1, 2. (a) En ang’o ma nyiso ni in raia mar Pinyruoth? (b) Ang’o momiyo kinde moko chunoga ni Joneno mag Jehova oked matek ne ratiro mar lamo?

 BE IN raia mar Pinyruodh Nyasaye? Ka in achiel kuom Joneno mag Jehova, to kare in raia mar Pinyruoth. Ang’o ma nyiso ni in raia mar Pinyruoth? Gima nyiso mano en yo milamogo Jehova Nyasaye, to ok paspot kata kipande moro. Lamo madier ok en mana bedo gi yie kende. Oriwo gik ma ng’ato timo, tiende ni yo moluwogo chike mag Pinyruodh Nyasaye. Lamo marwa okwako ngimawa duto moriwo nyaka kaka wapidho nyithindwa kod yore mag thieth ma watiyogo.

² Kata kamano, e piny ma wadakieni, ichandowa nikech wan raia mag Pinyruoth kendo nikech kinda ma watimo e luwo chike mag Pinyruodhno. Kuom ranyisi, sirkende moko osetemo mayowa ratiro ma wan-go mar lamo ka wan thuolo. Moko bende osekata goyowa marfuk. Nitie kinde moko ma chunoga ni jolup Kristo oked matek ne ratiro margi mar luwo chike Ruodhgi ma Mesia. Be mano onego okawwa gi wuoro? Ooyo. Kata mana jotich Jehova ma ne odak e kinde ma ne indikoe Muma bende kinde moko ne kedoga ne ratiro margi mar lamo Jehova.

3. E ndalo Esta, jotich Jehova nokedo ne wach mane?

³ Kuom ranyisi, e ndalo Esta, nochopo kama jotich Jehova ne nyaka ked mondo kik tiek ngimagi. Ang’o momiyo? Haman ma ne en jatelo namba ariyo bang’ Ahasuerus ruodh Persia ne dwaro nego Jo-Yahudi duto ma ne ni e alwora mar Persia kowacho ni ‘chikgi nopogore gi chike mag ogendni duto.’ (Est. 3:8, 9, 13) Be Jehova ne ojwang’o joge? Ooyo. Ne oguedho kinda ma Esta gi Mordekai notimo mar dhi wuoyo gi ruodh Persia-no mondo kik tiek jo Nyasaye.—Est. 9:20-22.

4. Ang’o ma wadwaro nono e sulani?

⁴ To nade e kindewagi? Mana kaka waseneno e sula mokalo, nitie kaka sirkende moko osebedo ka kwedo Joneno mag Jehova. E sulani, wadwaro nono yore moko ma sirkendego osetemo tiyogo e geng’owa mondo kik walam Jehova ka wan thuolo. Wadwaro ng’iyo weche adek, ma gin (1) ratiro ma wan-go mar bedo gi riwruok kendo lamo ka wan thuolo, (2) ratiro ma  wan-go mar yiero thieth ma ok tuomre gi puonj mag Muma, kod (3) ratiro ma jonyuol nigo mar pidho nyithindgi ka luwore gi chike Jehova. E moro ka moro kuom wechego, wadwaro nono kaka raia mag Pinyruodh Mesia osekedo matek mondo gidhi nyime makore gi Pinyruoth, kod gueth ma giseyudo kuom timo kamano.

5. Gin ber mage ma Joneno mag Jehova yudo sama sirkal opwodho riwruok margi?

⁵ Be ochuno ni nyaka sirkal omiwa rusa e ka walam Jehova? Ooyo. En mana ni ka sirkal opwodho riwruokwa, mano miyowa tich mayot. Kuom ranyisi, mano miyowa thuolo mar chokore e Ute Romo kod Ute Chokruok mag Alwora, goyo buge kendo kowogi e pinje mamoko, kendo lando ne ji wach maber ayanga ma onge gima tamowa timo mano. E pinje mang’eny, sirkal osepwodho din mar Joneno mag Jehova kaka riwruok, kendo gin gi ratiro mar lamo mana kaka dinde mamoko ma bende sirkal opwodho. To ang’o ma timorega ka sirkal otamore pwodhowa kaka riwruok, kata temo tamowa e ratiro ma wan-go mar lamo?

6. En pek mane ma Joneno mag Jehova ma Australia noromogo e chak higni mag 1940?

⁶ Australia. E chak higni mag 1940, gavana maduong’ ma Australia ne neno ni yiewa ne “thiro” kinda ma ne gitimo e lweny. Mano ne omiyo ogo Joneno mag Jehova marfuk. Nikech mano, koro ne ok ginyal lendo ayanga, tije mitimo e Bethel nochung’, kendo sirkal ne okawo Ute Romo. Kata mana bedo gi bugewa ma lero Muma koro ne en ketho chik. Bang’ dhi nyime gi timo gik moko aling’ling’ kuom higni mogwaro, Joneno ma Australia gikone noyudo yueyo. Tarik 14, dwe mar Jun 1943, Kot Maduong’ (High Court) ma Australia norucho marfuk ma ne ogo Joneno mag Jehova.

7, 8. Ler ane kaka owetewa ma Russia osebedo ka kedo kuom higni mang’eny ne ratiro ma gin-go mar lamo.

⁷ Russia. Joneno mag Jehova ne ogo marfuk e bwo sirkal mar Jo-Komunist kuom higni pieche, kata kamano, sirkal ne opwodho riwruokgi e higa mar 1991. Bang’ ka Soviet Union nosebarore, Russian Federation ne opwodho riwruokwa e higa mar 1992. Kata kamano, ka kinde mang’eny pok nokadho, kwan mar Joneno mag Jehova ne ochako medore mapiyo piyo e piny Russia, kendo mano nomiyo joma kwedowa ochako winjo marach, to ahinya-ahinya jo kanisa mar Othodoks. E kind higa mar 1995 nyaka 1998, joma ne kwedo Joneno nodonjonegi e kot dibich moluwore oluwore. Sa asaya ma ne gidhi e kot, kot ne yudoga ni Joneno ne onge gi ketho. Jo akwedego ne ok oweyo gi kanyo. E higa mar 1998, ne gidonjo ne Joneno gi kes mar ketho chike moko mag sirkal. Joneno ne oloyo kesno, kata kamano, jo akwedego ne othir mi gimako apil e dwe mar Mei 2001, kendo jo akwedego koro noloyo kesno. Ne  oyaw kesno kendo e dwe mar Oktoba e higano, kae to ka ne ochopo e higa mar 2004, ne ogo Joneno marfuk e taon mar Moscow, kendo ne ogol chik mondo sirkal okaw mwandu duto ma riwruogwa ne nigo kuno.

⁸ Sand motimo newa nochakore. (Som 2 Timotheo 3:12.) Jowasik Joneno ne timonegi gik maricho kendo goyogi. Ne omagi bugegi, kendo ne ok oyienegi pango kata gero ute mag lamo. Temie paro kaka owete gi nyimine ne winjo e chunygi sama ne giromo gi chandruogego! E kinde ma gigo duto ne timore, Joneno ne osetero kesgi e Od Bura ma Ulaya mar Ratiro mag Dhano (European Court of Human Rights), e yo machuok ECHR, e higa mar 2001, kendo ka nochopo higa mar 2004, ne gitero weche momedore e ECHR. E higa mar 2010, ECHR nong’ado wach mogik. Kotno ne owacho maler ni ywaruok mag dinde e ma ne omiyo piny Russia ogoyo Joneno marfuk. Ne ok giyudo ketho moro amora ma Joneno ne nigo kendo ne ok giriwo lwedo yo ma kot mag piny Russia nong’adogo wachno. Kot ne omedo ni marfuk ma ne ogo Joneno e piny Russia ne en mana mar mayogi ratiro ma riwruoggi nigo mar timo gigegi. Kotno ne ong’ado ni Joneno nigi ratiro mar lamo ka gin thuolo. Bedo ni ECHR noriwo jo Nyasaye lwedo osemiyo gibedo gi chir ahinya kata obedo ni jotelo mopogore opogore e sirkand Russia pod tamore luwo gima ECHR nong’adono.

9-11. Ere kaka jo Jehova osekedo ne ratiro margi mar chokore ne lamo e piny Greece, to mano osekelo ber mage?

⁹ Greece. E higa mar 1983, Titos Manoussakis ne opango ot moro e taon mar Heraklion ma ni e chula mar Crete mondo grup moro matin mar Joneno mag Jehova otimie chokruogegi. (Hib. 10:24, 25) Mapiyo nono, jadolo moro mar Othodoks ne odonjo ne Jonenogo ka sirkal kowacho ni ne ok onego giti gi odno e timo chokruogegi. Ang’o momiyo? En mana nikech gik ma Jonenogo oyiego opogore gi gik ma kanisa mar Othodoks oyiego! Sirkal notero Titos Manoussakis gi Joneno mamoko adek e kot. Ne ogogi fain, kendo nomigi tuech mar dweche ariyo. Nikech Jonenogo nomakore gi Pinyruodh Nyasaye, ne gineno ni bura ma ne ong’adnegino ne ketho ratiro ma gin-go mar lamo, omiyo, ne gitero kesno e kot mamoko, kae to bang’e ne gidhi e ECHR.

¹⁰ Gikone, e higa mar 1996, ECHR ne ong’ado bura e yo ma joma ne kwedo lamo madier ne ok par. Kotno ne owacho ni “Joneno mag Jehova en ‘din mong’ere’ ka luwore gi chike mag piny Greece,” kendo ne omedo wacho ni yo ma ne kot matindo ong’adogo ne Joneno bura ne “tamo [Jonenogo] e ratiro margi mar lamo.” Kotno ne oyudo bende ni ok en ting’ mar sirkal mar Greece “nono ka be gik ma din moro oyiego kata gik ma gitimo ber kata rach.” Ne oruch bura ma ne oseng’ad ne  Joneno mag Jehova, kendo koro ne ginyalo lemo ma onge ng’at ma chandogi!

¹¹ Be bedo ni Joneno mag Jehova noloyo kesno nokueyo sand ma ne isandogigo e piny Greece? Ooyo. E higa mar 2012, nitie kes moro ma chal gi mano ma ne otiek wachne Kassandreia e piny Greece bang’ yale kuom higni ma hawo 12. Bisop mar Othodoks e ma ne otero kesno e kot. Kot Maduong’ Mogik e piny Greece mong’ere kaka Council of State ne ong’ado kesno e yo ma riwo jotich Nyasaye lwedo. Kotno nowacho ni chike mag Greece omiyo dinde duto ratiro mar lemo ma onge ng’ama chandogi, omiyo, ok onego ochak odonj ne Joneno mag Jehova ni gin din ma ok ong’ere. Kotno nowacho niya: “‘Joneno mag Jehova’ ok pand puonjgi, kuom mano, gin din mong’ere.” Owete gi nyimine ma ni e kanyakla ma Kassandreia mor ahinya nikwop sani koro gin gi Od Romo ma margi giwegi.

12, 13. Ere kaka jomoko e piny France osetiyo marach gi chike mag sirkal e thago jo Nyasaye, to weche osebet nade?

¹² France. Nitie jomoko e pinyno ma kwedo jotich Nyasaye ka gitiyo marach gi chike mag sirkal e thagogi kata kelonegi chandruok. (Som Zaburi 94:20.) Kuom ranyisi, e dier higni mag 1990, joma ochung’ ne weche osuru e piny France ne ochako nono kaka riwruok ma watiyogo e pinyno miluongo ni Association Les Témoins de Jéhovah (ATJ) ne tiyo gi pesa. Minista ma ne ochung’ ne bajet ne owacho gimomiyo ne gikawo okang’no. Nowacho niya: “Gima wayudo e nonrowa nyalo miyo okaw gige riwruogno duto kata donjnegi e kot . . . , to mano nyalo miyo riwruogno okos kaka ginyalo tiyo maber kata inyalo goye marfuk.” Kata obedo ni ne giyudo ka tije ma riwruogwa timo ler, ne giketo ne ATJ osuru mokalo alama mondo opodhe. Ka pachgino ne nyalo tiyo, ne dhi chuno ni owete olor ofiswa ma ni e pinyno kendo giuse mondo gichulgo osuruno. Kata obedo ni wachno ne pek kamano, chuny jotich Jehova ne ok oa. Ne gikwedo wachno gi kinda, kendo e higa mar 2005, ne gitero kesno e ECHR.

¹³ Kotno nong’ado bura tarik 30, dwe mar Jun 2011. Nowacho ni nikech dinde nigi ratiro mar lamo, sirkal ok onego onon ka be gilemo e yo makare kata ma ok kare, mak mana ka po ni din moro okalo tong’ e wach moro. Kotno nomedo niya: “Osuru moketno . . . ng’eny ma nyalo miyo riwruogno ous gigegi madongo ma gidong’ nono, to mano nyalo mayo jolembgi ratiro mar timo gik motudore gi lamo.” Jaj duto te mag kotno ne oriwo Joneno mag Jehova lwedo! Jo Jehova ne omor ahinya ka ne sirkal oduokonegi osuru ma ne ATJ osechulo, kendo ne gimedo pesa moko e wiye. Bende, sirkal noweyo mako ofiswa kaka gir singo, mana kaka kot nochikogi.

14. Ere kaka inyalo riwo lwedo owetewa ma kedo ne lamo madier?

 ¹⁴ Mana kaka Esta gi Mordekai, jotich Jehova me kindewagi bende kedo ne ratiro mar lamo Jehova e yo moyiego. (Est. 4:13-16) Ere kaka inyalo riwo lwedo owetewa ma kedo ne lamo madier? Inyalo lemo ne owetewa gi nyiminewa ma chandore nikech sirkendegi oridonegi chik. Lamo ma kamago nigi teko mar konyo jowetewago nano. (Som Jakobo 5:16.) Be Jehova dwokoga lamogo? Ee! Kes mang’eny ma waseloyo e kot nyiso mano.—Hib. 13:18, 19.

15. Jotich Nyasaye neno nade wach tiyo gi remo e thieth?

¹⁵ Mana kaka ne waneno e Sula mar 11, osemi raia mag Pinyruodh Nyasaye puonj mag Muma ma miyo ok giti marach gi remo kaka ji mang’eny timoga. (Cha. 9:5, 6; Lawi 17:11; som Tich Joote 15:28, 29.) Kata obedo ni ok wayie mondo medwa remo, sama watuo, waduto watemo matek mondo wayud thieth maber ma ok tuomre gi puonj mag Muma. Kot madongo e pinje mang’eny oseng’ado ni ji nigi ratiro mar yiero thieth kata tamore thieth moro ma chunygi ok oyiego kata ma ok luwre gi gik ma gisepuonjore e dindegi. Kata kamano, e pinje moko to jotich Nyasaye romoga gi pek mang’eny e weche thieth. Ne ane ranyisi moko.

16, 17. Ang’o ma notim ne nyaminwa moro e piny Japan kokia, to ere kaka Jehova nodwoko lambe?

¹⁶ Japan. Nyaminwa moro ma nyinge Misae Takeda ne jahigni 63 ka ne idwaro timne yeng’o moro makende. Ne ok en gi kibarua moro amora motimo. Nikech omakore gi Pinyruodh Nyasaye, nonyiso laktar chon ni kik mede remo. Kata kamano, noduogo ofwenyo mana dweche moko bang’e ni kare nomede remo ka ne iyang’e. Nikech ne oketh ratiche, ne odonjo ne laktechego kod osiptal ma ne oyang’eeno e dwe mar Jun 1993. Kata obedo ni nyaminwano ne muol ahinya kendo nodak e kit ngima ma piny, ne en gi yie motegno ahinya. Nochiwo neno ma thiring’inyi e kot ma nopong’ thich kuom sa achiel gi wiye kata obedo ni pod ne otuo. Seche duto ma ne iwinjo kesneno e kot, nodhiga. Notimo kamano nyaka kodong’ mana dwe achiel kende to otho! Donge chir ma nonyiso kod yiene motegno morowa? Nyaminwa Takeda nowacho ni nokwayoga Jehova pile mondo oguedh kinda ma notimo e kesno. Ne en gadier ni Jehova ne dhi dwoko lambe. Weche nobet nade?

¹⁷ Higni adek bang’ ka Nyaminwa Takeda nosetho, Kot Maduong’ Mogik ma Japan noriwo kesne lwedo. Ne ong’ad bura tarik 29 dwe mar Februar, higa mar 2000. Kotno nowacho ni ne ok owinjore mondo mede remo to ne ok odwar. Kotno nomedo ni “ng’ato ka ng’ato nigi ratiro mar timo yiero” e weche thieth kod mamoko ma kamago, kendo ni “nyaka mi yieroneno luor.” Okang’ ma ne Nyaminwa Takeda okawo mar kedo ne ratiro mare mar yiero kit thieth ma ok tuomre gi puonj mag  Muma nokelo ber ne Joneno duto ma Japan. Sani koro ginyalo yiero kit thieth ma gidwaro ma onge luoro moro amora ni lakteche nyalo medogi remo ka gikia.

18-20. (a) Ere kaka kot mar apil e piny Argentina noriwo lwedo ratiro ma ng’ato nigo mar tiyo gi kad ma osepong’o motelo e tamore mondo kik mede remo? (b) Kodok korka tiyo gi remo e thieth, ang’o ma wanyalo timo mondo wanyis ni wabolore ne loch Kristo?

¹⁸ Argentina. Ang’o ma raia mag Pinyruoth nyalo timo mondo gimi jomamoko tich ma yot sama gituo ma ok ginyal wuoyo? Wanyalo ting’o kad ma nyalo wuoyo e lowa. Mano e gima Pablo Albarracini notimo. E dwe mar Mei 2012, ne ogoye bunde nyadinwoya ka ne jokuoge kwalo kamoro. Ne oring kode e osiptal ka pache olal, omiyo, ne ok onyal lero ni kik mede remo. Kata kamano, ne en gi kad ma kwero lakteche mondo kik mede remo. Ne opong’o kadno higni ang’wen moko ma nosekalo. Kata obedo ni lakteche ne neno ni ne onyalo tho ka ok omede remo, ne giyie luwo gik ma nondiko e kadne. Kata kamano, wuon Pablo ma ok en Janeno nodhi e kot kokwayo mondo med wuode remo. Kotno noyie gi wachno.

¹⁹ Loya ma ne ochung’ ne chi Pablo e kesno nomako apil mapiyo. Mana bang’ seche machuok, kot mar apil nokwer ni kik med Pablo remo nikech dwarore ni lakteche otim gima jatuo owacho e kadne. Wuon Pablo nochwalo wachno e Kot Maduong’ Mogik ma Argentina. Kata kamano, kotno ne ok oyudo “gimoro amora ma ne nyalo miyo giket kiawa ka be [weche ma Pablo nowacho e kadne] ne gin weche ma nondiko ka pache ler, kendo ma onge ng’ama nochune.” Kotno nowacho bende kama: “Ng’ato ang’ata maduong’ kendo ma wiye ber nigi ratiro mar wacho chon gima doher ni tim sama ithiedhe, kendo onyalo yiero mar tamore kit thieth moro kata yiego . . . Lakteche nyaka luw weche ma jatuo owacho.”

²⁰ Owadwa Albarracini sani osechango maber. Omor ahinya ni ne otimo maber pong’o kad mar remo chon. Chiege bende mor ahinya gi wachno. Kata obedo ni pong’o kadno chon kamano ne nyalo nenore ka gima tin, timo mano nonyiso maler ni nobolore ne loch Kristo ma e Ruodh Pinyruodh Nyasaye. To nade in kaachiel gi joodu? Be ng’ato ka ng’ato kuomu osepong’o kadno?

21-24. (a) Ang’o ma notimore ma nomiyo Kot Maduong’ Mogik ma Kanada ong’ado wach moro maduong’ e wi ratiro ma nyithindo ma bet dito nigo, to kod wach medo remo? (b) Kesno nyalo jiwo nyithindwa matindo e yo mane?

²¹ Kanada. Kot mag pinyno omiyoga jonyuol ratiro mar yiero ne nyithindgi thieth mowinjore. Nitie kinde ma kot moko oseng’ado ni nyithindo ma bet dito be nigi ratiro mar yiero thieth ma gidwaro. Mano e gima notimore e kes ma nomako April Cadoreth. Ka ne en jahigni 14, ne orwake e wod ka ne fuon moro e i dende chuer remo. Dweche manok ka ne pok mano otimore, ne opong’o kad ma nyiso ni ok onego mede remo kata ka weche tek manade. Laktar ma ne thiedhe notamore luwo gima nosewacho e kadne, kendo ne odhi e kot mondo oyiene medo April remo. Ne omede remo githwon. Bang’e,  April nowacho ni gima laktarno notimone ok bor ahinya gi ng’ama nindo gi nyako githwon.

²² April gi jonyuolne nodonjo ne laktarno e kot. Bang’ higni ariyo, kesno nochopo nyaka e Kot Maduong’ Mogik ma Kanada. Kata obedo ni kes noloyo April nikech onge chik Kanada ma ne riwe lwedo achiel kachiel, kot ne ogolo chik mondo chule pesa ma ne otiyogo e kesno. Bende, kot nong’ado ni April kaachiel gi nyithindo duto ma bet dito nigi ratiro mar timo yierogi giwegi e weche thieth. Kot nowacho kama: “E weche mag thieth, nyithindo ma hikgi tin ne 16 bende onego mi thuolo mar lero gimomiyo gidwaro kata ok gidwar kit thieth moro ka pok othiedhgi, mondo one ka be ging’eyo gima gitimo adier.”

²³ Yo ma nong’adgo kesno ne ber ahinya nikech Kot Maduong’ Mogikno nowacho ni nyithindo ma bet dito nigi ratiro mar yiero thieth ma gidwaro. Chon kot mag Kanada ne nyalo golo chik mondo mi nyithindo ma hikgi tin ne 16 kit thieth moro amora ma kot ne neno ni ber gi nyathino. Kata kamano,  bang’ kesno, kot koro ne ok nyal chuno nyithindo ma ni e bwo higni 16 gi thieth ka pok gimiyogi thuolo mar nyiso ni gin gi nyalo mar timo yiero kendgi.

²⁴ Be kes ma nokawo higni adekno nokelo ber moro? April dwoko ni, “Ee!” Sani ngimane ber kendo en painia mapile. Owacho kama: “Ng’eyo ang’eya ni an be natimo gimoro e miyo nying Jehova duong’ kendo nyiso ni Satan en ja miriambo mora ndi.” Gik ma notimore e ngima April nyiso maler ni kare nyithindwa matindo bende nyalo chung’ motegno sama giromo gi yiero ma korgi tek, mi ginyis ni gin raia mag Pinyruodh Nyasaye.—Mat. 21:16.

25, 26. Ang’o ma samoro timorega sama jonyuol oketho kendgi chuth?

²⁵ Jehova omiyo jonyuol ting’ mar pidho nyithindo ka luwore gi chikene. (Rap. 6:6-8; Efe. 6:4) Mano en migawo ma ok yot, to onyalo bedo ma tek moloyo ka dhako gi dichwo ma nigi nyithindo oketho kend margi chuth. Ng’ato ka ng’ato kuomgi nyalo dwaro ni pache e ma mondo otigo e pidho nyithindo ma ne ginyuolo. Kuom ranyisi, janyuol ma Janeno diher ni nyithinde opon e ngima mar Jokristo, kata kamano, jaode ma ok Janeno to nyalo bedo gi paro mopogore ahinya. Janyuol ma Jakristo onego ong’e ni kata obedo ni ketho kend chuth miyo koro ok ginyal tudore kaka dichwo gi dhako, mano ok nyis ni migawo ma giduto gin-go mar pidho nyithindgi bende orumo.

²⁶ Janyuol ma ok Janenono seche moko nyaloga dhi e kot mondo omiye ratiro mar dak gi nyithindo mondo ochik kaka nyithindogo biro pon e weche Nyasaye. Jonyuol ma kamago seche moko wacho ni yie mondo nyathi obed Janeno mar Jehova nyalo ketho ngima nyathino. Ginyalo wacho ni bedo Janeno biro tuono nyathi thuolo mar timo nyasi mag paro odiechieng nyuolne, nyasi mamoko ma ji mathoth ohero timo, kod yudo thieth mimedoe ji remo. Gima ber en ni kot mang’eny temoga ng’ado bura ka luwore gi gima biro kelo ne nyathi ber, to ok din ma janyuol lemoe. Wane ane ranyisi moko.

27, 28. Kot Maduong’ Mogik ma Ohio nong’ado wach mane e kes ma ne wacho ni ngima nyathi nyalo kethore ka obedo achiel kuom Joneno mag Jehova?

²⁷ Amerka. Kinde moro, wuoro moro ma ok Janeno notero wach e kot kowacho ni ngima wuode ma Bobby ne dhi kethore ka opon ka en achiel kuom Joneno mag Jehova. Kotno ne oyiene dak gi nyathino. Jennifer Pater ma min Bobby to ne oyiene mana limo Bobby, kata kamano, ne ochike ni kik “opuonje wach moro amora mar Joneno mag Jehova kata timo gimoro amora ma nyalo miyo opuonjre weche Joneno.” Weche ma ne kotno ochiko ne nyalo kata nyiso ni nyaminwano ne ok onego owuo gi wuodeno e wi Muma kata puonje chike ma ni e i Muma! Iparo ni nyaminwano nowinjo nade e chunye? Wachno nonyoso chunye ahinya, kata kamano, owacho ni nopuonjore  hore korito mondo Jehova okonye. Oparo chien kowacho kama: “Jehova ne ni koda kinde te.” Kokalo kuom riwruok mar oganda Jehova, noyudo loya ma noterone wachno e Kot Maduong’ Mogik ma Ohio, kendo kotno noyie winjo kesno e higa mar 1992.

²⁸ Kot Maduong’ Mogikno ne ok oyie gi bura ma kot matin nong’ado e wachno, kendo nolero ni “jonyuol nigi ratiro mar puonjo nyithindgi gimoro amora moriwo nyaka timbe kod weche din.” Kotno nowacho ni gionge gi ratiro mar tamo janyuol dak gi nyathine nikech wach din, mak mana ka ng’at ma dwaro kamano nyalo nyiso maler ni puonj mag Joneno mag Jehova nyalo hinyo nyathi kata ketho wiye. Kotno noyudo ni puonj mag Joneno mag Jehova ok nyal ketho wi nyathino kata hinyo ngimane e yo moro amora.

29-31. Ang’o momiyo ne oma nyaminwa moro ma Denmark ratiro mar pidho nyare, to Kot Maduong’ Mogik ma pinyno nong’ado wachno nade?

²⁹ Denmark. Anita Hansen bende noromo gi chal ma kamano ka ne chwore ma ne gisewerego chuth otero kes e kot kokwayo ni mondo miye nyare ma Amanda ma ne jahigni abiriyo. Noyudo kot ma ne ni e alworagi noseyie ne Anita dak gi nyathino e higa mar 2000. Wuon Amanda nomako apil e kot ma malo mi kotno oyiene kawo Amanda odaggo. Nikech kotno ne neno ni wach din e ma ne miyo jonyuolgo yware e wi kaka nonego gipidh nyathigi, ne ong’ad ni wuon nyathino e  ma ne nyalo pidhe maber moloyo. Kuom mano, ne otam Nyaminwa Anita pidho nyathine mana nikech en Janeno mar Jehova!

³⁰ Nyaminwa Anita wacho ni e kinde ma wechego ne dhi nyime, chunye ne onyosore ma seche moko ne okia kata ni onyis Jehova ang’o sama olemo. Owacho kama: “Kata obedo ni weche ne tek kamano, ndiko mar Jo-Rumi 8:26, 27 ne ohoyo chunya ahinya. Kinde duto ne an gadier ni Jehova ne winjo kata mana weche ma ne ok anyise gi dhoga. Noranga pile kendo noikore konya seche te.”—Som Zaburi 32:8; Isaiah 41:10.

³¹ Nyaminwa Anita nomako apil e Kot Maduong’ Mogik ma Denmark. Ka ne kotno somo bura ma ne ging’ado e kesno, ne giwacho kama: “Sama wayiero ng’ama biro dong’ gi nyathi, onego wanon maber mondo watim yiero ma biro konyo nyathino moloyo.” Bende, kotno nolero ni sama giyiero ng’ama biro dong’ gi nyathi, ok ng’i ni janyuol “ni e din” mar Joneno mag Jehova kata ooyo, to kar mano, gima duong’ en yo ma janyuol ka janyuol timogo gik moko sama ywaruok oneno. Nyaminwa Anita chunye nofuong’ore ahinya ka ne kot ong’ado ni en janyuol maber mi odwokne Amanda mondo en e ma opidhe kendo orite.

32. Ere kaka ECHR osesiro jonyuol ma Joneno sama ibuonogi?

³² Pinje moko mag Ulaya (Europe). Nitie seche ma kes moko mag laro nyithindo oseyal nyaka e kot moko ma ni oko mar pinje ma kesgo nochakoree. Kata mana ECHR bende osegayalo kes ma kamago. E kes moko ariyo, ECHR nowacho ni kot matindo kod moko madongo osebedo ka ng’ado ne jonyuol ma Joneno bura ang’aya mana nikech din-gi. ECHR nowacho ni mano en buono ji, kendo ne giwacho ni “ng’ado ne ng’ato bura e yo moro mana nikech dinne en gima ok owinjore.” Miyo moro ma Janeno ma ECHR nong’adone bura maber kamano nowacho kama: “Litna ahinya ka idonjona ni ahinyo nyithindo ma an e ma anyuolo, ka an to ang’eyo maber ni atemo matek mondo aketgi e yor ngima maberie moloyo, ma en ngima ma luwore gi puonj mag Kristo.”

33. Ere kaka jonyuol ma Joneno nyalo tiyo gi puonj ma ni e Jo-Filipi 4:5?

³³ Jonyuol ma Joneno ma romoga gi kes ma kamago nyaka ng’e seche monego giturie. (Som Jo-Filipi 4:5.) Kata obedo ni gin gi ratiro mar puonjo nyithindgi yore Jehova, nyaka ging’e ni jonyuol ma ok Joneno bende nigi ratiro mar konyo e pidho nyithindogo ka gidwaro timo kamano. Jonyuol ma Joneno onego otim kinda ma romo nade e puonjo nyithindgi?

34. En puonj mane ma jonyuol ma Joneno nyalo yudo e weche moko ma Jo-Yahudi notimo e kinde Nehemia?

³⁴ Nitie puonj ma wanyalo yudo ka wanono weche moko ma notimore e kinde Nehemia. Jo-Yahudi ne tiyo matek ahinya e gero kuonde ma nokethore e ohinga mag Jerusalem. Ne ging’eyo maber ni ohingago ne dhi ritogi gi nyithindgi mondo  jowasigu kik monjgi. Mano e momiyo Nehemia nojiwogi niya: ‘Keduru ne joweteu, ne yawuotu gi nyiu, kod mondu gi uteu.’ (Neh. 4:14) Jo-Yahudigo ne nyaka ked gi kinda ahinya. E kindegi bende, jonyuol ma Joneno kedo matek ahinya mondo gipuonj nyithindgi adiera. Ging’eyo ni nyithindgi romo gi gik mang’eny ma thung’ogi kokalo kuom osiepe ma gin-go e skul kod e alwora ma gidakie. Osiepe ma kamago nyalo kata yudore e i ot kokalo kuom teknoloji. Un jonyuol, paruru kinde duto ni kinda dwarore ahinya mondo urit yawuotu kod nyiu, mondo gitim dongruok e weche Nyasaye.

35, 36. Gin ber mage ma Joneno mag Jehova oseyudo nikech kedo ne ratiro ma gin-go mar lamo Jehova, to ang’o ming’ado e chunyi?

³⁵ Kuom adier, Jehova osebedo ka guedho kinda ma jotichne ma sani timo mondo giked ne ratiro mar lame ka gin thuolo. E seche ma gikedo, gisechiwo neno e yo malong’o e kot kod e nyim oganda. (Rumi 1:8) Ber machielo mosenenore sama jotich Jehova kedo ne ratiro mar lamo en ni yo moseng’adgo kesgi moko osekonyo nyaka joma ok Joneno. Kata kamano, tijwa ok en mar kelo lokruok e yo mitayogo oganda, to bende dwachwa maduong’ ok en mana ni ji ong’e ni wang’eyo gima watimo. Gima duong’ momiyo watero kes e kot sama ikwedowa en ni mondo wasir ratiro ma wan-go mar lamo Jehova e yo moyiego kendo miyo lamo maler odhi nyime.—Som Jo-Filipi 1:7.

³⁶ Wang’aduru e chunywa ni wabiro dhi nyime luwo ranyisi mar joma osekedo ne ratiro mar lamo Jehova! Wasikuru ka wamakore gi Pinyruoth ka wan gadier chuth ni Jehova biro dhi nyime siro lamo madier kendo miyowa teko mar timo dwache.—Isa. 54:17.