1. Kitatyi kyēbungīle bana ba bwanga pamo, i bukwashi’ka bobātambwile, ne mwanda waka bādi basakilwa’bo?

 KINONDANONDA na kusanguka kwa Yesu, bana ba bwanga bābungakene pamo mwanda wa kwikankamika. Ino bāshityile ku bibelo mwanda wa moyo wa balwana nabo. Moyo wabo ye uno wāpwile pēbamwekele Yesu umbukata mwabo kanena’mba: “Tambulai mushipiditu ujila”! (Tanga Yoano 20:19-22.) Kupwa, bana ba bwanga bēbungile monka, Yehova wēbapungulwila mushipiditu ujila. Bine bākomejibwe mwa kwingidila mwingilo wa busapudi wādi wibatengele kumeso!—Bil. 2:1-7.

2. (a) Le Yehova witukankamikanga namani, ne mwanda waka tusakilwa kukankamikwa? (b) Mwanda waka Butōtyi bwa Kisaka budi na mvubu mpata? (Tala kunshi kwa dyani ne kapango “ Butōtyi bwa Kisaka,” paje 175.)

² Tutanwanga na bikoleja bimo byonka na bya banabetu ba mu myaka katwa kabajinji. (1 Pe. 5:9) Kyaba kimo, motudi mudi bamo badi balwa na kityino kya bantu. O mwanda tusakilwa bukomo bwa Yehova pa kusaka’mba twendelele na mwingilo wa busapudi. (Ef. 6:10) Yehova witukomejanga bininge kupityila ku kupwila kwetu. Pano tudi na dyese dya kutanwa ku kupwila kubidi kufundija mpata mu yenga—Kupwila kwa Bantu Bonso ne Kifundwa kya Kiteba kya Mulami kadi ne kupwila kwa mu bukata bwa yenga kwitwa bu Būmi ne Mwingilo Wetu wa Bwine Kidishitu. a Kadi pa mwaka pa mwaka napo kudi—kitango kya ntanda, bitango bibidi bya kipindi, ne Kivulukilo kya Lufu lwa Kidishitu. Mwanda waka i biyampe tutanwe ku kuno kupwila konso? Le kupwila kwa mu ano etu mafuku i kushinte namani? Ne muswelo otumona kuno kupwila ulombola bika potudi?

3, 4. Le Yehova usakilanga bantu bandi bika? Leta bimfwa.

³ Yehova wānene bantu bandi tamba kala bekale kwibungila pamo mwanda wa kumutōta. Kimfwa, mu 1513 K.K.K., Yehova wāpele muzo wa Isalela wandi Mukanda wa Bijila, mu uno Mukanda mwādi ne Sabato wa yenga ne yenga, amba kisaka ne kisaka kimutōte ne kufundijibwa mu uno Mukanda. (Kup. 5:12; 6:4-9) Bene Isalela pobādi balonda uno musoñanya, bisaka byādi bikomejibwa kadi muzo onso wādi utōka ku mushipiditu ne kuninga’o. Ino shi muzo ubapumpunya kulonda bidi mu Mukanda, kimfwa kusūla  musoñanya wa kupwila kitatyi ne kitatyi mwanda wa kutōta Yehova, bādi bapelwa na Leza.—Levi 10:11; 26:31-35; 2 Bi. 36:20, 21.

⁴ Tala Kimfwa kyāshile Yesu. Wādi na kibidiji kya kwenda ku shinakoka yenga ne yenga mu dya Sabato. (Luka 4:16) Yesu pa kupwa kufwa ne kusanguka’ye, bana bandi ba bwanga bāendelele na kibidiji kya kwibungila pamo kitatyi ne kitatyi nansha byokebākidipo monka munshi mwa kijila kya Sabato. (Bil. 1:6, 12-14; 2:1-4; Loma 14:5; Kol. 2:13, 14) Ku kuno kupwila, bene Kidishitu ba mu myaka katwa kabajinji bādi bafundijibwa ne kukankamikwa ino kadi bādi bela ne bitapwa bya mitendelo kudi Leza kupityila ku milombelo yabo, malondololo, ne ñimbo.—Kol. 3:16; Bah. 13:15.

5. Mwanda waka tutanwanga ku kupwila yenga ne yenga ne ku bitango bya mwaka ne mwaka? (Tala ne kapango “ Kubungakana kwa ku Mwaka ne Mwaka Kukutyilanga mu Bumo Bantu ba Leza,” paje 176.)

⁵ Netu potutanwa ku kupwila yenga ne yenga ne ku bitango bya mwaka ne mwaka, tukwatakanyanga Bulopwe bwa Leza, tukomejibwa na mushipiditu ujila, ne kukankamika bakwetu na binenwa bilombola lwitabijo lwetu. Kadi kya mvubu nakampata, twikalanga na mukenga wa kutōta Yehova kupityila ku milombelo, malondololo, ne ñimbo. Muswelo upityijibwa kupwila kwetu i mwishile na wa bene Isalela ne na wa bene Kidishitu ba mu myaka katwa kabajinji, ino kupwila konso kudi na mvubu ya muswelo umo. Le kupwila kwa mu ano etu mafuku i kushinte namani?

6, 7. (a) Le kupwila kwetu kudi na kitungo’ka? (b) I muswelo’ka wadi wishidile kupwila mungya kisumpi ne kisumpi?

⁶ Tutu Charles Taze Russell paashilwile kukimba bubine mu Kinenwa kya Leza, wamwene amba i biyampe kwibungila  pamo na bakwabo badi na kitungo kimo. Russell walembele mu 1879, amba: “Ami, ne bakwabo mu Pittsburgh, twateakenye’ko ne kutūla’ko kalasa ka Bible mwanda wa kwifunda Bisonekwa, twadi twitana Dya Yenga dyonso.” Batangi ba Kiteba kya Mulami kya Ziona bakankamikilwe kwibungila pamo, kadi dya mu 1881, kupwila kwadi ke kulongwa mu Pittsburgh, Pennsylvania, mu Dya Yenga ne Dya Busatu dyonso. Kiteba kya Mulami kya Kweji 11, 1895 kyanene amba kitungo kya kuno kupwila i kutamija “bwine Kidishitu bwetu, buswe ne bumo,” ne kupa bonso bapwila mukenga wa kwikankamika.—Tanga Bahebelu 10:24, 25.

⁷ Mu myaka mivule, muswelo wa kupwila ne misunsa byadi bishile mungya kisumpi ne kisumpi kya Befundi ba Bible. Kimfwa, mukanda wa kisumpi kimo kya mu États-Unis walembelwe mu 1911 unena’mba: “Batwe tupwilanga ditano yenga ne yenga.” Badi bapwila Dya Mwanzo, Dya Busatu, Dya Butano, ebiya Dya Yenga bapwila dibidi. Mukanda mukwabo, i wa kisumpi kya mu Afrika, walembelwe mu 1914, unena’mba: “Tupwilanga misunsa ibidi ku kweji, twanza Dya Butano twakapwa Dya Yenga.” Mwenda mafuku kupwila kwetu kwashilula bityebitye kulongwa na motulongela dyalelo. Tutalei mu kīpi mānga itala kupwila ne kupwila.

8. Le mīsambo imoimo mibajinji ya bantu bonso yadi na mitwe ya myanda’ka?

⁸ Kupwila kwa Bantu Bonso. Mu 1880, mwaka umo’tu kupwa kwa Tutu Russell kushilula kulupula Kiteba kya Mulami kya Ziona, walondele kimfwa kyāshile Yesu, ko kushilula lwendo lwa busapudi. (Luka 4:43) Mu mwingidilo, Tutu Russell washile kyalwilo kya kokwa kotwita dyalelo bu Kupwila kwa Bantu Bonso. Pa kusapula lwendo, Kiteba kya Mulami kyanene amba Russell “usaka kunena mwisambo ku kupwila kwa bantu bonso unena’mba ‘Bintu Bitala Bulopwe bwa Leza.’” Mu 1911, pa kupwa kwa tulasa nansha bipwilo kushimikwa mu matanda mavule, kalasa ne kalasa kalombelwe kutuma baneni bayampe mu bifuko palapala mwanda wa kunena mulongo wa mīsambo isamba īsambila kimfwa pa butyibi ne kinkūlwa. Ku mfulo kwa mwisambo onso, badi batelanga dijina dya muneni ne mutwe wa mwanda wa mwisambo wa yenga ulonda’ko.

9. Le Kupwila kwa Bantu Bonso kwashintyile namani mu bula bwa myaka, ne ukwatakanyanga namani kuno kupwila?

⁹ Mu 1945, Kiteba kya Mulami kyalaile kampanye ka Kupwila kwa Bantu Bonso kadi ka kushilula ntanda yonso kadi’mo milongo ya mīsambo mwānda ya mu Bible itala pa “myanda mikatampe ya mu kyetu kitatyi.” Umbula bwa myaka mivule, baneni kebadipo bengidija’nka mitwe ya myanda ilupwilwe na umpika mukōkele, ino badi banena ne yobalongolwele abo bene. Ino mu 1981, baneni banenwe kunena’nka mīsambo idi mu myadijo itumīnwe bipwilo. b Kumeso kwa 1990, mīsambo imo ya kupwila kwa bantu bonso yadi ilomba bemvwaniki balete’mo ne malondololo ne kulonga  bya kumwena’ko; ino mu mwine mwaka’u, misoñanya yashintwa, mwisambo ke ulongwa’nka na muntu umo unena. Bujadiki bukwabo bwafikile mu Kweji 1, 2008 paikele mwisambo wadi ulongwa mu minite 45 ke ulongwa mu minite 30. Nansha shi kubaikala kuno kushinta, mīsambo miteakanibwe senene yendelelanga na kukomeja lwitabijo lwetu mu Kinenwa kya Leza ne kwitufundija myanda palapala itala pa Bulopwe bwa Leza. (1 Tm. 4:13, 16) Lelo witanga na nsangaji boba bojokela’ko ne boba ke Batumonipo bāye bemvwane ino mīsambo ikankamika imanine pa Bible?

10-12. (a) Le i kushinta’ka kwalongelwe mu Kifundwa kya Kiteba kya Mulami? (b) Le i biyampe wiipangule bipangujo’ka?

¹⁰ Kifundwa kya Kiteba kya Mulami. Mu 1922, batutu badi bayukene bu pélerins—bengidi badi batumwa na Sosiete ya Watch Tower kunena mīsambo mu bipwilo ne kwimanina mwingilo wa busapudi—banene kutūla’ko kupwila kwa kyaba ne kyaba kwa Kiteba kya Mulami. Uno mulangwe waitabijibwe, kadi kifundwa kya Kiteba kyadi kilongwa pa bukata bwa yenga nansha mu Dya Yenga.

¹¹ Mu mafuku 15 Kweji 6, 1932, Kiteba kya Mulami kyaletele bulombodi bukwabo butala mwadi mufwaninwe kwendejeja kuno kupwila. Pa kulonda mwadi mwendejibwa kifundwa ku Njibo ya Betele, kishinte kyanene amba, tutu umo ufwaninwe kwendeja kuno kupwila. Batutu basatu badi bashikata ku lukala ne kutanga misango yeu ke yeu. Mu kyokya kyaba, bishinte kebyadipo na bipangujo bitampe, ino yewa wadi wendeja wadi unena bemvwaniki bepangule bipangujo pa myanda isambilwa’po. Kupwa, wanena bantu balondolole bino bipangujo. Shi kudi mwanda kampanda keutōkejibwepo senene, tutu wendeja wadi uleta “nshintulwilo mityetye kadi mīpi.”

 ¹² Dibajinji, kipwilo ne kipwilo kyadi kipelwe lupusa lwa kutonga kishinte kya dipepala kisaka bantu bavule kwifunda. Ino Kiteba kya Mulami kya mafuku 15 Kweji 4, 1933, kyanene amba bipwilo byonso bifwaninwe kwifunda kishinte kimo konso. Mu 1937, kwaletelwe bulombodi amba kino kifundwa kifwaninwe kwifundwa Dya Yenga. Bujadiki buvule butala kupwila na muswelo otulonga dyalelo, bwalupwilwe mu Kiteba kya Mulami kya difuku 1 Kweji 10, 1942. Dibajinji, dipepala dyanene amba bipangujo bikatūlwa kunshi kwa paje ne paje ya bishinte bya kwifunda ne bino byo bipangujo bikepangulwa. Kupwa kyanene amba kuno kupwila kulongwe mu nsá umo kete. Kyakankamikile kadi boba balondolola, banene mu “byabo bishima,” pa kyaba kya kutanga’byo mu misango. Kifundwa kya Kiteba kya Mulami i bufundiji bubajinji buleta umpika mukōkele mwanda wa kupāna bidibwa bya ku mushipiditu pa kitatyi kifwaninwe. (Mat. 24:45) I biyampe muntu ne muntu eipangule amba: ‘Le nteakanyanga kifundwa kya Kiteba kya Mulami yenga ne yenga? Le noñanga bukomo bwa kulondolola shi bibwanika?’

13, 14. Le Kifundwa kya Bible kya Kipwilo kyaanjile namani, ne i bika bikusangaja mu kuno kupwila?

¹³ Kifundwa kya Bible kya Kipwilo. Pa bukata bwa myaka ya 1890, kupwa kwa kulupulwa kwa mavolime mavule a Misanya ya Myaka Kanunu, Tutu Rahn, Mwifundi wa Bible wa mu kibundi kya Baltimore, Maryland, États-Unis waletele mulangwe wa kulonga’ko “Bifunda bya Misanya” bya kifundwa kya Bible. Kuno kupwila kwalongelwe dibajinji mu mobo a bantu, yadi ntompejo. Ino mu Kweji 9, 1895, Bifunda bya Misanya byaendejibwe senene mu bibundi bivule bya mu États-Unis. Kadi Kiteba kya Mulami kya mu mwine mweji’wa kyanene amba, befundi bonso ba bubine bafwaninwe kutanwa ku kuno kupwila. I biyampe yewa wendeja ekale mutangi muyampe. Ufwaninwe kutanga milongo kupwa boba batenwe’ko ke balondolola. Kupwa kutanga mulongo ne mulongo wa musango ne kwisambila’po, ufwaninwe kutanga bisonekwa byonso bitelelwe bu bya kutanga. Ku mfulo kwa shapita, muntu yense ukanena mu kīpi myanda ya mu shapita.

¹⁴ Majina a kuno kupwila i mashinte misunsa mivule. Adi ayukilwe bu Bifunda bya bene Belea bya Kifundwa kya Bible, dijina difunkila pa Bene Belea ba mu myaka katwa kabajinji bādi babandaula Bisonekwa na katentekeji. (Bil. 17:11) Mwenda mafuku, dijina dyashintyile ke Kifundwa kya Kitabo kya Kipwilo. Dyalelo i Kifundwa kya Bible kya Kipwilo, pano kipwilo kyonso kiloñanga kino kifundwa mu Njibo ya Bulopwe, kekikidipo mu bisumpi bityebitye nansha ku mobo a bantu. Mu makumi a myaka, mabuku palapala, maboloshile, ne bishinte bya Kiteba kya Mulami byaingidijibwe mu kino kifundwa. Tamba ku kubundwa kwakyo,  bonso batanwa’ko bakankamikwanga kulondolola’ko. Kuno kupwila i kwitukwashe tuvudije buyuki bwa mu Bible. Le uteakanyanga kuno kupwila kyaba ne kyaba ne kulondolola’ko mungya bukomo bobe?

15. Le Masomo a Mwingilo wa Kiteokratike adi na kitungo’ka?

¹⁵ Masomo a Mwingilo wa Kiteokratike. Tutu Carey Barber wadi wingila mu kine kitatyi’kya ku kité kya ntanda yonso mu Brooklyn, New York, uvuluka amba, “mu Dya Mwanzo kyolwa, mafuku 16 Kweji 2, 1942, bana-balume bonso ba kisaka kya Betele kya Brooklyn banenwe kwilembeja ku Masomo a Mwingilo wa Kiteokratike.” Tutu Barber, waikele mwenda mafuku mu Kitango Kyendeji, wanene amba ano masomo “i kushinta kukatampe mpata mu muswelo wikele Yehova na bantu bandi ba mu ano mafuku.” Ano masomo akweshe banabetu bininge balumbulule bufundiji bwabo ne bwino bwabo bwa kusapula, ne kino kyalengeje tamba mu 1943, bashilule kutumina bityebitye bipwilo bya ntanda  yonso kabuku Bufundiji mu Mwingilo wa Kiteokratike. Mu difuku 1 Kweji 6, 1943, Kiteba kya Mulami kyanene’mba Masomo a Mwingilo wa Kiteokratike aletelwe mwanda wa kukwasha bantu ba Leza “befundije abo bene mwa kwikadila batumoni balumbuluke ba kusapula Bulopwe.”—2 Tm. 2:15.

16, 17. Le Masomo a Mwingilo wa Kiteokratike adi afundija’nka bwino bwa kufundija kete? Shintulula.

¹⁶ Dibajinji, bavule badi bamona kwisamba kumeso a bemvwaniki bavule bu kuleta moyo. Tutu Clayton Woodworth, wa shandi wakutyilwe pamo na Tutu Rutherford ne bakwabo mwanda ke mwanda mu 1918, uvuluka mweivwanine palembelwe dibajinji ku masomo mu 1943. Tutu Woodworth Unena’mba: “Nadi nkomenwa mpata kunena mwisambo. Ludimi lwami lwadi na lulēma, kyakanwa nakyo na kyumu, kadi diwi nadyo na dizakala kadi dya kabulukusu.” Ino Tutu Clayton patamije bwino, wapelwe kyepelo kya kunena mīsambo mivule ku bemvwaniki bavule. Kutentekela pa bwino, ano masomo amufundije bivule. Wafundijibwe kuyuka  mvubu idi mu kwityepeja, ne mu kukulupila mudi Yehova. Unena’mba: “Nafudile ku kuyuka’mba, ke munenipo aye mwine udi na mvubu. Ino shi ateakanye senene, ne kutūla kikulupiji kyandi mudi Yehova, bakamuteja senene kadi ne bemvwaniki bakaboya’mo kantu.”

¹⁷ Mu 1959, bakaka banenwe kwilembeja ku masomo. Kaka Edna Bauer uvuluka paivwene musapu ku kitango kyaatenwe’ko. Unena amba: “Mvuluka muswelo obyasangeje bakaka. Pano ke badi na mikenga mivule.” Mu myaka mivule, batutu ne bakaka bavule bakwatekenye mukenga wa kwilembeja ku Masomo a Mwingilo wa Kiteokratike ne kufundijibwa na Yehova. Dyalelo, tukifundishibwanga uno muswelo ku kupwila kwetu kwa mu bukata bwa yenga.—Tanga Isaya 54:13.

18, 19. (a) Le pano tutambulanga namani buludiki bufwaninwe bwa mwa kuvuijija mwingilo wetu? (b) Mwanda waka twimbanga ku kupwila kwetu? (Tala kapango “ Ñimbo ya Bubine.”)

¹⁸ Kupwila kwa Mingilo. Tamba mu 1919, kwateakanibwe kupwila kwa kwenda mu busapudi. Mu kine kitatyi’kya, ke bipwilo byonsopo byadi bilonga kuno kupwila—i enka byobya byadi bipāna mabuku mu busapudi. Mu 1923, Kupwila kwa Mingilo kwadi kulongwa musunsa umo ku kweji, kadi tulasa tonso nansha bipwilo byonso byanenwe kulonga’ko. Mu 1928, bipwilo byasoñanibwe kulonga Kupwila kwa Mingilo yenga ne yenga, ne mu 1935, Kiteba kya Mulami kyakankamikile bipwilo bilonge Kupwila kwa Mingilo mungya myanda ilupwilwe mu Mufundiji (waityilwe mwenda mafuku bu Mulombodi ne waityilwe mwenda mafuku bu Mwingilo Wetu wa Bulopwe). Na pano kala, kuno kupwila kwatūlwa ku mpangiko ya kipwilo ne kipwilo.

¹⁹ Dyalelo tupebwanga buludiki buyampe bwa mwa kuvuijija mwingilo wetu mu kupwila kwa mu bukata bwa yenga. (Mat. 10:5-13) Shi ubwenye bisakibwa bya kupebwa kabuku ka ku kupwila, lelo wifundanga’ko ne kwingidija madingi adi’mo potambila mu busapudi?

20-22. (a) Mwanda waka tuvulukanga lufu lwa Yesu? (b) I byabuyabuya’ka byomwenanga ku kutanwa ku Kivulukilo mwaka ne mwaka?

²⁰ Yesu wālombwele balondi bandi bavuluke lufu lwandi kufika ne byajoka. Kivulukilo kya lufu lwa Yesu kiloñwanga musunsa umo ku mwaka na mwādi mulongelwa Pasaka. (1 Ko. 11:23-26) Midiyo ne midiyo ya bantu batanwanga ku kuno kupwila mwaka ne mwaka. Ku bashingwe māni kibavulujanga dyese dyobadi nadyo dya kwikala bu bampyana ba Bulopwe. (Loma 8:17) Ku mikōko mikwabo nayo, kibalengejanga balēmeke ne kukōkela bininge Bulopwe bwa Leza.—Yoa. 10:16.

²¹ Tutu Russell ne bapwani nandi bajingulwile mvubu ya kuvuluka Bidibwa bya Kyolwa bya Mfumwetu ne kuyuka amba kufwaninwe kulongwa musunsa umo pa mwaka. Mu Kweji 4, 1880, Kiteba kya Mulami kyanene amba:  “Bavule muno mu Pittsburgh ke balonge myaka mivule . . . na kuvuluka Pashika [Kivulukilo,] kudya byelekejo bya umbidi ne mashi a Mfumwetu.” Bitango byadi bilongwa pamo na Kivulukilo. Lapolo mibajinji ya bino binkumenkume yadi ya mu 1889, kwatenwe bantu 225 kupwa kwabatyijibwa bantu 22.

²² Dyalelo Kivulukilo kekikidipo mu mpangiko ya kitango, ino konso kotudi, twitanga bantu bonso bāye tupwile nabo ku Njibo yetu ya Bulopwe nansha ku njibo yotuluile. Mu 2013, midiyo 19 ne kupita ya bantu baile kuvuluka lufu lwa Yesu. Bine tudi na dyese dikatampe dya kutanwa ku Kivulukilo ne kukankamika bakwetu belunge netu ku kino kyolwa kijila! Le witanga na kizaji bantu bavule ku Kivulukilo mwaka ne mwaka mungya bukomo bobe?

23. Le umwene namani kupwila?

²³ Bengidi ba Yehova ba kikōkeji kebamonangapo bulombodi butala kupwila bu kiselwa kilēma. (Bah. 10:24, 25; 1 Yo. 5:3) Kimfwa Mulopwe Davida, wādi usenswe bininge kwenda kukatōta ku njibo ya Yehova. (Ñim. 27:4) Nakampata wādi usenswe kutōta pamo na bakwabo basenswe Leza. (Ñim. 35:18) Vuluka kadi ne kimfwa kya Yesu. Nansha paādi mwanuke, wādi na kyumwa kya kwikala mu njibo ya Shandi mwanda wa kutōta.—Luka 2:41-49.

24. I mikenga’ka yotwikalanga nayo kitatyi kyotutanwa ku kupwila?

²⁴ Kitatyi kyotutanwa ku kupwila, tulombolanga Yehova amba tumusenswe, kadi tusakanga kwikankamika na banabetu. Tulombolanga kadi mutyima wetu wa kwifunda mwa kwikadila babikalwa ba Bulopwe bwa Leza, mwanda i kupityila ku kupwila, ku bitango bikatampe ne bityetye kotupebwanga buno bufundiji. Ne kadi, kupwila kwetu kwitupanga bwino ne bukomo botusakilwa mwanda wa kūminina mu mwingilo mukatampe mpata uludikwa na Bulopwe bwa Leza dyalelo—ke kulonga ne kufundija bana ba bwanga ba Mulopwe Yesu Kidishitu kadi. (Tanga Mateo 28:19, 20.) Na bubine, bukatampe bwa kyumwa kyetu kya kupwila busokolanga muswelo otumona Bulopwe bwa Leza. Bine, tukwatei nyeke kupwila na mutyika!