1, 2. (a) Se a te fakamaoniga me e fai koe mo tino o te Malo o te Atua? (e) Kaia e taua atu ei a Molimau a Ieova i nisi taimi mō te saolotoga ke tapuaki atu?

A KOE se tino o te Malo o te Atua? Ao, māfai koe se Molimau a Ieova! Kae se a te fakamaoniga i a koe se tino o te Malo? E se manakogina se pasipoti, io me e faka‵fonu a nisi pepa kolā e manakogina ne malo o tāgata. I lō te fai penā, e faka‵na loa a fakamaoniga ki te auala e tapuaki atu ei koe ki a Ieova te Atua. E uke atu a mea e aofia i te tapuakiga tonu i lō mea e talitonu koe ki ei. E aofia i ei a mea e fai ne koe​—tou fakalogo ki tulafono o te Malo o te Atua. Kae mō tatou katoa, a te ‵tou tapuakiga e aofia i ei a vaega katoa o te olaga, e aofia i ei a te auala e puti aka ei ‵tou kāiga, mo te auala e fakafesagai atu ei tatou ki ma‵saki kese‵kese.

² Kae e se āva faeloa a te lalolagi e ‵nofo tatou i ei ki te ‵toe mea tāua ki a tatou, telā ko te ‵tou fai mo fai ne tino o te Malo o te Atua mo te faiga o ana fakatonuga. Ko oti ne taumafai a nisi malo ke fakatapu te ‵tou tapuakiga io me ke fakaseai katoatoa atu. I nisi taimi, e ‵tau o taua atu a tino o Keliso mō te saolotoga ke ola e ‵tusa mo tulafono o te Malo faka-Mesia. E mata, e ‵tau o ‵poi tatou i ei? Ikai. Ne masani eiloa o taua atu a tino o Ieova i taimi o te Tusi Tapu mō te saolotoga ke tapuaki atu ki a Ieova.

3. Se a te taua ne fepaki mo tino o te Atua i aso o te Tupu fafine ko Eseta?

³ I aso o te Tupu fafine ko Eseta, ne taua atu a tino o te Atua ke ‵sao latou. Kaia? Me i te Ulu o te Malo amio masei ko Hamanu ne fakamalosi atu ki te Tupu o Pelesia ko Asuelu ke tamate a tino Iutaia katoa mai lalo i te pulega a te tupu ona ko te lotou “tulafono e ‵kese mai i nisi tino katoa.” (Eseta 3:8, 9, 13) E mata, ne tuku tiaki ne Ieova ana tino? Ikai, ne fakamanuia ne ia a taumafaiga a Eseta mo Moletekai i te taimi ne avatu te lotou tagi ki te tupu o Pelesia ke puipui a tino o te Atua.​—Eseta 9:20-22.

4. Se a te mea ka sau‵tala ki ei i te mataupu tenei?

⁴ Kae e a i aso nei? E pelā mo te mea ne lavea atu i te mataupu mai mua, ne ‵teke atu a pulega ma‵luga i nisi taimi ki Molimau a Ieova. I te mataupu tenei, ka sau‵tala tatou ki nisi auala ne taumafai ei a vaegā malo penā o fakatapu ‵tou tapuakiga. Ka onoono tatou ki auala e tolu: (1) te ‵tou aiā ke faka‵tu ‵tou fakapotopotoga kae ke tapuaki atu i te auala e filifili ne tatou, (2) te saolotoga ke filifili aka a togafiti fakatokita e ‵tusa mo akoakoga fakavae i te Tusi Tapu, mo te (3) te aiā o mātua ke puti aka olotou  tama‵liki e ‵tusa mo tulaga o Ieova. I feitu takitasi konei, ka lavea atu ne tatou a te auala ne taua atu a tino a‵lofa fakamaoni mo te loto ma‵losi mo te loto ‵toa o te Malo faka-Mesia, ke puipui ei te lotou tauliaga tāua mo te auala ne fakamanuia ei olotou taumafaiga.

5. Ne a mea aoga e maua ne Kelisiano ‵tonu i mea kolā e talia i te tulafono?

⁵ E mata, e ‵tau o maua te taliaga i te tulafono mai pulega a tāgata ko te mea ke tapuaki atu ki a Ieova? Ikai, kae e fai ne te taliaga i te tulafono ke faigofie atu ki a tatou ke fai ‵tou tapuakiga​—e pelā mo te faigofie ke maopoopo i ‵tou Kingdom Hall mo Fale Fai Fono, ke ‵lomi kae lafo atu a tusi faka-te-Tusi Tapu, mo te fakaasi atu o te tala ‵lei ki ‵tou tuakoi e aunoa mo se fakalavelave. I fenua e uke, ko oti eiloa ne fakamau fakalei ki lalo i te tulafono a te lotu Molimau a Ieova telā e maua ei te saolotoga ke tapuaki atu, e pelā eiloa mo tino o nisi lotu kolā ko oti ne fakamau fakalei olotou igoa ki lalo. Kae ne a mea ne ‵tupu i taimi ne seki talia ei ne malo a te saolotoga o tatou i te tulafono io me taumafai o taofi aka ‵tou saolotoga tāua?

6. Se a te tulaga faigata ne fe‵paki mo Molimau a Ieova i Ausetalia i te kamataga o tausaga mai i te 1940 ki te 1949?

⁶ Ausetalia. I te kamataga o tausaga talu mai te 1940 ki te 1949, ne mafaufau a te kovana o Ausetalia ki ‵tou talitonuga “a koi tuai o fai te fono” ona ko mea ne fai ne tatou i taimi o te taua. Ne fai ei te ‵tonu ke fakatapu te galuega. Ne seki mafai o maopoopo kae talai atu a Molimau i so se koga, ne taofi a galuega i te Peteli, kae ne puke ne latou a Kingdom Hall. Ne fakatapu foki te faitega mo te ‵lomiga o ‵tou tusi. Mai tua o te fia tausaga ne fai ‵muni ei te lotou galuega, ne maua ei se fesoasoani. I a Iuni 14, 1943, ne fakaseaoga ei ne te Fono Maluga o Ausetalia a te fakataputapuga o te galuega.

7, 8. Fakamatala mai a mea ne fai ne ‵tou taina i Lusia i te fia tausaga ke taua atu mō te saolotoga ke tapuaki.

⁷ Lusia. Ne fakatapu ne te malo Kominisi a Molimau a Ieova i te fia sefulu tausaga kae ne fatoa talia latou i te 1991. Mai tua o te maofaga o te Soviet Union mua, ne talia ei ke fakamau te motou lotu i te Potukau a te Malo o Lusia i te 1992. E seki leva kae ne kaitaua Malosi a tino ‵teke​—maise eiloa a latou kolā e ‵kau atu ki te Lotu Orthodox i Lusia​—ona ko te gasolo vave ki mua o te aofaki o tatou. Ne fai ne tino ‵teke a tagi e lima e uiga ki amioga solitulafono a Molimau a Ieova i te 1995 ki te 1998. I taimi takitasi konā, ne seki maua eiloa ne te tino fakaokosala ne fakamaoniga o amioga ma‵sei. Ne toe fai ne tino ‵teke a te suā tagi i te 1998. Muamua la, ne tumau eiloa a Molimau i te taumafai kae ne seki talia ne te kau ‵teke a te ikuga kae ne takavale ei a te kau Molimau i te tagi i a Me 2001. Ne toe fai te fono i a Oketopa i te tausaga tenā, telā ne iku atu ei ki te fakaikuga i te 2004 ke fakatapu katoatoa te igoa telā e fakaaoga ne Molimau i Moscow kae fakatapu ana galuega katoa.

⁸ Ne ‵soko atu ki ei a fakasauaga e uke. (Faitau te 2 Timoteo 3:12.) Ne fe‵paki a Molimau mo maneaneaga mo fakasauaga. Ne fakama‵sei a tusi fakalotu; ne fakatapu te fakaaogaga o fale tapuaki  mo fale ne ‵togi ke fai i ei a tapuakiga. Mafaufau la ki lagonaga o taina mo tuagane i taimi faiga‵ta konā! Ne fakatagi atu a te kau Molimau ki te European Court of Human Rights (ECHR) i te 2001, kae avatu ne latou a nisi fakamatalaga ki te Fono Fakamasino i te 2004. I te 2010, ne fai ne te ECHR tena fakaikuga. Ne lavea faka‵lei ne te Fono Fakamasino a te lasi o te fakamalosiga a lotu ki te fakatapuga ne Lusia a te kau Molimau kae ne fakaiku aka me e seai se pogai ke tautali atu ki fakaikuga a se fono tai malalo ona ko te seai o ne fakamaoniga me e isi ne amioga ma‵sei ne fai ne te kau Molimau. Ne lavea ne te Fono Fakamasino me ne fakaseaoga ne te fakatapuga a te saolotoga o te kau Molimau. Ne fakamaluga ne te fakaikuga a te fono a te saolotoga o te kau Molimau ke fai te lotou tapuakiga. E tiga eiloa ne fakata‵mala a tino pule i Lusia o fakagalue aka a te ikuga a te ECHR, ne maua eiloa ne tino o te Atua i te fenua tenā a te loto Malosi sili mai vaegā manumaloga penā.

9-11. I Eleni, ne faigata pefea ki tino o Ieova ke maua te saolotoga ke tapuaki fakatasi atu, kae ne a mea ne iku mai i ei?

⁹ Eleni. I te 1983, ne ‵togi ne Titos Manoussakis se potu i Heraklion, i Keleta, ko te mea ke mafai o maopoopo i konā se tamā potukau o Molimau a Ieova mō tapuakiga. (Epe. 10:24, 25) E seki leva kae ne fai ne se faifeau Orthodox se tagi ki tino ma‵luga o te malo, ke ‵teke atu ki te fakaaogaga ne Molimau a te potu mō tapuakiga. Kaia? Ona ko te mea e ‵kese a talitonuga o Molimau mai te Lotu Orthodox! Ne talia ne pulega maluga ke fakasala a Tito Manuoussakis mo nisi Molimau e tokotolu i konā. Ne fakasala latou ki se lua masina i te falepuipui. E pelā me ne tino a‵lofa fakamaoni o te Malo o te Atua, ne mafau‵fau a Molimau ki te fakasalaga a te fono fakamasino, kae ne avatu olotou tagi ki fono fakamasino i te fenua kae fakamuli loa ki te ECHR.

¹⁰ Fakamuli loa, i te 1996, ne fai ne te ECHR se fakaikuga seki fakamoemoegina ki tino ‵teke o te tapuakiga ‵ma. Ne iloa aka ne te Fono Fakamasino me “ne aofia a Molimau a Ieova i te uiga o te tugapati ko te ‘lotu lauiloa’ e pelā mo te mea e fakaasi mai lalo i te tulafono a te kau Eleni,” kae “e pokotia eiloa a te saolotoga o te tino ke kau atu ki so se lotu” i te fakaikuga a fono fakamasino ma‵lalo i te fenua. Ne iloa aka foki ne te Fono Fakamasino me ne seki ‵tau o fakaiku aka ne te malo o Eleni “me ko talitonuga fakalotu io me ko te auala e fakaaoga ke fakaasi atu ei a vaegā talitonuga konā e ‵lei io me ikai.” Ne taofi aka te fakasalaga o Molimau, kae ne toe talia te lotou saolotoga ke tapuaki atu!

¹¹ E a, ne fakafilemu aka ne te manumaloga tenā a mea i Eleni? Se mea fakafanoanoa me ikai. I te 2012, ne fatoa faka‵lei aka ei i Kassandreia, i Eleni, mai tua o tausaga toeitiiti ko kātoa te 12 ne fai sāle ei a fono fakamasino. I te taimi tenei ne aofia i ei a tagi e uke kolā ne fai ne te pisopo Orthodox. Ne fakatoka ne te Kaunisela o te Sitete, ‵toe fono fakamasino maluga i Eleni, a te mataupu telā ne ‵lago atu ei ki tino o te Atua. Ne fakasino atu i te fakaikuga a te tulafono eiloa a te kau Eleni ki te saolotoga i mea tau lotu telā ne fakaseaoga ei a ‵losiga kolā ne fai atu faeloa  me i Molimau a Ieova e sē se lotu lauiloa. Ne fai mai te Fono Fakamasino: “A akoakoga a ‘Molimau a Ieova’ e se ‵funa, kae e fakaasi ‵tonu atu ne latou se lotu lauiloa.” A tino o te tamā fakapotopotoga i Kassandreia ko fia‵fia nei me ko mafai o fai olotou fakatasiga mō tapuakiga i olotou Kingdom Hall.

12, 13. I Falani, ne taumafai pefea a tino ‵teke ke fakatupu “se fakalavelave i te igoa o te tulafono,” kae se a te mea ne iku mai i ei?

¹² Falani. Ne fakaaoga ne nisi tino ‵teke ki tino o te Atua a te togafiti ke “faka‵tupu a fakalavelave i te igoa o te tulafono.” (Faitau te Salamo 94:20.) E pelā mo te kogaloto o te 1990 ki te 1999, ne kamata o suke ne tino pulepule i lafoga i Falani a tupe a te Association Les Témoins de Jéhovah (ATJ), se igoa mai lalo i te tulafono telā e fakaaoga ne Molimau a Ieova i Falani. Ne onoono te minisita o tupe ki te pogai ‵teke tonu o te sukega o tupe: “Ne mafai o iku atu te sukega o tupe ki te fakaseaogaga o te tagi io me ki te fakasalaga o latou . . , telā ka mafai o toe kamata aka io me e taofi katoatoa aka ei a galuega katoa a te fakapotopotoga i te ‵tou koga.” E tiga eiloa e seai ne fakamaoniga ‵tonu o te sukega o tupe, ne fai ne tino pule o lafoga ke ‵togi atu ne te ATJ se lafoga i se auala sē tonu. Moi ne iku manuia te togafiti tenā, penei e mu‵tana fua a mea e mafai o fai ne ‵tou taina kae ko te ‵pono o te ofisa lagolago kae ‵togi atu a fale ko te mea ke ‵togi eiloa a te lafoga telā se aofaki lasi ‵ki. Se mea ‵mafa ‵ki kae ne seki loto vāivāi vave a tino o te Atua. Ne ‵teke atu a Molimau mo te loto finafinau ki te faifaiga sē fakamaoni tenā, kae ne avatu te lotou tagi ki te ECHR i te 2005.

¹³ Ne fai ne te Fono Fakamasino tena fakamasinoga i a Iuni 30, 2011. Ne fai mai i ei me i te aiā o te saolotoga o lotu e ‵tau o puipui te fenua, vagana ko fono tai faiga‵ta atu, mai te sukesuke o te saolotoga o talitonuga fakalotu io me ko te auala e fakaasi atu ei. E se gata i ei, ne fai mai te Fono Fakamasino: “A te ‵togiga o lafoga, ne pokotia ei a te aveavega o mea tāua, telā ne taofi aka ei a te saolotoga o tino mai i olotou tapuakiga mo feitu aoga o te lotou lotu.” Ne lotoma‵lie katoatoa a te Fono Fakamasino ki te lotou fakaikuga telā ne ‵lago atu ki Molimau a Ieova! Ne fia‵fia ma‵losi eiloa a taina i Falani i te ‵toe faka‵fokiatuga telā ne ‵togi atu ne te ATJ mo tena pasene telā e fetaui tonu mo te fakatonuga a te Fono Fakamasino kae ne ave keatea ei a fakataputapuga mai i kope a te ofisa lagolago.

14. E mafai pefea o fai sou tusaga i te taua atu mō te saolotoga ke tapuaki atu?

¹⁴ E pelā mo Eseta mo Moletekai i aso mua, e taua atu eiloa a tino o Ieova i aso nei mō te lotou saolotoga ke tapuaki atu ki a Ieova i te auala telā ne fakatonu mai ei a ia. (Eseta 4:13-16) E mafai o fai ne koe tou tusaga? Ao. E mafai o ‵talo atu faeloa koe mō ou taina mo tuagane faka-te-agaga kolā e logo‵mae nei i faifaiga sē fakamaoni i mea tau tulafono. E aoga eiloa a vaegā ‵talo penā ki ‵tou taina mo tuagane mai lalo i tulaga faiga‵ta mo fakasauaga. (Faitau te Iako. 5:16.) E tali mai a Ieova e ‵tusa mo vaegā ‵talo penā? E fakamaoni mai ne ‵tou manumaloga me e fai eiloa a ia penā!​—Epe. 13:18, 19.

15. Ne a manatu ‵tonu e fakaaoga ne tino o te Atua e uiga ki te fakaaogaga o te toto?

¹⁵ E pelā mo te mea ne lavea atu ne tatou i te Mataupu e 11, ne maua eiloa ne tino o te Malo o te Atua a fakatakitakiga manino mai te Tusi Tapu ke ‵kalo keatea mai te fakaaogaga ‵se o te toto, telā ko gasolo aka eiloa o lauiloa i aso nei. (Kene. 9:5, 6; Levi. 17:11; faitau te Galuega 15:28, 29.) E tiga e se talia ne tatou a te ‵sukiga ki te toto, e ma‵nako tatou ki te ‵toe togafiti fakatokita ‵lei mō tatou mo ‵tou tino pele, kae e se fe‵paki mo tulafono a te Atua. Ne talia eiloa ne fono ma‵luga e uke a te saolotoga o tino ke talia io me ke ‵teke atu ki togafiti fakatokita. Kae i nisi fenua, ne fe‵paki a tino o te Atua mo tulaga faiga‵ta i te feitu tenā. Mafaufau ki nisi fakaakoakoga.

16, 17. Se a te togafiti fakatokita ne maua ne se tuagane i Tiapani telā ne poi masei a ia i ei, kae ne tali atu pefea ki ana ‵talo?

¹⁶ Tiapani. A Misae Takeda se avaga fafine ko 63 ana tausaga i Tiapani, ne manakogina ke fai se ‵tipiga lasi. E pelā me se tino alofa fakamaoni o te Malo o te Atua, ne fakaasi faka‵lei atu ne ia ki tena tokita me e se manako a ia ke fakaaoga a te toto. Kae i nai masina mai tua ifo, ne poi tou fafine me ne fakaaoga loa te toto i te taimi o tena ‵tipiga. Ona ko ana lagonaga me ne fakaseaoga kae maneaneagina a ia, ne ave ne te Tuagane ko Takeda tena tagi e uiga mo tokita i te taimi o te ‵tipiga mo te fa‵kaimasaki i a Iuni 1993. Ne ‵mautakitaki eiloa te malosi o te fakatuanaki o te fafine ata faipati tenei. Ne fai atu ne ia a fakamatalaga mo te loto toa i mua o te fale fai fono kātoa, kae ne nofo atu a ia i te nofoga o te tino molimau faitalia me e se malosi ‵lei a ia. Ne toe aofia foki a ia i te fono fakamasino i se masina mai mua o tena mate. E a, e se tavae ne tatou tena loto malosi mo te fakatuanaki? Ne tumau eiloa a te Tuagane ko Takeda i te akai atu ki a Ieova ke fakamanuia ne ia tena taumafaiga. Ne maua ne ia te loto talitonu me ka tali mai eiloa ki ana ‵talo. E mata, ne fai eiloa penā?

¹⁷ Mai tua o te tolu tausaga ne mate ei a te Tuagane ko Takeda, ne fakaiku aka ne te ‵Toe Fono Maluga i Tiapani ke ‵lago atu ki tou fafine​—telā ne lotoma‵lie me se mea ‵se ke ‵suki tou fafine ki te toto i te ‵teke atu ki tena manakoga. I a Fepuali 29, 2000, ne fai mai te fakaikuga me i “te saolotoga ke fai a filifiliga” i vaegā mea penei e “‵tau o āva ki ei e pelā me se saolotoga totino.” Fakafetai ki te ‵mautakitaki o te Tuagane ko Takeda ke taua atu mō tena saolotoga ke filifili ki togafiti fakatokita kolā e fetaui mo tena loto lagona telā ne akoakogina ki te Tusi Tapu, me nei la ko mafai nei ne Molimau i Tiapani o fakaaoga a togafiti fakatokita e aunoa mo te ma‵taku i a latou ma faimalo ke ‵suki ki te toto.

18-20. (a) Ne fakamaluga aka pefea ne se fono i Atinitina a te aiā o se tino ke ‵teke ki te ‵suki ki te toto, e auala i te fakaaogaga o se tamā pepa mō togafiti fakatokita? (e) E mafai pefea o fakaasi atu ne tatou a te ‵tou faka‵logo ki te takitakiga a Keliso e auala i te fakaaogaga ‵se o te toto?

¹⁸ Atinitina. E mafai pefea ne tino o te Malo o fakatoka mō taimi kolā ko se mafai o fai‵pati kae e manakogina ke fai fakavave se fakaikuga i togafiti fakatokita? E mafai o tauave ne tatou se pepa telā e talia i te tulafono ke fai pelā me se tino telā ka faipati mō tatou, e pelā mo te mea ne fai ne Pablo Albarracini. I a Me 2012, ne kaisoa a mea a tou tagata kae ne fanafana fakafia foki a  ia. Ne faulu tou tagata ki te fa‵kaimasaki kae ne seai sena mea e iloa telā ne seki mafai foki o fakamatala atu ne ia tena tulaga e uiga ki te ‵sukiga ki te toto. Kae ne nofo atu mo ia se pepa mō togafiti fakatokita ‵lei ko oti ne saina ne ia i se fa tausaga mai mua atu i ei. E tiga eiloa ne masei ‵ki tena tulaga kae mafau‵fau a nisi tokita me e manakogina ke ‵suki ki te toto kae ne toka a tino ga‵lue i te fa‵kaimasaki o fakaasi atu te āva ki tena manakoga. Kae ko te tamana o Pablo, telā e sē se Molimau a Ieova, ne taumafai ke fakaaoga a te fono fakamasino ke ‵fuli te manakoga o tena tama.

¹⁹ A te lōia o tino telā ne sui ne ia te avaga o Pablo ne fai fakavave ne ia se tagi. I loto i nai itula, ne seki talia ne te fono a te fakatonuga a te fono tai malalo kae ne fakaiku aka me e ‵tau o āva ki te manakoga o te tino masaki, e pelā mo te mea e fakaasi atu i te pepa mō togafiti fakatokita. Ne avatu te tagi a te tamana o Pablo ki te ‵Toe Fono Maluga i Atinitina. Kae ne seki mafai o maua ne te ‵Toe Fono Maluga “se pogai ke fakalotolotolua me [i te ita fitifiti o Pablo ke ‵suki ki te toto telā e fakaasi atu i te pepa mō togafiti fakatokita] ne fakatoka loa i te loto malamalama, pogai ‵lei mo te saolotoga.” Ne fai mai te Fono Fakamasino: “So se tino matua atamai telā e mafai ne ia o fakailoa atu muamua a togafiti fakatokita kolā e manakogina ki [tena] malosi ‵lei, e mafai o talia io me e ‵teke atu a ia ki nisi togafiti fakatokita . . . E ‵tau eiloa o talia a togafiti konei ne te tokita tu.”

²⁰ I te taimi tenā, ko toe malosi ‵lei ei a te Taina ko Albarracini. Ne fia‵fia eiloa lāua mo tena avaga me ne faka‵fonu ne ia a te pepa mō togafiti fakatokita tenā. Mai i te faiga fua o te mea faigofie tenā​—kae tāua ‵ki​—ne fakaasi atu ei ne ia tena fakalogo ki te pulega a Keliso e auala i te Malo o te Atua. Kai fai aka eiloa ne koe mo tou kāiga a mea tai ‵pau penā?

21-24. (a) Ne fai pefea ne te ‵Toe Fono Maluga i Kanata se fakaikuga fakaofoofogia e uiga ki tamaliki mo te fakaaogaga o te toto? (e) E mafai pefea o fakamalosi atu a te tagi tenei ki tavini fo‵liki a Ieova?

²¹ Kanata. A te ‵tonuga loa, e talia i fono fakamasino a te aiā o mātua ke fakaiku aka ne latou a te ‵toe togafiti fakatokita ‵lei mō olotou tama‵liki. I nisi taimi, ne fakaiku aka ne fono fakamasino me e ‵tau o fakaasi atu te āva ki tamaliki kolā ko tai ma‵tua, māfai e aofia i ei te faiga o fakaikuga ki togafiti fakatokita. Tenā eiloa te mea ne tupu ki a April Cadoreth. I te taimi ko 14 ei ana tausaga, ne faulu a April ki te fa‵kaimasaki ona ko te oge toto. I nai masina mai mua atu i ei, ne faka‵fonu ne ia te pepa ko te Advance Medical Directive mo fakatonuga me e se ‵tau lele eiloa o ‵suki atu a te toto ki a ia faitalia me e manakogina fakavave ke fai penā. Ne fakaiku aka ne te tokita ke fakaseaoga ne ia a te manakoga o April telā ne fakaasi faka‵lei mai, kae taumafai ke fakaaoga se fakatonuga i te fono fakamasino ke fakaaoga te toto ki tou fafine. Ne ‵suki mālō eiloa tou fafine ki pāketi toto e tolu. Fakamuli ifo, ne fakatusa ne April te mea ne tupu ki a ia ki te pukemālō.

²² Ne fakaaoga ne April mo ana mātua a te fono fakamasino ke fai te mea tonu. Mai tua o te lua tausaga, ne oko atu te tagi ki mua o te ‵Toe Fono Maluga i Kanata. E tiga eiloa ne takavale  amate atu April i tena ‵teke atu ki te tulafono, ne toe ‵togi atu ne ki te Fono Fakamasino a te faiga o ana fono kae fai foki se fakaikuga telā ne ‵lago atu ki tou fafine mo nisi tamaliki ma‵tua kolā e taumafai o fakagalue aka te lotou aiā ke fakaiku aka eiloa ne latou a togafiti fakatokita kolā e ma‵nako latou ki ei. Ne fai mai te Fono Fakamasino: “E pelā mo togafiti fakatokita, e ‵tau o talia a tamaliki mai lalo i te 16 tausaga, ke taumafai o fakaasi atu me e fakamaoni aka i olotou kilokiloga e uiga ki togafiti fakatokita kolā e ma‵nako latou ki ei me e isi se lotou tamā saolotoga ki olotou manatu kae ko ma‵tua ‵lei foki latou.”

²³ Ne fakaofoofogia eiloa a te mea tenei me ne tuku atu ne te ‵Toe Fono Maluga a te aiā o tamaliki ma‵tua. A koi tuai o fai te fakatonuga tenei, ne talia sāle ne te fono fakamasino o Kanata so se togafiti fakatokita ke fakaaoga ki se tamaliki mai lalo i te 16 tausaga, maise eiloa māfai e mafaufau te fono fakamasino me ko te ‵toe togafiti ‵lei eiloa mō te tamaliki. Kae mai tua o te fakatonuga tenei, ne seki toe mafai o talia ne te fono fakamasino ke fakaaoga so se togafiti fakatokita, telā e se talia ne tama‵liki mai lalo i te 16 tausaga, e aunoa mo te tukuatuga o te avanoaga ke  fakamaoni aka me ko ma‵tua ‵lei latou ke fai olotou fakaikuga totino.

²⁴ E mata, ne aoga eiloa a taumafaiga mō se tolu tausaga? E ‵tusa mo pati a April, “Ao!” E fai mai tou fafine, telā ko paenia tumau kae malosi ‵lei, penei: “A te iloa atu me ne fai ne au se tamā tusaga i te taumafai ke faka‵malu te igoa o te Atua kae fakamaoni atu me i a Satani se tino loi, ne fai eiloa ke fiafia tonu au.” E fakaasi mai i te tala o April me e mafai ne ‵tou tamaliki o ‵mautakitaki mo te loto malosi, kae fakamaoni atu me i a latou ne tino ‵tonu o te Malo o te Atua.​—Mata. 21:16.

25, 26. Se a te tulaga e sae aka i nisi tino māfai ko ‵tala se avaga?

²⁵ Ne tuku atu ne Ieova a te tiute ki mātua ke puti aka olotou tama‵liki e ‵tusa mo ana tulaga. (Teu. 6:6-8; Efe. 6:4) Ko oko eiloa i te faigata o te tōfiga tenā, kae e mafai o faigata atu māfai ko ‵tala te avaga. Ne ‵kese malosi eiloa a kilokiloga ki faifaiga a mātua. E pelā mo se mātua Molimau, e maua ne ia se lagonaga malosi me e ‵tau o puti aka se tamaliki e ‵tusa mo tulaga faka-Kelisiano, kae e se lotomalie ki ei se mātua telā e sē se Molimau. E tonu, e ‵tau o talia ne te mātua Kelisiano me e tiga eiloa e fakamasei ne te ‵tala o te avaga a te fesokotakiga i te fakaipoipoga, koi tumau eiloa a te fesokotakiga fakamātua.

²⁶ E mafai o fakamolemole atu se mātua sē Molimau ki se fono fakamasino mō te fakanofoga o se tamaliki io me ko tama‵liki ko te mea ke mafai ne ia o pule atu ki te lotou putiakaga i mea fakalotu. E fai atu foki a nisi tino me se mea fakalogo‵mae a te puti aka e pelā me se Molimau a Ieova. E mafai o ‵teke atu latou i te mea ma taofi aka a tama‵liki mai te ‵kau atu ki aso fa‵nau, ‵kaiga o aso malō‵lo mo te fakaaogaga o se togafiti fakatokita i taimi e manakogina fakavave ei, ko te ‵sukiga i te toto “ke fakaola aka ei se tino.” Fakafetai tatou me e mafau‵fau eiloa a te ukega o fono fakamasino ki te ‵toe mea ‵lei mō te tamaliki i lō te sukesuke aka me e fakamataku io me ikai a te lotu a se mātua. Ke na onoono aka tatou ki nisi fakaakoakoga.

27, 28. Ne ‵saga atu pefea a te ‵Toe Fono Maluga i Ohio ki te ‵losiga me e fakalogo‵mae atu ki se tamaliki ke puti aka e pelā me se Molimau a Ieova?

²⁷ Iunaite Sitete. I te 1992, ne toe mafaufau a te ‵Toe Fono Maluga i Ohioki se tagi telā ne fai atu se tamana sē Molimau me se mea fakamataku māfai e puti aka tena tama tagata e pelā me se Molimau a Ieova. Ne lotomalie a te fono tai malalo ifo kae talia ke fakanofo te tamaliki ki te tamana. A te mātua, ko Jennifer Pater, ne talia fua ke āsi sāle atu ki te tamaliki, kae ne fakatonu atu ke mo a ma “akoako io me e tuku faka‵sau atu te tamaliki ki talitonuga [o] Molimau a Ieova i so se auala.” Ne lauefa ‵ki te fakatonuga tenei mai te fono fakamasino tai malalo, telā ne fakauiga i ei me e se mafai o faipati atu a te Tuagane ko Pater ki tena tama, ko Bobby, e uiga ki te Tusi Tapu io me ko ana tulaga i mea tau amioga! E a, e mafai o maina koe i ana lagonaga? Ne fanoanoa malosi a Jennifer, kae e fai mai tou fafine me ne fakamasani ei ke iloa ne ia o fa‵ki kae faka‵tali ki te taimi e gasuesue ei a Ieova. Ne  fai mai tou fafine, “Ne fesoasoani mai faeloa a Ieova.” Ne toe tagi atu tena lōia, telā ne ‵togi ne te fakapotopotoga a Ieova, ki te ‵Toe Fono Maluga i Ohio.

²⁸ Ne seki lotomalie a te fono fakamasino ki te fakaikuga a te fono fakamasino tai malalo ifo, kae fai atu me “e isi eiloa se aiā fakavae o mātua ke akoako olotou tama‵liki, e aofia i ei te aiā ke fakaasi atu olotou amioga mo tulaga fakalotu.” Ne fai mai te fono fakamasino, me e seai eiloa se olotou aiā ke fakataputapu a saolotoga o se mātua ona ko tena lotu, vagana ke lavea faka‵lei atu me e fakamataku a te tulaga fakalotu a Molimau ki te ‵lei o te tamaliki i te feitu faka-te-foitino mo te feitu tau te mafaufau. Ne seki mafai o maua ne te fono fakamasino se fakamaoniga me e pokotia masei a te tamaliki i talitonuga fakalotu a te kau Molimau i te feitu tau te mafaufau io me ko te ola ‵lei o te tamaliki.

29-31. Kaia ne takavale ei se tuagane i Tenimaka i te tausiga o tena tama fafine, kae se a te mea ne fakaiku aka ne te ‵Toe Fono Maluga i Tenimaka e uiga ki te mataupu tenei?

²⁹ Tenimaka. A Anita Hansen ne fepaki foki mo se tulaga tai ‵pau penā i te taimi ne akai atu ei tena avaga ki se fono fakamasino ke maua ne ia te taliaga ke tausi ne ia tena tama ko fitu ana tausaga, ko Amanda. E tiga eiloa ne talia ne te fono i te fa‵kai tenā ke tausi ne te Tuagane ko Hansen i te 2000, ne toe tagi atu te tamana o Amanda ki te fono maluga, telā ne ‵fuli ei ne te fakatonuga a te fono fakamasino i te fa‵kai kae tuku atu te tausiga ki tou tagata. Ne fai atu te fono maluga me ona ko te kese‵kese o kilokiloga a mātua e fakavae ki lā talitonuga fakalotu, a te tamana ko te ‵toe tino ‵lei ke faka‵lei ne ia a te fakalavelave tenā. Tela la,  ne seki talia ei ke tausi a Amenda ne te Tuagane ko Hansen ona ko te mea i a ia se Molimau a Ieova!

³⁰ I te taimi faigata kātoa tenei, ne loto fanoanoa a te Tuagane ko Hansen telā ne seki iloa ne ia me ne a mea ke ‵talo atu ki ei. Ne fai mai tou fafine, “Kae ko te manatu i te Loma 8:26 mo te 27 ne lasi ‵ki te fakamafanafanaga ne maua ne au mai i ei. Ne iloa faeloa ne au me ne malamalama a Ieova i te mea e fakauiga au ki ei. Ne kilokilo mai ana mata kae toka faeloa o fesoasoani mai ki a au.”​—Faitau te Salamo 32:8; Isaia 41:10.

³¹ Ne tagi atu a te Tuagane o Hansen ki te ‵Toe Fono Maluga i Tenimaka. I tena fakatonuga, ne fai mai te Fono Fakamasino: “A te fono e uiga ki te tausiga o te tamaliki e ‵tau o fakaiku aka i se auala mautinoa a te ‵toe mea ‵lei mō te tamaliki.” E se gata i ei, ne fai ne te Fono Fakamasino se fakaikuga me i te tausiga o te tamaliki e ‵tau o fakavae ki te auala e fakafesagai atu ei a mātua ki te fakalavelave, kae e se ko “akoakoga mo tulaga” o Molimau a Ieova. Ne maua eiloa ne te Tuagane ko Hansen se fakatapūga lasi, me ne talia ne te Fono Fakamasino tena fetaui ‵lei e pelā me se mātua, kae ne toe fakafoki atu te tausiga o Amanda ki tou fafine.

32. Ne puipui pefea ne te European Court of Human Rights a mātua Molimau i faifaiga ki te fakakese‵kesega o tino?

³² Fenua kese‵kese i Eulopa. I nisi taimi, a kinauga i mea tau tulafono e uiga ki te tausiga o tama‵liki ko oti eiloa ne oko atu ki toe fono ma‵luga eiloa i te fenua. Ko oti foki ne onoono a te European Court of Human Rights (ECHR) ki te mataupu tenei. I fono e lua penei, ne iloa aka ne te ECHR me e kese‵kese a faifaiga a fono ma‵lalo ki mātua Molimau mo mātua sē Molimau ona fua ko te lotu. Ne taku ne te ECHR a te faifaiga tenā ki te fakailoga tino, kae ne fai ei tena fakatonuga me “i te fakakese‵kesega telā e fakavae fua ki te kese‵kese o lotu e sē se faifaiga ‵tau.” Ne fai mai se mātua Molimau fafine telā ne maua ne ia a mea aoga mai te fakaikuga a te ECHR ana lagonaga kae fai mai, “E ‵mae ‵ki toku loto i te ‵losi mai me e fakalogo‵mae ne au aku tamaliki, i te taimi e taumafai ei au o tuku atu fua a mea kolā ne mafaufau au me ko te ‵toe mea ‵lei mō latou​—ko te putiakaga faka-Kelisiano.”

33. E fakagalue aka pefea ne mātua Molimau a te akoakoga fakavae i te Filipi 4:5?

³³ E tonu, ne kamata o tai feoloolo a tulaga o mātua Molimau kolā e fe‵paki mo mea faiga‵ta i mea tau tulafono ki olotou aiā ke akoako atu a tulaga faka-te-Tusi Tapu ki loto o olotou tama‵liki. (Faitau te Filipi 4:5.) E pelā eiloa mo te fakatāua ne latou o te aiā ke akoako olotou tama‵liki i auala o te Atua, e penā foki te talia ne latou o mātua sē Molimau, māfai e fia fesoasoani atu i te tausiga o tamaliki. E pefea te fakatāua ne se mātua Molimau a te tiute ke akoako se tamaliki?

34. E maua pefea ne mātua Kelisiano i aso nei a mea aoga mai i te fakaakoakoga a te kau Iutaia i aso o Neemia?

³⁴ E aoga eiloa se fakaakoakoga i aso o Neemia. Ne ga‵lue malosi a te kau Iutaia i te fakafouga mo te ‵toe faitega o ‵pui o Ielusalema. Ne iloa ne latou me i te faiga o te mea tenā, ka puipui ei latou mo olotou kāiga mai i fenua fai fili i olotou tafa. Ona ko te pogai tenā, ne fakamalosi atu a Neemia ki a latou: ‘ke taua atu mō te ‵lei o tino o te lotou fenua, olotou tama‵liki, olotou avaga,  mo olotou fale.’ (Nee. 4:14) Ne aoga eiloa a taumafaiga katoa ke taua atu mō tino Iutaia konā. E penā foki i aso nei, a mātua kolā ne Molimau a Ieova, e ga‵lue malosi ke puti aka olotou tama‵liki i te auala o te munatonu. Ne iloa ne latou me i olotou tama‵liki ko pokotia masei i fakamalosiga sē ‵lei i te akoga mo tuakoi. E mafai o ulu lēmū mai a vaegā fakamalosiga penā ki loto i te fale e auala i mea fakasalalau. Mātua, ke mo a ma puli i a koutou me e tāua so se taumafaiga ke taua atu mō au tamaliki, ko te mea ke tuku atu se puipuiga ‵lei telā ka ‵tupu malosi‵losi aka ei latou i te feitu faka-te-agaga.

35, 36. Ne a mea aoga ko oti ne fai ne Molimau a Ieova e pelā me ko te ikuga o te ‵tou taua atu mō ‵tou aiā i te tulafono, kae se a te mea e fakaiku aka ne koe?

³⁵ E mautinoa eiloa me ko oti ne fakamanuia ne Ieova a taumafaiga a tena fakapotopotoga i aso nei ke taua atu ki te lotou aiā ke tapuaki katoatoa atu. I te taua atu i vaegā mataupu penā i mea tau tulafono, ne masani eiloa o tuku atu ne tino o te Atua se molimau aoga i mua o te fono fakamasino mo tino foki. (Loma 1:8) A te suā feitu tāua foki o olotou manumaloga e uke i mea tau tulafono, ne faka‵mafa atu foki ei ne latou a te aiā o tino e tokouke kolā e se ne Molimau. Kae e pelā me ne tino o te Atua, a tatou e sē ne tino fia ‵fuli tulafono; io me e fia fakamaluga aka ne tatou a tatou eiloa. E sili atu i ei, ne kausaki atu a Molimau a Ieova ke maua te lotou aiā i te tulafono i fono fakamasino i olotou taumafaiga ke faka‵mautakitaki kae fakasalalau atu foki a te tapuakiga ‵ma.​—Faitau te Filipi 1:7.

³⁶ Ke mo a ma sōnafai valevale ne tatou a akoakoga o te fakatuanaki kolā e mafai o tauloto ne tatou mai i a latou kolā ne taua atu mō te saolotoga ke tapuaki atu ki a Ieova! Ke na tumau tatou i te fakamaoni mo te loto talitonu, me ka ‵lago mai eiloa a Ieova ki te ‵tou galuega kae tumau i te tuku mai o te malosi ke fai tena loto.​—Isa. 54:17.