1, 2. (a) E kangaa Brother Russell ni kaekaa te minita temanna are e kan ataa aroni mwanenakin aia waaki Taan Reirei n te Baibara? (b) Tera ae ti na rinanona n te mwakoro aei?

N TE TAI teuana ao e a kawaraki Brother Charles T. Russell iroun te minita temanna man te Aro ae te Reformed, are e kan ataa aroni mwanenakin aia waaki Taan Reirei n te Baibara.

E kabwarabwaraa Brother Russell ni kangai: “Ti aki kakaremwangko.”

“Ao e kangaa n reke ami mwane?” e titiraki te minita arei.

E kaeka Russell ni kangai: “Ngkana I tuangko ae bon te koaua ao ko na bon aki kakoauaa. Ngkana a roko aomata ni kaea ara taromauri, ao bon akea te bwai ni karemwangko ae kabutaki nakoia. Ma a noria bwa iai taiani kabanemwane. Ngaia are a taku i nanoia, ‘Iai te kabanemwane ibukin te tabo aei . . . N na kangaa n anga au mwane teutana ibukin te tabo aei?’”

E taraa Brother Russell te minita arei ma te mata n nanououa.

E reitia Russell ni kangai: “Ae I tuangko aei bon te koaua ni koaua. A bon titirakinai ni kangai, ‘N na kangaa n anga au mwane teutana ibukini buokan te tabo aei?’ Ngkana iai ae e maiuraoi ao e bati ana mwane, ao e boni kani kabongana ibukin te Uea. Ngkana akea ana mwane, e aera bwa ti na kairoroa iai?” *

² E bon taekina “te koaua ni koaua” Brother Russell. Ai kaman aroaroia ana aomata te Atua te angabwai ma nanoia ibukini boutokaan te taromauri ae koaua. N te mwakoro aei ao ti na nori iai katoto tabeua man te Baibara ni kaineti ma aei, ao ni boong aikai naba. Ngkana ti rinanon aroni mwanenakini mwakuri aika karaoaki ni boong aikai ibukin te Tautaeka n Uea, ti wanawana ngkana ti titirakinira n tatabemanira nako ni kangai, ‘N na kangaa ni boutokaa te Tautaeka n Uea?’

3, 4. (a) Tera ae e onimakinia iai Iehova taan taromauria? (b) A kangaa tibun Iteraera ni kaota boutokaani katean te umwanrianna ae tabu?

³ E onimakinia Iehova taan taromauria ni koaua. E ataia ae ngkana a anganaki aia tai ao a na boni kukurei ni kaota tangirana, n aroia n anga ma nanoia. Iangoi katoto aika uoua n rongorongoia ngkoa tibun Iteraera.

⁴ Imwini kairaia tibun Iteraera n otinako mai Aikubita, ao e a tuangia Iehova bwa a na katea te umwanrianna ae uouotaki, ke  te umwanrianna ae tabu, ibukin te taromauri. A bati baika kainnanoaki ibukini kateana ma bwaina nako. E tua Iehova nakoni Mote bwa e na angania aomata aia tai ni boutokaa te kateitei aei, ao e kangai: “Ke a uotii baikai akana kukurei nanoia ni kan anga bwa te angabwai ibukin Iehova.” (TeOti. 35:5) Tera aroia aomata aikai ake a a bon tibwa otinako man te karawawataaki “ni mwakuri nako aika karawawata”? (TeOti. 1:14) E takaburinako aia boutoka, n aroia ni kukurei n anga te koora, te tirewa, ao baika kakawaki riki tabeua ake angiina mai iai, a boni bae ni karekei mairouia aia toka rimoa ake I-Aikubita. (TeOti. 12:35, 36) E a rangi n riao mwaitini baike a anga tibun Iteraera, n te aro are a a “tukaki aomata man uotakini bwaai.”—TeOti. 36:4-7.

5. Tera aroia tibun Iteraera ngke a anganaki aia tai iroun Tawita n angabwai ibukini katean te tembora?

⁵ Tao 475 te ririki imwin anne ao e a angabwai Tawita mai buakon ‘oin ana bwai,’ ibukini mwanenakini katean te tembora, are te moan tembora ni koaua are e a riki bwa nibwan te taromauri ae koaua i aon te aba. Imwina ao e a manga angania raona ake tibun Iteraera aia tai naba n anga, ngke e titirakinia ni kangai: “Antai ngkanne ae e anga nanona bwa e na keerake n te bong aei ma te bwaintangira i nanoni baina ibukin Iehova?” Mangaia are a anga “taiani karea ni kan anga nakon Iehova ma te nano ae tabwanin raoi” aomata. (1Rong. 29:3-9) E ataia Tawita bwa a bon nako mai ia anganano aikai, ngaia are e tataro ni kangai nakon Iehova: “Boni mairoum bwaai nako, ao ti anganiko bwaai ake a bon reke mai baim.”—1Rong. 29:14.

6. Bukin tera bwa e kainnanoaki te mwane ibukin te mwakuri ae karaoaki ibukin te Tautaeka n Uea ni boong aikai, ao baikara titiraki aika rio mai iai?

⁶ A aki kairoroaki irouni Mote ke Tawita ana aomata te Atua bwa a na anga. Ma a bon anga aomata ma kukurein nanoia. Tera aroni boong aikai? Ti bon ataia ae e kainnanoaki te mwane ibukin te mwakuri ae karaoaki ibukin ana Tautaeka n Uea te Atua. A bati baika kainnanoaki ibukini boreetian ao tibwatibwaan te Baibara ma booki aika aanaki n te Baibara, ibukini katean ao kateimatoaan tamaroan taabo n taromauri ao bwaai ake e bwaibwai iai te aobiti n tararua, ao ibukin naba katauraoan te ibuobuoki n te tai ae karina ibukia raao n te onimaki n tain te kabuanibwai ae karina. Ngaia are a a rio titiraki aika kakawaki aikai: E kangaa n reke te mwane ae kainnanoaki? Te koaua bwa a riai ni kairoroaki taan rimwin te Uea bwa a na angabwai?

7, 8. E aera ngkai a aki bubutii ke n onnon ana aomata Iehova ibukin te mwane?

⁷ E rawa Brother Russell ma raona ni beku ni kakairi n te babaire ibukin te karikirake, are e a rangi n taabangaki karaoana irouia Aaro ake aongkoa Kristian ngaiia. N te kauoua n Taua-n-Tantani i aan te atu ae “Ko Kani Karekea te ‘Zion’s Watch Tower’?” ao e taekina iai ae kangai Russell: “‘Ti kakoauaa bwa e boni boutokaaki iroun IEHOVA te Zion Watch Tower, ao ibukin aei e na bon aki bubutii ke n onnonia aomata ibukini boutokaana. Ma ngkana e aki kona n reke mwanenakina iroun Teuare kangai: ‘Au bwai kooran ma tirewan taiani maunga,’ ti na ataia iai bwa ai anne te tai are e nang toki iai katauraoan te maekatin aei.” (Akai  2:7-9) E a riaon 130 te ririki imwina, ao e bon teimatoa naba Te Taua-n-Tantani ma te botaki are e boreetia te maekatin aei n rikirake ni korakora!

⁸ A aki bububutii te mwane ana aomata Iehova. A aki ririkoa te karemwangko ke ni kanakoi reeta ni bubutii ibukini mwanenakin aia waaki. A aki naba karekemwane n te bingko, n te karikirake ae te bwatiaa, ke n tiiketi ni katekeraoi. A teimatoa ni kakoauaa are e taekinaki n te Taua-n-Tantani ngkoa ae kangai: “Ti bon aki kona n iangoia bwa te bwai ae raoiroi te karikirake ibukin te Uea, n aron ae a kakaraoia Aaro ake tabeua . . . Ti kakoauaa ae te mwane are reke mani waaki ni bubutii aika kakaokoro ake a karaoaki n aran ara Uea, bon te waaki ae kamatauninga, e aki kukurei iai, ao a aki kakabwaiaaki iai taan anga ke te mwakuri are e mwanenaki iai.” *

9, 10. Tera bukina teuana ae ti anga iai te bwaintangira ae nako mai nanora?

⁹ Ngkai ngaira ana aomata te Tautaeka n Uea anne, ti bon aki riai ni kairoroaki bwa ti na anga. Ma ti kukurei n anga ara mwane ao ara bwai riki tabeua ibukini boutokaani mwakuri aika karaoaki ibukin te Tautaeka n Uea. Bukin tera? Iangoi bukina aika tenua.

¹⁰ Te moan, ti anga te bwaintangira ae nako mai nanora ibukina bwa ti tangira Iehova ao ti kani karaoa “ae kakukurei i matana.” (1Ioa. 3:22) E boni kukurei Iehova iroun te tia taromauria ae kukurei n anga mai nanona. Ti na rinanon ana taeka te abotoro Bauro ibukin aroia Kristian n anga. (Wareka 2 I-Korinto 9:7.) E anga n oin nanona te Kristian ni koaua ao e aki taumatoaaki. Ma e anga ibukina bwa “e kataua i nanona” bwa e na anga. * Ae nanona bwa e anga imwin iaiangoan te bwai are kainnanoaki ao arona ni kakororaoia. E rangi n tangiraki iroun Iehova te aomata ae anga n aron anne, bwa “te Atua e tangira ane e anga ma kukurein nanona.” E kangai te rairai teuana: “E tangiriia aomata te Atua aika a tangiria ni kan anga.”

11. Tera ae kairira bwa ti na angan Iehova ara bwaintituaraoi ae te kabanea n raoiroi ae ti kona ni karekea?

¹¹ Te kauoua, ti anganano n ara bwai bwa anne ara anga ni kaitaua Iehova ibukini kabwaiara aika bati. Iangoa te boto n reirei ae tuoa te nano, are n te Tua Rinanoni Mote. (Wareka Te Tua-Kaua 16:16, 17.) Ni kaean tooa ake tenua ake a katoa ririki, ao e riai te I-Iteraera temanna n anga te bwaintituaraoi ‘ni kaineti raoi ma te kakabwaia are e anganna Iehova.’ Ngaia are imwaini kaean te toa teuana, e riai temanna ma temanna ni wareki mwaitini kakabwaiaana ao n tuoa raoi nanona, bwa tera te bwaintituaraoi ae te kabanea n raoiroi are e kona n uotia. N aron naba anne, ngkana ti iaiangoi aanga aika bati ake e kakabwaiaira iai Iehova, ti a kairaki iai bwa ti na anganna ara bwaintituaraoi ae te kabanea n raoiroi ae ti kona ni karekea. E kaotaki man ara bwaintituaraoi ae nako mai nanora n ikotaki ma ara bwai are ti anga, bwa ti rangi ni kakaitau ni kakabwaia ake e kamrarai Iehova i aora.—2Kor. 8:12-15.

12, 13. E kangaa ni kaotaki tangiran te Uea iroura n arora n angabwai ma nanora, ao mwaitira ae e anga temanna ma temanna?

 ¹² Te katenua, man arora n angabwai ma nanora ti a kaota iai tangiran te Uea ae Iesu Kristo. N te aro raa? Nora te baere e tuangia taan rimwina Iesu n ana kabanea n tairiki ni maiuna i aon te aba. (Wareka Ioane 14:23.) E taku Iesu: “Ngkana iai ae e tangirai, ao e na kakairi n au taeka.” E nanonaki naba n ana “taeka” Iesu ana tua are e na tataekinaki te rongorongo ae raoiroi ibukin te Tautaeka n Uea n te aonnaba ni kabutaa. (Mat. 24:14; 28:19, 20) Ti kakairi n te “taeka” anne ngkana ti kabanea ara konaa ni kabongana raoi ara tai, korakorara, ao ara bwai ni kabane, ibukini boutokaan te mwakuri n uarongorongoa te Tautaeka n Uea. Ti a kaota iai tangiran te Uea ae te Mesia.

¹³ Eng, ngkai boni ngaira ana aomata te Tautaeka n Uea aika ti kakaonimaki ni koaua, ti a kani kaotia ma nanora ni kabane bwa ti boutokaa te Tautaeka n Uea, n arora n anga ara mwane. Ti na kangaa ni karaoa anne? Anne bon ana motinnano temanna ma temanna. E anga temanna ma temanna n aron are e konaa. A bati i buakoia raora n te onimaki aika karako aia bwai. (Mat. 19:23, 24; Iak. 2:5) Ma a kabebeteaki aeka n aomata akanne  n ataakin ae e kakawaki naba iroun Iehova ao Natina angabwai aika uarereke aika nako man te nano.—Mareko 12:41-44.

14. E boboto i aon tera aroia Ana tia Kakoaua Iehova i nanon ririki aika bati n anganga booki ma maekatin?

¹⁴ I nanon ririki aika bati ao a tibwatibwai booki ma maekatin aika aanaki n te Baibara Ana tia Kakoaua Iehova, ao a bubutii te angabwai mairouia aomata aika kan anai bwaai ni wareware aikai. E rangi n uarereke te angabwai anne, n te aro bwa e na kona naba n reke aia boki ma aia maekatin aomata ake a maiu ni kainnano. Ma ngkana e taraa ni kan ongora kaain te auti ma e a aki kona n angabwai, a kukurei naba taan uarongorongoa te Tautaeka n Uea ni katuka te boki ke te maekatin. A tangiria bwa e na roko te boki ma te maekatin i nanoni baia aomata aika raoiroi nanoia, ake a kona ni warekia ao ni kakabwaiaaki iai.

15, 16. (a) Tera te bitaki ni kaineti ma arora n anga booki ma maekatin are e moana karaoana te Rabwata n Tautaeka n 1990? (b) A kangaa ni karaoaki bwaintangira aika nako man te nano? (Nora naba te Bwaoki ae “ A Nakea Ara Bwaintangira?”)

¹⁵ N 1990 ao e a bita arora n tibwatibwaa te boki ma te maekatin te Rabwata n Tautaeka. Ni moa man te ririki anne n te United States, ao e a anganako te aba booki ma maekatin i aan te bwaintangira. E kabwarabwaraaki ae kangai n te reta teuana nakoia ekaretia nako n te aba anne: “A na katauraoaki maekatin ao booki ibukia taan uarongorongo ao aomata ake a kan ongora, ao a na aki tuangaki ke n taekinaki nakoia mwaitin te angabwai ae a riai n anga bwa e aonga n reke aia boki. . . . A kona n anga aia bwaintangira ibukini kaitaraani kabanemwane n ara mwakuri n angareirei aei akana kukurei, ma e na bon reke aia maekatin e ngae naba ngkana akea aia bwaintangira.” E a kamatataaki n te babaire anne arora n anga ngaira ma nanora ao waakin ara Aro, ao e katereaki naba iai bwa “tiaki taani bitineti ngaira n ana taeka te Atua.” (2Kor. 2:17) Imwina riki ao e a iraki nanon te babaire ibukin te bwaintangira ae nako man te nano, n aobiti n tararua nako ni katobibia te aonnaba.

¹⁶ A kangaa ni karaoaki bwaintangira aika nako man te nano aikai? N aia Tabo n Taromauri Ana tia Kakoaua Iehova ao iai bwaoki ni bwaintangira aika kateaki. A kona aomata n tatabemania nako ni kabwakai aia bwaintangira ni bwaoki akanne, ke ni kanakoi aia bwaintangira nakoni botaki tabeua ake a kinaaki i aan te tua ake a mena i aaia Ana tia Kakoaua Iehova. E kabwarabwaraaki ni katoa ririki n teuana te kaongora man Te Taua-n-Tantani, aroni karaoani bwaintangira aika nako man te nano aikai.

17-19. Kabwarabwaraa aroni kabonganaan te mwane ibukin (a) te mwakuri ni katobibia te aonnaba, (b) Katean Taabo n Taromauri ni katobibia te aonnaba, ao (c) ana kabanemwane te ekaretia.

¹⁷ Te mwakuri ni katobibia te aonnaba. E kabonganaaki te mwane aei ibukini kabanemwane ake a kainnanoaki ni karaoan te mwakuri n uarongorongo ni katobibia te aonnaba. A irekereke naba ni kabanemwane aikai, mwanenakini karaoani booki ma maekatin ake a na tibwatibwaaki ni katobibia te aonnaba, katean ao kateimatoaan tamaroan aobiti n tararua ao auti ni Betaera, ao waakinan taiani kuura aika kakaokoro ibukin te Tautaeka n Uea. E kabonganaaki naba te mwane aei ibukia mitinare, mataniwi  aika mwamwananga, ao tibeetio bwaiania. A kabonganaaki naba ara bwaintangira ibukini katauraoan te mwakuri n ibuobuoki nakoia raao n te onimaki, n tain te kabuanibwai ae karina. *

¹⁸ Katean Taabo n Taromauri ni katobibia te aonnaba. E kabonganaaki naba te mwane ibukini buokan taian ekaretia ni katei aia Tabo n Taromauri ke ni manga bitii teia. N reken riki taiani bwaintangira ao a kona ni kabonganaaki ibukini buokan taian ekaretia riki tabeua. *

¹⁹ Ana kabanemwane te ekaretia. E kabonganaaki naba te mwane ibukini kateimatoaan raoiroin te Tabo n Taromauri. A kona ni baireia unimwaane bwa iai te mwane teutana ae e na kakanakoaki nakon te aobiti n tararua ibukini kabutaan te mwakuri ni katobibia te aonnaba. Ngkana e riki aei ao a riai unimwaane ni karaoa te kaotinano n te ekaretia. Ngkana e kariaiakaki ao e a kanakoaki naba te mwaiti ni mwane are baireaki. Ni katoa namwakaina ao e riai te tari are tararuai ana akaunti te ekaretia ni katauraoa te ribooti ibukin te mwane, bwa e na warekaki nakoia kaain te ekaretia.

20. Ko na kangaa ni karinea Iehova n am “bwai aika kakawaki”?

²⁰ Ngkana ti iaiangoi bwaai ni kabane ake a irekereke ma uarongorongoan te Tautaeka n Uea, ao te mwakuri ni karekeia aomata bwa taan rimwini Kristo ni katobibia te aonnaba, ti a kairaki iai bwa ti na “karinea Iehova n [ara] bwai aika kakawaki.” (TaeRab. 3:9, 10) E nanonaki n ara bwai aika kakawaki boni korakorara, ara iango, ao kaubwaira ni kaineti ma ara onimaki. Ti boni kani kabonganai raoi baikai n te mwakuri ibukin te Tautaeka n Uea. Ma uringnga are ara bwai aika kakawaki e nanonaki naba iai ara bwai nako. Ti bia motinnanoia bwa ti na anga ae ti kona ngkana ti boni kona. E karineaki Iehova n ara bwaintangira ae nako mai nanora, ao e kaotaki naba iai ara boutoka ibukin te Tautaeka n Uea iroun te Mesia.