KAPITE 15
Tou Tauʼi Ke Tou Fakahoko Faʼifaʼitaliha Tatatou Tauhi
1, 2. (1) Kotea ʼae ʼe ina fakamoʼoni ai ʼe ke fakalogo ki te Puleʼaga ʼo te ʼAtua? (2) He ko ʼe neʼe tonu ʼi ʼihi temi ke tauʼi e te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ke natou fakahoko faʼifaʼitaliha tanatou tauhi?
ʼI TOU ʼuhiga Fakamoʼoni ʼa Sehova, ʼe mahino papau ia ʼe ke fakalogo ki te Puleʼaga ʼo te ʼAtua. Kotea ʼae ʼe ina fakamoʼoni ia te faʼahi ʼaia? ʼE mole anai tohi ʼi tou pasipo peʼe ko he pepa mai te puleʼaga. Kaʼe ʼe ha ʼe ke fakalogo ki te Puleʼaga ʼo te ʼAtua ʼi tau faʼahiga tauhi ʼae kia Sehova. ʼE mole gata pe ʼi te ʼu faʼahi ʼae ʼe ke tui ki ai. Kaʼe ʼe toe kau ki ai tau fakalogo ki te ʼu lao ʼo te Puleʼaga ʼo te ʼAtua. ʼE tou tauhi kia Sehova ʼi te ʼu faʼahi fuli ʼo totatou maʼuli. ʼE kau ki ai tatatou taupau ʼo tatatou fanau pea mo totatou malolō fakasino.
2 Kaʼe ʼi ʼihi temi ʼe mole pe fakaʼapaʼapa ia te malamanei ki tatatou fakalogo ʼaia ki te ʼu lao ʼo te Puleʼaga ʼo te ʼAtua. Neʼe faigaʼi e ʼihi puleʼaga ke mole tou fakahoko faʼifaʼitaliha tatatou tauhi pea mo natou tapuʼi. ʼI ʼihi temi, neʼe tonu ki te hahaʼi fakalogo ʼa Kilisito ke natou tauʼi te fakafeagai ʼaia ke feala hanatou mulimuli faʼifaʼitaliha ki te ʼu lao ʼa te Hau Fakamesia. ʼE mole tonu ke tou punamaʼuli ki te faʼahi ʼaia. Koteʼuhi ʼi te temi muʼa neʼe toe tauʼi feia pe e te hahaʼi ʼa Sehova ke feala hanatou fakahoko faʼifaʼitaliha tanatou tauhi ʼae kia Sehova.
3. ʼI te temi ʼo te Fineʼaliki ko Esitele, kotea te tau neʼe tonu ke fai e te hahaʼi ʼa te ʼAtua?
3 Ohage la, ʼi te temi ʼo te Fineʼaliki ko Esitele, neʼe tau te hahaʼi ʼa te ʼAtua ke ʼaua naʼa tamateʼi natou. Kotea ʼae neʼe hoko? Neʼe ui e te ʼUluaki Minisi agakovi ko Amane ki te Hau Pelesia ko Asuelusi ke matehi te kau Sutea fuli ʼae neʼe ʼi tona puleʼaga, he neʼe “kehekehe anatou lao mo te u lao a te hahai fuli.” (Esite. 3:8, 9, 13) Neʼe liakī koa e Sehova ʼana kaugana? Kailoa, kaʼe neʼe tokoni ia ke iku lelei ia te ʼu faiga ʼa Esitele mo Maletokeo, ʼi tanā kole ʼae ke maluʼi e te hau Pelesia te hahaʼi ʼa te ʼAtua.—Esite. 9:20-22.
4. Kotea ʼae ka tou vakaʼi anai ʼi te kapite ʼaeni?
4 ʼE feafeaʼi ki totatou temi? Ohage ko tatatou vakaʼi ʼi te kapite ʼaeni kua ʼosi atu, neʼe fakafeagai ʼi ʼihi temi te kau takitaki ki te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. ʼI te kapite ʼaeni, ʼe tou talanoa anai ki he ʼu aluʼaga neʼe faigaʼi ai e te ʼu puleʼaga ke natou taʼofi tatatou fakahoko faʼifaʼitaliha tatatou tauhi. Ko te ʼu aluʼaga ʼaeni ʼe tolu ka tou talanoa anai ki ai: (1) te fakamoʼoni e te lao tatatou kautahi pea mo tatatou tauhi faʼifaʼitaliha, (2) tatatou filifili
faʼifaʼitaliha he ʼu faitoʼo ʼo mulimuli ki te ʼu pelesepeto Fakatohi-tapu, pea (3) te lava taupau faʼifaʼitaliha e te ʼu matuʼā tanatou fanau ʼo mulimuli ki te ʼu lekula ʼa Sehova. ʼI te ʼu aluʼaga takitahi ʼaia, ʼe tou vakaʼi anai pe neʼe tauʼi feafeaʼi e ʼotatou tehina mo tuagaʼane lototoʼa ke feala hanatou fakalogo ki te Puleʼaga Fakamesia pea mo te tapuakinaʼi ʼo ʼanatou faiga.ʼE Tou Tauʼi Ke Fakamoʼoni e Te Lao Tatatou Gaue Pea Mo Totatou ʼAteaina
5. Kotea te ʼu lelei ʼe maʼu e te kau Kilisitiano moʼoni moka fakamoʼoni e te lao tanatou gaue?
5 ʼE ʼaoga koa ke fakamoʼoni e he puleʼaga fakatagata tatatou gaue ke feala hatatou tauhi kia Sehova? Kailoa, kaʼe ʼaki te fakamoʼoni ʼaia, ʼe faigafua ai tatatou hoko atu tatatou tauhi, ohage la ke tou fono faʼifaʼitaliha ʼi ʼotatou Fale Fono pea mo ʼotatou Fale ʼo Te ʼu Fakatahi, ke tou ta pea mo fakaui he ʼu tohi Fakatohi-tapu, pea mo faifakamafola faʼifaʼitaliha. ʼE lahi te ʼu fenua kua fakamoʼoni ai e te lao te ʼu gaue ʼae ʼe fai e te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. Pea ʼe natou maʼu mo te ʼu fealagia ʼae ʼe foaki e te ʼu puleʼaga ki te tahi ʼu lotu. Kaʼe ʼe feafeaʼi moka ʼe mole fakaʼapaʼapa he puleʼaga ki te ʼu faʼahi ʼaia pea mo natou faigaʼi ke taʼofi tatatou tauhi faʼifaʼitaliha?
6. ʼI te kamata ʼo te ʼu taʼu 1940, kotea te faigataʼaia neʼe tau mo te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi ʼOsitalalia?
6 ʼOsitalalia. ʼI te kamata ʼo te ʼu taʼu 1940, neʼe tukugakoviʼi e te kovana ʼo ʼOsitalalia ʼe fakafeagai ʼatatou akonaki ki te tau. Neʼe tapuʼi ai te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. Neʼe mole kei feala hanatou fono pea mo faifakamafola faʼifaʼitaliha, pea neʼe fakagata te ʼu gaue ʼae ʼi te Petele mo pupunu te ʼu Fale Fono. Neʼe toe tapuʼi te maʼu e he tahi ʼatatou tohi Fakatohi-tapu. Hili ni taʼu ki tanatou gaue fakafufu, neʼe maʼu leva e te kau Fakamoʼoni ʼo ʼOsitalalia he aluʼaga fakafiafia. ʼI te ʼaho 14 ʼo Sunio 1943, neʼe molehi e te Telepinale Lahi ʼo ʼOsitalalia ia te tapu.
7, 8. Neʼe tauʼi feafeaʼi e ʼotatou tehina ʼi Lusia lolotoga ni taʼu ke feala hanatou tauhi faʼifaʼitaliha? Kotou fakamatala.
7 Lusia. Lolotoga ni taʼu neʼe tapuʼi e te puleʼaga Kominisi ia te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova, kaʼe neʼe fakagafua leva ʼi te taʼu 1991. Pea ʼi te taʼu 1992 , ʼi te Puleʼaga foʼou ʼo Lusia, neʼe fakamoʼoni ai tatatou gaue. Kaʼe mole fualoa, pea ko ʼihi kau fakafeagai, tafitō natou ʼae neʼe pipiki ki te Lotu orthodoxe, neʼe iita ʼi tatatou liliu ʼo kaugā malie. Koia, mai te taʼu 1995 ki te taʼu 1998, neʼe tuʼa nima tanatou faigaʼi ke fakatuʼā ia te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼo ui neʼe natou maumauʼi te lao. Kaʼe ʼi te ʼu lakaga fuli ʼaia, neʼe mole maʼu he fakamoʼoni ki te ʼu tukugakovi ʼae neʼe fai. Pea ʼi te taʼu 1998, neʼe toe faigaʼi e te kau fakafeagai ke natou tukugakoviʼi ʼotatou tehina. Neʼe malo te kau Fakamoʼoni ʼi te telepinale, kaʼe neʼe toe fakafifihi te kau fakafeagai ki te tonu ʼaia pea neʼe molehi ai te tonu ʼi te mahina ʼo Maio 2001. Koia ʼi te mahina ʼo Oketopeli ʼo te taʼu ʼaia, neʼe toe vakaʼi e te telepinale ia te aluʼaga ʼaia. Pea ʼi te taʼu 2004, neʼe fai leva te tonu ʼae ke mole tali e te puleʼaga ia te kautahi ʼa te kau Fakamoʼoni ʼi Moscou pea mo tapuʼi ʼanatou gaue.
2 Timoteo 3:12.) Neʼe gaohi koviʼi te kau Fakamoʼoni. Neʼe tapuʼi ʼatatou tohi Fakatohi-tapu, pea neʼe faigataʼa te lue peʼe ko te laga ʼo he ʼu fale ki tatatou tauhi. Ke ke fakakaukauʼi muʼa ia te lotomamahi ʼo ʼotatou tehina mo tuagaʼane! ʼI te taʼu 2001, neʼe tagi te kau Fakamoʼoni ki te Telepinale Fakaeulopa ʼo Te ʼAlikiʼaga ʼo Te Tagata (Telepinale Fakaeulopa) pea mo natou fakaha age te tahi ʼu manatu ʼi te taʼu 2004. Pea ʼi te taʼu 2010, neʼe fai te tonu e te Telepinale Fakaeulopa. Neʼe mahino lelei ki te Telepinale neʼe tapuʼi te kau Fakamoʼoni ʼi Lusia he neʼe fehiʼaʼinaʼi tanatou lotu. Neʼe mole lagolago te Telepinale ki te ʼu ʼuluaki tonu ʼae neʼe fai, koteʼuhi neʼe mole feala ke fakamoʼoni ia te ʼu tukugakoviʼi ʼae neʼe fai ki te kau Fakamoʼoni. Pea neʼe toe tokagaʼi e te Telepinale neʼe ko tanatou faiga ʼaia ke taʼofi te fakahoko faʼifaʼitaliha e te kau Fakamoʼoni tanatou tauhi. Koia neʼe lagolago ai te Telepinale ki te kau Fakamoʼoni. ʼAki te malo ʼaia neʼe liliu ai ʼo lototoʼa te hahaʼi ʼa te ʼAtua, logo la te mole heʼeki mulimuli ʼa ʼihi kau takitaki ʼo Lusia ki te tonu ʼaia neʼe fai e te Telepinale Fakaeulopa.
8 Neʼe hoko ai te toe fakataga lahi. (Lau iaTitos Manoussakis (Vakaʼi te palakalafe 9)
9-11. ʼI Keleka, neʼe tauʼi feafeaʼi e te hahaʼi ʼa Sehova te ʼu fakafeagai ke feala hanatou fono, pea neʼe kotea ʼona fua?
9 Keleka. ʼI te taʼu 1983, neʼe lue e te tehina ko Titos Manoussakis ʼi te kiʼi motu ko Crète, ia he koga fale ke feala ke fono ai te kiʼi kutuga Fakamoʼoni ʼa Sehova. (Hep. 10:24, 25) Neʼe faitohi te patele ʼo te lotu orthodoxe ki te kau polisi, he neʼe fehiʼa ia ʼi te fakaʼaogaʼi e te kau Fakamoʼoni ia te koga fale ʼaia moʼo fakahoko tanatou tauhi. Pea neʼe ita koteʼuhi ʼe mole tatau te ʼu akonaki ʼa te kau Fakamoʼoni mo ʼae ʼa te lotu orthodoxe. Neʼe ʼave ai e te puleʼaga ia te tehina ko Titos Manoussakis mo te tahi ʼu tehina ʼe toko tolu ki te telepinale. Neʼe fakatuʼā natou ke natou li he falā pea ke pilisoniʼi natou ia mahina ʼe lua. ʼI tonatou ʼuhiga hahaʼi fakalogo ki te Puleʼaga ʼo te ʼAtua, neʼe mahino ki te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova neʼe mole fakaʼapaʼapaʼi e te telepinale ia tanatou lava fakahoko faʼifaʼitaliha tanatou tauhi. Koia neʼe tagi ai te kau Fakamoʼoni ki te tahi ʼu telepinale, pea ki muli age leva, ki te Telepinale Fakaeulopa.
10 ʼI te taʼu 1996, neʼe fai leva e te Telepinale Fakaeulopa ia te tonu neʼe punamaʼuli ai te kau fakafeagai ʼo te tauhi moʼoni. Neʼe ui e te Telepinale ko te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼe ko he “lotu ʼe iloʼi lelei e te hahaʼi” pea ʼe mole fakafeagai ki te ʼu lao ʼo Keleka. Pea ko te ʼu tonu ʼae neʼe fai ki muʼa atu neʼe fakafeagai ki te fakahoko faʼifaʼitaliha e te kau Fakamoʼoni ia tanatou tauhi. Tahi ʼae faʼahi, neʼe ui e te Telepinale ʼe mole ʼa te puleʼaga Keleka tana fakafuafua pe ʼe lelei peʼe kailoa ia te ʼu akonaki ʼa he lotu mo ʼana gaue. Neʼe molehi ai te fakatuʼā ʼo te ʼu tehina pea mo fakamaʼuhigaʼi tatatou tauhi faʼifaʼitaliha.
11 ʼAki te malo ʼaia, neʼe gata ai koa te ʼu fihifihia ʼae ʼe tau mo ʼotatou tehina ʼi Keleka? Kailoa ia. Koteʼuhi neʼe toe hoko te fihifihia ʼi te teitei taʼu 2000 ʼi te kolo ko Kassandreia, pea neʼe iku
lelei ʼi te taʼu 2012. ʼI te aluʼaga ʼaia neʼe hoko, neʼe ko te ʼepikopo ʼo te lotu orthodoxe ʼae neʼe fakafeagai ki te kau Fakamoʼoni. Kaʼe neʼe lagolago te Kau Fono ʼo Keleka, ia te telepinale lahi, ki te hahaʼi ʼa te ʼAtua. Neʼe fai te tonu ʼaia ʼo fakatafito ki te lao ʼo Keleka ʼae ʼe fakagafua ki he tahi tana lava maʼuliʼi faʼifaʼitaliha tana lotu. Neʼe toe liakī e te telepinale ʼaia te tukugakoviʼi ʼae ko te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼe ko he lotu ʼe mole iloʼi e te hahaʼi. Neʼe ui fenei e te Telepinale: “ ʼE mole fufu e ‘te kau Fakamoʼoni ʼa Sehovaʼ ʼanatou akonaki, koia ʼe natou kau ai ki he lotu ʼe iloʼi lelei e te hahaʼi.” Kua fiafia te kiʼi kokelekasio ʼae ʼi Kassandreia he ʼe kua feala ʼi te temi nei ke natou fono ʼi tonatou Fale Fono.12, 13. ʼI Falani, neʼe faigaʼi feafeaʼi e te kau fakafeagai ke natou “tuku ni fakatotonu kovi” pea mo “tohi ni lao halahala,” pea neʼe kotea tona ikuʼaga?
12 Falani. Ko ʼihi kau fakafeagai ʼo te hahaʼi ʼa te ʼAtua neʼe natou faigaʼi ke natou “tuku ni fakatotonu kovi” pea mo “tohi ni lao halahala.” (Lau ia Esaia 10:1.) Ohage la ʼi te ʼu taʼu 1990, neʼe sivisivi e te puleʼaga Falani ia te falā ʼa te Association Les Témoins de Jéhovah (ATJ), ʼe ko te higoa ʼaia ʼo te sosiete ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi Falani. Neʼe fakamahino e te minisi ʼo te budget ia te tupuʼaga moʼoni ʼo te sivisivi ʼaia, ʼo ina ui fenei: “Neʼe feala ke iku te sivisivi ʼaia ki te pulinoa peʼe ko te tuʼā ʼo te kautahi . . . ʼo feala ai ke fakatupu tuʼutamaki ki ʼana gaue peʼe fakagata ʼi totatou fenua.” Logo la neʼe mole maʼu ʼi te sivisivi ʼaia he faʼahi neʼe tou laka hala ai, kaʼe neʼe fakamaʼua e te fale tukuhau ke tou totogi he tukuhau lahi ʼaupito. Kapau koia, pea neʼe tonu leva ki ʼotatou tehina ke natou pupunu te petele pea mo fakatau ʼanatou fale moʼo totogi ʼaki te toe tukuhau ʼaia. Neʼe ko he aluʼaga faigataʼa ʼaupito, kaʼe neʼe mole lotovaivai te hahaʼi ʼa te ʼAtua. Pea neʼe mole tuku noaʼi e te kau Fakamoʼoni tonatou gaohi koviʼi ʼaia, ʼo natou tagi ai ki te Telepinale Fakaeulopa ʼi te taʼu 2005.
13 Neʼe fai e te Telepinale tana tonu ʼi te ʼaho 30 ʼo Sunio 2011. ʼO mulimuli ki te lava maʼuliʼi faʼifaʼitaliha e te hahaʼi tanatou lotu, neʼe natou fakamahino ai ʼe mole ʼa te puleʼaga ʼo he fenua tana fakafuafua pe ʼe lelei peʼe kailoa ia te ʼu akonaki ʼa he lotu mo ʼana gaue, gata pe ʼi ʼihi aluʼaga makehe. Pea neʼe ui fenei e te Telepinale: “ ʼUhi ko te totogi ʼo te ʼu tukuhau . . . neʼe tuʼu ai te ʼu gaue ʼa te kautahi ʼo mole kei feala ki tana hahaʼi ke natou maʼu te ʼu naunau fuli ʼae ʼe ʼaoga moʼo maʼuliʼi tanatou lotu.” Neʼe lagolago te kau tuʼi fakamau fuli ʼo te Telepinale ki te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. Koia neʼe liufaki ai e te puleʼaga Falani te falā ʼa te kau Fakamoʼoni pea mo tona tupu. Pea ohage pe ko tona fakatotonu e te Telepinale, neʼe mole natou toʼo te ʼu fale ʼo te petele. Neʼe fiafia ai te hahaʼi ʼa Sehova.
ʼE feala ke ke faikole ʼo ʼuhiga mo ʼotatou tehina mo tuagaʼane ʼae ʼe lolotoga mamahi ʼuhi ko te ʼu aga heʼe faitotonu ʼae ʼe fai kia natou
14. ʼE feafeaʼi hau kau ki te tauʼi ʼo tatatou lava tauhi faʼifaʼitaliha?
14 Ohage ko te temi ʼo Esitele pea mo Maletokeo, ʼe tau te hahaʼi ʼa Sehova ia ʼaho nei ke feala hanatou tauhi faʼifaʼitaliha kia Sehova, ʼo mulimuli ki tana fakatotonu mai. (Esite. 4:13-16) ʼE feala koa ke ke kau ki ai? ʼEi. ʼE feala ke ke faikole ʼo ʼuhiga mo ʼotatou tehina mo tuagaʼane ʼae ʼe lolotoga mamahi ʼuhi ko te ʼu aga heʼe faitotonu ʼae ʼe fai kia natou. Ko tau faikole ʼaia, ʼe ko he tokoni lahi ki ʼotatou tehina mo tuagaʼane ʼae ʼe fakatagaʼi. (Lau ia Sakopo 5:16.) ʼE tali koa e Sehova ki te ʼu faikole ʼaia? ʼE mahino ia ʼuhi ko ʼatatou malo ʼi te ʼu telepinale.—Hep. 13:18, 19.
Te Lava Filifili Faʼifaʼitaliha He Faitoʼo ʼo Mulimuli Ki Tatatou Tui
15. Kotea ʼae ʼe tokakaga ki ai te hahaʼi ʼa te ʼAtua ʼo ʼuhiga mo te fakaʼaogaʼi ʼo te toto?
15 Ohage ko tatatou vakaʼi ʼi te Kapite 11, neʼe fakamahino lelei te ʼu pelesepeto Fakatohi-tapu ʼo ʼuhiga mo te toto ki te hahaʼi fakalogo ʼo te Puleʼaga ʼo te ʼAtua. Neʼe feala ai ke mole natou fakaʼaogaʼi kovi ia te toto, ohage ko tona kua fai mahani ia ʼaho nei. (Sen. 9:5, 6; Lev. 17:11; lau ia Gaue 15:28, 29.) ʼE moʼoni ʼe tou fakafisi ki te ʼu foʼi huki toto. Kaʼe ʼe tou tali te ʼu faitoʼo ʼae ʼe lelei kia tatou pea mo totatou famili, mo kapau ʼe ko he ʼu faitoʼo ʼe mole fakafeagai ki te ʼu lao ʼa te ʼAtua. ʼE lahi te ʼu fenua neʼe fakamoʼoni ai e te ʼu telepinale lalahi ia te lava filifili peʼe fakafisi te hahaʼi he faitoʼo, ʼo mulimuli ki tonatou leʼo ʼo loto pea mo tanatou tui. Kaʼe ʼi ʼihi fenua, neʼe tau te hahaʼi ʼa te ʼAtua mo ni faigataʼa lahi ʼi te faʼahi ʼaia. Tou vakaʼi he ʼu aluʼaga neʼe hoko.
16, 17. Kotea ʼae neʼe fai ki totatou tuagaʼane ʼi Saponia, pea neʼe tali feafeaʼi ʼana faikole?
16 Saponia. Neʼe tonu ke tafa te tuagaʼane taʼu 63 ko Misae Takeda. Neʼe fakalogo katoa te tuagaʼane ki te Puleʼaga ʼo te ʼAtua, koia neʼe ina fakamahino lelei ki tana toketa ia tana fakafisi ʼae ki te toto. Kaʼe hili ki ai ni mahina, neʼe punamaʼuli totatou tuagaʼane ki te fakaha age ʼae neʼe ʼai kia ia te toto lolotoga tona tafa. Neʼe hage kia ia neʼe kakaʼi pea mo fakaʼalikiʼi. Koia ʼi te mahina ʼo Sunio 1993, neʼe ʼave e te tuagaʼane ia te ʼu toketa pea mo te kau gaue ʼo te lopitali ki te telepinale. Neʼe malohi ʼaupito ia te tui ʼo totatou tuagaʼane agavaivai pea mo agamalu ʼaia. Neʼe fai tana fakamatala ia muʼa ʼo te kaugā malie ʼi te fale telepinale, lolotoga he hola katoa logo la tana vaivai. Neʼe kau fakamuli leva totatou tuagaʼane ʼi te faifakamau ʼaia ʼi he mahina ʼi muʼa ʼo tana mate. Neʼe ina maʼu ia he lototoʼa pea mo he tui ʼe fakatalakitupua. Neʼe ui e te tuagaʼane ko Takeda neʼe faikole tuʼumaʼu ke fakahoko lelei e Sehova tana faiga. Neʼe falala ʼe tali anai ia Sehova ki ʼana faikole. Neʼe hoko moʼoni koa?
17 Hili taʼu ʼe tolu ki te kua ʼosi mate ʼo te tuagaʼane ko Takeda, neʼe fai e te Telepinale Lahi ʼo Saponia te tonu neʼe lagolago kia ia. Neʼe natou fakamoʼoni neʼe mole tonu ke fai hona foʼi huki toto he neʼe ina fakamahino lelei neʼe mole loto ki ai. Ko te tonu ʼae neʼe fai ʼi te ʼaho 29 ʼo Fepualio 2000 neʼe ui ai, ʼi te ʼu aluʼaga feia, ʼe lava fai e te hahaʼi takitokotahi ʼanatou tonu pea ʼe tonu ke tou fakaʼapaʼapa ki ai. ʼI te temi nei, kua feala ki te kau Fakamoʼoni ʼo Saponia ke faitoʼo natou, ʼo mole natou tuʼania naʼa ʼai fakakinau honatou foʼi huki toto. Kua lava te faʼahi ʼaia ʼuhi ko te lotomalohi ʼa te tuagaʼane ko Takeda ke ina tauʼi tana lava filifili faʼifaʼitaliha tona faitoʼo ʼo mulimuli ki tona leʼo ʼo loto ʼae neʼe akoʼi e te Tohi-Tapu.
Pablo Albarracini (Vakaʼi te palakalafe 18 ki te 20)
18-20. (1) Neʼe lagolago feafeaʼi ia te telepinale ʼo Argentine ki te lava tohi e he tahi ʼi he kiʼi kate tana fakafisi ʼae ki te ʼu foʼi huki toto? (2) ʼO ʼuhiga mo te fakaʼaogaʼi kovi ʼo te toto, ʼe feafeaʼi hatatou fakaha ʼe tou mulimuli ki te takitaki ʼa Kilisito?
18 Argentine. ʼE feala ke hoko he ʼu aluʼaga kovi ʼe tonu ke faitoʼo ai kita kaʼe kua puli tokita ʼatamai ʼo mole feala hakita palalau. ʼE lava teuteu feafeaʼi ia te hahaʼi fakalogo ʼo te Puleʼaga ʼo te ʼAtua ki te ʼu aluʼaga ʼaia? ʼE lelei ke tou taka mo te kiʼi kate toto ʼae ʼe tuʼu ai te ʼu faitoʼo neʼe tou filifili. Ko te faʼahi ʼaia neʼe fai e te tehina ko Pablo Albarracini. ʼI te mahina ʼo Maio 2012, neʼe hoko te kaihaʼa pea neʼe fanahi ia ia. Neʼe leletakiʼi ai ki te lopitali pea neʼe mole feala hana fakamahino tana fakafisi ʼae ki te ʼu foʼi huki toto. Kaʼe neʼe ina maʼu ia te kiʼi kate toto (Instructions médicales) ʼae neʼe ina tohi mo sinie ia taʼu ʼe fa ki muʼa atu. Logo la neʼe kua kovi te aluʼaga ʼo te tehina pea mo manatu ai te kau toketa ʼe tonu ke ʼai hona foʼi huki toto, kaʼe neʼe natou fakaʼapaʼapa pe ki te faitoʼo ʼae neʼe loto ki ai te tehina. Kaʼe ko te matuʼa ʼa Pablo, ʼae neʼe mole ko he Fakamoʼoni ʼa Sehova, neʼe ina kole pea mo maʼu mai te telepinale ia te fakatotonu ʼae ke mole mulimuli ki te loto ʼo te tehina.
19 ʼI te moʼi temi pe ʼaia, neʼe fakafihiʼi e te avoka ʼo te ʼohoana ʼo Pablo ia te tonu ʼaia. Hili ki ai ni hola, neʼe liakī e te telepinale te ʼuluaki tonu ʼae neʼe fai kaʼe neʼe natou fakatotonu ke fakaʼapaʼapaʼi te loto ʼo totatou tehina, ohage ko tona tohi ʼi tana kiʼi kate toto. Pea neʼe fai leva e te tamai ʼa Pablo ia he tagi ki te Telepinale Lahi ʼo Argentine. Kaʼe neʼe mahino ki te Telepinale Lahi ko te ʼu meʼa ʼae neʼe tohi mo sinie e Pablo ʼi tana kiʼi kate toto, neʼe ina tohi ʼaki tana fakasiosio poto pea mo mahino lelei ki te ʼu faʼahi ʼae neʼe tuʼu ai. Neʼe ui fenei e te Telepinale Lahi: “Ko he tagata peʼe ko he fafine kua fakapotopoto ʼe feala ke ina fakaha fakatomuʼa te faitoʼo ʼae ʼe loto ki ai, pea ʼe feala ke ina tali peʼe fakafisi ki he faitoʼo . . . ʼE tonu ke mulimuli ki ai te toketa.”
Kua ke tohi koa pea mo sinie tau kiʼi kate toto?
20 ʼI te temi nei, kua malolō lelei te tehina ko Albarracini. Pea ʼe nā lotofakafetaʼi ia ia mo tona ʼohoana ʼi tana tohi tana kiʼi kate toto. ʼI tana fai ia te faʼahi maʼuhiga ʼaia, neʼe ina fakaha ai tana fakalogo ki te takitaki ʼa Kilisito, te Hau ʼo te Puleʼaga ʼo te ʼAtua. Kua ke fai koa mo tou kiʼi famili te faʼahi ʼaia?
April Cadoreth (Vakaʼi te palakalafe 21 ki te 24)
21-24. (1) Kotea ʼae neʼe hoko ʼo tupu ai te fai e te Telepinale Lahi ʼo Kanata he tonu ʼo ʼuhiga mo te ʼu fanau pea mo te fakaʼaogaʼi ʼo te toto? (2) ʼE lava fakalotomalohiʼi feafeaʼi te aluʼaga ʼaia ia te ʼu fanau ʼae ʼe kaugana kia Sehova?
21 Kanata. ʼI te agamahani, ʼe fakagafua e te ʼu telepinale ke filifili e te ʼu matuʼā ia te faitoʼo ʼae ʼe lelei maʼa tanatou fanau. Pea ʼi ʼihi temi, neʼe toe ui e te ʼu telepinale ʼe tonu ke fakaʼapaʼapaʼi te tonu ʼae ʼe fai e he tahi kei tamasiʼi kaʼe kua fakapotopoto, ʼo ʼuhiga mo tana filifili he faitoʼo. Neʼe hoko te faʼahi ʼaia kia April. ʼI tona taʼu 14, neʼe fakahu April ki te lopitali he neʼe lahi tona toto ʼae neʼe alu. ʼI ni mahina ki muʼa atu, neʼe ina tohi mo sinie tana kiʼi kate toto (Instructions médicales anticipées). Neʼe tohi ai tana fakafisi ki te ʼu foʼi huki toto maʼia ʼi he aluʼaga kua kovi ʼaupito. Kaʼe neʼe mole mulimuli ia te toketa ki te loto ʼo April pea neʼe ina kole he fakagafua mai te telepinale ke ʼai hona toto. Neʼe ʼai ai kia April te ʼu foʼi huki toto logo la tana fakafisi ki ai. Ki muli age, neʼe ui e April neʼe hage kia ia neʼe fakaʼalikiʼi.
22 Neʼe kole leva e April mo ʼana matuʼā ke vakaʼi e te tahi ʼu telepinale ia te aluʼaga ʼaia. Hili ki ai taʼu ʼe lua, neʼe vakaʼi leva e te Telepinale Lahi ʼo Kanata ia te aluʼaga ʼo April. Neʼe ui e te Telepinale Lahi ʼe mole hala te lao ʼae ʼe ina fakagafua ki he telepinale ke ina fakatotonu ke faitoʼo he tupulaga ʼe heʼeki taʼu 16. Kaʼe neʼe fakatotonu e te Telepinale ke liufaki age kia April te taufala ʼo te faifakamau. Pea neʼe lagolago te tonu ʼae neʼe fai ʼi te Telepinale kia April pea mo ʼihi atu tamaliki kua fakapotopoto, ʼae ʼe natou kole ke fakaʼapaʼapaʼi tanatou lava filifili he faitoʼo. Neʼe ui fenei e te Telepinale: “ ʼO ʼuhiga mo te filifili ʼo he faitoʼo, ʼe tonu ke fakafealagia ki te kau tupulaga ʼae ʼe heʼeki taʼu 16 ke natou fakaha kua natou popoto ʼi te fai ʼo he tonu, pea ʼe natou fai ʼaki tonatou loto faʼitaliha.”
23 Neʼe maʼuhiga ia te tonu ʼaia, koteʼuhi neʼe fakaha ai e te Telepinale Lahi te ʼu faʼahi ʼae ʼe fakagafua e te lao ke fai e he fanau kua fakapotopoto. ʼI muʼa atu ʼo te fai ʼo te tonu ʼaia, neʼe feala ki he telepinale ʼo Kanata ke ina fakatotonu ke fai he faitoʼo ki he fanau ʼe mole heʼeki taʼu 16, mo kapau ʼe natou manatu ʼe
lelei ki te fanau ʼaia, logo la ʼe fakafisi ki ai te tamasiʼi. Kaʼe ʼi te temi ʼaeni, kua fakamaʼua leva ki he telepinale ke ina tuku muʼa te fanau ke ina fakaha kua fakapotopoto pea kua feala ke ina filifili tona faitoʼo.“ ʼE au fiafia lahi ʼi taku iloʼi ʼae neʼe au tokoni, ʼi hona kiʼi aluʼaga veliveli pe, ki te fakakololiaʼi ʼo te huafa ʼo te ʼAtua pea mo fakamoʼoni ai ko Satana ʼe gutuloi”
24 Neʼe ʼaoga koa te ʼu faiga ʼaia ʼi te ʼu taʼu ʼae ʼe tolu? ʼE mahino ia, he neʼe ko te manatu ʼaia ʼa April. ʼI te temi nei, kua pionie katoa pea kua malolō lelei. ʼE ina ui fenei: “ ʼE au fiafia lahi ʼi taku iloʼi ʼae neʼe au tokoni, ʼi hona kiʼi aluʼaga veliveli pe, ki te fakakololiaʼi ʼo te huafa ʼo te ʼAtua pea mo fakamoʼoni ai ko Satana ʼe gutuloi.” ʼAki te meʼa ʼae neʼe hoko kia April, ʼe ha ai ʼe feala ki ʼatatou fanau ke natou lototoʼa, ʼo natou fakamoʼoni ai ʼe ko ni hahaʼi fakalogo ʼo te Puleʼaga ʼo te ʼAtua.—Mat. 21:16.
Te Lava Taupau Faʼifaʼitaliha ʼo ʼAtatou Fanau ʼo Mulimuli Ki Te ʼu Lekula ʼa Sehova
25, 26. Kotea ʼae ʼe feala ke hoko moka mavete he ʼu matuʼā?
25 Neʼe foaki e Sehova ki te ʼu matuʼā te maʼua ʼae ke natou taupau tanatou fanau ʼo mulimuli ki ʼana lekula. (Tet. 6:6-8; Efe. 6:4) ʼE faigataʼa te faʼahi ʼaia, kaʼe ʼe toe faigataʼa age moka mavete te ʼu matuʼā. ʼE feala ke kehekehe te manatu ʼa te ʼu matuʼā ʼo ʼuhiga mo te taupau ʼo te fanau. Ohage la kapau ko he tahi ia naua ʼe ko he Fakamoʼoni, pea ʼe tui papau ia ʼe tonu ke taupau te fanau ʼo mulimuli ki te ʼu lekula Fakakilisitiano. Kaʼe kia ia ʼae ʼe mole ko he Fakamoʼoni ʼe mole manatu feia. ʼE moʼoni, ʼi tanā mavete kua gata tonā maʼuli fakataumatuʼa, kaʼe ʼe tonu ke manatuʼi e he Fakamoʼoni ʼa Sehova ko naua toko lua ia te ʼu matuʼā ʼo te fanau.
26 ʼE feala kia ia ʼae ʼe mole ko he Fakamoʼoni ke alu ki te telepinale ʼo kole ke ina taupau te ʼu fanau, ke ʼaua naʼa akoʼi natou ʼi te lotu ʼo te kau Fakamoʼoni. ʼE lau e ʼihi ʼe kovi ki te ʼu fanau te ako ʼae ʼe fai e te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova, koteʼuhi ʼe mole fai tonatou ʼaho tupu, mo te ʼu ʼaho lalahi, pea mo natou fakafisi te ʼu foʼi huki toto moka kua kovi tonatou mahaki. Meʼa lelei foki he ʼe takimuʼa ki ʼihi telepinale ia te maʼuli lelei ʼo te fanau kaʼe mole natou fakafuafua pe ʼe kovi peʼe kailoa te lotu ʼa te ʼu matuʼā. Tou vakaʼi ni faʼifaʼitaki.
27, 28. Kotea te tonu neʼe fai e te Telepinale Lahi ʼo Ohio ki te tukugakoviʼi ʼae ʼe fua kovi ki he tamasiʼi mo kapau ʼe akoʼi ʼi te lotu ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova?
27 Amelika. ʼI te taʼu 1992, neʼe vakaʼi e te Telepinale Lahi ʼo Ohio ia te aluʼaga ʼo he tamai ʼe mole ko he Fakamoʼoni, neʼe ina lau ʼe fua kovi anai ki tona foha mo kapau ʼe akoʼi ia ia ʼi te lotu ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. Ki muʼa atu, neʼe lagolago te tahi telepinale ki te tamai ʼaia, pea neʼe natou tuku te fanau kia ia. Neʼe fakagafua ki te faʼe, ia Jennifer Pater, ke sio ki tana kiʼi tama, kaʼe ke ʼaua pe naʼa ina “akoʼi ki tana kiʼi tama ia te ʼu akonaki ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova, peʼe ʼi hona tahi age faʼahiga aluʼaga.” Ko te fakatotonu ʼaia neʼe mole mahino lelei, koia neʼe feala ke manatu ai ʼe mole tonu ke palalau te tuagaʼane ko Pater ki tana kiʼi tama ko Bobby ʼo ʼuhiga mo te Tohi-Tapu pea mo te ʼu pelesepeto Fakatohi-tapu. ʼE mahino ia neʼe lotomamahi ʼaupito
totatou tuagaʼane. Kaʼe ʼe ina ui neʼe ina ako ia te faʼa kataki pea mo te falala ʼae kia Sehova. ʼE ina ui fenei: “Neʼe nofo tuʼumaʼu pe ia Sehova mo au.” Koia ko tana avoka, ʼaki te tokoni ʼa te kautahi ʼa Sehova, neʼe tagi ki te Telepinale Lahi ʼo Ohio.28 Neʼe holoʼi e te Telepinale Lahi te ʼuluaki tonu ʼae neʼe fai. Neʼe natou ui ʼe ko te maʼua ʼa te ʼu matuʼā ke natou akoʼi ʼanatou fanau. Pea ʼe kau ki ai tanatou akoʼi age te ʼu akonaki fakalotu pea mo te ʼu manatu ʼo ʼuhiga mo te meʼa ʼae ʼe lelei mo ʼae ʼe kovi. Neʼe natou toe ui kapau ʼe mole feala ke fakamoʼoni ʼe fua kovi te ako ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ki te faʼahi fakasino ʼo te fanau, ʼo feia ki tana fakakaukau, pea ʼe mole feala ki te telepinale ke fakafisi ki he tamai peʼe ko he faʼe ke ina taupau tana fanau ʼuhi ko te lotu. Pea neʼe mole maʼu e te Telepinale Lahi ia he faʼahi ʼe ina fakamoʼoni ai ʼe fua kovi te ʼu akonaki ʼa te kau Fakamoʼoni ki te fakakaukau ʼa he tamasiʼi pea mo tona maʼuli fakasino.
Neʼe lahi te ʼu telepinale neʼe natou lagolago ki te lava taupau e he tamai peʼe ko he faʼe Kilisitiano hana fanau
29-31. ʼI Danemark, he ko ʼe neʼe mole tuku ki totatou tuagaʼane ke ina taupau tana kiʼi taʼahine, kaʼe kotea leva te tonu ʼae neʼe fai e te Telepinale Lahi?
29 Danemark. Neʼe tau ia te tuagaʼane ko Anita Hansen mo te aluʼaga ʼe tatau, he neʼe kole e tona ʼohoana ʼae kua nā mavete ki te telepinale ke ina taupau ia Amanda, ʼae neʼe taʼu fitu. ʼI te taʼu 2000, neʼe fakatotonu e te telepinale ke taupau e totatou tuagaʼane tana kiʼi taʼahine. Kaʼe neʼe toe tagi ia te tamai ʼa Amanda ki te tahi telepinale, pea neʼe natou fulihi te ʼuluaki tonu pea natou tuku ia Amanda ki tana tamai. Neʼe ui e te telepinale ko te
mole felogoʼi tahi ʼaia ʼa te ʼu matuʼā ʼo ʼuhiga mo te lotu, ʼe ko te tamai pe ʼae ʼe feala ke ina fakatokatoka. Koia, neʼe mole fakagafua ai ki totatou tuagaʼane ke ina taupau ia Amanda, koteʼuhi ʼe ko te Fakamoʼoni ʼa Sehova.30 Lolotoga te aluʼaga faigataʼa ʼaia, neʼe lotovaivai ʼi ʼihi temi totatou tuagaʼane ko Hansen. Neʼe mole kei ina iloʼi pe kotea ka ina kole ʼi ʼana faikole. Kaʼe ʼe ina ui fenei: “Neʼe au maʼu te lotofimalie lahi ʼi te vaega ʼo Loma 8:26 mo te 27. Pea neʼe au iloʼi ʼe mahino pe Sehova ki toku loto. Neʼe sio ifo pea mo nofo tuʼumaʼu pe mo au.”—Lau ia Pesalemo 32:8; Esaia 41:10.
31 Neʼe tagi totatou tuagaʼane ki te Telepinale Lahi ʼo Danemark. Pea neʼe fai e te Telepinale Lahi tana tonu, ʼo natou ui fenei: “ ʼE filifili anai pe ko ai ʼae ka ina taupau te fanau ʼo mulimuli ki te ʼu faʼahi ʼe ʼaoga tafitō ki te fanau.” Neʼe toe fakaha e te Telepinale, ke iloʼi pe ko ai ʼae ka ina taupau te fanau, ʼe tonu ke fakatafito ki te ʼu faʼahi ʼae ʼe fai e te ʼu matuʼā lualua moʼo fakatokatoka ʼonā fihifihia, kaʼe mole anai fakatafito ki “te ʼu akonaki pea mo te ʼu manatu” ʼa te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova. Neʼe ui e te Telepinale Lahi ʼe fakahoko lelei e totatou tuagaʼane ia tona ʼuhiga faʼe pea neʼe natou toe tuku age ke ina taupau ia Amanda. Neʼe fiafia lahi ai totatou tuagaʼane.
32. Kotea ʼae neʼe fai e te Telepinale Fakaeulopa ke mole fai he fakapalatahi ki te ʼu matuʼā Kilisitiano?
32 Te Tahi ʼu Fenua ʼo Eulopa. Ko ʼihi fakamau ʼo ʼuhiga mo te taupau fanau neʼe mole gata pe tona fai ʼi te ʼu telepinale ʼo te fenua. Kaʼe neʼe toe ʼave ʼihi fakamau ki te Telepinale Fakaeulopa ʼo Te ʼAlikiʼaga ʼo Te Tagata (Telepinale Fakaeulopa). ʼI te ʼu fakamau ʼe lua ʼae neʼe vakaʼi e te Telepinale Fakaeulopa, neʼe natou fakamahino ai neʼe mole tatau te aga ʼa te ʼu telepinale kia ia ʼae ʼe ko he Fakamoʼoni pea mo ʼae ʼe mole ko he Fakamoʼoni, ʼuhi pe ko te lotu. Neʼe ui e te Telepinale Fakaeulopa neʼe fakapalatahi te ʼu telepinale ʼaia. Pea neʼe fai e te Telepinale Fakaeulopa te tonu ʼae “ ʼe mole tonu ke fakakehekeheʼi te ʼu lotu.” Neʼe fiafia he tuagaʼane ki te tonu ʼaia ʼo ina ui fenei: “Neʼe au lotomamahi ʼaupito ʼi te ui mai ʼae ʼe kovi taku ako fanau, logo la taku faiga ʼae ke au foaki kia natou te meʼa ʼae ʼe lelei, ʼae ko te akoʼi kia natou te maʼuli Fakakilisitiano.”
33. ʼE lava mulimuli feafeaʼi te ʼu matuʼā Kilisitiano ki te tokoni ʼae ia Efeso 5:15?
33 ʼE mahino ia, ko te ʼu matuʼā Kilisitiano ʼae ʼe ʼave ki te ʼu telepinale ʼuhi ko tanatou akoʼi ki ʼanatou fanau te ʼu lekula Fakatohi-tapu, ʼe tonu ke natou manatu fakapotopoto. (Lau ia Efeso 5:15.) ʼE natou fiafia ʼi tanatou lava akoʼi ki ʼanatou fanau ia te ʼu manatu ʼa te ʼAtua. Pea ʼe toe mahino kia natou ʼe toe fakahoko pe e ia ʼae ʼe mole ko he Fakamoʼoni tona maʼua. Koia ʼe tonu ke maʼuhiga feafeaʼi kia ia ʼae ko he Fakamoʼoni tona maʼua ʼae ko te akoʼi ʼo tana fanau?
34. He ko ʼe ʼe ʼaoga ki te ʼu matuʼā Kilisitiano ia ʼaho nei te faʼifaʼitaki ʼa te kau Sutea ʼi te temi ʼo Neemia?
34 Tou vakaʼi he faʼifaʼitaki ʼi te temi ʼo Neemia, pea ʼe ʼaoga kia tatou. Neʼe gaue kinakina te kau Sutea moʼo toe laga te ʼu kaupa ʼo Selusalemi. Neʼe natou iloʼi neʼe ko te puipuiʼaga ʼaia ʼo tonatou Nee. 4:14) Ki te kau Sutea ʼaia neʼe ʼi ai te ʼaoga ʼo tanatou gaue kinakina ʼaia. ʼO toe feia ia ʼaho nei, ko te ʼu matuʼā Kilisitiano ʼe natou gaue kinakina moʼo taupau ʼo ʼanatou fanau ʼi te moʼoni. ʼE mahino kia natou ʼe lahi te ʼu fakaneke ʼe fai ki ʼanatou fanau ʼi te fale ako pea mo ʼonatou tafaʼaki. Pea ʼe feala ke hu te ʼu fakaneke ʼaia ki tonatou ʼapi ʼaki te televisio, mo te Neti pea mo te tahi ʼu faʼahi. ʼU matuʼā, kotou manatuʼi ʼe ʼaoga ʼakotou faiga moʼo puipui ʼakotou fanau, ke natou lahilahi ake ʼi he aluʼaga lelei pea mo natou malolohi ʼi te faʼahi fakalaumalie.
maʼuli pea mo te maʼuli ʼo tonatou kiʼi famili mai te ʼu fili ʼi ʼonatou tafaʼaki. Koia neʼe uga fenei natou e Neemia: “Kotou tau o tupu ko okotou tehina, mo okotou foha, mo okotou ofafine, mo okotou ohoana, pea mo okotou fale!” (Tou Tui Papau ʼe Lagolago Ia Sehova Ki Te Tauhi Moʼoni
35, 36. Kotea te ʼu fua lelei neʼe maʼu e te kau Fakamoʼoni ʼa Sehova ʼi tanatou tauʼi tonatou ʼateaina, pea kotea ʼae ʼe ke fakatotonu ke ke fai?
35 ʼE mahino papau ia ʼe tapuakinaʼi e Sehova ia tana hahaʼi ʼi tanatou tauʼi ia ʼaho nei ke feala hatatou tauhi faʼifaʼitaliha. ʼI te ʼu fakamau ʼae neʼe hoko, neʼe foaki e te hahaʼi ʼa te ʼAtua ia he ʼu fakamoʼoni lahi ia muʼa ʼo te ʼu telepinale pea mo te hahaʼi. (Loma 1:8, MN) ʼE ʼi ai te tahi fua ʼo ʼanatou malo ʼi te ʼu telepinale he neʼe toe fakamoʼoni ai ki te ʼu ʼateaina ʼa te hahaʼi ʼae ʼe mole ko he kau Fakamoʼoni. Kaʼe ʼe mole tou faiga ke hikihiki te maʼuli ʼo te hahaʼi peʼe tou fia fakalakatonuʼi tatou. Neʼe tou tagi ki te ʼu telepinale ke feala ke fakatuʼu pea mo laka ki muʼa te tauhi maʼa.—Lau ia Filipe 1:7. *
36 ʼAua naʼa tou meʼa noaʼi te ʼu ako ʼo ʼuhiga mo te tui ʼae ʼe feala ke tou maʼu mai ia natou ʼae neʼe natou tauʼi tanatou tauhi faʼifaʼitaliha kia Sehova. Tou nonofo agatonu, ʼo tou falala ʼe lagolago ia Sehova ki tatatou gaue pea mo ina haga foaki mai te malohi ke tou fakahoko tona finegalo.—Esa. 54:17.
^ pal. 35 Filipe 1:7, MN: “ ʼE lelei ke au maʼu te manatu ʼaia ʼo ʼuhiga mo koutou, koteʼuhi ʼe kotou maʼuhiga kia au, he ʼe tou maʼu tatau ia te ʼofa makehe, ʼi toku haʼi pea ʼi te haofaki ʼo te logo lelei pea mo fakamoʼoni ki ai e te lao.”