Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

TILE 15

Yɛko Yɛdie Fanwodi Yɛsonle

Yɛko Yɛdie Fanwodi Yɛsonle

TILE NE BODANE

Kɛzi Kelaese ɛboa ye ɛdoavolɛma yemaa bɛlie bɛ bɛdo nu wɔ mɛla nu na bɛnyia adenle kɛ bɛbali Nyamenle mɛla zo la

1, 2. (a) Duzu a kile kɛ ɛle Nyamenle Belemgbunlililɛ ne maanle sonla a? (b) Nzɔne ati a ɔdwu mekɛ ne bie a Gyihova Alasevolɛ ko die ɛzonlenlɛ nwo fanwodi a?

 ƐLE Nyamenle Belemgbunlililɛ ne maanle sonla ɔ? Kɛ Gyihova Dasevolɛ la, ɛle ye maanle sonla! Na duzu a kile a? Tɛ adendulɛ kɛlata bie anzɛɛ arane gyɛne bie kɛlata bie ɔ. Emomu, kɛzi ɛsonle Gyihova Nyamenle la a kile a. Nɔhalɛ ɛzonlenlɛ kɔ moa tɛla mɔɔ ɛdie ɛdi la. Mɔɔ ɛyɛ​—kɛzi ɛdi Nyamenle Belemgbunlililɛ ne mɛla zo la boka nwo. Wɔ yɛ muala afoa nu, yɛ ɛzonlenlɛ ne ka yɛ ɛbɛlabɔlɛ kɔsɔɔti mɔɔ kɛzi yɛnea yɛ mbusua nee kɛzi yɛdi ayileyɛlɛ edwɛkɛ bie mɔ anwo gyima la boka nwo.

2 Noko tɛ mekɛ ne amuala a ewiade ne mɔɔ yɛde nu la kile ɛbulɛ maa maanle holɛ ko mɔɔ yɛle ye maanlema anzɛɛ mɔɔ ɔkpondɛ kɛ yɛyɛ la. Arane bie mɔ ɛbɔ mɔdenle bɔbɔ kɛ bɛsi yɛ ɛzonlenlɛ nwo adenle anzɛɛ bɛtu ɔ bo. Ɔdwu mekɛ ne bie a, ɛnee ɔwɔ kɛ Kelaese maanlema ko die fanwodi na bɛahola bɛali Mɛzaya Belemgbunli ne mɛla zo. Asoo ɛhye yɛ nwanwane? Kyɛkyɛ. Wɔ tete ne, ɛnee Gyihova menli ta ko die fanwodi amaa bɛahola bɛazonle Gyihova.

3. Konle boni a Nyamenle menli ne honle wɔ Belemgbunli Raalɛ Ɛseta mekɛ zo a?

3 Kɛ neazo la, wɔ Belemgbunli Raalɛ Ɛseta mekɛ zo, ɛnee ɔwɔ kɛ Nyamenle menli ko na bɛangu bɛ. Duzu ati ɔ? Maanle Kpanyinli amumuyɛnli Heeman zuzule hilele Pɛhyea Belemgbunli Zɛzɛse kɛ ɔhu Dwuuma kɔsɔɔti mɔɔ bɛwɔ ye tumililɛ bo la ɔluakɛ “asolo bɛ amaamuo.” (Ɛseta 3:8, 9, 13) Asoo Gyihova kpole ye menli ne? Kyɛkyɛ, ɔyilale mɔdenle mɔɔ Ɛseta nee Mɔdekae bɔle kɛ bɛkɔ Pɛhyea belemgbunli ne anyunlu bɛamaa yeabɔ Nyamenle menli nwo bane la azo.​—Ɛseta 9:20-22.

4. Duzu a yɛbazuzu nwo wɔ tile ɛhye anu a?

4 Na ɛnɛ noko ɛ? Kɛmɔ yɛnwunle ye wɔ tile mɔɔ li ɛhye anyunlu anu la, ɔdwu mekɛ ne bie a ewiade tumima dwazo tia Gyihova Alasevolɛ. Wɔ tile ɛhye anu, yɛbazuzu ndenle bie mɔ mɔɔ zɛhae arane ne mɔ ɛbɔ mɔdenle kɛ bɛdua zo bɛazi yɛ ɛzonlenlɛ nwo adenle la anwo. Yɛbazuzu ndenle titile nsa: (1) adenle mɔɔ yɛlɛ kɛ yɛbadɛnla ɛkɛ kɛ ahyehyɛdeɛ na yɛazonle kɛmɔ yɛkulo la, (2) fanwodi mɔɔ yɛlɛ kɛ yɛbakpa ayileyɛlɛ mɔɔ nee Baebolo ngyinlazo yia, yɛɛ (3) adenle mɔɔ awovolɛ lɛ kɛ bɛbava Gyihova ngyinlazo bɛatete bɛ mra la anwo. Wɔ ko biala anu, yɛbanwu kɛzi Mɛzaya Belemgbunlililɛ ne maanlema mɔɔ bɛdi nɔhalɛ la ɛho ɛbɔ maanlema mɔɔ bɛde anwo bane nee kɛzi bɛyila bɛ mɔdenlebɔlɛ ne azo la.

Yɛkpondɛ Mɛla Nu Adenle Nee Fanwodi Bie Mɔ

5. Saa bɛdie nɔhalɛ Keleseɛnema bɛto nu wɔ mɛla nu a, kɛzi ɔboa bɛ ɛ?

5 Asoo ɔhyia kɛ sonla arane bie maa yɛ adenle amaa yɛazonle Gyihova? Kyɛkyɛ, noko saa yɛfa yɛwula mɛla bo a ɔmmaa yɛ ɛzonlenlɛ ne ɛnyɛ se​—kɛ neazo la, amaa yɛahola yɛayia Belemgbunlililɛ nee Nyianu Asalo ne mɔ anu yɛazonle mɔɔ awie ɛngyegye yɛ, yɛayɛ Baebolo nwo mbuluku, yɛava yɛanwa na yɛaha edwɛkpa ne yɛahile yɛ kpalɛzoamra mɔɔ awie ɛnzi yɛ adenle. Wɔ maanle dɔɔnwo anu, bɛlie Gyihova Alasevolɛ bɛdo nu wɔ mɛla nu na bɛnyia fanwodi bɛsonle kɛmɔ ɛzonlenlɛ ngakyile ne mɔ yɛ la. Noko edwɛkɛ boni mɔ a ɛsisi wɔ mekɛ mɔɔ arane ne mɔ ɛngulo kɛ bɛdie yɛ bɛto nu wɔ mɛla nu anzɛɛ bɛbɔ mɔdenle kɛ bɛsi yɛ fanwodi bie mɔ anwo adenle la ɛ?

6. Ngyegyelɛ boni a Gyihova Alasevolɛ mɔɔ bɛwɔ Australia la yiale wɔ 1940 mɔlebɛbo a?

6 Australia. Wɔ 1940 mɔlebɛbo, Australia maanle kpanyinli ne bule yɛ diedi ne kɛ “ɔmmaa” menli ɛngɔ konle. Bɛvale bɛ sa bɛdole yɛ gyima ne azo. Ɛnee Alasevolɛ ne mɔ ɛngola ɛnyia anzɛɛ ɛnga edwɛkɛ ne wɔ bagua nu, bɛtotole Belemgbunlililɛ Asalo ne mɔ nee Bɛtɛle gyima ne anu. Saa ɛlɛ yɛ Baebolo buluku ne bie bɔbɔ a ɔle bɛkyi. Australia Alasevolɛ ne mɔ yɛle gyima fealera nu ɛvolɛ dɔɔnwo anzi la, akee bɛ nwo dɔle bɛ. Wɔ June 14, 1943, Australia Kɔɔto Kpole ne manle bɛyele bɛ sa bɛvile Alasevolɛ ne mɔ gyima ne azo.

7, 8. Ka konle mɔɔ yɛ mediema mɔɔ wɔ Russia la ɛho wɔ ɛvolɛ dɔɔnwo anu ɛlie ɛzonlenlɛ nwo fanwodi la anwo edwɛkɛ.

7 Russia. Arane ne mɔɔ ɔka a awie ɛnga bie la vale ɔ sa dole Gyihova Alasevolɛ anwo zo ɛvolɛ dɔɔnwo hɔkpulale kɛ awieleɛ bɔkɔɔ ne bɛliele bɛ bɛdole nu wɔ mɛla nu wɔ 1991 la. Mɔɔ alumua Soviet Union ne dɔle aze la, bɛliele yɛ bɛdole nu wɔ Russia Arane ne anu wɔ 1992. Noko yeandwu bie, yɛ nwo mɔɔ ɛnee ɔlɛso ndɛndɛ la yɛle agbɔvolɛma bie mɔ​—titile bɛdabɛ mɔɔ bɛwɔ Russia Asɔne Asɔne ne anu la ɛya. Dwazotiama bɔle Gyihova Alasevolɛ somolɛ mgbole nnu wɔ 1995 nee 1998 avinli ɛkɛ ne. Mekɛ biala mɔɔ bɛbayia edwɛkɛ ne anwo la, bɛnnyia daselɛ biala bɛngyinla zolɛ mɔɔ kile kɛ yɛyɛ ɛtane a. Dwazotiama ne mɔɔ bɛsika bɛ bo la eza bɔle bɛ somolɛ wɔ maanlema anyunlu wɔ 1998. Mɔlebɛbo ne, Alasevolɛ ne mɔ lile konim, noko dwazotiama ne anlie ndɛnebualɛ ne ando nu na bɛhanle bɛdole Alasevolɛ ne mɔ anwo zo wɔ May 2001. Bɛhɔle edwɛkɛ ne anwo bieko wɔ October, ɛvolɛ zɔhane anu, na bɛzile kpɔkɛ wɔ 2004 kɛ bɛdu mɛla adenle zo ahyehyɛdeɛ ne mɔɔ Alasevolɛ ne mɔ fa di gyima la abo wɔ Moscow na bɛva bɛ sa bɛdo ye gyima biala azo.

8 Ɛkpɔlɛ dɔɔnwo doale zo. (Bɛgenga 2 Temɔte 3:12.) Bɛhilele Alasevolɛ ne mɔ nyane. Bɛliele yɛ mbuluku ne mɔ yɛɛ bɛzile azua mɔɔ bɛhaye nee mɔɔ bɛsisi bɛazonle wɔ nuhua la anwo adenle bɔkɔɔ. Pɛ kɛzi yɛ mediema ne mɔ dele nganeɛ wɔ mekɛ mɔɔ ɛnee bɛlɛyia zɔhane ngyegyelɛ ne mɔ la anwo nvoninli nea! Ɛnee Alasevolɛ ne mɔ ɛva bɛ edwɛkɛ ɛhɔdo Europe Kɔɔto Mɔɔ Nea Sonla Fanwodi Nwo Edwɛkɛ Zo la (ECHR), anyunlu wɔ 2001. Eza bɛvale edwɛkɛ bieko bɛhɔle Kɔɔto wɔ 2004. Wɔ 2010, ECHR zile ye kpɔkɛ. Kɔɔto ne nwunle kɛ Nyamenle ɛzonlenlɛ mɔɔ bɛnlie bɛndo nu la ati a bɛvale bɛ sa bɛdole Gyihova Alasevolɛ gyima ne azo a, yemɔti ɔhanle kɛ saa bɛfa kɔɔto ekyi ne kpɔkɛzilɛ ne bɛdi gyima a ɔnyɛ boɛ ɔluakɛ daselɛ biala ɛnle ɛkɛ mɔɔ kile kɛ Alasevolɛ ne mɔ ɛyɛ ɛtane a. Eza Kɔɔto ne nwunle kɛ bɛyɛle kɛ bɛfa bɛ sa bɛado Alasevolɛ ne mɔ gyima ne azo amaa nwolɛ adenle mɔɔ bɛlɛ ye wɔ mɛla nu la abɔ bɛ. Kɔɔto ne liele fanwodi nwo adenle mɔɔ Alasevolɛ ne mɔ lɛ sonle la dole nu. Russia mgbanyima dɔɔnwo ɛtɛfale ECHR edwɛkɛ ne ɛtɛdile gyima ɛdeɛ, noko zɔhane konimlilɛ ne mɔ ɛmaa Nyamenle menli mɔɔ bɛwɔ zɔhane maanle ne anu la ɛnyia akɛnrasesebɛ kpole.

Titos Manoussakis (Nea ɛdendɛkpunli 9))

9-11. Kɛzi Gyihova menli mɔɔ wɔ Greece la ɛpele ɛlie nwolɛ adenle mɔɔ bɛlɛ kɛ bɛbayia nu bɛazonle la ɛ, na duzu a ɛvi nu ɛra a?

9 Greece. Wɔ 1983, Titos Manoussakis hayele sua ekpumgbunli ko wɔ Heraklion, Crete, amaa Gyihova Alasevolɛ ekpunli ekyi ahola ayia ɛkɛ azonle. (Hib. 10:24, 25) Yeangyɛ, ɛsɔfo bie hɔhanle hilele arane mgbanyima kɛ bɛdua Alasevolɛ ne mɔ wɔ sua ne mɔɔ bɛyia nu bɛsonle la anwo. Duzu ati ɔ? Yemɔ ala a le kɛ Alasevolɛ ne mɔ diedi le ngakyile fi Asɔne Asɔne mɔɔ ɛha la ɛdeɛ ne anwo! Mgbanyima ne mɔ bɔle Titos Manoussakis nee Alasevolɛ nsa noko mɔɔ wɔ sua ne azo la somolɛ kɛ bɛle maamɔvoma. Bɛpɛle ezukoa bie bɛmanle bɛ kɛ bɛdua na bɛguale bɛ efiade siane nwiɔ. Kɛ Nyamenle Belemgbunlililɛ ne maanlema mɔɔ bɛdi nɔhalɛ la, Alasevolɛ ne mɔ nwunle kɛ kɔɔto ne ndɛnebualɛ ne tia nwolɛ adenle mɔɔ bɛlɛ bɛsonle la, yemɔti bɛbɔle edwɛkɛ ne abo wɔ kɔɔto ngyikyi ne mɔ anu na bɛhɔwiele ECHR ne anu.

10 Akee wɔ 1996, ECHR ne vale edwɛkɛ bie dole gua mɔɔ gyegyele menli mɔɔ bɛdwazo bɛtia nɔhalɛ ɛzonlenlɛ la mɔɔ ɛnee bɛ nye ɛnla a. Kɔɔto ne nwunle kɛ “kɛmɔ Giliki mɛla ne kile la, Gyihova Alasevolɛ vi ‘ɛzonlenlɛ mɔɔ bɛze bɛ’ la anu” na ɛnee kɔɔto ngyikyi ne mɔ kpɔkɛzilɛ ne “fane menli mɔɔ bɛvale edwɛkɛ ne bɛrale kɔɔto la ɛzonlenlɛ nwo fanwodi nwo la ati ɔ.” Kɔɔto ne eza nwunle kɛ tɛ Greece arane ne a ɔwɔ kɛ “ɔkile kɛ ɛzonlenlɛ bie diedi anzɛɛ adenle mɔɔ bɛdua zo bɛda ye ali la le mɛla adenle zo a.” Bɛbɔle ndɛnebualɛ mɔɔ tia Alasevolɛ ne mɔ la bɛguale na bɛliele nwolɛ adenle mɔɔ bɛlɛ bɛsonle la bɛdole nu!

11 Asoo zɔhane konimlilɛ ne manle edwɛkɛ ne azo pɛle wɔ Greece? Kyɛkyɛ. Asɛɛ ɛvolɛ 12 kɔɔto konle ne anzi, bɛzieziele edwɛkɛ ko ne ala bie wɔ Kassandreia, Greece wɔ 2012. Ɛsɔfo kpanyinli bie a vale ɛkpɔlɛ ne rale wɔ edwɛkɛ ɛhye anu a. Maanle Agyinladulɛ Ayiama, Greece kɔɔto kpole ne, lile edwɛkɛ ne boale Nyamenle menli. Bɛgyinlanle Greece maanle mumua ne anu mɛla mɔɔ maa ɛzonlenlɛ nwo adenle la azo bɛzile kpɔkɛ ne na bɛbɔle somolɛ mɔɔ bɛta bɛbɔ Gyihova Alasevolɛ kɛ bɛnle ɛzonlenlɛ mɔɔ bɛze bɛ la bɛguale. Kɔɔto ne hanle kɛ: “‘Gyihova Alasevolɛ’ ngilehilelɛ ne ɛnvea, ɛhye ati ɔle ɛzonlenlɛ mɔɔ bɛze ye.” Kassandreia asafo ne anu amra lile fɛlɛko kɛ bɛbahola bɛayia wɔ bɛdabɛ mumua ne bɛ Belemgbunlililɛ Asalo bɛazonle la.

12, 13. Kɛzi dwazotiama ɛlua “mɛla” ne azo ɛva ngyegyelɛ ɛra France ɛ, na duzu a ɛvi nu ɛra a?

12 France. Menli bie mɔ mɔɔ dwazo tia Nyamenle menli la dua nrɛlɛbɛ adenle zo gyinla “mɛla” ne azo fa ngyegyelɛ ba. (Bɛgenga Edwɛndolɛ 94:20.) Kɛ neazo la, wɔ 1990 avinli ɛkɛ ne, mgbanyima mɔɔ bɛnea adwulelielɛ zo wɔ France la bɔle ɔ bo kɛ bɛneɛnlea Association Les Témoins de Jéhovah (ATJ), mɛla adenle zo eku mɔɔ Gyihova Alasevolɛ fa yɛ gyima mɔɔ wɔ France la ezukoa gyinlabelɛ nu. Sonvolɛ ne mɔɔ nea ezukoa nwo ngyehyɛlɛ zo la manle bodane titile mɔɔ bɛlɛ la lale ali: “Bɛ ezukoa gyinlabelɛ ne mɔɔ bɛneɛnlea nu la bahola amaa kɔɔto ali bɛ edwɛkɛ kɛ bɛle maamɔvoma anzɛɛ bɛado bɛ gyima ne anu . . . , na bie a ɛhye ɛnrɛmaa ahyehyɛdeɛ ne ɛnrɛhola gyima bieko yɛ wɔ yɛ azɛlɛsinli ne anu.” Bɛyɛle neɛnleanu ne la bɛannwu ɛhwee, noko adwulelielɛ mgbanyima ne mɔ pɛle adwule kpole bie manle ATJ kɛ bɛdua. Saa menli ne mɔ lile konim a, anrɛɛ nrɛlɛbɛ adenle mɔɔ bɛluale zo la bamaa yɛ mediema ne mɔ ezukoa awie, yemɔti ɔwɔ kɛ bɛto Bɛtɛle ne anu na bɛtɔne azua ne mɔ amaa bɛahola adwule kpole ne tua. Ɛnee ɔnla aze, noko Nyamenle menli ne asa nu ando. Alasevolɛ ne mɔ honle tiale edwɛkɛ ɛhye na bɛvale edwɛkɛ ne bɛhɔmanle ECHR wɔ 2005.

13 Kɔɔto ne buale edwɛkɛ ne wɔ June 30, 2011. Ɔhanle kɛ ɛzonlenlɛ nwo fanwodi mɔɔ menli lɛ la ati, ɔnle kɛ Maanle ne bua bɛ ndɛne kɛ kɛzi bɛda bɛ ɛzonlenlɛ ne ali la le kpalɛ anzɛɛ ɔnle kpalɛ, kyesɛ bɛyɛ debie titile bie. Eza Kɔɔto ne hanle kɛ: “Adwule ne . . . mɔɔ bɛpɛle bɛmanle bɛ la bamaa ahyehyɛdeɛ ne ezukoa awie, yemɔti ɔnrɛmaa ahyehyɛdeɛ ne anu amra ɛnrɛva fanwodi ɛnrɛzonle.” Kɔɔto ne anu amra amuala hɔle Gyihova Alasevolɛ afoa! Awieleɛ kolaa ne, France arane ne lile Kɔɔto edwɛkɛ ne azo, ɔzianenle adwule ne mɔɔ ɔpɛle ɔmanle ATJ la na ɔduale mpaefoa ɔbokale nwolɛ, ɔhwenle ɔ nwo ɔvile Bɛtɛle agyapadeɛ ne mɔɔ anrɛɛ ɔfa la anwo, ɛhye manle Gyihova menli anye liele.

Ɛbahola wɔazɛlɛ wɔamaa ɛ mediema mɔɔ ɔlua mɛla mɔɔ menli ɛnva ɛnyɛ gyima la ati bɛlɛnwu amaneɛ kɛkala la

14. Kɛzi ɛbahola wɔaboa wɔ ɛzonlenlɛ nwo fanwodi konle ne anu ɛ?

14 Ɛnɛ, Gyihova menli ko die fanwodi sonle Gyihova wɔ adenle mɔɔ yehile la azo kɛmɔ Ɛseta nee Mɔdekae mɔɔ bɛdɛnlanle aze tete ne yɛle la. (Ɛseta 4:13-16) Ɛbahola wɔaboa ɔ? Ɛhɛe. Ɛbahola wɔazɛlɛ wɔamaa ɛ mediema mɔɔ ɔlua mɛla mɔɔ menli ɛnva ɛnyɛ gyima la ati bɛlɛnwu amaneɛ kɛkala la. Nzɛlɛlɛ ɛhye kola boa mediema mɔɔ bɛlɛyia ngyegyelɛ nee ɛkpɔlɛ la kpole. (Bɛgenga Gyemise 5:16.) Asoo Gyihova tie nzɛlɛlɛ ɛhye mɔ? Konim mɔɔ yɛdi wɔ kɔɔto la maa yɛnwu kɛ ɔtie ye bɔkɔɔ!​—Hib. 13:18, 19.

Fanwodi Mɔɔ Yɛlɛ Yɛkpa Ayileyɛlɛ Mɔɔ Nee Yɛ Diedi Ne Yia

15. Mɔɔ fane mogya mɔɔ bɛfa bɛdi gyima la anwo, ninyɛne boni mɔ a Nyamenle menli suzu nwo a?

15 Kɛmɔ yɛnwunle ye wɔ Tile 11 ne anu la, Nyamenle Belemgbunlililɛ ne maanlema asa ɛha Ngɛlɛlera ne anu adehilelɛ mɔɔ anu la ɛkɛ mɔɔ maa bɛkoati mogya mɔɔ bɛfa bɛdi gyima wɔ adenle ɛtane zo mɔɔ yebu ɛnɛ la. (Mɔl. 9:5, 6; Sɛlɛ. 17:11; bɛgenga Gyima ne 15:28, 29.) Yɛnlie mogya ɛdeɛ, noko yɛkpondɛ ayileyɛlɛ mɔɔ le kpalɛ maa yɛ nee yɛ alɔvolɛ la wɔ mekɛ mɔɔ zɛhae ayileyɛlɛ ne ɛntia Nyamenle mɛla ne mɔ la. Kɔɔto mgbole mgbole mɔɔ wɔ maanle maanle ne mɔ anu la ɛnwu kɛ menli lɛ adenle kpa anzɛɛ kpo ayileyɛlɛ mɔɔ nee bɛ adwenle anzɛɛ bɛ diedi ne ɛnyia la. Noko Nyamenle menli ɛyia ɛhye anwo ngyegyelɛ mɔɔ anu yɛ se la wɔ maanle bie mɔ anu. Suzu neazo bie mɔ anwo nea.

16, 17. Ayile boni a bɛvale bɛyɛle adiema raalɛ ko mɔɔ wɔ Japan la ɛ, na kɛzi bɛbuale ye asɔneyɛlɛ ɛ?

16 Japan. Ɛnee ɔhyia kɛ bɛyɛ Misae Takeda, yelɛ bie mɔɔ yeli ɛvolɛ 63 mɔɔ wɔ Japan la apelehyɛne titile bie. Kɛ Nyamenle Belemgbunlililɛ ne maanle sonla mɔɔ di nɔhalɛ la, ɔmanle ye dɔketa ne nwunle ye wienyi kɛ ɔngulo kɛ bɛfa mogya bɛyɛ ye ayile. Noko siane bie mɔ anzi, ɔzinle ɔ nwo wɔ mekɛ mɔɔ ɔnwunle kɛ bɛmanle ye mogya wɔ ye apelehyɛneyɛlɛ ne anu la. Adiema Raalɛ Takeda vale dɔketama nee asopiti ne hɔle kɔɔto wɔ June 1993. Raalɛ ɛhye le bɛtɛɛ yɛɛ ɔbɛlɛ ɔ nwo aze, noko ye diedi ne gyi ye kpundii. Ɛnee ye kpɔkɛdelɛ ɛnle kpalɛ noko ɔgyinlanle daselɛlilɛ ɛkponle ne anwo mɔɔ bo dɔnehwele ko ɔvale akɛnrasesebɛ ɔlile menli mɔɔ yile kɔɔto sua ne anu la daselɛ. Ɔhɔle kɔɔto mɔɔ li awieleɛ la, ye siane ko anzi yɛɛ ɔwule a. Asoo yɛ nye ɛnlie ye akɛnrasesebɛ nee ye diedi ne anwo? Adiema Raalɛ Takeda hanle kɛ dahuu ɔsɛlɛ Gyihova kɛ ɔmaa ɔli konim. Ɛnee ɔlɛ anwodozo kɛ ɔbabua ye nzɛlɛlɛ ne. Asoo ɔbuale?

17 Adiema Raalɛ Takeda wule la ye ɛvolɛ nsa anzi, Kɔɔto Kpole ne mɔɔ wɔ Japan la lile edwɛkɛ ne manle ye​—ɔliele ɔdole nuhua kɛ ɔle nvonleɛ kɛ bɛbabulu ye edwɛkɛ zo bɛamaa ye mogya. Kpɔkɛ mɔɔ bɛzile ye February 29, 2000 la hanle kɛ, “ɔwɔ kɛ bɛbu nwolɛ adenle mɔɔ menli lɛ si kpɔkɛ” la wɔ edwɛkɛ ɛhye mɔ anu. Yɛyɛ Adiema Raalɛ Takeda mo kɛ ɔsikale ɔ bo ɔhonle fanwodi mɔɔ ɔlɛ ɔkpa ayileyɛlɛ mɔɔ nee ye adwenle ne mɔɔ yeva Baebolo ne yetete ye yia konle ne la. Kɛkala bɛkola bɛyɛ Alasevolɛ mɔɔ bɛwɔ Japan la ayile mɔɔ bɛnzulo kɛ bɛbatinlitinili bɛ bɛamaa bɛ mogya a.

Pablo Albarracini (Nea ɛdendɛkpunli 18 kɔdwu 20)

18-20. (a) Kɛzi kɔɔto bie mɔɔ wɔ Argentina la hilele ɛbulɛ manle adenle mɔɔ awie lɛ kɛ ɔbakpo mogya mɔɔ bɛfa bɛyɛ ayile mɔɔ bɛhyehyɛ ye kɛlata zo la ɛ? (b) Mɔɔ fane mogya mɔɔ bɛnva bɛnli gyima wɔ adenle kpalɛ zo anwo la, kɛzi yɛbahola yɛahile kɛ yɛbɛlɛ yɛ nwo aze yɛmaa Kelaese tumililɛ ne ɛ?

18 Argentina. Kɛzi Belemgbunlililɛ maanlema bahola aziezie bɛ nwo amaa mekɛ mɔɔ bie a anwodolɛ bie ati bɛngola tendɛ la ɛ? Yɛbahola yɛava kɛlata bie mɔɔ ɔbadendɛ yeamaa yɛ la yɛzie yɛ nwo kɛmɔ Pablo Albarracini yɛle la. Wɔ May 2012, menli mɔɔ anrɛɛ bɛkawua la totole ye etu fane dɔɔnwo. Bɛ nee ye hɔle asopiti la ɛnee ɔngola tendɛ na yeahilehile ye gyinlabelɛ mɔɔ fane mogya nwo la anu. Noko ɛnee ayileyɛlɛ nwo kɛlata bie mɔɔ di munli mɔɔ ɔvale ɔ sa ɔwulale ɔ bo wɔ ɛvolɛ kɛyɛ nna mɔɔ ɛpɛ nu la vea ɔ nwo. Ɔwɔ nuhua kɛ ɛnee ye tɛnlabelɛ ne anu yɛ se yɛɛ dɔketama bie mɔ dele nganeɛ kɛ ɔwɔ kɛ bɛmaa ye mogya na yeanwu ɛdeɛ, noko bɛvale edwɛkɛ mɔɔ wɔ ye kɛlata ne azo la bɛlile gyima. Noko Pablo ɔ ze mɔɔ ɔnle Gyihova Dasevolɛ la hɔliele tumi vile kɔɔto kɛ ɔmaa bɛamaa ɔ ra ne mogya.

19 Ɛkɛ ne ala lɔya ne mɔɔ gyi Pablo aye ne agyakɛ anu la vale edwɛkɛ ne hɔle kɔɔto bieko. Yeangyɛ, kɔɔto ne bɔle kɔɔto ekyi ne anu edwɛkɛ ne guale na ɔhanle kɛ ɔwɔ kɛ bɛkile ɛbulɛ bɛmaa wuleravolɛ ne kpɔkɛzilɛ ne. Pablo ɔ ze vale edwɛkɛ ne hɔle Argentina Kɔɔto Kpole ne anu. Noko Kɔɔto Kpole ne annwu “debie mɔɔ kile kɛ awie a bɔle ɔ ti anu luale anyedelɛ adenle zo yɛle [Pablo kɛlata ne mɔɔ kile kɛ ɔnlie mogya la a.]” Kɔɔto ne hanle kɛ: “Sonla biala mɔɔ yenyi na ye adwenle nu la ɛkɛ la kola dumua kile mɔɔ [ɔkulo] nee mɔɔ ɔngulo la wɔ ye ayileyɛlɛ nu, na bie a ɔbalie anzɛɛ ɔbakpo ayileyɛlɛ bie mɔ . . . Ɔwɔ kɛ dɔketa ne mɔɔ ɛlɛnea ye la die adehilelɛ ɛhye mɔ to nu.”

Wɔhyehyɛ wɔ ayileyɛlɛ kɛlata ɛdeɛ ɔ?

20 Ɔvi mekɛ zɔhane mɔɔ ba la Adiema Albarracini ɛde kpɔkɛ bɔkɔɔ. Ɔ nee ɔ ye bɛ nye die kɛ ɔhyehyɛle ye ayileyɛlɛ kɛlata ne la. Ɔlua debie mɔɔ le sikalɛ noko nwolɛ hyia mɔɔ bɛyɛle la azo, bɛlale ye ali kɛ bɛyɛ tieyɛ bɛmaa Kelaese tumililɛ ne ɔlua Nyamenle Belemgbunlililɛ ne azo. Ɛ nee wɔ abusua ne ɛyɛ ye zɔhane ala ɔ?

April Cadoreth (Nea ɛdendɛkpunli 21 kɔdwu 24)

21-24. (a) Kɛzi Canada Kɔɔto Kpole ne zile kpɔkɛ kɛnlɛma bie wɔ kɛzi ɔwɔ kɛ bɛfa mogya bɛdi gyima wɔ ngakula ngyikyi afoa nu la anwo ɛ? (b) Kɛzi edwɛkɛ ɛhye bahola amaa Gyihova azonvolɛ mɔɔ bɛle ngakula la anwosesebɛ ɛ?

21 Canada. Kɔɔto ne mɔ ta die to nuhua kɛ awovolɛ lɛ adenle kpa ayileyɛlɛ mɔɔ le kpalɛ la maa bɛ mra. Ɔyɛ a kɔɔto ne mɔ bɔbɔ ka kɛ, ɔwɔ kɛ bɛkile ɛbulɛ bɛmaa ngakula mɔɔ bɛ nye ɛvi la wɔ kpɔkɛ mɔɔ bɛbazi wɔ ayileyɛlɛ nwo la. Ɛhye yɛle nɔhalɛ wɔ April Cadoreth afoa nu. April nyianle ɛvolɛ 14 la, bɛdole ye asopiti mɔɔ ɛnee mogya ɛnwu ɛgua ɔ kunlu. Ɛnee yelumua yehyehyɛ Advance Medical Directive (Ayileyɛlɛ Nwo Kɛlata) mɔɔ kile kɛ saa ye tɛnlabelɛ ne anu yɛ se bɔbɔ a bɛmmamaa ye mogya la. Dɔketa ne mɔɔ ɛnee ɔlɛnea April la anva ye edwɛkɛ ne anli gyima na ɔhɔliele tumi ɔvile kɔɔto amaa yeamaa ye mogya. Bɛhyele ye mialera nu bɛmanle ye mogya adoba nsa. Nzinlii April hanle kɛ mɔɔ bɛyɛle la le kɛ bɛdo ye bɔna la.

22 April nee ye awovolɛ vale edwɛkɛ ne hɔle kɔɔto kɛ bɛha bie bɛmaa bɛ. Ɛvolɛ nwiɔ anzi, edwɛkɛ ne hɔdwule Canada Kɔɔto Kpole ne anyunlu. Ɛkɔ mɛla nu a April anli konim noko Kɔɔto ne lile edwɛkɛ ne manle ɔ nee ngakula gyɛne mɔɔ bɛ nye ɛvi mɔɔ bɛkulo kɛ bɛgyinla nwolɛ adenle mɔɔ bɛlɛ la azo bɛsi bɛ ti anwo kpɔkɛ wɔ ayileyɛlɛ nwo la. Kɔɔto ne hanle kɛ: “Wɔ ayileyɛlɛ nwo edwɛkɛ nu, ɔwɔ kɛ bɛmaa ngakula mɔɔ bɛtɛnyianle ɛvolɛ 16 la adenle bɛmaa bɛkile kɛ kpɔkɛ mɔɔ bɛzi wɔ ayileyɛlɛ titile bie anwo la da kɛzi bɛ adwenle nu la ɛkɛ la ali.”

23 Edwɛkɛ ɛhye hyia ɔluakɛ Kɔɔto Kpole ne hanle nwolɛ adenle mɔɔ ngakula mɔɔ bɛnyi lɛ ye wɔ mɛla nu la anwo edwɛkɛ. Kolaa na bɛabua edwɛkɛ ɛhye la, ɛnee Canada kɔɔto bie kola kpa ayileyɛlɛ bie mɔɔ bɛte nganeɛ kɛ ɔbaboa la bɛmaa kakula mɔɔ ɔtɛnyianle ɛvolɛ 16 la. Noko bɛbuale edwɛkɛ ɛhye bɛwiele la, kɔɔto biala ɛngola ɛmkpa ayileyɛlɛ ɛmmaa ngakula mɔɔ bɛtɛnyianle ɛvolɛ 16 la wɔ mekɛ mɔɔ bɛnlumua bɛmmaa bɛ adenle bɛmmaa bɛngile kɛ bɛ nye ɛvi na bɛkola bɛsi bɛ ti anwo kpɔkɛ a.

“Ɛnwunlɛ mɔɔ menwu kɛ meboa ekyi kɛ mebɔ mɔdenle meawula Nyamenle duma ne anyunlunyia na meamaa Seetan abɔ adalɛ la ɛmaa me nye ɛlie kpalɛ”

24 Asoo nvasoɛ rale edwɛkɛ ne mɔɔ bɛlile ɔ nzi wɔ kɔɔto ɛvolɛ nsa la azo? April ka kɛ, “Ɛhɛe!” Kɛkala ɔle dahuu adekpakyelɛnli mɔɔ te kpɔkɛ, na ɔka kɛ: “Ɛnwunlɛ mɔɔ menwu kɛ meboa ekyi kɛ mebɔ mɔdenle meawula Nyamenle duma ne anyunlunyia na meamaa Seetan abɔ adalɛ la ɛmaa me nye ɛlie kpalɛ.” April neazo ne maa ɔda ali kɛ yɛ ngakula ne mɔ kola gyinla kpundii na bɛda ye ali kɛ bɛle Nyamenle Belemgbunlililɛ ne maanlema kpalɛ.​—Mat. 21:16.

Fanwodi Mɔɔ Yɛlɛ Kɛ Yɛbava Gyihova Ngyinlazo Ne Mɔ Yɛatete Ngakula

25, 26. Ɔdwu mekɛ ne bie a, edwɛkɛ boni a ewolebɔlɛ fa ba a?

25 Gyihova ɛmaa awovolɛ ɛzonlelilɛ kɛ bɛtete bɛ mra kɛmɔ ye ngyinlazo ne mɔ kile la. (Mɛla 6:6-8; Ɛfɛ. 6:4) Zɔhane gyima ne ɛnla aze, noko saa ewolebɔlɛ ba nuhua a ɔbahola yɛayɛ se kpalɛ. Adwenle mɔɔ awovolɛ ne mɔ lɛ ye wɔ ngakula ɛtetelɛ nwo la bahola ayɛ ngakyile kolaa. Kɛ neazo la, wovolɛ mɔɔ le Dasevolɛ la te nganeɛ ɛsesebɛ kɛ ɔwɔ kɛ ɔfa Keleseɛne ngyinlazo ne mɔ ɔtete kakula ne, noko bie a wovolɛ ne mɔɔ ɔnle Dasevolɛ la ɛnrɛlie ɛnrɛdo nu. Ɔwɔ kɛ wovolɛ ne mɔɔ le Dasevolɛ la kakye kɛ ewolebɔlɛ bahola azɛkye agyalɛ ne ɛdeɛ, noko awovolɛ ne mɔ lɛ adenle nea bɛ ra ne.

26 Wovolɛ ne mɔɔ ɛnle Dasevolɛ la bahola azɛlɛ kɔɔto ne kɛ ɔlie kakula ne anzɛɛ ngakula ne mɔ ɔmaa ye amaa yeahola yeanlea kɛzi bɛfa bɛ ɛzonlenlɛ ne bɛtete ngakula ne mɔ la. Bie mɔ ka kɛ esiane wɔ nu kɛ bɛbatete wɔ kɛ Gyihova Dasevolɛ. Bɛbahola bɛaha kɛ bɛnrɛmaa ngakula ne mɔ ɛnrɛva bɛ nwo ɛnrɛwula awolɛ kenle nee ɛvoyialilɛ gyɛne nu, yɛɛ saa anwodolɛ mɔɔ anu yɛ se la ba a, bɛnrɛmaa bɛ mogya “bɛnrɛlie bɛ ngoane.” Anyelielɛ edwɛkɛ a le kɛ, kɔɔto dɔɔnwo ne ala suzu mɔɔ kakula ne anye die nwo la anwo tɛla kɛ bɛbabua ndɛne kɛ bie a esiane wɔ ɛzonlenlɛ mɔɔ wovolɛ ko wɔ nu la anu. Bɛmaa yɛnlea neazo bie mɔ.

27, 28. Kɛzi Ohio Kɔɔto Kpole ne lile ɛzonledolɛ mɔɔ kile kɛ ɔle esiane kɛ bɛbatete kakula kɛ Gyihova Dasevolɛ la anwo gyima ɛ?

27 United States. Wɔ 1992, Ohio Kɔɔto Kpole ne lile edwɛkɛ bie mɔɔ selɛ ne mɔɔ ɔnle Dasevolɛ la hanle kɛ saa bɛtete ɔ ra ne kɛ Gyihova Dasevolɛ a ɔbayɛ esiane yeamaa ye la. Kɔɔto ekyi ne liele dole nu na bɛvale kakula ne bɛmanle selɛ ne. Bɛmanle ninli ne, Jennifer Pater adenle kɛ ɔkola ɔkɔkpɔla kakula ne, noko bɛhanle kɛ ɔnle kɛ “ɔfa Gyihova Alasevolɛ ne mɔ diedi ɔkilehile kakula ne wɔ adenle biala azo.” Edwɛkɛ ɛhye mɔɔ kɔɔto ekyi ne hanle la kɔ moa mɔɔ ɔkola ɔkile kɛ Adiema Raalɛ Pater ɛnrɛhola ɛnrɛha Baebolo ne nee ye ɛbɛlabɔlɛ kpalɛ nwo ngyinlazo ne anwo edwɛkɛ ɔnrɛhile ɔ ra Bobby! Ɛkola ɛnwu kɛzi ɔdele nganeɛ la ɔ? Jennifer arɛle bɔle, noko ɔhanle kɛ ɔnwunle kɛ ɔwɔ kɛ ɔnyia abotane na ɔkendɛ ɔmaa Gyihova di nwolɛ gyima. Ɔhanle kɛ, “Ɛnee Gyihova wɔ me nwo ɛkɛ ne dahuu.” Gyihova ahyehyɛdeɛ ne boale ye lɔya ne ɔmanle ɔvale edwɛkɛ ne ɔhɔdole Ohio Kɔɔto Kpole ne anyunlu.

28 Kɔɔto ne anlie kɔɔto ekyi ne kpɔkɛzilɛ ne ando nu na ɔhanle kɛ, “awovolɛ a lɛ adenle titile kilehile bɛ mra, na bɛfa ɛbɛla kpalɛ nee nyamenlezonlenlɛ nwo ngyinlazo bɛkilehile bɛ a.” Kɔɔto ne hanle kɛ kyesɛ bɛkola bɛkile kɛ Gyihova Alasevolɛ ɛzonlenlɛ ne nee bɛ ngyinlazo ne mɔ bagyegye kakula ne kpɔkɛdelɛ nee ye adwenle, kɔɔto ne ɛnlɛ nwolɛ adenle kɛ ɔbazi adenle mɔɔ awovolɛ lɛ gyinla bɛ ɛzonlenlɛ zo nea bɛ mra la adenle. Kɔɔto ne annwu daselɛ mɔɔ kile kɛ Alasevolɛ ne mɔ diedi ne bagyegye kakula ne adwenle nee ye kpɔkɛdelɛ bɔkɔɔ a.

Kɔɔto dɔɔnwo ɛli ɛboa Keleseɛne awovolɛ kɛ bɛlɛ adenle bɛnea bɛ mra

29-31. Duzu ati a bɛammaa adiema raalɛ ko mɔɔ wɔ Denmark la ara raalɛ ne nee ye andɛnla a, na kɛzi Denmark Kɔɔto Kpole ne buale edwɛkɛ ne ɛ?

29 Denmark. Anita Hansen yiale ngyegyelɛ ɛhye bie wɔ mekɛ mɔɔ ɔ hu mɔɔ ɔ nee ye ɛbɔ ewole la zɛlɛle kɔɔto ne kɛ ɔkulo kɛ ɔ nee ɔ ra Amanda mɔɔ ɛli ɛvolɛ nsuu la kɔtɛnla la. Ɔnva nwo kɛ kɔɔto ne manle Amanda nee Adiema Raalɛ Hansen hɔdɛnlanle wɔ ɛvolɛ 2000 ne anu la, Amanda ɔ ze vale edwɛkɛ ne hɔdole kɔɔto kpole ne anyunlu, na kɔɔto ne vale kakula ne manle ɔ ze. Kɔɔto ne hanle kɛ ɔluakɛ awovolɛ ne mɔ adwenle ɛnyia wɔ bɛ ɛzonlenlɛ nu diedi nwo la ati, selɛ ne a ɔwɔ kɛ ɔkile ɛzonlenlɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ bɛfa bɛtete kakula ne la a. Yemɔti, bɛammaa Adiema Raalɛ Hansen nee Amanda andɛnla bieko ɔluakɛ ɔle Gyihova Dasevolɛ!

30 Wɔ mekɛ ɛsesebɛ ɛhye amuala anu, ɔyɛ a Adiema Raalɛ Hansen yɛ basaa mɔɔ ɔnnwu mɔɔ ɔka wɔ asɔneyɛlɛ nu a. Ɔhanle kɛ: “Noko edwɛkɛ mɔɔ wɔ Wulomuma 8:26 nee 27 la kyekyele me rɛle kpole. Mendele nganeɛ dahuu kɛ Gyihova te me edwɛkɛ bo. Ɛnee ɔ nye wɔ me nwo yɛɛ ɔboale me dahuu.”​—Bɛgenga Edwɛndolɛ 32:8; Ayezaya 41:10.

31 Adiema Raalɛ Hansen vale edwɛkɛ ne hɔdole Denmark Kɔɔto Kpole ne anyunlu. Kɔɔto ne buale kɛ: “Kyesɛ bɛneɛnlea nu kpalɛ bɛnwu ninyɛne mɔɔ baboa kakula ne la kolaa na bɛahile awie mɔɔ ɔwɔ kɛ ɔ nee ye tɛnla la.” Eza Kɔɔto ne hanle kɛ ɛleka mɔɔ kakula ne badɛnla la gyi kɛzi wovolɛ ko biala di ngyegyelɛ nwo gyima la azo na tɛ Gyihova Alasevolɛ “ngilehilelɛ nee bɛ gyinlabelɛ” ne azo ɔ. Mɔɔ boale Adiema Raalɛ Hansen la a le kɛ, Kɔɔto ne nwunle kɛ ɔle wovolɛ mɔɔ fɛta a yemɔti bɛvale Amanda bɛmanle ye.

32. Kɛzi Europe Kɔɔto Mɔɔ Nea Sonla Fanwodi Nwo Edwɛkɛ Zo la bɔle awovolɛ mɔɔ bɛle Alasevolɛ la anwo bane wɔ nyeyenu nwo ɛ?

32 Maanle ngakyile mɔɔ wɔ Europe. Kɔɔto nu manzonle bie mɔ mɔɔ fane ngakula ɛnleanlɛ nwo la ɛbo maanle ne anu kɔɔto mgbole bie mɔ anwo zo. Yehɔdwu Europe Kɔɔto Mɔɔ Nea Sonla Fanwodi Nwo Edwɛkɛ Zo la (ECHR) noko anyunlu. Wɔ edwɛkɛ nwiɔ anu, ECHR ne liele dole nuhua kɛ ɔlua ɛzonlenlɛ ti, kɔɔto ngyikyi mɔɔ wɔ maanle ne anu la nee awovolɛ mɔɔ bɛle Alasevolɛ nee mɔɔ bɛnle Alasevolɛ la anli ye boɛ. ECHR ne buale kɛ nyɛleɛ ɛhye kile nyeyenu, na ɔhanle kɛ, “ngakyile mɔɔ wɔ ɛzonlenlɛ nu mɔɔ bɛgyinla yemɔ angomekye azo bɛbua ndɛne la ɛnle ye adenle zo.” Dasevolɛ ninli ko mɔɔ ECHR kpɔkɛzilɛ ne boale ye la hanle kɛ, “Ɔyɛ nyane kpalɛ kɛ bɛbabɔ me somolɛ kɛ melɛboda me mra ne mɔ wɔ mekɛ mɔɔ ɛnee mesuzu kɛ melɛbɔ mɔdenle meava Keleseɛne ndetelɛ mɔɔ le kpalɛ kolaa meamaa bɛ la.”

33. Kɛzi ɔwɔ kɛ awovolɛ mɔɔ bɛle Alasevolɛ la fa ngyinlazo mɔɔ wɔ Felepaema 4:5 la di gyima ɛ?

33 Nɔhalɛ nu, Keleseɛne awovolɛ mɔɔ bɛlɛyia ngyegyelɛ wɔ Kɔɔto ɔlua adenle mɔɔ bɛlɛ kɛ bɛbava Baebolo ngyinlazo bɛawula bɛ mra ahonle nu ati la bɔ mɔdenle kɛ bɛbala ndelebɛbo ali. (Bɛgenga Felepaema 4:5.) Kɛmɔ bɛ nye sɔ nwolɛ adenle mɔɔ bɛlɛ bɛtete ngakula ne mɔ wɔ Nyamenle adenle zo la ati, bɛdie bɛto nu kɛ saa wovolɛ ne mɔɔ ɔnle Dasevolɛ la kulo a ɔbaboa wɔ ngakula ne mɔ ɛtetelɛ nu. Kɛzi wovolɛ mɔɔ le Dasevolɛ la bu ɛzonle mɔɔ ɔdi kɛ ɔbatete kakula la ɛ?

34. Kɛzi Keleseɛne awovolɛ bahola anyia Nihɛmaya mekɛ zo Dwuuma ne neazo ne azo nvasoɛ ɛ?

34 Nihɛmaya mekɛ zo neazo bie baboa yɛ. Dwuuma ne yɛle gyima ɛsesebɛ kɛ bɛsi na bɛaziezie Gyɛlusalɛm bane ne fofolɛ. Ɛnee bɛze kɛ bɛyɛ zɔ a ɔbabɔ bɛ nee bɛ mbusua ne anwo bane yeavi bɛ agbɔvolɛ mɔɔ bɛbɔ bɛ bɛyia la anwo. Ɛhye ati, Nihɛmaya zile bɛ adua kɛ: “Bɛho bɛmaa bɛ mediema, bɛ mra mrenya, bɛ mra mraalɛ, bɛ ye mɔ nee bɛ maanle.” (Nih. 4:14) Wɔ Dwuuma zɔhane afoa nu, ɛnee ɔwɔ kɛ bɛfa bɛ anwosesebɛ muala bɛko. Zɔhane ala a ɛnɛ, awovolɛ mɔɔ bɛle Gyihova Alasevolɛ la bɔ mɔdenle kɛ bɛbatete bɛ mra wɔ nɔhalɛ adenle ne azo a. Bɛze kɛ bɛ mra ne mɔ yia ngyegyelɛ dɔɔnwo wɔ sukulu nee bɛ kpalɛzo. Amaneɛbɔlɛ ninyɛne kola nyia bɛ nwo zo tumi wɔ mekɛ mɔɔ bɛwɔ sua nu bɔbɔ la. Awovolɛ, bɛmmamaa bɛ rɛle fi kɛ ɔwɔ kɛ bɛbɔ mɔdenle kpalɛ bɛko bɛmaa bɛ mra amaa bɛadɛnla ɛleka mɔɔ banebɔlɛ wɔ na bɛanyi sunsum nu.

Nyia Anwodozo Kɛ Gyihova Bagyinla Nɔhalɛ Ɛzonlenlɛ Nzi

35, 36. Ɔlua mɛla nwo adenle mɔɔ Gyihova Alasevolɛ ɛho ɛlie la ati, duzu nvasoɛ a yɛnyia a, na duzu a wɔbɔ kpɔkɛ kɛ ɛyɛ a?

35 Gyihova amgba ɛyila mɔdenle mɔɔ ye ɛnɛ mekɛ ye ahyehyɛdeɛ ne ɛlɛbɔ aho alie nwolɛ adenle mɔɔ bɛlɛ bɛsonle la azo. Ɔlua nwolɛ adenle mɔɔ bɛlɛ mɔɔ bɛlɛko bɛalie la ati, Nyamenle menli ne ɛhola ɛli daselɛ mɔɔ ka ahonle wɔ kɔɔto nee maanlema dɔɔnwo anyunlu. (Wulo. 1:8) Nvasoɛ bieko mɔɔ ɛvi konim mɔɔ bɛli wɔ kɔɔto anu ɛra la a le kɛ, yemaa nwolɛ adenle mɔɔ menli dɔɔnwo mɔɔ bɛnle Alasevolɛ lɛ la anu ɛmia. Noko kɛ Nyamenle menli la, yɛnle menli mɔɔ kakyi maanle ne mɛla; yɛɛ yɛ nye ɛnlie kɛ yɛdie duma yɛamaa yɛ nwo. Mɔɔ hyia kpalɛ la, Gyihova Alasevolɛ ɛva nwolɛ adenle mɔɔ bɛlɛ la anwo edwɛkɛ ɛhɔ kɔɔto ɔluakɛ bɛkpondɛ kɛ nɔhalɛ ɛzonlenlɛ gyinla.​—Bɛgenga Felepaema 1:7.

36 Bɛmmamaa yɛbu yɛ nye yɛgua mɔɔ yɛbahola yɛazukoa yɛavi menli mɔɔ bɛho bɛlie nwolɛ adenle mɔɔ yɛlɛ yɛsonle Gyihova diedi ne anu la azo! Bɛmaa yɛdayɛ noko yɛli nɔhalɛ na yɛnyia anwodozo kɛ Gyihova gyi yɛ gyima ne anzi yɛɛ ɔmaa yɛ anwosesebɛ ɔmaa yɛyɛ ye ɛhulolɛdeɛ dahuu.​—Aye. 54:17.