Yai panembwa’mba bijipo

Yai paji ndonda ya mitwe

KITANGO 15

Kulwilako Lūsa lwa Kukeba Kupopwela Lesa

Kulwilako Lūsa lwa Kukeba Kupopwela Lesa

BIJI MU KINO KITANGO

Kilishitu byo alwilako baana banji ba bwanga pa kuba’mba bebaswishe ku kafulumende kupopwela ne lūsa lwa kukokela mizhilo ya Lesa

1, 2. (a) Ñanyi kintu kimwesha amba mwi bangikazhi ba mu Bufumu bwa Lesa? (b) Mambo ka Bakamonyi ba kwa Yehoba o balwijileko lūsa lwa bupopweshi?

NANCHI mwi bangikazhi ba Bufumu bwa Lesa nyi? Byo muji Bakamonyi ba kwa Yehoba, mwi bangikazhi. Ñanyi kintu kimwesha amba mwi bangikazhi? Kechi kitupa kya kutwelela mu kyalo kingi nangwa kikwabo kyafuma ku kafulumende ne. Bino kimwesha kuba’mba mwi bangikazhi ke jishinda jo mupopwelamo Yehoba Lesa. Mu bupopweshi bwa kine mwavwangwa bintu byavula, ko kuba’mba kukokela mizhilo ya Bufumu bwa Lesa, kukomesha baana betu ne mashinda o twingijisha pa kubukwa.

2 Nangwa byonkabyo, ntanda yo twikalamo kechi yanemeka bungikazhi bwetu nangwa bikebewa ne. Makafulumende amo aeseka kwitukanya kupopwela Lesa. Pa bimye bimo, bangikazhi ba Kilishitu balwilako lūsa lwa kulondela mizhilo ya Mfumu wa Bumesiasa. Nanchi kino kitulengela kukumya nyi? Ine. Bantu ba Yehoba bajingako kala balwilangako lūsa lwa kukeba kupopwela Yehoba.

3. Nga bantu ba Lesa balwijileko ka mu moba ajingako mwaji wa mfumu aye Eshita?

3 Mu moba ajingako mwaji wa Mfumu aye Eshita, walwijileko bantu ba Lesa pa kuba’mba batwajijile na kupopwela Lesa. Mambo ka? Kilolo aye Hamane wabujile Mfumu wa bena Pelisha Ahaselusa amba Bayudea bonse baikelenga mu bufumu bwanji bebepaye mambo “baji na mizhilo yapusana na mizhilo ya mitundu ya bantu bonse.” (Eshita 3:8, 9, 13) Nanchi Yehoba kechi wakwashishe bantu banji nenyi? Wibakwashishe kupichila mwi Eshita ne Modekai bachinchikile kuya ku mfumu mwina Pelisha pa kuba’mba bazhikijile bantu ba Lesa.—Eshita 9:20-22.

4. Ñanyi bintu byo tusakwisambapo mu kino kitango?

4 Nga mu ano moba kiji byepi? Byonka byo twafunjile mu kitango kyafumako, makafulumende kimye kimo bamanyika Bakamonyi ba kwa Yehoba. Mu kino kitango, tusakwisamba pa mashinda amo makafulumende mo bakainya bupopweshi bwetu. Tusakwisamba pa bintu bisatu: (1) Lūsa lwa kuswisha jibumba jetu kutwajijila ne kupopwela monka mo tusakila, (2) Lūsa lwa Kusala mashinda a kubukilwamo mwayila mafunde a mu Baibolo, ne (3) Lūsa lwa kukomesha baana monka mwayila mizhilo ya Yehoba. Mu bino byonse tusakumona bangikazhi bakishinka ku Bufumu bwa Bumesiasa byo baeseka kuzhikijila bungikazhi bwabo ne byo bebapesha pa kuba bino.

Kulwilako Kwibaswisha ku Kafulumende ne Kwikala na Luusa lwa Kuba Bintu

5. Kwituswisha ku kafulumende kupopwela kulengela bena Kilishitu kumwenamo byepi?

5 Nanchi tukeba kwituswisha ku kafulumende pa kuba’mba tupopwelenga Yehoba nyi? Ine. Bino kafulumende inge waswisha kilengela kukasuluka pa kupopwela nabiji pa kusambakana mu Mazubo a Bufumu etu, Mazubo a Kubuñenamo, kunemba ne kusampanya mabuku alumbulula Baibolo ne kusapwila mambo awama ku bakwetu kwakubula kwitukanya. Mu byalo yavula, Bakamonyi ba kwa Yehoba bebayuka ku kafulumende kabiji baji na lūsa lwa kupopwela byonka byuba bupopweshi bukwabo bo bayuka ku kafulumende. Pano kikala byepi umvwe kya kuba makafulumende akana kwituswisha nangwa kwitupa lūsa lwa kupopwela?

6. Ñanyi lukatazho lwapichilemo Bakamonyi ba kwa Yehoba mu Australia mu ma 1940?

6 Australia. Mu myaka ya kutendekelapo ya mu ma 1940, ndamakyalo wa ku Australia waambile pa byo twaitabilamo amba muji “misalululo” pa kubula kutundaika nkondo. Na mambo a bino, bakainye mwingilo wetu. Bakamonyi kechi bebaswishishe kupwila nangwa kusapwila ne. Musampi bamushinkile kabiji baangachile Mazubo a Bufumu. Betukainye ne kwikala na mabuku alumbulula Baibolo. Panyuma ya kwingila mu bumfyamfya pa myaka yavula, Bakamonyi ba kwa Yehoba mu Australia bebaswishishe kutendeka mwingilo wabo. Pa 14 June, 1943, Kochi Mukatampe wa mu Australia wibaswishishe kwingila mwingilo.

7, 8. Lumbululai balongo betu byo balwijileko lūsa lwa kupopwela mu Russia pa myaka yapitapo.

7 Russia. Bakamonyi ba kwa Yehoba bebalekeshe mwingilo pa myaka yavula ku kafulumende wa Communist, bino mu 1991 baswishishe mu kyalo. Panyuma ya kwabanya kyalo kyajinga Soviet Union, kafulumende mu 1992 kupichila mu kyalo kya Russia wituswishishe kupopwela. Kechi papichile ne kimye kyabaya ne, na mambo a kuba’mba twavujile bukiji kino kyalengejile bantu kwitushikwa kikatakata aba bayanga mu Chechi wa ku Russia wa Orthodox. Bano bantu babepejile Bakamonyi ba kwa Yehoba mambo atanu a bumbanzhi kufuma mu 1995 kufika mu 1998. Mu ano mambo onse, kechi betuzhachishepo ne. Mu 1998, bano bantu betushikwa bejizhañenye ku kafulumende. Patanshi Bakamonyi babingile mambo kabiji bano bantu balobejile jibiji Bakamonyi ne kwibazhachisha na mambo mu May 2001. Ano mambo batendekele kwiatotolola jibiji mu mwaka umotu mu October, kufikatu ne byo bachibile mambo mu 2004 kulekesha kipamo kyaingijishanga Bakamonyi kyaswishishe mizhilo ya mu Moscow ne kwibakanya kwingila mwingilo.

8 Panyuma ya bino, lumanamo lwatendekele. (Tangai 2 Timoti 3:12.) Bakamonyi bebakatazhanga bingi. Baangatanga mabuku a bupopweshi bwetu, kukanya kusonkela nangwa kushimika mazubo mwa kupwijila. Akilangulukai pa balongo ne banyenga yetu byo baumvwinenga byo bapichilenga mu ano makatazho. Bakamonyi balobele ku European Court of Human Rights, (Kochi Mukatampe wa mu Europe Utala pa Lūsa lwa Bantu) mu 2001 ne kwamba bishinka bikwabo ku Kochi mu 2004. Mu 2010, kochi wa ECHR wachibile ano mambo. Uno Kochi wachibile ano mambo kuba’mba balekeeshe mwingilo wa Bakamonyi mu Russia na mambo a kushikwa bupopweshi kabiji kechi pajinga mambo o balengele pa kuba’mba makochi acheche akanye mwingilo wabo ne. Kochi waambile kuba’mba kukanya mwingilo ke kwangata lūsa lwa Bakamonyi. Onkao mambo, Kochi waswishishe Bakamonyi kupopwela kwakubula kwibakanya. Nangwa kya kuba makafulumende a mu Russia kechi aingijilapo bukiji pa byafukwile Kochi wa ECHR ne, bino bantu ba Lesa batundaikwa bingi pa kubinga kwa mambo kwa uno mutundu mu kino kyalo.

Titos Manoussakis (Monai jifuka 9)

9-11. Nga bantu ba Yehoba mu Greece balwilako byepi lūsa lwa kupopwela pamo, kabiji ñanyi bintu byafumamo?

9 Greece. Mu 1983, Titos Manoussakis wasonkelanga kibamba mu Heraklion, Crete pa kuba’mba kajibumba kacheche ka Bakamonyi ba kwa Yehoba kapwijilengamo. (Hebe. 10:24, 25) Palutwe kacheche, pulishiti wa mu bupopweshi bwa Orthodox wijizhañenye ku kafulumende pa kibamba kyapwijilangamo Bakamonyi. Mambo ka? Ke na mambo a kuba’mba byaitabilamo Bakamonyi byapusana na byaitabilamo ba mu Chechi wa Orthodox. Kafulumende wapelemo mambo Bakamonyi a kulala muzhilo ne ba Titos Manoussakis ne Bakamonyi bakwabo basatu. Bebatotolweshe ne kwibakasa mu kaleya pa bañondo babiji. Na mambo a kwikala bangikazhi bakishinka ku Bufumu bwa Lesa, Bakamonyi bamwene kuba’mba byachibile kochi ke kwangata lūsa lwabo lwa kupopwela kabiji batwajile mambo abo ku kochi wa ECHR.

10 Mu 1996, Kochi wa ECHR wazhachishe balwanyi bebamanyikilenga ne kubingisha bupopweshi bwa kine. Waambile kuba’mba, “Bakamonyi ba kwa Yehoba ke bupopweshi bwayukanyikwa byonka byaamba mizhilo ya Kingiliki” kabiji byafukwile makochi acheche byalengejile kwangata Bakamonyi “lūsa lwa bupopweshi.” Kochi wataine kuba’mba kafulumende wa Greece “kechi wajinga na lūsa lwa kumona byaitabilamo bupopweshi nangwa jishinda jo baingijishe pa kwamba byo baitabilamo bejiswisha ne.” Mambo o bapeelemo Bakamonyi apwile kabiji bebapele lūsa lwa kupopwela!

11 Nanchi kuno kubinga kwalengejile makatazho mu Greece kupwa nyi? Kwalepeshatu. Mu 2012, mambo antutu amo abwelelepo mu Kassandreia mu Greece panyuma ya kutotolola pa myaka 12. Walobele ano mambo wajinga bishopu wa mu Orthodox. Kochi Mukatampe wa mu kyalo kya Greece wabingishe bantu ba Lesa mu ano mambo. Mizhilo ya kyalo kya Greece yaswishishe bupopweshi kabiji wakaine mambo o bapele Bakamonyi ba kwa Yehoba pa bimye byavula a kuba’mba kechi bupopweshi bwayukanyikwa ne. Kochi waambile’mba: “Bakamonyi ba kwa Yehoba kechi bafya bintu byo baitabilamo ne, kabiji bimwesha amba ke bupopweshi bwayukanyikwa.” Ba mu kipwilo kya Kassandreia baji na lusekelo mambo bapwila mu Nzubo ya Bufumu yabo.

12, 13. Nga balwanyi mu France baesekele byepi ‘kuleta makatazho saka bebepekezha kulondela mizhilo,’ kabiji bika byafuminemo?

12 France. Bashikwa bantu ba Lesa bengijisha bujimuku ‘kuleta makatazho saka bebepekezha kulondela mizhilo.’ (Tangai Salamo 94:20.) Kyakumwenako, mu ma 1990, batala pa misonko mu France batendekele kupituluka mu mali a Association Les Témoins de Jéhovah (ATJ), kipamo kyayukanyikwa kingijisha Bakamonyi ba kwa Yehoba mu France. Kilolo utala pa mali waambile byo bakebelenga pa kupituluka mu mali amba: “Kuno kupitulukamo kwakonsha kulengela kukanya Bakamonyi kwingila mwayila muzhilo nangwa kulala mizhilo kukalengela kukanya mingilo ya Bakamonyi mu nyaunda yetu.” Nangwa kya kuba mu byo bapitulukilemo kechi bataine kuba’mba bakilaukila pa kupana misonko ne, batala pa misonko banungijileko ba ATJ (Bakamonyi ba kwa Yehoba) misonko ikwabo. Umvwe kya kuba bebataine na nkongole, inge bafukwilepo kushinka musampi ne kumupotesha pa kuba’mba bapane musonko. Nangwa kya kuba luno lukatazho lwabayile, bino bantu ba Lesa kechi balefwilwe ne. Bakamonyi bachinchikile ne kutwala ano mambo ku kochi wa ECHR mu 2005.

13 Kochi wachibile mambo pa 30 June, 2011. Waambile’mba lūsa lwa bupopweshi lwafwainwa kuzhikijila kyalo ne kubula kupesapesa byaitabilamo bupopweshi nangwa jishinda jo bobilamo bino bintu, kanatu umvwe kwaubiwa byapusana na mizhilo. Waambile ne kuba’mba: “Misonko yalengejile konauna mali a jibumba ja Lesa, kabiji kino kyalengejile jibumba kubula kwikala na lūsa lwa kuba bintu mu mpopwelo yabo.” Kochi waswishishe kubingisha Bakamonyi ba kwa Yehoba! Kafulumende wa France wabwezhezhe misonko yo basonkeshanga kipamo kya ATJ kabiji bebabikijilepo ne nsubo kwesakana na byonka byachibile Kochi ne kwibalekela musampi ye bakebelenga kupotesha. Bantu ba Yehoba bajinga bingi na lusekelo.

Mwafwainwa kulombelangako balongo ne banyenga babena kumanama na mambo a kwiboba nshiji mu makochi

14. Mwakonsha kulwilako byepi lūsa lwa kupopwela?

14 Byonkatu byaubile Eshita ne Modekai, bantu ba Yehoba lelo jino bakeba kukasuluka pa kupopwela mu jishinda jonka jo akebelamo. (Eshita 4:13-16) Nanchi ne anweba mwafwainwa kuba byonka byo baubile nyi? Ee. Mwafwainwa kulombelangako balongo ne banyenga babena kumanama na mambo a kwiboba nshiji mu makochi. Milombelo ya uno mutundu yakonsha kukwasha balongo ne banyenga baji na makatazho ne kumanyikwa. (Tangai Yakoba 5:16) Nanchi Yehoba ukumbula milombelo ya uno mutundu nyi? Kubinga kwetu kwa mambo mu makochi kumwesha amba ukumbula!—Hebe. 13:18, 19.

Lūsa lwa Kusala Mashinda a Kubukilwamo Monka Mwayila Mafunde a mu Baibolo

15. Ñanyi bintu bantu ba Lesa byo balangulukapo pa kwingijisha mashi?

15 Byonka byo twafunjile mu Kitango 11, bangikazhi ba Bufumu bwa Lesa bayukilako byaamba Binembelo pa kubula kwingijisha bulongo mashi, kisela kyasampukila ne pa katele lelo jino. (Nte. 9:5, 6; Levi 17:11; Tangai Byubilo 15:28, 29) Nangwa kya kuba kechi tuswa kubikwa mashi ne, atweba ne balunda netu tukeba kwingijisha mashinda a kubukilwamo awama abula kulala mizhilo ya Lesa. Makochi akatampe mu byalo byapusana pusana ayuka kuba’mba bantu baji na lūsa lwa kubukilwamo kwesakana na bibena kwibabula jiwi jabo ja mu muchima. Mu byalo bimo, bantu ba Lesa bebamanyika na mambo kuba bino. Monai byakumwenako bimo.

16, 17. Nyenga wa mu Japan bamubukile byepi akyo kyamulengejile kukumya, kabiji milombelo yanji yakumbwilwe byepi?

16 Japan. Ba Misae bamuka Takeda bajinga na myaka 63 ba ku Japan, babelele kikola kyakebewenga kwibatumbula. Na mambo a kwikala ngikazhi wa kishinka ku Bufumu bwa Lesa, babujile dokotala amba bakebelenga kwibabuka kwakubula kwibabika mashi. Byo papichile bañondo, bakuminye bingi byo bebabujile kuba’mba bebabikilemo mashi kimye kyo bebatumbwilenga. Na mambo a kuyuka amba balajile muzhilo kabiji bebajimbaikile, Nyenga Takeda walobejile badokotala ne ba mu kipatela mu June 1993. Uno nyenga wajinga na lwitabilo lwakosa bingi. Waambile na kuchinchika pa byo aitabilamo mu kochi saka aimana mu mbokoshi kukila pa jiola jimo nangwa kya kuba kechi wajinga na bulume bwa kwimana pa kimye kyabaya ne. Wayile jikwabo ku kochi kimye kyapelako saka kwashala ñondo umo kufwa. Nanchi lwitabilo ne kuchinchika kwanji kechi bitukosesha nenyi? Nyenga Takeda waambile’mba wasashijile Yehoba mu lulombelo pa kumukwasha mu luno lukatazho. Waketekejile amba milombelo yanji ikakumbulwa. Nanchi yakumbwilwe nyi?

17 Byo papichile myaka isatu kufuma pafwijile Nyenga Takeda, Kochi Mukatampe wa ku Japan wamubingishe na mambo ne kuswa kuba’mba balubankenye pa kumubikamo mashi kwesakana na byo akebelenga. Byo bachibile mambo pa 29 February, 2000 byaambile’mba “lūsa lwa kwifuukwila” mu mambo a uno mutundu “kwafwainwa kulondelwa byonka byafuukula muntu mwine.” Bakamonyi mu Japan luno babukwa kwakubula kwibabikamo mashi na mambo a byo babingishe Nyenga Takeda pa kulondela jiwi janji ja mu muchima jafundwa na Baibolo.

Pablo Albarracini (Monai mafuka 18 kufika ku 20)

18-20. (a) Kochi wa ku Argentina wachibile byepi mambo o balobele jibiji a mulongo wakaine kubikwamo mashi kupichila mu kikachi kya mashi? (b) Pa mambo a kwingijisha mashi kutama, twakonsha kumwesha byepi amba tukokela buntangi bwa Kilishitu?

18 Argentina. Nga bangikazhi ba Bufumu bakonsha kwinengezha byepi umvwe babena kufukula pa jishinda ja kubukilwamo saka babula bulume bwa kwiambila abo bene? Twafwainwa kusendanga kikachi kya mashi kyakonsha kwitukwasha byonka byaubile Pablo Albarracini wa ku kyalo kya Argentina. Mu May 2012, bakebelenga ku mwibila kabiji bamulozele bimye byavula. Bamutwajile ku kipatela saka apungila kabiji kechi wakonsheshe kwilumbulwila mwine pa byo aitabilamo pa kubikwamo mashi ne. Pano bino, wajinga na kikachi kya mashi kyo anembele saka papita ne myaka ina. Nangwa kya kuba wabelele bingi kabiji badokotala bamo balangulukilenga kumubika mashi pa kuba’mba apuluke, bamingilo ba mu kipatela bakebelenga kulondela byo aitabilamo. Bashanji Pablo babujile Bakamonyi ba kwa Yehoba babuujile kochi kuba’mba aswishe mwanabo kumubika mashi.

19 Mukulumpe wayuka mizhilo waimenejilengako mukazhanji Pablo bukiji bukiji walobele jibiji. Kechi papichile ne kimye kyabaya ne, Kochi Mukatampe watotolwele jibiji mambo afumine ku makochi acheache ne kwamba’mba bafwainwa kulondela jishinda ja kubukilwamo jakebelenga mulwazhi byonka byamwesha kikachi kya mashi. Bashanji Pablo balobele jibiji ku Kochi Mukatampe wa mu Argentina. Nangwa byonkabyo, uno kochi wataine kuba’mba kechi bafwainwe kuzhinauka [byanembelwe pa kikachi kya mashi kya kwa Pablo kyamwesheshenga byo akaine kubikwamo mashi] kyanembelwe saka ajitu bulongo kabiji wajinga na lūsa lwa kufukula byo akeba kubukwa ne.” Kochi waambile’mba: “Mukulumpe yense uji na lūsa lwa kwambila jimo pa bumi bwanji, kuswa nangwa kukana mashinda amo a kubukilwamo. Dokotala wafwainwa kuswisha bino byonse.”

Nanchi mwanemba kikachi kyenu kya mashi nyi?

20 Mulongo Albarracini wakosa. Aye ne mukazhanji bajinga bingi na lusekelo mambo banembele kikachi kya mashi. Na mambo a kunemba kikachi, bamwesheshe kuba’mba bakokela bukalama bwa Kilishitu bukeya kupichila mu Bufumu bwa Lesa. Nanchi anweba ne kisemi kyenu mwanemba kikachi kya mashi nyi?

April Cadoreth (Monai mafuka 21 kufika ku 24)

21-24. (a) Kochi Mukatampe wa mu Canada wachibile byepi mambo aambilenga pa banyike ne kubikwamo mashi? (b) Ano mambo akonsha kutundaika byepi banyike bengijila Yehoba?

21 Canada. Makochi alondela byafuukula bansemi pa jishinda ja kubukilamo baana babo. Kabiji makochi bimye bimo achiba mambo kuba’mba badokotala bafwainwa kulondela byafuukula mwana wakoma pa jishinda jo afwainwa kubukilwamo. Kino kyo kyamwekejile April Cadoreth. Byo ajinga na myaka 14, April bamutwajile mu kipatela na mambo a lukatazho lwa kunokola. Pa kupitapo bañondo bacheche, wanembejile jimo Kikachi kya Mashi kyamwesheshenga kuba’mba kechi bafwainwa kumubika mashi nangwa kya kuba uji pepi na kufwa. Dokotala wamwingijilengapo wakaine kulondela byakebelenga April pa jishinda ja kubukilwamo kabiji waambijile kochi kuba’mba bamuswishe kumubika mashi. Ne kyafuminemo, bamubikile mashi. April waambile amba kino kyajingatu nobe kukuna mwana mucheche.

22 April ne bansemi yanji balobele ku kochi. Byo papichile myaka ibiji, ano mambo afikile ku Kochi Mukatampe wa mu Canada. Nangwa kya kuba April bamuzhachishe na mambo a mwayila mizhilo ya kyalo, kochi wamwene kuba’mba kyajingatu bulongo kuba bino na mambo a lūsa lo ajinga nalo ne bakwabo banyike lwa kwifuukwila byo bafwainwa kwibabuka. Kochi waambile’mba: “Pa mambo a mbukilo, baana bakyangye kufikizha myaka 16 bafwainwa kwibaswisha kwifuukwila jishinda jo bafwainwa kubukilwamo pa kuba’mba bamweshe umvwe bafwainwa kwifukwila abo bene.”

23 Kino kimwesha kuba’mba Kochi Mukatampe waambile pa lūsa lwa mu mizhilo luji na banyike. Saka bakyangye kutotolola ano mambo, kochi wa mu Canada waswishanga mwana ukyangye kufikizha myaka 16 pa mashinda a kubukilwamo inge kochi wamona kuba’mba panyuma ya kubukwa usakukosa. Bino panyuma ya kwamba ano mambo, kochi kechi wafwainwa kuswisha kubuka kwa mwana kwapusana na bibena kukeba mwanyike ukyangye kufikizha myaka 16 kwakubula patanshi kumona inge wafwainwa kwifuukwila nangwa ne.

“Kuyuka amba natumbijikilenga jizhina ja Lesa ne kushiina Satana amba wa bubela, kwandetejile lusekelo”

24 Nanchi kweseka ko baesekele pa myaka isatu kwayiletu mu mema nyi? April waambile’mba “Ine!” Pa kino kimye ke painiya wa kimye kyonse kabiji uji na butuntulu bwa mubiji bwawama. Wanungapo amba: “Kuyuka amba natumbijikilenga jizhina ja Lesa ne kushiina Satana amba wabubela, kwandetejile lusekelo.” Kyamwekejile April kimwesha kuba’mba banyike bakonsha kuchinchika ne kwiambila byo baitabilamo kumwesha kuba’mba ke bangikazhi ba Bufumu bwa Lesa.—Mat. 21:16.

Lūsa lwa Kukomesha Baana Monka mwayila Mizhilo ya Yehoba

25, 26. Ñanyi makatazho ekalako umvwe masongola apwa?

25 Yehoba wapa bansemi mwingilo wa kukomesha baana babo kwesakana na mwayila mizhilo yanji. (Mpitu. 6:6-8; Efi. 6:4) Uno mwingilo wakatazha bingi kabiji ukilamo umvwe kya kuba bamulume ne mukazhi bekana. Bansemi bakonsha kupusenamo mu byo bakeba kukomesha baana babo. Kyakumwenako, nsemi mwina Kilishitu wakonsha kukomesha mwana monka mwayila mizhilo ya bena Kilishitu, bino wabula Kamonyi wakonsha kukana. Nsemi mwina Kilishitu wafwainwa kuyuka kuba’mba nangwa kya kuba masongola apwa, bino ukiji na mutembo wa kukomesha baana.

26 Nsemi wabula Kamonyi wakonsha kubuula kochi ne kulomba amba ekalenga na baana pa kuba’mba bakomene mu bupopweshi bwanji. Bamo bamba’mba mwana wakomena mu Bakamonyi ba kwa Yehoba kechi wikala bulongo ne. Balanguluka amba baana kechi basekelelangako moba a kusemwa, a kukokoloka ne kubulwa kubikwamo mashi umvwe bakolwa pa kuba’mba “bapuluke.” Kyawamakotu ke kya’mba makochi avula alondela byafuukulapo mwana mu kifulo kya kulondela bupopweshi kuya nsemi amba bwatama. Twayai twisambe pa byakumwenako bimo.

27, 28. Nga Kochi Mukatampe wa mu Ohio, wafukwilepo byepi pa mambo a kuba’mba kukomesha mwana ku Bakamonyi ba kwa Yehoba kwatama?

27 United States. Mu 1992, Kochi Mukatampe wa mu Ohio, watotolwele mambo mwajinga nsemi wamulume amba kyatama mwananji wa mulume kukomena mu Bakamonyi ba kwa Yehoba. Kochi mucheche waswile byaambile nsemi ne kuswisha mwana kukomena ku bashanji. Nsemi wamukazhi aye Jennifer Pater bamupeele lūsa lwa kupempulanga mwana, bino bamwambijile amba kechi wafwainwa kufunjisha mwana nangwa kumutwala ku Bakamonyi ba kwa Yehoba ne. Uno mukambizho wafumine ku kochi walengejile Nyenga Pater kubula ne kwisambatu na mwananji aye Bobby pa Baibolo nangwa pa mizhilo ijimo! Akilangulukai pa byo eumvwinenga. Jennifer kyamukolele bingi ku muchima, bino watekenye ne kupembelela Yehoba amba amukwashe. Uvuluka kuba’mba “Yehoba wajinga ne amiwa.” Mukulumpe wayuka mizhilo wamwimenejilengako walobele jikwabo ku Kochi Mukatampe wa mu Ohio na bukwasho bwa jibumba ja Yehoba.

28 Uno Kochi Mukatampe wakaine byachibile kochi mucheche ne kwamba’mba, “nsemi uji na lūsa lwa kufunjisha mwananji ne kwisamba nanji pa bya bwikalo ne bya bupopweshi.” Kochi waambile’mba kana kya kuba bifunjisha bupopweshi bwa Bakamonyi ba kwa Yehoba byakonsha konauna nkomeno ne milanguluko ya mwana. Kwakubula bino, kochi kechi wajinga na lūsa lwa kukanya kulama mwana na mambo a bupopweshi ne. Kochi kechi watainepo bishinka bya kuba’mba bifunjisha Bakamonyi byakonsha konauna nkomeno ne milanguluko ya mwana ne.

Makochi avula abingisha bansemi bena Kilishitu pa lūsa lwa kulama baana

29-31. Ki ka kyalengejile nyenga mu Denmark kubula kulama mwananji wamukazhi, kabiji Kochi Mukatampe wachibile byepi?

29 Denmark. Anita Hansen wajinga na lukatazho lumotu, bajinga bamwatawanji byo balobele ku kochi amba bebape lūsa lwa kulama mwanabo wa myaka 7 aye Amanda. Nangwa kya kuba mu 2000 kochi waswishishe Nyenga Hansen kulama baana, bashanji Amanda balobele jibiji ku kochi mukatampe awo wakaine kulondela byachibile kochi icheche ne kuswisha nsemi wamulume kulama baana. Kochi mukatampe waambile’mba na mambo a kuba bayukile byapusana pa bumi kwesakana na byo baitabilamo mu bupopweshi, bamwene amba nsemi wamulume ye wafwainwa kupwisha makatazho. Panyuma ya bino, Nyenga Hansen walekele kulama Amanda na mambo a kwikala Kamonyi wa kwa Yehoba!

30 Kimye kyo batotolwelenga ano mambo, Nyenga Hansen kimye kimo waikalanga bingi na bulanda kya kuba wakankalwanga ne kulomba. Waambile’mba: “Byambo biji mu Loma 8:26 ne 27 byantekeneshe bingi. Nayukile kuba’mba Yehoba wayukile makatazho o najinga nao. Kechi wandubileko ne.”—Tangai Salamo 32:8; Isaya 41:10.

31 Nyenga Hansen walobele jibiji ku Kochi Mukatampe wa mu Denmark. Wachibile kuba’mba “lukatazho lwa kulama mwana lwafwainwa kupwa inge mwana mwine waamba ko abena kukeba kwikala.” Kabiji kochi wanungilepo amba kulama kwa mwana kwaimena pa nsemi byo oba na makatazho, kechi pa byo aitabilamo nangwa bifulo biji mu Bakamonyi ba kwa Yehoba ne. Kochi Mukatampe byo amwene kuba’mba Nyenga Hansen ye wafwainwa kulama bulongo baana, Amanda bamubwezhezhe ku bainanji.

32. Nga Kochi Mukatampe wa mu Europe Utala pa Lūsa lwa Bantu wazhikijila byepi bansemi Bakamonyi ku misalululo?

32 Byalo byapusana pusana bya mu Europe. Lukatazho lwa wafwainwa kulama mwana luya ne ku makochi kwesakana na mwapusena mambo. Kochi Mukatampe wa mu Europe Utala pa Lūsa lwa Bantu naye watotolwelepo mambo a uno mutundu. Mu mambo abiji o batotolwele, uno kochi waitabile amba makochi acheache amona bansemi babula Bakamonyi ne Bakamonyi byo bapusana na mambo a bupopweshi. Pa kumwesha kuba’mba bino kechi byaswishiwa ne, Kochi Mukatampe wa mu Europe Utala pa Lūsa lwa Bantu wachibile’mba “kupusanya bantu na mambo a bupopweshi lo bayako kechi byo byo mwafwainwa kutalangapotu ne.” Nsemi Kamonyi wamukazhi umo wamwenejilemo pa byachibile uno kochi mambo waambile’mba “kyankolele bingi ku muchima pa ku ñambila amba mbena konauna baana bino saka mbena kwesekesha kwibakomesha na mwayila byamba Baibolo.”

33. Bansemi Bakamonyi bakonsha kwingijisha byepi jifunde jitanwa mu Filipai 4:5?

33 Bansemi Bakamonyi babena kupita mu makochi na mambo a lūsa lo baji nalo lwa kubula baana babo pa mizhilo ya mu Baibolo, bamwesha kukooka muchima. (Tangai Filipai 4:5) Byonkatu byo bamwesha kusanta pa lūsa lwa kukomesha baana mu jishinda jikebelamo Lesa, bayuka amba ne bansemi babula Bakamonyi umvwe kya kuba babena kukeba, bakonsha kwingijila pamo mwingilo wa kukomesha baana. Nsemi Kamonyi wingila byepi mutembo wa kukomesha mwana?

34. Nga bansemi bena Kilishitu bakonsha kumwenamo byepi mu kyakumwenako kya Bayudea bajingako mu moba a kwa Nehemiya?

34 Twakonsha kufunjilako ku kyakumwenako kya mu moba a kwa Nehemiya. Bayudea baingijile bingi kuwamisha ne kushimukulula nsakwa ya Yelusalema. Bayukile kuba’mba kuba bino kukazhikijila abo ne bisemi byabo ku balwanyi bebazhokolokele. Na mambo a bino, Nehemiya wibatundaikile amba: “Mwibalwile balongo benu, ne bana benu ba balume ne ba bakazhi, ne bakazhi benu, ne mazubo enu.” (Nehemiya 4:14) Kyanemene bingi ku Bayudea kulwa. Ne atweba lelo jino, bansemi Bakamonyi ba kwa Yehoba beseka na ngovu kukomesha baana babo mu bukine. Bayuka kuba’mba baana bebakanjikizha kuba bintu byatama ku bakwabo pa sukulu ne mu nyaunda mo bekala. Bino byubilo byakonsha kwiya ne mu mazubo etu kupichila mu bya kutambatamba ne mu bya pa mwela. Anweba bansemi, vulukainga kuba’mba kyanema kuzhikijila baana benu babalume ne babakazhi pa kuba’mba bakoseshe bulunda bwabo ne Lesa.

Ketekelai kuba’mba Yehoba ukatwajijila kukwasha bupopweshi bwa kine

35, 36. Bakamonyi ba kwa Yehoba bamwenamo byepi mu kulwilako lūsa lwa kupopwela, kabiji mwakeba kuba ka?

35 Yehoba kya kine wazhikijila jibumba janji mu ano moba kululwilako lūsa lwa kupopwela kwa kubula kwitukanya. Na mambo a kulwilako lūsa lwabo, bantu ba Lesa babena kushimuna bukamonyi mu makochi ne ku bantu. (Loma 1:8) Bintu bikwabo byawama byafumamo mu kubinga mambo mu makochi, ke kulengela bantu babula Bakamonyi kwikala na lūsa lwa kuba bintu. Pano bino, byo tuji bantu ba Lesa, kechi tukeba kupimpula bintu nangwa kukeba kutumbalala ne. Ne kyakilapo kunema, Bakamonyi ba kwa Yehoba baloba ku makochi pa kuba’mba bekale na lūsa lwa kupopwela ne kutwala palutwe bupopweshi bwa kine.—Tangai Filipai 1:7.

36 Twayai tulangulukenga pa byo twafunjilako ku bantu bajinga na lwitabilo betulwijileko kwikala na lūsa lwa kukeba kupopwela Yehoba! Kabiji twayai tutwajijile kwikala bakishinka ne kuketekela kuba’mba Yehoba ubena kukwasha mwingilo wetu ne kwitupa bulume bwa kuba kyaswa muchima wanji.—Isa. 54:17.