1, 2. (a) Banda ntama, bansadi ya Yehowa ke vandaka na kiese ya kusala nki kisalu? (b) Inki Yehowa ke bakaka na mbalu mingi?

 BANDA ntama, bansadi ya kwikama ya Yehowa ke vandaka na kiese ya kutunga banzo yina ke pesaka zina na yandi lukumu. Mu mbandu, bantu ya Izraele salaka kisalu ya kutunga nzo-tenta na kikesa yonso mpi bo pesaka na kiese yonso bisadilu ya kisalu yina.—Kub. 35:30-35; 36:1, 4-7.

² Sambu na Yehowa, kima ya kuluta mfunu ya ke pesaka yandi lukumu to ya kele na valere mingi kele ve bima yina bo ke tungilaka. (Mat. 23:16, 17) Kansi, kima ya mfunu mingi na meso ya Yehowa to dikabu ya ke pesaka yandi lukumu kele lusambu yina bansadi na yandi ke pesaka yandi, ti mpeve na bo ya kudipesa na luzolo mpi kikesa na bo na kisalu. (Kub. 35:21; Mar. 12:41-44; 1 Tim. 6:17-19) Diambu yai kele mfunu kibeni. Sambu na nki? Sambu, nsuka-nsuka, banzo yina beto ke tungaka ke fwaka. Mu mbandu, nzo-tenta mpi tempelo me fwaka. Ata mpidina, Yehowa me vilaka ve kikalulu ya kukaba mpi kisalu ya bansadi na yandi ya kwikama yina pesaka maboko ntangu bo tungaka yo.—Tanga 1 Bakorinto 15:58; Baebreo 6:10.

3. Inki beto ta tadila na kapu yai?

³ Bansadi ya Yehowa ya bubu yai ke salaka mpi ngolo na kutunga bisika ya lusambu. Diaka, mambu yina Ntotila na beto Yezu Kristu me sadisaka beto na kusala ke yitukisa kibeni! Ya kieleka, Yehowa me sakumunaka bikesa yina beto ke salaka. (Nk. 127:1) Na kapu yai, beto ta tadila ndambu ya bisalu yina beto me salaka mpi mutindu yo me pesaka Yehowa lukumu. Beto ta tadila mpi mambu yina bampangi ya nkaka yina salaka kisalu yai tubaka.

4. (a) Sambu na nki beto kele ti mfunu ya bisika mingi ya lusambu? (b) Sambu na nki bo vukisaka babiro mingi ya filiale? (Tala lupangu “ Kutunga Babiro ya Filiale Ke Sobaka na Kutadila Bampusa.”)

⁴ Mutindu beto monaka yo na Kapu 16, Yehowa ke lombaka nde beto vukana sambu na kusambila yandi. (Baeb. 10:25) Balukutakanu na beto ke kumisaka lukwikilu na beto ngolo mpi ke pesaka beto kikesa ya kusamuna. Mutindu nsuka me kuma pene-pene, Yehowa ke sala na mpila nde kisalu yai kulanda na kusalama nswalu kibeni. Yo yina, bantu mingi ke kwisa na organizasio na yandi konso mvula. (Yez. 60:22) Sambu Kimfumu ke kuma ti bantu mingi, mfunu ya banzo sambu na kuniema mikanda ya ke  tendulaka Biblia ke kuma mingi. Beto kele mpi ti mfunu ya bisika mingi ya lusambu.

5. Sambu na nki zina “Nzo ya Kimfumu” me fwana? (Tala mpi lupangu “ Nzo-Nzambi ya Nsemo ya Mpa.”)

⁵ Banda luyantiku, Balongoki ya Biblia bakisaka nde yo kele mfunu na kutunga bisika na bo mosi ya kusala balukutakanu. Ziku, kisika ya ntete ya lusambu yina bo tungaka vandaka na Virginie ya westi, na États-Unis, na 1890. Na 1930, bansadi ya Yehowa tungaka to yidikaka ndambu ya banzo, kansi bisika yina ya balukutakanu vandaka ntete ve ti zina. Na 1935, ntangu Mpangi Rutherford kwendaka na Hawaii, bo vandaka kutunga nzo mosi na lweka ya banzo ya mpa ya biro ya filiale. Ntangu bo yulaka yandi nki zina bo ta pesa nzo yina, Mbangi Rutherford vutulaka nde: “Beno ke yindula inki kana beto binga yo ‘Nzo ya Kimfumu,’ sambu beto ke samunaka nsangu ya mbote ya Kimfumu?” (Mat. 24:14) Bo kumaka kusadila zina yai ya me fwana sambu na kubinga nzo yina mpamba ve, kansi bisika mingi ya lusambu yina mabundu ya bansadi ya Yehowa ke sadilaka.

6, 7. Kutunga Banzo ya Kimfumu nswalu pusaka bantu na kutuba nki?

 ⁶ Na 1970, bo kumaka ti mfunu ya kutunga Banzo ya Kimfumu mingi. Yo yina, bampangi ya États-Unis salaka mutindu mosi ya mbote ya kutunga banzo ya kitoko mpi ya me fwana na bilumbu fioti mpamba. Na 1983, bo tungaka Banzo ya Kimfumu ya mutindu yina kiteso ya 200 na États-Unis ti na Canada. Sambu na kusala kisalu yai, bampangi yantikaka kusala Bakomite ya Kutunga Banzo na Kitini Mosi ya Insi. Ngidika yai butaka mbuma ya mbote; yo yina, na 1986, Nto-Kimvuka ndimaka yo mpi na 1987, bo salaka bakomite 60 ya kutunga banzo na États-Unis. a Na 1992, bo salaka mpi bakomite yai na Allemagne, Afrique du Sud, Argentine, Australie, Espagne, France, Japon mpi na Mexique. Ya kieleka, yo me fwana nde beto sadisa bampangi ya kikesa yina ke tungaka Banzo ya Kimfumu mpi Banzo ya Balukutakanu ya Nene, sambu kisalu na bo kele kitini mosi ya kisalu ya santu.

⁷ Banzo ya Kimfumu yai ya bo vandaka kutunga nswalu taka kimbangi ya mbote na bisika yina bo tungaka yo. Mu mbandu, zulunalu mosi ya Espagne vandaka ti ntu-diambu, “Lukwikilu Ke Katula Bangumba.” Yo vandaka kutubila Nzo ya Kimfumu mosi ya bo tungaka na mbanza Martos. Zulunalu yai tubaka nde: “Inki mutindu na nsi-ntoto yai ya me fuluka na bwimi, bantu ya luzolo ya mbote ya me katuka na baprovense mingi [ya Espagne] lenda kwisa na Martos kukonda kulomba ata dikuta mosi sambu na kutunga nzo ya kitoko, ya kuyidika mbote, mpi ya bo me manisa nswalu kuluta banzo yonso?” Disolo yina sadilaka bangogo ya mpangi mosi ya luzolo ya mbote sambu na kupesa mvutu na ngiufula yai: “Beto me sala yo sambu beto kele bantu yina Yehowa ke longaka.”

8. Na 1999, nki manaka ya mpa Nto-Kimvuka ndimaka, mpi sambu na nki?

⁸ Na nsuka ya mvu-nkama ya 20, bantu mingi yina kwisaka na organizasio ya Yehowa, katukaka na bansi yina bampangi kele ve ti mbongo mingi. Mabundu vandaka kusala yonso sambu na kutunga bisika ya balukutakanu. Kansi, na bansi ya nkaka, bo vandaka kuvweza bampangi, mpi bantu vandaka kubakila bo bangindu ya mbi sambu Banzo ya Kimfumu na beto vandaka ya mbi ntangu bo vandaka kufwanisa yo ti banzo-nzambi na bo. Kansi, yantika 1999, Nto-Kimvuka ndimaka manaka mosi ya kutunga nswalu Banzo ya Kimfumu na bansi yina kele ve ti mbongo mingi. Bampangi ya bansi mingi yina kele ti mbongo pesaka makabu sambu bampangi ya nkaka kukuma ti Banzo ya Kimfumu “kiteso mosi” ti bo. (Tanga 2 Bakorinto 8:13-15.) Bampangi ya babakala mpi ya bankento ya bansi ya nkaka pesaka maboko na luzolo yonso na kisalu yai.

9. Inki kisalu vandaka kumonana mpasi mingi, kansi bampangi salaka nki?

⁹ Na luyantiku, kisalu yai vandaka kumonana mpasi mingi kibeni. Rapore mosi ya 2001 tubaka nde, bampangi vandaka ti mfunu ya Banzo ya Kimfumu kuluta 18 300 na bansi 88 yina kele ve ti mbongo mingi. Kansi ata kisalu mosi ve lenda vanda mpasi mingi kibeni kana beto kele ti mpeve ya Nzambi, mpi kana Ntotila na beto Yezu Kristu ke sadisa beto. (Mat. 19:26) Na nsungi ya bamvula 15, yantika 1999 tii na 2013 bansadi ya Nzambi me tungaka Banzo ya Kimfumu 26 849. b Yehowa ke landa na kusakumuna kisalu ya kusamuna. Yo yina, bonso na mvu 2013, yo ke lomba kutunga diaka Banzo ya Kimfumu kiteso ya 6 500 na bansi  yina; bubu yai, yo ke lomba mpi kutunga bankama ya banzo ya Kimfumu konso mvula.

10-12. Inki mutindu kisalu ya kutunga Banzo ya Kimfumu pesaka zina ya Yehowa lukumu?

¹⁰ Inki mutindu kisalu ya kutunga Banzo ya Kimfumu ke pesaka zina ya Yehowa lukumu? Biro ya filiale ya Zimbabwe sonikaka nde: “Ngonda mosi na nima ya kutunga Nzo ya Kimfumu, ntalu ya bantu na balukutakanu tombukaka, fokula na zole.” Na bansi mingi, bantu ya nkaka ke vandaka ti keti-keti ya kuvukana ti beto kana kisika na beto ya lusambu kele mbote ve. Kansi, kana bo me tunga nzo ya kimfumu, yo ke fulukaka ti bantu na nima ya ntangu fioti; nkutu bampangi ke kumaka ti mfunu ya Nzo ya Kimfumu ya nkaka. Ata mpidina, yo ke tendula ve nde bantu ke kwendaka pene-pene ya Yehowa kaka sambu na kitoko ya Banzo ya Kimfumu. Zola ya kieleka yina bampangi ya ke tungaka Banzo ya Kimfumu ke monisaka ke sadisaka mpi bantu na kutadila organizasio ya Yehowa na mutindu ya mbote. Beto tadila mwa bambandu.

¹¹ Indonésie. Bakala mosi monaka mutindu bo vandaka kutunga Nzo ya Kimfumu. Ntangu yandi bakisaka nde bantu yonso yina vandaka kusala kisalu vandaka bantu ya luzolo ya mbote, yandi tubaka nde: “Beno ke yitukisa mu kibeni! Mono vandaka kutala mutindu konso muntu vandaka kusala na ntima ya mvimba mpi na kiese ata bo ke futaka beno ve. Mu ke yindula nde ata dibundu mosi ve me fwanana ti ya beno!”

¹² Ukraine. Nkento mosi yina vandaka kuluta konso kilumbu kisika bo vandaka kutunga Nzo ya Kimfumu bakisaka nde, bantu yonso yina vandaka kusala kele Bambangi ya Yehowa mpi bo vandaka kutunga Nzo ya Kimfumu. Yandi tubaka nde: “Leke na mono ya nkento kele mpi Mbangi ya Yehowa; yandi me zabisaka mono mambu mingi ya Bambangi ya Yehowa. Ntangu mono monaka mutindu bo vandaka kutunga, mono bakaka lukanu ya kukota mpi na dibuta yai ya kimpeve. Mono monaka zola ya kieleka na kati na bo.” Nkento yai ndimaka kulonguka Biblia mpi bakaka mbotika na 2010.

13, 14. (a) Inki dilongi nge me baka na mambu yina bakala mosi ti nkento na yandi tubaka na nima ya kutala bisalu ya kutunga Nzo ya Kimfumu? (b) Inki nge lenda sala sambu kisika na beno ya lusambu kupesa zina ya Yehowa lukumu?

¹³ Argentine. Bakala mosi ti nkento na yandi solulaka ti mpangi yina vandaka kutwadisa bisalu ya kutunga Nzo ya Kimfumu. Bakala tubaka nde: “Beto vandaka kutala beno na dikebi yonso ntangu beno vandaka kutunga Nzo ya Kimfumu, mpi . . . beto bakaka lukanu ya kulonguka mambu ya Nzambi na kisika yai.” Na nima yandi yulaka bo nde: “Inki beto fwete sala sambu na kukwisa na balukutakanu awa?” Bampangi lombaka bo na kulonguka Biblia. Bo ndimaka; kansi bo tubaka nde bo ta sala yo kana Bambangi kundima kulonguka mpi ti dibuta na bo ya mvimba. Bampangi ndimaka na kiese yonso.

¹⁴ Ziku nge zwaka ve dibaku ya kupesa maboko na kisalu ya kutunga Nzo ya Kimfumu na beno; kansi yo kele ti mambu mingi ya nge lenda sala sambu kisika ya beno ke sambilaka Yehowa kupesa zina na yandi lukumu. Mu mbandu, nge lenda bingisa  na kiese yonso bantu yina nge ke longukaka ti bo Biblia, bantu yina nge ke solulaka ti bo mambu ya Biblia to bantu ya nkaka na kukwisa na balukutakanu na Nzo ya Kimfumu. Nge kele mpi ti dibaku ya kutula bunkete mpi kutanina kisika na beno ya lusambu. Kana nge me kudibongisa mbote, nge lenda pesa makabu ya luzolo ya mbote yina ta sadisa na kuyidika Nzo ya Kimfumu na beno to kutunga bisika ya lusambu na bansi ya nkaka na ntoto ya mvimba. (Tanga 1 Bakorinto 16:2.) Bisalu yai yonso ke pesaka mpi zina ya Yehowa lukumu.

15-17. (a) Banani ke salaka bisalu mingi ya kutunga? (b) Inki dilongi nge me baka na mambu yina bankwelani yina salaka kisalu ya kutunga na bansi mingi tubaka?

¹⁵ Bampangi ya babakala mpi ya bankento ya mabundu bantu ke salaka bisalu mingi ya kutunga Banzo ya Kimfumu, Banzo ya Balukutakanu ya Nene, mpi babiro ya filiale. Kansi, mbala mingi bampangi ya babakala mpi ya bankento ya bansi ya nkaka yina me zaba mbote kisalu ya kutunga ke kwendaka kusadisa bo. Bampangi ya nkaka na kati na bo me yidikaka mambu ya luzingu na bo sambu na kukwenda kusala bamposo mingi na bansi ya nzenza. Bankaka diaka me ndimaka kusala bamvula mingi, mpi ke kwendaka kutunga na bisika ya kuswaswana.

¹⁶ Kisalu ya kutunga na bansi mingi ke vandaka mpasi kibeni, kansi yo ke pesaka mpi kiese. Mu mbandu, Timo ti nkento na yandi Lina (bo me sala bamvula 25 na makwela) kwendaka na bansi ya Amerika, Azia mpi ya Eropa ya sudi sambu na kutunga Banzo ya Kimfumu, Banzo ya Balukutakanu ya Nene mpi babiro ya filiale. Timo ke tuba nde: “Na nsungi ya bamvula 30 ya me luta, mono vandaka kusoba bisika ya kusala kisalu ya kutunga na nima ya bamvula zole.” Nkento na yandi Lina ke tuba nde: “Mono salaka ti Timo na bansi kumi. Yo lombaka bikesa mpi  ntangu mingi sambu na kuyikana ti madia ya mpa, bisika ya ke vandaka ntangu to madidi mingi, kuyikana ti ndinga ya mpa, teritware ya mpa mpi banduku ya mpa.” c Keti bikesa yina vandaka mfunu? Mpangi-Nkento Lina ke yika nde: “Beto bakaka balusakumunu mingi na bantangu ya mpasi. Beto monaka zola ya bampangi, kikalulu na bo ya kuyamba, mpi lutaninu ya Yehowa ya zola. Beto monaka mpi kulungana ya lusilu yina Yezu pesaka balongoki na yandi na Marko 10:29, 30. Beto zwaka bampangi mingi ya babakala ti ya bankento mpi ya kimpeve.” Timo ke tuba nde: “Beto kele na kiese mingi mutindu beto ke sadila mayele na beto sambu na lukanu ya kuluta mfunu, disongidila kupesa maboko na kisalu ya kukumisa bima ya Ntotila mingi.”

¹⁷ Mpangi Darren ti nkento na yandi Sarah pesaka maboko na kisalu ya kutunga na Afrika, Amerika ya kati-kati, Amerika ya Sudi, Azia, Eropa, mpi na Pacifique ya Sudi; bo mpi ke mona nde mambote ya bo bakaka kele mingi kuluta bibansa yina bo salaka. Ata bo kutanaka ti bampasi, Darren ke tuba nde: “Kusala ti bampangi ya bansi mingi na ntoto ya mvimba vandaka dibaku mosi ya kitoko. Mono bakisaka nde zola na beto sambu na Yehowa ke sadisaka beto na kuvanda na bumosi na ntoto ya mvimba.” Mpangi-Nkento Sarah ke tuba nde: “Luzingu mpi bikalulu ya bampangi ya bansi ya kuswaswana longaka mono mambu mingi! Kumona bibansa yina bo ke salaka sambu na kusadila Yehowa, pesaka mono kikesa ya kulanda na kupesa yandi bima na mono ya kuluta mbote.”

18. Inki mutindu mbikudulu yina kele na Nkunga 110:1-3 ke lungana?

¹⁸ Ntotila Davidi monisaka na ntwala nde, ata bantu ya Kimfumu ta kutana ti bampasi, bo ta ‘kudipesaka na luzolo na bo mosi’ sambu na mambote ya Kimfumu. (Tanga Nkunga 110:1-3.) Bantu yonso yina ke salaka bisalu ya kupesa maboko na Kimfumu, ke lungisaka mbikudulu yai. (1 Bak. 3:9) Babiro ya filiale, Banzo ya Balukutakanu ya Nene, mpi Banzo ya Kimfumu mingi yina bo me tungaka na ntoto ya mvimba ke monisa pwelele nde Kimfumu ya Nzambi kele kima ya kieleka mpi yo ke yala bubu yai. Yai kele dibaku ya mbote kibeni ya kusadila Ntotila Yezu Kristu kisalu yina ke pesaka Yehowa lukumu yina yandi fwete baka!