inzo ia ku fundisa ia tumina ué o unguvulu ua França ku jima o kitumu kia ku tambula o filiiale ietu.

U tena ku samba izuua ioso mu ku bhingila o jiphange jê a mua talesa hadi mukonda dia ku bheza Nzambi

14. Ihi i u tena o ku bhanga phala ku zokela o ufolo uetu ua ku bheza?

14 Kála Estere ni Moledekai m’ukulu, o Jimbangi ja Jihova lelu a zokela o ufolo uâ ua ku bheza Jihova, mu ukexilu u mesena muéne. (Estere 4:13-16) O kuila eie u tena ué ku zokela o ufolo uetu? Sé phata, u tena. U tena ku samba izuua ioso mu ku bhinga kua Jihova phala ku kuatekesa o jiphange jetu a mu tala hadi mukonda dia ku a tatela makutu. O misambu íii i tena ku kuatekesa o jiphange jetu ku kolokota ku izukutisu. (Tanga Tiiaku 5:16.) O kuila Jihova uivua o misambu íii? O ikoué i tuene mu tambula mu jinzo ja ku fundisa ilondekesa kuila muéne uene mu kuívua!—Jih 13:18, 19.

Ufolo ua ku Sola Kiebhi Kia Tokala ku tu Saka Mukonda Dia Ubhezelu Uetu

15. Itendelesu iebhi iene mu xinganeka o mundu ua Nzambi ia lungu ni ku ta manhinga ku mukutu?

15 Kala ki tua mono mu Kibatulu kia 11, o athu a tokala ku Utuminu ua Nzambi, ene mu tambula itendelesu ia tokala ia tundu mu Mikanda Ikola, phala ka te manhinga ku mukutu kala kiene mu bhanga athu avulu lelu. (Dim. 9:5, 6; Iji. 17:11; tanga Ikalakalu 15:28, 29.) Sumbala ki tu xikina ku tu ta manhinga ku mukutu, maji tu sota o ukexilu uambote ua ku tu saka, ki kale etu mba o jindandu jetu, maji sé ku bhukumukina o itumu ia Nzambi. O jinzo ja makota ja ku fundisa mu jixi javulu, jene mu zuela kuila o athu ala ni ufolo ua ku xikina mba ku dituna milongo mukonda dia kilunji mba ubhezelu uâ. Maji saí jixi, o mundu ua Nzambi ene mu di bhana ni ibhidi iavulu ia lungu ni maka enhá. Tala o ifika íii.

16, 17. Mukonda diahi o Phang’etu mukua Japão ua luualele kiavulu, ni kiebhi Jihova kia tambuijila o misambu iê?

16 Japão. Misae Takeda, muhatu ua kexile ni 63 a mivu mu ixi ia Japão, ua bhingile ku mu bhanga pelasá. Mukonda muéne ua tokala ku Utuminu ua Nzambi, muéne ua tangela dotolo iê kuila, ka mesenene ku mu ta manhinga ku mukutu. Maji mu ku bhita jimbeji, muéne ua luuala kiavulu mu kuijiia kuila a mu tele manhinga ku mukutu kioso kia kexile ku mu bhanga pelasá. Mu ku divua kuila a mu nganala kuala o jidotolo, o Phang’etu Takeda, uambata o maka enhá ku inzo ia ku fundisa ku mbeji ia Kavua ua muvu ua 1993. O muhatu iú ua lenduka, uexile ni kixikanu kia kolo. Muéne ua bhana umbangi ua dikota bhu pholo ia afundixi ola imoxi ndenge, né muene ni ku kata. Muéne ua vutuka mu inzo ia ku fundisa kioso kia kambele mbeji imoxi phala muéne kufuá. Tu sanguluka kiavulu, mu ku mona o ku suína kua phang’etu iú ni kixikanu kiê. O Phang’etu Takeda, uambe kuila muéne ua kexile mu bhinga kua Jihova phala ku mu besoala. Muéne ua kexile ni kidielelu kuila Jihova ueji tambuijila o misambu iê. O kuila ua i tambuijila muene?

17 Mu ku bhita mivu itatu kioso Phang’etu Takeda kiafu, o Inzo ia Dikota ia ku Fundisa mu ixi ia Japão ia lungisa phang’etu—mu kuzuela kuila o dotolo ua tele kituxi mu ku ta manhinga ku mukutu ua phang’etu. Mu kizuua kia 29 kia mbeji ia Kauana ua muvu 2000, o afundixi ambe kuila, o ji dotolo “a tokala ku xila o ufolo ua muthu,” “o ufolo ua ku sola.” Mukonda dia ku suína kua Phang’etu Takeda mu ku zokela o ufolo uê ua ku sola o ukexilu ua tokala ua ku mu saka, mu ku kaiela o kilunji kiê kala ki longa o Bibidia, o Jimbangi ja Jihova mu ixi ia Japão lelu a tena kiá kua saka sé ku kala ni uôma ua kua jijidika ku tambula manhinga ku mukutu.

Pablo Albarracini (Tanga o kaxi 18 ndu 20)

18-20. (a) Kiebhi o inzo ia ku fundisa mu ixi ia Argentina kia kuatekesa o ufolo ua athu ua ku dituna ku a ta manhinga ku mukutu kala kilondekesa o kamukanda ka itendelesu? (b) Ia lungu ni manhinga, kiebhi ki tu tena kulondekesa kuila tua mu belesela o ungana ua Kristu?

18 Argentina. Kiebhi o athu a tokala ku Utuminu ua Nzambi kia tena ku di sokejeka phala ku di bhana ni maka alungu ni sauidi iâ se ene a kumbama? Tua tokala ku kala ni kamukanda ketu ka-nda zuela mu kididi kietu. Kiene kia bhangele Pablo Albarracini. Ku mbeji ia Kasambuadi ua muvu 2012, a mu tambula o ima iê kuala o mii ia a mu lozo. Muéne ka tenene ku zuela kioso kia mu ambatele mu kididi kia ku saka, mukonda dia kiki-phe, ka tenene ku jimbulula o ibanzelu iê ia lungu ni manhinga. Maji muéne ua kexile ni kamukanda mua kexile o ibanzelu iê, o kamukanda kaka, ua ka sonekene mivu iuana ku dima. Né muene o muenhu uê ua kexile mu iluezu, ni kuila saí ji dotolo a monene kuila kua bhingile ku mu ta manhinga phala muéne ku bhuluka, maji o kibuka kia ji dotolo a xila o ibanzelu iê, kienhiki ka mu te manhinga. Maji o tata ia Pablo, kexile Mbangi ia Jihova, uai ku inzo ia ku fundisa phala ku lungulula o ibanzelu ia mon’ê.

19 O muzokedi ua kuatekesa o muhatu ua Pablo, ni lusolo luoso ua soto kikuatekesu. Mu ku bhita ji ola, o afundixi mu inzo ia ku fundisa a lungulula ia zuelele o jinzo ja mukua ja kufundisa, a zuela ué kuila, o ji dotolo a tokalele ku xila o ibanzelu ia Pablo. O tata ia Pablo ua lengela ku Inzo ia Dikota ia ku Fundisa mu ixi ia Argentina. Maji o Inzo ia Dikota ia ku Fundisa, “ka sange kima kia a bhangesa ku kala ni phata ia kuila [o ibanzelu ia Pablo ia ku dituna ku tambula manhinga] ua i soneka ni kilunji ni ufolo.” O afundixi ambe: “Se muthu muadiakimi kiá, u tena ku bhana itendelesu ande dia ku kata ia lungu ni sauidi iê, ni kuila saí maukexilu a ku saka, muéne u tena ku u xikina mba ku dituna-u. . . O itendelesu íii a tokala ku i kaiela kuala o ji dotolo.”

O kuila ua soneka kiá o kamukanda kê ka manhinga?

20 O Phange Albarracini ua di sanze. Muéne ni muhatu’ê a sakidila kiavulu mu ku kala ni kamukanda kenhoko. Mu ku soneka o ibanzelu iê mu kumukanda kenhoko, muéne ua londekesa kuila ua kexile mu belesela o Ungana ua Kristu, o Sobha ua Utuminu ua Nzambi. O kuila eie ni muiji uê mua soneka kiá o ibanzelu ienu mu kamukanda?

April Cadoreth (Tanga o kaxi ka 21 ndu 24)

21-24. (a) Kiebhi o Inzo ia Dikota mu ixi ia Canada kia batula o maka alungu ni ana-ndenge ni ku tambula manhinga ku mukutu? (b) Kiebhi kiki ki suínisa o minzangala Jimbangi ja Jihova?

21 Canada. O afundixi mu jinzo ja ku fundisa ejiia kuila o jitata ala ni ufolo ua ku sola o ukexilu ua tokala ua ku saka an’â kioso kia kata. Saí ithangana, o jinzo ja ku fundisa amba kuila katé muene ni mona-ndenge uala ni kilunji, a tokala ku mu xila o ibanzelu iê ia lungu ni sauidi iê. Kiene kia bhiti ni kilumba April Cadoreth. Mu kitala kia 14, April a mu ambata mu kididi kia ku saka mukonda moxi dia mukutu uê mua kexile mu tunda manhinga avulu. Mbeji ku dima, muéne ua sonekenene o ibanzelu iê ia lungu ni manhinga mu kamukanda mua kexile o itendelesu ia kuila, ka tokalele ku mu ta manhinga ku mukutu, né muene se o muenhu uê ua kexile mu iluezu. O dotolo ka belesela o ibanzelu ia April, iu ua bhingi ku afundixi mu inzo ia ku fundisa phala n’a muehela ku ta manhinga kua April. Kienhiki, April a mu te muene manhinga ku mukutu. April ua sokesa o kima kiki kia mu bhangele ni ku mu ngombela.

22 April ni jitata jê, a soto kikuatekesu ku inzo ia ku fundisa. Mu ku bhita mivu iiadi, o maka a bhixila ku Inzo ia Dikota ia ku Fundisa mu ixi ia Canada. Sumbala April ua bele—maji o afundixi mu inzo ia ku fundisa a lungisa April ni ana-ndenge a mukua akexile ni kilunji kia ku sola kiebhi kia tokalele ku a saka. O afundixi ambe: “Mu maka alungu ni kiebhi o muthu kia tokala ku mu saka, o minzangala ala ni 16 dia mivu [mu ixi ia Canada, o muthu uala ni 16 dia mivu, mona-ndenge hanji] a tokala kua ehela kuzuela, phala n’a a mone se o ia mu zuela ia lungu ni sauidi iâ ilondekesa muene kuila ala ni kilunji ni kuijiia kua soko.”

23 Iá maka ambote mu kuila o afundixi mu Inzo ia Dikota ia ku Fundisa a bhana ufolo ua ku sola ku ana-ndenge ala ni kilunji. Ande dia kuzuela kiki, o afundixi mu inzo ia ku fundisa mu ixi ia Canada ene akexile mu sola o ukexilu ua tokalele ku kaiela o ji dotolo mu ku saka o mona ua tenesa 16 dia mivu mba kiluua ua i tenesa. Maji kioso kia batula o maka, o afundixi ka tenene dingi kuzuela kiebhi o ji dotolo kia tokalele ku saka muthu uala ni 16 dia mivu, sé hanji kua evua n’a mone se ala ni kilunji kia soko kia ku sola.

“Ngi sanguluka kiavulu mu kuijiia kuila, nga bhange kima phala ku ximanesa o dijina dia Nzambi, ni kulondekesa kuila Satanaji mukua makutu”

24 O kuila o mivu itatu ia kuatekesa April ku batula o maka enhá? April uambe: “Xe, ia kuatekesa!” Lelu April ua mu kalakala kiá kala muboki ua thembu ioso, uala kiá ni sauidi iambote, muéne uambe dingi: “Ngi sanguluka kiavulu mu kuijiia kuila, nga bhange kima phala ku ximanesa o dijina dia Nzambi, ni kulondekesa kuila Satanaji mukua makutu.” O ia bhiti ni April ilondekesa kuila o minzangala lelu a tena ku suína ni kulondekesa kuila athu a tokala ku Utuminu ua Nzambi.—Mat. 21:16.

Ufolo ua ku Sasa o Ana Kala Kia Mesena Jihova

25, 26. Maka-hi a tena ku moneka se o jitata a di xisa?

25 Jihova ua bhana ku jitata o kikalakalu kia ku longa o tuana kala kia mesena muéne. (Mate. 6:6-8; Efe. 6:4) Kiki kikalakalu kia dikota, maji kiki ki beta ku bhonza se o jitata kala dingi kumoxi. O ibanzelu ia jitata ia lungu ni kiebhi kia tokala ku sasa o mona ki i difu. Mu kifika, tata mba mama Mbangi ia Jihova, u mesena kuila o mona a tokala ku mu longa o ijila ia Jikidista, maji o mukuá ki Mbangi ia Jihova u tena ku dituna. O tata mba mama Mbangi ia Jihova ua tokala kuijiia kuila, né muene ene kala dingi kumoxi kala makaza, maji ene jitata hanji ja mona.

26 O tata mba mama ki Mbangi ia Jihova u tena ku bhinga ku afundixi mu inzo ia ku fundisa phala ku kala ni mon’ê mba an’â, mu ku bhanga kiki muéne kiá uejiia se ua-nda longa o mak’â Nzambi ku tuana mba kana. Saí athu amba kuila, ki kima kiambote ku longa o mona o ilongesu ia Jimbangi ja Jihova tundé mu undenge. Ene amba kiki mukonda, se o ana a a longa o ilongesu ia Jihova, ka-nda ku a bhangela fesa kioso kia-nda tenesa mivu, ka tena kuia mu ji fesa ja mukuá, ka-nda tambula manhinga a “bhulula o muenhu.” Maji afundixi avulu mu jinzo ja ku fundisa a banza ku ima ia-nda kuatekesa kiavulu o mona mu veji dia ku fundisa se o ngeleja ia tata mba ia mama ia iibha mba kana. Tu tale o misoso íii.

27, 28. Kiebhi o Inzo ia Dikota ia ku Fundisa mu mbanza ia Ohio kia batula o maka a kuila kima kia iibha ku longa o ilongesu ia Jimbangi ja Jihova ku tuana?

27 Estados Unidos. Ku muvu ua 1992, o afundixi mu Inzo ia Dikota ia ku Fundisa mu mbanza ia Ohio, a batula maka alungu ni tata ki Mbangi ia Jihova uambe kuila kima kia iibha mon’ê ku kala Mbangi ia Jihova. O afundixi a xikina ia a bhana o mona ku tata. O mama, Jennifer Pater, a mu ehela ku kuata mu menekena o mona, maji a mu tendelesa kuila ka tokalele ku “longa o mona o ilongesu ia Jimbangi ja Jihova.” O kitumu kiki kia londekesele kuila o Phang’etu Pater ka tokalele né muene ku zuela ni mon’ê Bobby, ia lungu ni Bibidia mba ku mu longa ukexilu uambote! U tena ku xinganeka kiebhi kia kexile mu divua phang’etu? Jennifer ua divuile kia iibha, maji muéne uambe kuila ua dielele kua Jihova kuila, mu kithangana kia tokala ueji bhanga kima. Muéne uambe: “Jihova nuka ua ng’ehele ubheka.” O muzokedi uê, Mbangi ia Jihova, uambatele o maka mu Inzo ia Dikota ia ku Fundisa mu mbanza ia Ohio.

28 O afundixi mu inzo ia ku fundisa, a tangela o afundixi mu inzo ia mukua ia ku fundisa kuila “o jitata ala ni ufolo ua ku longa o tuana tuâ, kala o ufolo ua kuzuela nâ maka alungu ni ku kala ni ukexilu uambote ni ijila ia Bibidia.” O afundixi ambe kuila, o tata mba mama, keji kala ngó ni ufolo iú se o ijila ia mesena ku longa o Jimbangi ja Jihova ku tuana, ijila ia iibha, i bhekela ibhidi ku tuana. O afundixi ka sange kima kia londekesa kuila o ilongesu ia Jimbangi ja Jihova i bhanga kia iibha ku kilunji mba ku mukutu ua mona.

Afundixi avulu mu jinzo ja ku fundisa ene mu bhana ku jitata Jikidistá o ufolo ua ku kala ni an’â

29-31. Mukonda diahi phang’etu mu ixi ia Dinamarca a mu tambula mon’ê ni kiebhi o Inzo ia Dikota ia ku Fundisa kia batula o maka enhá?

29 Dinamarca. Anita Hansen ua di bhana ué ni maka kala a di bhanene nau Phang’etu Jeniffer, muadi uê ua bhingi ué ku inzo ia ku fundisa ku kala ni mon’ê Amanda, ua kexile ni sambuadi dia mivu. Sumbala o inzo ia ku fundisa mu diembu dienhodio, ia bhanene o mona kua Phang’etu Hansen ku muvu ua 2000; o tata ia Amanda ua lengela ku inzo ia dikota ia ku fundisa, a mu bhana o mona. O inzo ia dikota ia ku fundisa iambe kuila, mukonda o jitata kala ni ibanzelu imoxi ia lungu ni ku sasa o mona, o afundixi ambe kuila o tata muéne ua tokalele ku kala ni mona. Kienhiki-phe, o Phang’etu Hansen a mu tambula ngó mon’ê Amanda, mukonda muéne uexile Mbangi ia Jihova!

30 Kienhiki, o Phang’etu Hansen ua divuile kia iibha, katé muene kejidile ihi ia tokalele ku bhinga mu musambu. Muéne uambe: “Maji o izuelu i tu sanga mu divulu dia Loma 8:26 ni27 ia ngi bhana nguzu iavulu. Eme ngejidile kuila Jihova uejidile ihi i nga mesenene kuzuela. Muéne ua kexile mu ngi langa, nuka ua ngi’ehelele ubheka.”—Tanga Jisálamu 32:8; Izaia 41:10.

31 O Phang’etu Hansen ua soto kikuatekesu ku Inzo ia Dikota ia ku Fundisa mu ixi ia Dinamarca. O afundixi kuenhoko ambe: “O mona ua tokala ku kala ni ió ua-nda mu langa kiambote.” O afundixi a zuela ué kuila o mona ua tokala ku kala ni tata mba mama uejiia ku di bhana kiambote ni maka, kana mukonda dia “ilongesu” ia Jimbangi ja Jihova. Kienhiki, o Phang’etu Hansen ua sangulukile kiavulu, kioso o afundixi mu inzo ia ku fundisa kia mono kuila muéne ua tokalele ku kala ni mon’ê, Amanda.

32. Kiebhi o Corte Europeia dos Direitos Humanos kia lange o jitata Jimbangi ja Jihova akexile mu a thombola?

32 Jixi javulu ku Europa. Saí ithangana, o maka alungu ni nanhi ua tokala ku kala ni mona, aia dikanga. O Corte Europeia dos Direitos Humanos, (CEDH) iene mu batula kiambote o maka enhá. Mu ithangana iiadi, o Corte Europeia dos Direitos Humanos, ua mono kuila o jinzo ja ku fundisa a lungisa tata mba mama kexile Mbangi ia Jihova. O Corte Europeia dos Direitos Humanos, ia mono kuila o ukexilu iú ua kexile mu londekesa kathombo, mukonda dia kiki, ambe kuila, “ka tokalele ku tambula o mona ku muthu mukonda dia ngeleja.” Saí mama, Mbangi ia Jihova ua katula mbote ku íii ia zuela o Corte Europeia dos Direitos Humanos, muéne ua sangulukile kiavulu, iu uambe: “Nga divuile kia iibha kioso kia ngi tatela kuila, nga mesenene ku bhanga kia iibha kua mon’ami, mukonda ima ioso i nga mesenene iexile ngó phala o mbote ia mon’ami—o ku mu longa o ijila ia Jikidistá.”

33. Kiebhi o jitata lelu kia tena ku kaiela o kitumu ki tu sanga mu divulu dia Filipe 4:5?

33 Sé phata o jitata Jimbangi ja Jihova a di bhana ni ibhidi ia lungu ni ufolo uâ, ua ku kala ni mon’â ni kua longa o mak’â Nzambi, alondekesa ku tetuluka. (Tanga Filipe 4:5.) Kuma a uabhela ku longa o tuana tuâ o jinjila ja Nzambi, ejiia ué kuila o tata mba mama ki Mbangi ia Jihova, se u mesena, u tena ué ku kuatekesa mu ku longa o mona. Kikalakalu kiahi kia dikota kiala na-kiu o tata mba mama Mbangi ia Jihova, mu ku longa o mona?

34. Phangu iahi i tena ku katula o jitata Jikidistá ku misoso ia ji Judé mu izuua ia Nehemiia?

34 O ima ia bhiti mu izuua ia Nehemiia i tena ku tu longa ima iavulu. O ji Judé akexile mu kalakala kiavulu phala ku tungulula o ilumbu ia Jeluzaleme. Ene a kijidile kuila kiki kieji ku a langa ku jinguma jâ. Mukonda dia kiki, Nehemiia ua a tendelesa: “Mu bhângela phange jenu, ni an’enu, ni akaj’enu ni jinzo jenu.” (Neh. 4:14) O ji Judé jojo, a tokalele muene o ku bhânga. Kiene kimoxi ué lelu, o jitata Jimbangi ja Jihova, a bhanga ioso phala ku longa kiambote o tuana tuâ o njila ia kidi. Ene ejiia kuila o tuana tuâ mu xikola mba mu diembu, a a suínisa ku bhanga ima ia iibha. O ima íii ia iibha i tena ku bokona katé muene ku bhata bhu kaxi ka mitelembe. Enu mu jitata, ki mu jimbe kuila o nguzu i muene mu bhanga mu ku bhângela an’enu phala ku kala mu kididi kia kondama kia-nda kua kuatekesa ku kula kiambote mu nzumbi.

Kala ni Kidielelu Kuila Jihova Ua-nda Kuatekesa o Ubhezelu ua Kidi

35, 36. Mabesá-hi ene mu tambula o Jimbangi ja Jihova mukonda dia ku zokela o ufolo uâ ua ku bheza ni ihi i ua mesena o ku bhanga?

35 Jihova uene mu besoala o nguzu iene mu bhanga o kilunga kiê mu ku zokela o ufolo ua ku mu bheza kiambote. Mu ku zokela o ufolo uâ, o mundu ua Nzambi uene mu bhana umbangi uambote mu jinzo ja ku fundisa ni ku athu oso. (Loma 1:8) O ikoué iâ, iene mu bhangesa kuila o ufolo ua athu katé ua ió ki Jimbangi ja Jihova, a u xila. Maji o mundu ua Nzambi ki u mesena ku lungulula o ima mu ngongo; ki tu mesena ué ku sota kijingu phala etu. Maji o Jimbangi ja Jihova ene mu zokela o ufolo uâ mu jinzo ja ku fundisa, phala ku sulukisa ni ubhezelu ua kidi.—Tanga Filipe 1:7.

36 Tu bhanie-nu valolo ku phangu ia kixikanu kia ió ene mu zokela o ufolo uâ ua ku bheza kiambote Jihova! Tu kolokote ué mu ufiiele uetu mu ku dielela kuila, Jihova ua-nda tu kuatekesa ku bhanga o kikalakalu kietu ni ku tu bhana nguzu ia ku bhanga o vondadi iê.—Iza. 54:17.