Enda bua kuleshe mianda i muanka

Enda bua kuleshe kashibo ka mianda i muanka

SHAPITRE 15

Kulwa bwa kupeta bulungantu bwa lulangwilo

Kulwa bwa kupeta bulungantu bwa lulangwilo

AKISAMBILA UNO SHAPITRE

Mushindo wi Kidishitu mukwashe balongi baaye bwashi bakite mwabo mooso bwabadya kuukibwa ku mbulamatadi na kupeta bulungantu bwa kulamata ku miiya y’Efile Mukulu

1, 2. (a) Nkinyi akilesha shi we mwina Bufumu bw’Efile Mukulu? (b) Bwakinyi ingi nsaa Batemwe ba Yehowa mbalwe bwa kupeta bulungantu bwa lulangwilo??

WE MWINA Bufumbu bw’Efile Mukulu su? Eyendo shi, bu byodi Temwe a Yehowa we mwina Bufumu bw’Efile Mukulu! Na, nkinyi akilesha byanka? Ta mukanda w’eshinda sunga mukanda wabadi bakupe kwi guvernema nya. Anka, byabya abimwenekyela ku mushindo okwete kulangwila Yehowa Efile Mukulu. Lulangwilo lwa binyibinyi ta ndwimeene penda ku byokumiina nya. Alulesha byokitshi—mu kukookyela koobe ku miiya ya Bufumu bw’Efile Mukulu. Kwatudi atwe booso, lulangwilo lwetu ndukume ka mwanda kooso ka mu muwa wetu, mpa na mushindo watukunkusha bifuko byetu na byatukitshi mu ingi myanda itale mbidi yetu.

2 Anka, uno ndumbulwilo atudi takwete kunemeka sunga nkapeela kwikala kwetu kwa bu beena Bufumu bw’Efile Mukulu sunga miiya yaabo nya. Angi ma guvernema ngatompe kwimika lulangwilo lwetu mpa na kwilushimisha. Misusa ibungi, balongi ba Kidishitu mbalwe bwa kupeta bulungantu bwa kwikala na nshalelo mwipushene na miiya ya Mesiya Nfumu. Mbilombeene kwitukemesha su? Nya. Mu mafuku a kala bafubi ba Yehowa babaadi abalu bwa kupeta bulungantu bwa kulangwila Yehowa.

3. Ngoshi kinyi ibalwile mwilo w’Efile Mukulu mu mafuku a Estere mukashi a nfumu?

3 Bu kileshesho mu mafuku a Estere mukashi a nfumu, mwilo w’Efile Mukulu ubaadi autungu kulwa bwashi tabewipanga. Bwakinyi? Hamane Mufubi mukata a kwa nfumu a beena Perse Asueruse baadi mumulungule shi beena Yuuda booso be ku matalwa a nfumu bayipayibwe mwanda shi “bipikwa byabo mbilekene na bya bingi bisamba byooso.” (Esh. 3:8, 9, 13) Yehowa baadi mulekyele bafubi baaye su? Nya, baadi mwelele Estere na Mardoshe mwabi ku byooso bibaabakitshine nsaa ibaabadi batekye nfumu a mu Perse bwashi akalwile mwilo w’Efile Mukulu.​—Esh. 9:20-22.

4. Mu uno shapitre atukyebe kutaluula mwanda kinyi?

4 Twi kwamba naminyi bwa ano mafuku? Anka bu bibatukatuka mu kumona mu shapitre mushaale, bakata ba mbulamatadi ingi nsaa abaadi bashikwe Batemwe ba Yehowa. Mu uno shapitre, atukyebe kwisambila ingi mishindo itompe ano ma guvernema kwimika lulangwilo lwetu. Atukyebe kutaluula mishindo ikata isatu: (1) matalwa etu a kwikala bu ndumbulwilo na kulangwila bu byatudi basangule, (2) bulungantu bwa kubukibwa mu mushindo wipushene na miiya ya mu Bible na (3) matalwa a baledi a kukusha bana muyile miya ya Yehowa. Mu mwanda ooso, atukyebe kumona mushindo wi beena Bufumu bwa Mesiya mbalwe ngofu bwa kukalwila kinemo kyabo kya kwikala bu beena Bufumu bw’Efile Mukulu na mushindo wabadi bapete mwabi ku byooso byabadi bakite.

Kulwa bwa kukuminyibwa ku mbulamatadi na kwikala na bulungantu bwa kwikitshina myanda

5. Kukuminyibwa ku mbulamatadi kwi na bukwashi kinyi kwi beena Kidishitu?

5 Bwa kulangwila Yehowa, abitungu shi betukumine ku mbulamatadi su? Nya, anka kukuminyibwa ku mbulamatadi akwitukwasha bwatudya kukita lulangwilo lwetu kushii lukalakasho​—bu kileshesho, akwitukwasha bwa kwibunga mu Mashibo a Bufumu, Mashibo a Bikongeno, bwa kutuusha mikanda ayipatuula Bible na kwiyituma ku angi maumbo, na bwa kulungula bantu be pepi netu mukandu wibuwa patooka kushii lukalakasho. Mu maumbo ebungi, Batemwe ba Yehowa mbafundjibwe ku mikanda ya mbulamatadi na be na bulungantu bwa kulangwila mumune na abikalaa bangi beena bipwilo babadi bakumine kwi mbulamatadi. Kadi, nkinyi kikitshikye nsaa ipele ma guvernema kwitukumina sunga kutompa kushikiila bulungantu bwetu?

6. Batemwe ba Yehowa ba mu Australie abaadi mu lukalakasho kinyi ku mbangilo kwa bipwa 1940?

6 Australie. Ku mbangilo kwa bipwa 1940, guvernere mukata a mu Australie bamwene shi lukumiino lwetu “alushikiila” byooso byabakitshi bwa kulwa ngoshi. Babelele mwiya wa kwimika mudimo wetu. Batemwe tababaadi na mushindo wa kwibunga sunga wa kulungula mukandu wibuwa munkatshi mwa bantu, midimo ya ku Betele ibaadi ifungibwe, na abaadi bafungye Mashibo a Bufumu. Mpa na kwikala na mikanda yetu ayipatuula Bible kubaadi kupedibwe. Kunyima kwa kufuba mu bufyebufye munda mwa bipwa bikile bungi, Batemwe ba mu Australie babaadi bapete bulungantu ku nfudiilo. Mu 14/6/1943, Tumilaadi tukata twa mu Australie tubaadi tushintuule mwiya wa kwimika midimo yetu.

7, 8. Lesha ngoshi ilwe bakwetu ba mu Russie munda mwa bipwa bwa kupeta bulungantu bwa lulangwilo.

7 Russie. Batemwe ba Yehowa babaadi bemikye midimo yaabo kwi ba Koministe munda mwa bipwa bibungi kadi bebakumina mu 1991. Kunyima kwa kupona kwa Union soviétique, babaadi betukumine ku mikanda ya mbulamatadi a mu Russie mu 1992. Anka, mu kapindji kapeela, bangi beshikwanyi—bikishekishe bano babaadi mu kipwano na kipwilo kya ba Orthodoxe kya mu Russie—babaadi bafiite munda pamwanda wa kutama kwetu kukata. Beshikwanyi babaadi bafunde bilumbu bitano abilesha shi Batemwe ba Yehowa mbantomboshi, kubanga mu 1995 na mu 1998. Misusa ibungi nsushi tabaadi mumone kantu su nkamune akalesha bubi bwetu nya. Akupu bano beshikwanyi abatuudile kilumbu ku tumiladi tukata mu 1998. Bwa mususa wa kumpala Batemwe ababingile, anka beshikwanyi nkupela mushindo ubaabadi batshibe kilumbu na mu 2001 Batemwe nkushimisha kilumbu mu mweshi wa Katano mu 2001. Mu mweshi w’Ekumi babaabangile kutaluula dingi kilumbu mu kyakya kipwa, kibaadi kitwale ku kitshibilo kya mu 2004 kya kupela mukanda wa ku mbulamatadi ubaadi autumika nao Batemwe ba mu Moscou na kwimika midimo yabo.

8 Ingi nkalakasho ibalondele. (Badika 2 Timote 3:12.) Babaadi bakyengeshe Batemwe na kwibalwisha ngoshi. Mikanda yetu abaadi beyinyengye; mashibo atubaadi atufutshila sunga atubaadi bebakye bwa lulangwilo babaadi beafungye. Banda kutala mushindo ubaadi upushe bakwetu balume na bakashi pabitale aa makyenga ooso! Batemwe babayile na kilumbu ku Tumilaadi twa mu Europe atutalaa bulungantu bwa bantu (CEDH) mu 2001 na kutuma ingi myanda ku Tumilaadi mu 2004. Mu 2010, Tumilaadi twa CEDH tubaadi twate kitshibilo. Ku Tumilaadi abaadi bamone kalolo shi kukengyesha kwa bipwilo ndjo kubaadi kutakule beena Russie bwa kwimika midimo ya Batemwe na, nkutshiba kilumbu shi takubaadi mushindo wa kulonda bitshibilo bya ku tumilaadi tupela, mwanda takubaadi kintu su nkimune akilesha bubi mwi Temwe ooso nya. Na dingi Tumilaadi tubaadi tuleshe shi kwimika midimo ya Batemwe nkwibakutshisha kwa matalwa aabo muyiile abilesha miiya. Kitshibilo kya Tumilaadi kibaadi kipe Batemwe bulungantu bwa kulangwila kushii lukalakasho. Sunga mbibaadi bangi bakata ba mu Russie bakutwe kulonda kino kitshibilo kya ku CEDH bukidibukidi, bafubi b’Efile Mukulu mu dyadya eumbo mbanyingye mashimba ngofu pa mwanda wa kwakwa kutshokola kwabo kwa kilumbu.

Titos Manoussakis (Tala kikoso 9)

9-11. Mu Grèce, mushindo kinyi ulwe bafubi ba Yehowa bwa kupeta bulungantu bwa kwibunga pamune, na mbipeta kinyi bitukye?

9 Grèce. Mu 1983, Titos Manoussakis baadi afutshila nshibo mu Heraklion, mu Crete bwashi kasaka kapeela ka Batemwe ba Yehowa keekale akebungu bwa kulangwila. (Eb. 10:24, 25) Munda mwa mafuku apeela, mukata umune a mu kipwilo kya Ortodoxe baadi mufunde kilumbu na matalwa a bakata ba guvernema, bwa kupela shi Batemwe tabekalanga na mashibo akutwela bwa kulangwila. Bwakinyi? Penda mwanda lukumino lwa Batemwe ndwilekene na lwa kipwilo kya beena Orthodoxe! Bakata abaadi batuushe binangu bya kufunda shi: Titos Manoussakis na bangi Batemwe ba mwiumbo mbantomboshi. Babaadi bebakyengeshe na kwibatshibila kibawo kya lukano munda mwa myeshi ibidi. Bu byabadi beena Bufumu bw’Efile Mukulu baasha kululama, Batemwe abamwene kitshibilo kya ku tumilaadi shi nyi nkwipaa kwa matalwa a bulungantu bwa lulangwilo, ndjo abo nkwenda na kilumbu ku tumilaadi twa mwiumbo akupu abo nkwenda nakyo ku CEDH.

10 Ku nfudiilo, mu 1996 tumilaadi twa CEDH tubaadi tukupile beshikwanyi ba lulangwilo lwa binyibinyi ekonyi. Tumilaadi tubaadi tuleshe shi: “Batemwe ba Yehowa be mu ‘kipwilo akiukibwa’ bu byabidi bileshibwe mu miiya ya mu Grèce” na kulesha shi kitshibilo kya tumilaadi tupeela kibaadi “akilwisha bulungantu bwa kipwilo.” Akupu ku Tumilaadi abamwene shi ta mbilombane bwashi guvernema a mu Grèce “aleshe bi lulangwilo lwa bipwilo sunga byabakitshi bwa kulesha lukumiino lwabyo kalolo.” Bitshibilo bibaabadi baatshile Batemwe bibaadi bishintulukye na, abo nkupeta dingi bulungantu bwabo!

11 Kwakwa kutshokola kubaadi kupudishe myanda mu Grèce su? Nya. Mu 2012, kilumbu ki byabya babaadi bekisambishe mu Kassandreia, mu Grèce kunyima kwa bipwa 12 bya bilumbu bibungi. Bwa uno mususa, kilumbu abaadi bekituushe kwi mukata a beena Ortodoxe mwitushikwe. Mukata a eumbo, mukunkushi mukata a myanda ya ku tumilaadi twa mu Grèce, babaadi babingishe bafubi b’Efile Mukulu kilumbu. Kitshibilo kibaadi kiteemune mwiya wa mu Grèce autala bulungantu bwa kipwilo na kukaasha bilumbu byooso byashi, Batemwe ba Yehowa nkipwilo kishy’akiukibwa. Tumilaadi tubaadi tuleeshe shi: “Kipwilo kya ‘Batemwe ba Yehowa’ ta nkifwamishwe nya, na dingi be mu kipwilo akiukibwa.” Beena kakongye kapeela ka mu Kassandreia abaadi na muloo wa kumona shi binobino be na mushindo wa kukita bisangilo byabo bwa kulangwila mu Nshibo yaabo ya Bufumu.

12, 13. Mu France, mushindo kinyi utompe beshikwanyi “kutwesha malwa pa kupeesha miiya,” na mbipeta kinyi bitukye?

12 France. Beshikwanyi ba bafubi b’Efile Mukulu mbatumikye na mayele ebungi bwa “kutwesha malwa pa kupeesha miiya.” (Badika Misambo 94:20.) Bu kileshesho, mu 1995 bakata abafutshishaa bitadi mu France ababangile kutaluula makuta a l’Association Les Témoins de Jéhovah (ATJ), dimune dya ku mashina aatumika nao Batemwe ba Yehowa mu France. Ministre atalaa myanda ya makuta baadi muleshe lukalo lukata lwa kwakwa kutaluula shi: “Ku nfudiilo, baaba abataluula abakwata bintu bya Batemwe sunga kwibalondoola shi mbantomboshi . . . , kukita kwa byabya akukyebe kubofusha mudimo wa association sunga kwiwimika pa bukopo mwiumbo dyetu dishima.” Sunga mbyabidi shi baaba abaadi abataluula tababaadi bapete kantu su nkapeela ka kukutwa kwa kululama, bafutshishi ba bitadi babaadi bakamiishe muulo wa kitadi kya ATJ. Su abaadi boobeshe, bino binangu bibaadya kulekyela bakwetu penda kitshibilo kya kufunga na kupana mashibo a Betele bwa kufuta kino kitadi ki bukopo. Bibaadi bu mwanda wi bukopo, kadi bafubi b’Efile Mukulu tababaadi bakookye nya. Batemwe abaadi bapele na mashimba aabo ooso kino kitshibilo kya kukutwa kwa kululama, ku nfudiilo abo nkwenda na kilumbu ku CEDH mu 2005.

13 Tumilaadi tubaadi tutushe kitshibilo kyato mu 30/6/2011. Tubaadi tuleshe shi matalwa a kwikala na bulungantu bwa kulangwila nyi aakutshisha Eumbo dya France kukita byabya, anka su kwi mwanda ukata, ndjo byabadya kutaluula mwanda utale lukumino lwa bipwilo sunga mushindo wabakwete kwilulesha. Na dingi, Tumilaadi tubaadi tuleshe shi: “Kino kitadi . . . kibaadi kilombene kufwisha association mu kukutwa makuta aaye, na kumukutshisha kupa be mwanka bulungantu bwa kulangwila na kukita myanda ayilesha lukumiino lwabo.” Bansushi booso ba mu Tumilaadi babaadi bakumiine abo nkutshiba kilumbu shi, Batemwe ba Yehowa tabe na mwanda! Mwanda wa muloo kwi bafubi ba Yehowa, guvernema a mu France baadi mwalushe kitadi kibaadi mukamiishe ATJ aye nkumutentekyela mpa na makuta, bwa kulonda eyi dya ku Tumilaadi, guvernema baadi mukatushe kyakya kitadi ku bintu byooso bya filiale.

We mulombeene kwikala wele nteko bwa bakwenu balume na bakashi beena Kidishitu bakwete kukyenga ano mafuku mu myanda ya kukutwa kululama yabakwete kwibakitshina ku mbulamatadi

14. Mushindo kinyi oodi mulombeene kukwasha mu ngoshi ya bulungantu bwa lulangwilo?

14 Nka bu Estere na Mardoshe ba mu mafuku a kala, bafubi ba Yehowa lelo bakwete kulwa bwa bulungantu bwa lulangwilo lwa Yehowa mu mushindo wipushene na bibaadi mwiya waaye. (Esh. 4:13-16) We mukumbeene kwisanga nabo mu yaaya ngoshi su? Oolo. We mulombeene kwikala wele nteko bwa bakwenu balume na bakashi beena Kidishitu bakwete kukyenga ano mafuku mu myanda ya kukutwa kululama yabakwete kwibakitshina ku mbulamatadi. Yaaya nteko ngilombeene kwikala bu bukwashi bukata kwi bakwetu balume na bakashi be mu mpombo i bukopo. (Badika Shake 5:16.) Yehowa alulaa yaaya nteko su? Bilumbu byatukwete kubinga ku tumilaadi abishinkamisha byanka!​—Eb. 13:18, 19.

Bulungantu bwa kusangula mushindo wa kubukiibwa mu kwipushena na lukumino lwetu

15. Mwilo w’Efile Mukulu autalaa myanda kinyi pabitale kutumika na mase?

15 Nka bu byatumwene mu Shapitre 11, beena Bufumu bw’Efile Mukulu mbapete bukunkushi bululame bwa mu Bifundwe bwa kupela kutumika na mase bibubi bu byabakwete kufuba nawo lelo. (Kib. 9:5, 6; Lv. 17:11; badika Bikitshino 15:28, 29.) Sunga tatukumiinaa shi betwalushe mase, atukumiinaa mushindo wibuwa wa kubukiibwa na wa kubukisha bakwetu mu mushindo ushya wikutwena na miiya y’Efile Mukulu. Tumilaadi tukata twi kunundu twa maumbo ebungi atuuku shi bantu be na matalwa a kusangula sunga kupela mushindo wa kubukiibwa bu abibalungula koondo kaabo k’eshimba na lukumiino lwabo. Byabya, mu maumbo ebungi, bafubi ba Yehowa bakwete kukabila ino nkalakasho ya uno mushindo. Tubande kutala bingi bileshesho.

16, 17. Mushindo kinyi ubaabadi babukye ungi mukwetu mukashi a mu Japon ubaadi umukalakashe, na mushindo kinyi ubaabadi baaluule ku nteko yaaye?

16 Japon. Misae Takeda e na bipwa kukila 63, mukashi mwishaleele mu Japon baadi atungu shi bamubaale mwanda wa mukumbo ukata. Bu byadi mwina Bufumu sha kululama, baadi mulungule doktere shi akyebe bamubukye kushi kumwalusha mase. Anka, kunyima kwa myeshi, baadi muukye shi abaadi bamwalushe mase pabaabadi abamubaala. Pabapushishe shi abamukitshina bibubi, mukwetu Takeda baadi mufunde ba doktere na lupitalo mu mweshi wa Kasamombo mu 1993. Uno mukashi shi na kwakula kwibungi baadi na lukumiino lwi bukopo. Baadi mutushe bu kamonyi bukata mu nshibo ya tumilaadi, aye nkwimana pa mbalo ya kusamba munda mwa kipindji kikile nsaa mushima sunga mbyashibaadi na bukome bwibungi. Baadi mwende ku tumilaadi mweshi umune kumpala kwa kufwa kwaye. Kwikala kwaye kwa n’eshimba dinyingye t’akwitusangasha su? Mukwetu Takeda bambile shi: Baadi atekye Yehowa bwashi amukwashe mu yaaya ngoshi. Baadi mukulupile shi, luteko lwaye alupete lwalulo. Kunyi?

17 Bipwa bisatu kunyima kwa lufu lwa mukwetu mukashi Takeda, Tumilaadi tukata twi kunundu twa mu Japon tubaadi tumubingishe kilumbu​—tubaadi tushinkamishe shi bibaadi bubi bwa kumwalusha mase kwashi mukumiine. Kitshibilo kya mu 29/2/2000 kibaadi akilesha shi: “Matalwa a kwata kitshibilo” pabitale uno mwanda “abitungu kwianemeka bu bulungantu bwa muntu.” Twi na lutumbu lukata kwi mukwetu mukashi Takeda bwa kitshibilo kyaaye kya kulwa bwa kupeta bulungantu bwa kwisangwila mushindo wa kwibukisha muyiile kondo kaaye k’eshimba kalongyeshibwe na Bible, binobino Batemwe ba mu Japon mbalombeene kubukibwa kushii kutshiina kwalushibwa mase.

Pablo Albarracini (Tala kikoso 18-20)

18-20. (a) Mushindo kinyi ubaadi tumilaadi twa kabidi twa mu Argentine tukumiine matalwa a muntu apele kumwalusha mase nsaa yabamubuku? (b) Pabitale kutumika bibubi na mase, mushindo kinyi watudi balombeene kulesha shi twi balamate ku bukunkushi bwa Kidishitu?

18 Argentine. Mbilombeene kukitshika shi, kwi lukalo lwa kwata kitshibilo pabitale mushindo wa kwibukisha kadi muntu te na mushindo wa kwakula. Beena Bufumu abelumbulaa naminyi? Abekalaa na mukanda wa ku mbulamatadi ulombeene kwibakwila, byabya ndjo bibakitshine Pablo Albarracini. Mu mweshi wa Katano 2012 babaadi bamutuukile kwi ba ngifi bamwasa aye nkutapika malonda ebungi. Babaadi bende naaye ku lupitalo te na mushindo wa kwakula sunga kupusha na tabaadi na mushindo wa kulesha bi binangu byaaye pabitale kwalushwa mase. Anka, baadi na mukanda wi na mayi akulonda pabitale mushindo wa kumubuka ubaadi mufunde kumpala kwa bipwa binanka. Sunga mbibaadi mu lukalakasho lukata na, bangi ba doktere abamono shi abitungu kumwalusha mase bwashi apande, ba munganga babaadi belumbuule bwa kunemeka binangu byaye. Anka, nshaaye na Pablo shibaadi Temwe a Yehowa baadi mupete mukanda wa ku tumilaadi bwa kushintuula binangu bya mwanaaye.

19 Avocat baadi esambila mukashi a Pablo bafundjile mukanda mususa umune bwa kutentula kilumbu. Munda mwa nsaa, Tumilaadi tukata tubaadi tushintuule kitshibilo kya ku tumilaadi tupeela na kutshiba kilumbu muyiile abikumina sha maladi, bu byabidi bileshibwe mu mukanda waaye. Nshaaye na Pablo bayiile na kilumbu ku Tumilaadi tukata twi kunundu. Anka Tumilaadi tukata twi kunundu tubaadi tulombeene kumona shi “takwi kya kupela shi [mukanda wa Pablo aulesha shi takumiina kumwalusha mase] mwiufunde na kapatupatu, mpàngo na bulungantu booso.” Tumilaadi tubaadi tuleshe shi: “Muntu ooso mupwe kunyinga na taadi mukulu, e na matalwa a kwiatshila kitshibilo pabitale mbidi [yaaye], na mulombeene kukumiina sunga kupela ingi mishindo ya kumubuka . . . Munganga amubuku abitungu akumiine myanda yaadi mufunde.”

We mupwe kuwusha koobe karte akelesha bi binangu byobe pabitale kwibukisha?

20 Mukwetu Albarracini mupwe kupanda. Aye na mukashi aaye be na muloo wa kumona shi abaadi bapwe kuwusha mukanda wi na myanda ya kulonda pabitale mushindo wa kwibabuka. Pa kwela kwa dino etabula dipelepele​—kadi di na muulo, muleshe shi mulamate ku bukunkushi bwa Kidishitu ku bukwashi bwa Bufumu bw’Efile Mukulu. Obe na mukashi oobe nwibapwe kuwusha wenu mukanda su?

April Cadoreth (Tala kikoso 21-24)

21-24. (a) Mushindo kinyi ubaadi Tumilaadi tukata twi kunundu twa mu Canada twate kitshibilo kikata pabitale kwalusha bana bakii bakinga mase? (b) Mushindo kinyi wi kino kilumbu nkinyingishe bansongwalume na bansongwakashi bafubi ba Yehowa?

21 Canada. Mu byooso, tumilaadi atuuku matalwa a baledi a kusangwila bana mushindo wibuwa wa kwibabukisha. Anka, tumilaadi ntutshibe shi mwana baapu kukula abitungu kumunemeka pabitale kitshibilo kya kwata muyiile mushindo wa kumubuka. Bibaadi bikitshikye byabya bwa April Cadoreth. Pabaadi na bipwa 14, April baadi mulamibwe mu lupitaalo mwanda wa mase ebungi abaadi mushimishe. Myeshi ipela kumpala, baadi muwushe karte akalesha mushindo wabadi balombeene kumubuka shi ta mbalombeene kumwalusha mase sunga ekala mu lukalakasho lwi naminyi. Munganga baadi amubuku bapelele kukumina bibaadi abikumiina April, aye nkwenda ku tumilaadi bwashi bamupe matalwa a kumwalusha mase. Babaadi bamwalushe pa bukopo bipompa bisatu bi na globule rouge. Kunyima, April bamwene shi uno mwanda wi mumune na buntomboshi.

22 April na baledi baaye abayile na kilumbu ku tumilaadi. Kunyima kwa bipwa bibidi, abayile na kilumbu ku Tumilaadi tukata twi kunundu twa mu Canada. Sunga muyiile miiya, April tabaadi mubingye, Tumilaadi tubaadi tukaashe bungi bwa makuta abaabadi bamutekye ato nkumubingisha mpa na bana babaadi abakimbi bya kulesha matalwa a kwisangwila mushindo wa kwibukisha. Tumilaadi tubaadi tuleshe shi: “Pabitale mwanda wa kubuka muntu, bansongwalume na bansongwakashi be muushi mwa bipwa 16 abitungu kwibapa matalwa a kulesha shi mweneno abo pabitale kitshibilo kya kwata muyiile mushindo wa kwibukisha alesha bulungantu bwabo na kunyinga kwabo.”

23 Bino bibaadi bu mwanda ukata mwanda Tumilaadi tukata twi kunundu tubaadi tutekye bwashi kwikale mwiya mu miiya ya mbulamatadi aupa bana abaapu kukula bulungantu. Kumpala kwa kino kitshibilo, tungi tumilaadi twa mu Canada tubaadi tulombeene kubuka mwana e muushi mwa bipwa 16 nsaa yooso ayimono tumilaadi shi bino mbilombeene kwikala buwa kwi mwana. Anka kunyima kwa kino kitshibilo, tumilaadi tatubaadi dingi tulombeene kubuka bana be mushi mwa bipwa 16 kumpala kwa kwibapa matalwa a kulesha shi mbapwe kukula bya kwiatshila kitshibilo pabitale mushindo wa kwibabuka.

“Kuuka kwa shi ne mukite kande kantu bwa kutumbisha eshina dy’Efile Mukulu na kulesha shi Satana nsha madimi akumpa muloo wa binyibinyi”

24 Bibaadi abitungu kulwa ino ngoshi ya bipwa bisatu su? “Oolo” bibaadi abitungu byabya bwa kilumbu kya April! Binobino pataadi mbala-mashinda na e na mbidi bukome, amba shi: “Kuuka kwa shi ne mukite kande kantu bwa kutumbisha eshina dy’Efile Mukulu na kulesha shi Satana nsha madimi akumpa muloo wa binyibinyi.” Mwanda wa April aulesha shi, bansongwalume na bansongwakashi mbalombeene kunyinga mashimba bwa kulesha shi, abo mbeena Bufumu bw’Efile Mukulu.​—Mat. 21:16.

Bulungantu bwa kukusha bana muyile miiya ya Yehowa

25, 26. Kutshiba kwa dibaka akutushaa mwanda kinyi?

25 Yehowa mupe baledi bushito bwa kukusha bana muyiile miya yaaye. (Miy. 6:6-8; Ef. 6:4) Buno bushito bwi na nkalakasho, anka nkulombeene kutuuka nkalakasho ikile bungi su abitungu kutshiba dibaka. Mweneno mmwilekene pabitale mushindo wa kukusha bana. Bu kileshesho, muledi Temwe akumina shi mwana akushibwe muyiile miya ya beena Kidishitu, ku lungi lupese namu muledi shii Temwe takumiina. Eyendo, muledi Temwe e na kya kushinguula na kanemo kooso shi sunga kutshiba kwa dibaka akwimika dibaka, kipwano kya bu muledi ta nkitshibikye nya.

26 Muledi shii Temwe mulombeene kuteka tumilaadi bwashi tulame mwana sunga bana bwashi amone mushindo wadya kutala myanda ya lulangwilo lwabo. Bangi abapwandikisha shi, kukushiibwa bu Temwe a Yehowa kwi na masaku. Mbalombeene kubanga kwamba shi bana tabekala dingi na mushindo wa kusepeela efuku dyabo dya kutandika, kusangeela mafuku abamonaa bu eselele, na myanda itale kubukibwa, kwalushibwa kwa mase “akupaasha muwa.” Twi na muloo wa kumona shi tumilaadi twibungi atubandaa kutala bi mweneno a mwana kumpala kwa kutshiba su kipwilo kya muledi kampanda ki masaku. Tubandeyi kutala bingi bileshesho.

27, 28. Tumilaadi tukata twi kunundu twa mu Ohio tubaadi tukite naminyi mu kilumbu kya shi kwikala kwa mwana bu Temwe a Yehowa kwi na masaku?

27 États-Unis. Mu 1992 Tumilaadi tukata twi kunundu twa mu Ohio tubaadi tusambishe kilumbu kibaadi nsha mwana shi Temwe apwandikisha shi mbilombeene kwikala bu masaku kwi mwana aaye mulume su bamukusha bu Temwe a Yehowa. Tumilaadi tupeela tubaadi tukumine na ato nkulesha shi: Abyakula nsha mwana mbya binyibinyi. Jennifer Pater, nyina mwana babaadi bamupe matalwa akwenda mu kutala mwana, kadi bamutumina eyi dya kupela “kulongyesha mwana sunga kumulesha lulangwilo lwa Batemwe[’]s ba Yehowa mu mushindo kampanda ooso.” Uno mwiya wa ku tumilaadi tupeela ubaadi aulesha myanda ibungi mu mushindo ubaudi aulesha shi mukwetu mukashi Pater ta mulombeene sunga nkwisamba na mwana aaye Bobby pabitale Bible sunga miiya ya mu nshalelo nya! We mulombeene kupwandikisha bibaadi mupushe su? Jennifer baadi mwinyongole ngofu, anka alesha shi baadi mulongye bya kwikala na lwishinko na kutengyela Yehowa bwashi amukitshine kintu. Atentekyesha shi: “Nsaa yooso Yehowa baadi panka.” Avocat, aaye ku bukwashi bwa ndumbulwilo a Yehowa, batekyele bwa kwenda na kilumbu ku Tumilaadi tukata twi kunundu twa mu Ohio.

28 Tumilaadi tukata tubaadi tupele kukookyela kitshibilo kya ku tumilaadi tupela, ato nkulesha shi: “Baledi be na matalwa akata a kulongyesha bana baabo, mpa na matalwa a kwisamba nabo pabitale myanda ya mu nshalelo na ya lulangwilo.” Tumilaadi tubaadi tuleshe shi sunga mbilombeene kuleshibwa shi myanda yabakwete kulongyesha kwi Batemwe ba Yehowa ngikumbeene kufwishila bana masaku ku mbidi sunga mu binangu, tumilaadi tatwi na matalwa a kukwata muledi mu mwanda utale lulangwilo nya. Tumilaadi tatubaadi tupete mwanda su ngumune aulesha shi, lulangwilo lwa Batemwe ndulombeene kufwishila mwana masaku ku mbidi sunga mu binangu.

Tumilaadi twibungi ntukumine matalwa a baledi beena Kidishitu

29-31. Bwakinyi ungi mukwetu mukashi a mu Danemark baadi mukutwe kubinga kilumbu kyaaye, na nkitshibilo kinyi kibaatshile Tumilaadi tukata twi kunundu pabitale uno mwanda?

29 Danemark. Anita Hansen baadi mufumankane na mwanda wi bino nsaa ibaadi mulume abaadi naaye mutekye tumilaadi bwashi tulame Amanda mwana a bipwa musambo. Sunga tumilaadi twa ku distrike tubaadi tupe mukwetu mukashi Hansen matalwa a kulama mwanda mu 2 000, nshaaye na Amanda batekyele bwashi kilumbu kyende ku tumilaadi tukata, kwakwa abaadi bamupe matalwa a kulama mwana. Tumilaadi tukata tubaadi tumone shi, bu bi baledi be na mweneno mwilekene pabitale lulangwilo, nsha mwana ndjo mulombeene kupudisha uno mwanda. Yaaya nsaa abipushika kalolo shi, mukwetu Hansen baadi mukutwe kubinga kilumbu kya Amanda mwanda wa kwikala bu Temwe a Yehowa!

30 Mu kino kipungo ki bukopo, mukwetu Hansen ingi nsaa baadi mukalakashwe mu mushindo washibaadi auku kya kuteka. Amba shi: “Anka, binangu bi mu mukanda wa Beena-Looma 8:26 na 27 bibaadi binkwashe ngofu. Nsaa yooso naadi napusha shi Yehowa kwete kupusha kyangamba. Nsaa yooso baadi pepi nami mutuule meso aaye kwandi.”​—Badika Misambo 32:8; Yeeshaya 41:10.

31 Mukwetu Hansen baadi mutekye bwashi kilumbu kyende ku Tumilaadi tukata twi kunundu twa mu Danemark. Kitshibilo kya ku Tumilaadi kibaadi kileshe shi: “Mwanda wa kwela mu lukano abitungu beutale kalolo muyiile bilombeene kwikala buwa kwi mwana.” Na dingi, Tumilaadi tubaadi tuleshe shi kitshibilo kya kulama mwana nkitale mushindo wi baledi abapudisha bilumbu byabo, kushii kwimena pa “lulangwilo na abikumina” Batemwe ba Yehowa. Mukwetu Hansen eshimba dibaadi dimufukame mwanda Tumilaadi tubaadi tukumine matalwa aaye a bu muledi na kumupa matalwa a kulama Amanda.

32. Mushindo kinyi wi Tumilaadi twa mu Europe atutalaa bulungantu bwa bantu tukalwile baledi Batemwe pabitale ntondo?

32 Maumbo elekeene a mu Europe. Mu ingi myanda, bilumbu bitale kwela bana mu lukano mbitabukile mpa na tumilaadi tukata twa mwiumbo. Tumilaadi twa mu Europe atutalaa bulungantu bwa bantu (CEDH) ntusambishe mpa na kino kilumbu. Mu bilumbu bibidi, CEDH baadi mushinkamishe shi tumilaadi tupeela twa mwiumbo ntutale myanda ya baledi Batemwe na bashi Batemwe belekeene mu mwanda utale kipwilo. Tumilaadi tubaadi twitamine kukita kwa byabya bu ntondo, CEDH baadi mutshibe shi: “Kwilekena kwimene penda mu bipwilo takwi na muulo nya.” Ungi Temwe nyina mwana baadi mupete bukwashi bwa kyakya kitshibilo kya ku CEDH balesheshe shi: “Abintapa kwishimba ngofu nsaa yabanfundu shi nakyebe kulwisha bana bande, aku namu kinaadi na lukalo lwa kukita mpenda kwibapa binangu binaadi namono shi bi buwa kwabadi—kwibakusha mu bwina Kidishitu.”

33. Mushindo kinyi wi baledi Batemwe mbalonde mwiya wi mu mukanda wa Beena-Fidipe 4:5?

33 Eyendo, baledi Batemwe bakwete kupeta lukalakasho ku mbulamatadi pabitale matalwa aabo a kutwesha miya ya mu Bible mu mashimba a bana baabo bakwete kwitatshisha bwa kulesha binangu bi buwa. (Badika Beena-Fidipe 4:5.) Anka bu byabakuminaa kwikala na matalwa a kukusha bana mu mashinda a Efile Mukulu, abakuminaa namu binangu bya muledi shii Temwe su akumina kulesha matalwa aaye a bu muledi kwi mwana. Mushindo kinyi awikalaa baledi Batemwe abaata bushito bwa kukusha bana?

34. Baledi beena Kidishitu bakwete kupeta bukwashi ku kilesheho kya beena Yuuda ba mu mafuku a Neemi lelo mu mushindo kinyi?

34 Kileshesho kya mu mafuku a Neemi ki na muulo. Beena Yuuda abaadi bafube ngofu bwa kulumbuula na kwibakula mbumbo ya Yeelusaleme. Babaadi baukye shi kukita kwa byabya nkulombeene kwibakalwila na bifuko byabo kwi mwilo wa beshikwanyi babaadi bebefunyishe. Pa mwanda wa byabya, Neemi bambile shi: “Lwayi ngoshi bwa bakwenu na bana benu na bakashi benu mpa na mashibo enu.” (Ne. 4:14, NW) Bwa bano beena Yuuda, bibaadi abitungu kulwa ino ngoshi. Bi mumune lelo uno, baledi Batemwe ba Yehowa bakwete kukita mwabo mooso bwa kukusha bana baabo mwishinda dya binyibinyi. Abauku shi bana baabo be munkatshi mwa bintu bibungi bilombeene kwibalwisha ku kalasa mpana kwi bantu bekungishene nabo. Ino myanda ibubi ngilombeene mpa na kutwela mu nshibo ku bukwashi bwa bintu bu bisaashi na ma jurnale. Anwe baledi, tanulubanga shi bi na muulo bwashi nulwile bana benu balume sunga bakashi ngoshi bwa kwibakalwila ku ino myanda bwashi bakule kalolo mu kikudi.

Ikala na lukumiino shi Yehowa akyebe kulama lulangwilo lwa binyibinyi

35, 36. Mbipeta kinyi byatudi bapete mu kukimba kwa bulungantu bwa kulangwila kushii lukalakasho, na nkitshibilo kinyi kyoodi nakyo?

35 Eyendo shi Yehowa mwele mwabi ku byoso bikwete kukita ndumbulwilo aaye lelo uno mu ngoshi ya kwete kulwa bwa kupeta bulungantu bwa kulangwila kushii lukalakasho. Mu ngoshi ya kupeta matalwa ku mbulamatadi misusa ibungi mwilo w’Efile Mukulu ukwete kupeta mushindo wa kutuusha bu kamonyi bukata ku tumilaadi na munkatshi mwa bantu. (Lom. 1:8) Bingi bipeta bibuwa bitukye ku bilumbu byabadi babingye nyi nkunyigisha matalwa a bantu bebungi bashii Batemwe. Anka, bu byatudi bafubi b’Efile Mukulu, tatwi kwanka bwa kushintuula myanda ya mu nshaleelo a bantu; sunga kutuula binangu penda mu kukimba buwa bwabo. Mu byooso, Batemwe ba Yehowa mbende ku tumilaadi bwa kupeta matalwa aabo ku mbulamatadi bwa kukimba kuyisha lulangwilo lwi selele kumpala.​—Badika Beena-Fidipe 1:7.

36 Tatukumanga kubepuula malango a lukumiino atudi balombeene kupeta kwi booso balwe ngoshi ya kukimba bulungantu bwa kulangwila Yehowa! Tulameyi lukumiino, bashinguule shi Yehowa kwete kukwatshishena mudimo wetu na atungunukaa na kwitupa bukome bwa kukita akikyeb’eshimba dyaaye.​—Yesh. 54:17.