1, 2. (a) Nso unana ikesịm mme Christian ke Judea? (b) Didie ke ẹkewụt mme Christian ke Judea ima?

EDI n̄kpọ nte isua 46 Eyo Christ, ndien akan̄ odu etieti ke Judea. Mme Jew emi ẹdide mbet Christ, emi ẹnyụn̄ ẹdụn̄de do inyeneke okụk ndida ndep ekpri udia emi odude, sia ọsọn̄de urua etieti. Mmọ ẹnen̄ede ẹdu ke unana. Edi ibighịke mmọ ẹmọn̄ ẹkụt nte akwa ubọk Jehovah ekpemede mmọ ke usụn̄ oro akanam mmọ mîkwe. Nso iditịbe?

² Nnanenyịn oro esịmde mme Christian ke Jerusalem ye Judea anam mme Christian ke Antioch ye Syria ẹtịp n̄kpọ man ẹn̄wam nditọete mmọ. Ekem ẹmek nditọete iba oro ẹdotde, Barnabas ye Saul, ẹda n̄kpọ un̄wam emi ẹkenọ mbiowo esop ke Jerusalem. (Kot Utom 11:27-30; 12:25.) Kere nte esịt adatde nditọete ke Judea ke ini mmọ ẹkụtde n̄kpọ un̄wam oro nditọete mmọ ke Antioch ẹnọde mi!

3. (a) Didie ke ikọt Abasi mfịn ẹka iso ẹkpebe uwụtn̄kpọ mme Christian eyo mme apostle ke Antioch? Nọ uwụtn̄kpọ. (Se n̄ko ekebe oro “ Ata Akpa Akwa Un̄wam Oro Inọde ke Eyo Nnyịn.”) (b) Mme mbụme ewe ke idineme ke ibuot emi?

³ N̄kpọ oro eketịbede mi ke eyo mme apostle edi akpa ini oro ẹwetde nte mme Christian oro ẹdụn̄de ke ikpehe ererimbot kiet ẹnọde n̄kpọ un̄wam ẹsọk nditọete mmọ ke ikpehe en̄wen. Mfịn, nnyịn isinam nte nditọete nnyịn ke Antioch ẹkenamde. Ke ini ikopde ke afanikọn̄ m̀mê idomo esịm nditọete nnyịn ke ebiet en̄wen, imesin̄wam mmọ. * Man ifiọk nte utom edinọ un̄wam oro isinamde enyenede ebuana ye mme utom eken oro isinamde, ẹyak ibọrọ mbụme ita oro ẹban̄ade utom edinọ un̄wam: Ntak emi idade utom edinọ un̄wam emi nte utom Abasi? Ntak emi isin̄wamde nditọete nnyịn ke ini afanikọn̄? Didie ke ibọ ufọn utom emi?

4. Nso ke Paul eketịn̄ ọnọ mbon Corinth aban̄a utom mme Christian?

⁴ Ke udiana leta oro Paul ekewetde ọnọ ẹsọk mbon Corinth, enye ama owụt ke mme Christian ẹnyene adiana-iba utom. Okposụkedi emi Paul ekewetde leta esie ọnọ mme Christian oro ẹyetde aran, se enye eketịn̄de ebehe n̄ko “mme erọn̄ en̄wen” emi Christ enyenede mfịn. (John 10:16) Ikpehe kiet ke utom nnyịn edi “utom edinam owo afiak etie ke emem” ye Abasi, oro edi, utom edikwọrọ ikọ ye edikpep owo n̄kpọ. (2 Cor.  5:18-20; 1 Tim. 2:3-6) Ikpehe enye eken abuana utom emi isinamde inọ nditọete nnyịn. Ke nditịm ntịn̄, Paul eketịn̄ aban̄a utom “edinọ n̄kpọ un̄wam, oro ẹkenịmde ẹnọ ndisana owo.” (2 Cor. 8:4, Edikabade Eke Obufa Ererimbot [Ikọmbakara eke 2013]) Ikọ Greek oro di·a·ko·niʹa ke ẹkabarede “utom” ke ikọ oro “utom edinam owo afiak etie ke emem,” ye “utom edinọ n̄kpọ un̄wam.” Ntak emi edide akpan n̄kpọ?

5. Ntak emi ọfọnde ndifiọk ke Paul akabat utom edinọ un̄wam esịn ke otu utom Abasi m̀mê edisana utom?

⁵ Paul ndida ikọ Greek kiet ntịn̄ mban̄a utom mbiba owụt ke enye akabat utom edinọ un̄wam esịn ke otu utom eken oro ẹkenamde ke esop Christian. Enye ama ebebem iso etịn̄ ete: “Nsio nsio utom ẹnyụn̄ ẹdu, edi Ọbọn̄ edi kiet; nsio nsio edinam ẹnyụn̄ ẹdu, . . . Edi spirit kiet anam kpukpru edinam emi.” (1 Cor. 12:4-6, 11) Ke nditịm ntịn̄, Paul ọkọdọhọ ke nsio nsio n̄kpọ oro ẹsinamde ke esop ẹnyene n̄kpọ ndinam ye “edisana utom.” * (Rome 12:1, 6-8) Oro akanam enye ọdọhọ n̄ko ke ọfọn ndisan̄a “utom nnọ ndisana owo”!—Rome 15:25, 26.

6. (a) Nte Paul eketịn̄de, ntak emi utom edinọ un̄wam edide ubak utuakibuot nnyịn? (b) Tịn̄ nte isinamde utom edinọ un̄wam ke ofụri ererimbot mfịn. (Se ekebe oro “ Ke Ini Afanikọn̄!” ke page 214.)

⁶ Paul ama anam mbon Corinth ẹfiọk ke ndinọ nditọete un̄wam ke ini afanikọn̄ edi utom Abasi onyụn̄ edi usụn̄ ndituak ibuot nnọ Jehovah. Se se enye eketịn̄de mi: Mme Christian oro ẹn̄wamde nditọete mmọ ke ini afanikọn̄ “ẹmesụk ibuot ẹnọ eti mbụk emi aban̄ade Christ.” (2 Cor. 9:13) Mmọdo, sia mme Christian ẹyomde ndinam se Christ ekekpepde, mmọ ẹsin̄wam nditọete mmọ. Paul ọkọdọhọ ke mfọnido oro mmọ ẹwụtde nditọete mmọ edi “akakan mfọnido Abasi oro owo mîdotke.” (2 Cor. 9:14; 1 Pet. 4:10) Ntem, Enyọn̄-Ukpeme eke February 1, 1977, eketịn̄ ntem aban̄a edin̄wam nditọete nnyịn, emi esịnede utom edinọ n̄kpọ un̄wam: “Nnyịn ikpeyịkke nte ke Jehovah Abasi ye Eyen esie Jesus Christ ẹbat utọ utom emi nte ata akpan n̄kpọ.” Ke akpanikọ, utom edinọ un̄wam edi ata akpan utom Abasi.—Rome 12:1, 7; 2 Cor. 8:7; Heb. 13:16.

7, 8. Nso idi akpa ntak emi isinamde utom edinọ un̄wam? Nam an̄wan̄a.

⁷ Nso idi mme akpan ntak emi isinamde utom edinọ un̄wam? Paul ama ọbọrọ mbụme emi ke udiana leta oro enye ekewetde ọnọ ẹsọk mbon Corinth. (Kot 2 Corinth 9:11-15.) Paul ama asiak akpan ntak ita emi isinamde utom edinọ un̄wam, ke itien̄wed oro. Ẹyak ineme mmọ kiet kiet.

⁸ Akpa, utom edinọ un̄wam ọnọ Jehovah ubọn̄. Se ikafan̄ emi Paul asiakde Jehovah Abasi ọnọ nditọete esie ke ufan̄ikọ ition oro. Apostle oro eti mmọ ke mme owo “ẹkọm Abasi” onyụn̄ etịn̄ aban̄a mme owo “ndinọ Abasi ediwak ekọm.” (Ufan̄ikọ 11, 12) Enye etịn̄ nte utom edinọ un̄wam anamde mme Christian “ẹnọ Abasi ubọn̄” ẹnyụn̄ ẹtoro “akakan mfọnido Abasi oro owo mîdotke.” (Ufan̄ikọ 13-14) Ndien Paul  akada ikọ esie oro aban̄ade utom edinọ un̄wam ekeberi ntem: “Ekọm enyene Abasi.”—Ufan̄ikọ 15; 1 Pet. 4:11.

9. Didie ke utom edinọ un̄wam ekeme ndinam mme owo ẹkpụhọde ekikere? Nọ uwụtn̄kpọ.

⁹ Ukem nte Paul, mme asan̄autom Abasi mfịn ẹda utom edinọ un̄wam nte ifet ndinọ Jehovah ubọn̄ nnyụn̄ nnam mme ukpepn̄kpọ esie ẹnyene uku. (1 Cor. 10:31; Titus 2:10) Ke nditịm ntịn̄, utom edinọ un̄wam esiwak nditre idiọk ekikere oro mme owo ẹnyenede ẹban̄a Jehovah ye Mme Ntiense esie. Ke uwụtn̄kpọ: N̄wan kiet emi odụn̄de ke ebiet emi oyobio ọkọnọmọde ama adian idiọn̄ọ emi ke enyịnusụn̄ esie: “Owo Iyomke Mme Ntiense Jehovah Mi.” Ekem, usen kiet enye ama okụt nte mbon oro ẹsinọde un̄wam ẹdiọn̄de ufọk oro oyobio akabiatde ke nsakiso ufọk esie. Ke ediwak usen, enye ama okụt nte mbonutom oro ẹtiede ufan ufan, ndien ekem enye ama asan̄a aka ndise m̀mê mmanie ke mmọ ẹdi. Ke enye ama okokop ke mmọ ẹdi Mme Ntiense Jehovah, idem ama akpa enye, enye onyụn̄ ọdọhọ ete, “N̄kọfiọkke ke mbufo ẹfọn ntem.” Nso iketịbe ke oro ebede? Enye ama adian̄ade idiọn̄ọ oro enye akadiande ke enyịnusụn̄ esie.

10, 11. (a) Nọ mme uwụtn̄kpọ emi ẹwụtde ke imanam udiana ntak emi esinamde inam utom edinọ un̄wam. (b) Ewe n̄wed an̄wam mbon oro ẹsinọde un̄wam? (Se ekebe oro “ Obufa N̄wed Oro Ẹsiode Ẹnọ Mbon Oro Ẹsinọde Un̄wam ke Ini Afanikọn̄.”)

¹⁰ Ọyọhọ iba, “[imesinọ nditọete nnyịn] se inanade mmọ uwak uwak.” (2 Cor. 9:12a) Esinen̄ede ọdọn̄ nnyịn ndinọ nditọete nnyịn se inanade mmọ nnyụn̄ ntiene n̄n̄wam mmọ. Ntak-a? Sia mbon esop Christian ẹdi ‘idem kiet,’ ndien “edieke ndido kiet okụtde ukụt, kpukpru ndido eken ẹtiene enye ẹkụt ukụt.” (1 Cor. 12:20, 26) Ntem, ima nditọete ye mbọm ẹsinam ediwak nditọete ẹkpọn̄ se mmọ ẹkenamde ke ndondo oro ẹsiande mmọ, ẹtan̄ n̄kpọutom, ẹfehe ẹka ebiet oro afanikọn̄ ọnọmọde man ẹken̄wam nditọete mmọ. (Jas. 2:15, 16) Ke uwụtn̄kpọ, ke ata akwa mbufịt inyan̄ibom ama ọkọnọmọ Japan ke isua 2011, n̄kọk itieutom United States ama ọnọ leta ẹsọk mme Kọmiti Ubọpufọk Eke Ikpehe ke Ikpehe ke United States, ẹbụp m̀mê “nditọete oro ẹdotde” ẹkpema ndika n̄kafiak mbọp mme Ufọkmbono Obio Ubọn̄ do. Nso iketịbe? Ke ufan̄ urua ifan̄, se ikperede ndisịm owo 600 ẹma ẹnyịme ndika, ẹnyụn̄ ẹnyịme ndida okụk idemmọ ndụk ubomofụm n̄ka! N̄kọk itieutom United States ọdọhọ ete: “Idem ama akpa nnyịn ndikụt ibat mbon oro ẹkenyịmede ndika.” Ke ini eyenete kiet ke Japan okobụpde eyenete emi okotode idụt en̄wen se ikanamde enye enyịme ndidi ndin̄wam mmimọ, enye ama ọbọrọ ete: “Nditọete nnyịn ke Japan ẹdi ‘ndido idem nnyịn.’ Ubiak ye ufen mmọ ẹbiak nnyịn n̄ko.” Ima n̄waidem oro nditọete emi ẹnyenede esinam mmọ ẹnyịme n̄kpa ndusụk ini man ẹken̄wam nditọete mmọ. *—1 John 3:16.

¹¹ Mbon oro mîdịghe Mme Ntiense ẹsitịn̄ nti n̄kpọ n̄ko ẹban̄a un̄wam oro nnyịn inọde. Ke uwụtn̄kpọ, ke afanikọn̄ ama ọkọnọmọ Stet Arkansas ke United States, ke isua 2013, n̄wedmbụk  n̄kpọntịbe kiet ama ewet aban̄a nte mme anamutom unyịmesịt emi ẹdide Mme Ntiense ẹkenamde n̄kpọ usọp usọp, ete: “Mme Ntiense Jehovah ẹnen̄ede ẹtịm mme anamutom unyịmesịt mmọ, ndien emi anam mmọ ẹsinen̄ede ẹda usọ ẹn̄wam ke mme ini afanikọn̄.” Ke akpanikọ, “[imesinọ nditọete nnyịn] se inanade mmọ uwak uwak” nte apostle Paul eketịn̄de.

12-14. (a) Ntak emi edide ata akpan n̄kpọ ndinam ọyọhọ ntak ita emi esinamde inam utom edinọ un̄wam? (b) Ikọ ewe ẹwụt nte ndika iso nnam n̄kpọ Abasi edide akpan n̄kpọ?

¹² Ọyọhọ ita, imensin̄wam mbon oro afanikọn̄ ọnọmọde ẹfiak ẹtọn̄ọ ndinam n̄kpọ Abasi. Ntak emi edide akpan n̄kpọ? Paul ọkọdọhọ ke mbon oro ẹbọde un̄wam ‘ẹyenọ Abasi ediwak ekọm.’ (2 Cor. 9:12b) Mfọnn̄kan usụn̄ oro mbon emi ẹbọde un̄wam ẹkemede ndinọ Jehovah ekọm edi mmọ ndisọsọp mfiak ntọn̄ọ ndinam n̄kpọ Abasi. (Phil. 1:10) Enyọn̄-Ukpeme Ikọmbakara ọkọdọhọ ntem ke isua 1945: “Paul ama enyịme . . . ẹbọ etịbe sia emi ama anam . . . mme Christian oro ẹkedude ke unana ẹnyene mme n̄kpọ udu uwem, ndien ke ntre ẹkeme ndinen̄ede nsịn idem ke utom edinọ ikọ ntiense mban̄a Jehovah.” Oro esinyụn̄ anam nnyịn inọ nditọete nnyịn un̄wam mfịn n̄ko. Ke ini nditọete nnyịn ẹfiakde ẹtọn̄ọ utom ukwọrọikọ, mmọ ẹsisịn udọn̄ ẹnọ mme mbọhọidụn̄ mmọ oro ẹdude ke nnanenyịn ẹnyụn̄ ẹsịn udọn̄ ẹnọ idemmọ n̄ko.—Kot 2 Corinth 1:3, 4.

¹³ Kop se ndusụk owo emi ẹkenen̄erede ẹyom un̄wam, ẹkenyụn̄ ẹnọde mmọ, emi ẹkefiakde ẹtọn̄ọ utom ukwọrọikọ ẹnyụn̄ ẹkopde nsịnudọn̄ ke ndinam ntre ẹketịn̄de. Eyenete kiet ọkọdọhọ ete: “Ima inen̄ede ibọ ufọn ke ini ubon nnyịn ẹkewọrọde an̄wautom. Oro ama anam ifre iban̄a mfịna nnyịn ke esisịt ini, sia ima idomo ndidọn̄ mme owo esịt.” Eyenete an̄wan kiet ọkọdọhọ ete: “Ndiwụk ekikere ke n̄kpọ Abasi ama anam ekikere mi ọwọrọ ọkpọn̄ se ikatakde. Oro ama anam esịt mi ana sụn̄.” Eyenete an̄wan en̄wen ọkọdọhọ ete: “Okposụkedi emi nnyịn mîkekemeke ndinam n̄kpọ ndomokiet mban̄a ediwak n̄kpọ oro ẹketịbede, utom ukwọrọikọ ama an̄wam ubon nnyịn ẹfiọk se ẹkpenamde. Nditịn̄ idotenyịn oro inyenede iban̄a obufa ererimbot nnọ mbon en̄wen ọsọn̄ọ mbuọtidem nnyịn nte ke ẹyenam kpukpru n̄kpọ ẹdi mbufa.”

¹⁴ N̄kpọ Abasi en̄wen oro anade nditọete oro ẹsobode afanikọn̄ ẹsọsọp ẹtọn̄ọ edi ndidụk mbono esop. Kere ban̄a se ikọwọrọde Kiyoko, emi edide eyenete an̄wan emi ekperede ndisịm isua 60. Ke enye ama akataba kpukpru n̄kpọ ke ntak ata akwa mbufịt inyan̄ibom ke mîbọhọke ọfọn̄ ye ikpaukot emi enye ekesịnede, ibuot ama oyon̄ enye sia enye mîkọfiọkke nte idisan̄ade idu uwem. Ekem, ebiowo ama asian enye ke ẹyenịm mbono esop ke moto imọ. Kiyoko ọdọhọ ete: “Ebiowo kiet ye n̄wan esie ye eyenete an̄wan en̄wen ye ami iketie ke moto oro. Owo ikawakke ke mbono esop oro, edi enye eketie nte utịben̄kpọ, mma mfre  ata akwa mbufịt inyan̄ibom oro. Esịt mi ama ana sụn̄! Mbono esop oro ama anam mfiọk nte ebuana nditọete enyenede odudu.” Ke ini eyenete an̄wan en̄wen okodụkde mbono esop ke afanikọn̄ ama ọkọnọmọ mmọ, enye ọkọdọhọ ete: “Mbono esop akan̄wam mi nyọ se iketịbede!”—Rome 1:11, 12; 12:12.

15, 16. (a) Nso ufọn ke mme Christian ke Corinth ye ke mme ebiet en̄wen ẹkebọ ke nditiene ntịp n̄kpọ ẹda ẹn̄wam nditọete? (b) Nso ufọn ke ibọ mfịn ke ini inọde un̄wam?

¹⁵ Ke ini Paul eketịn̄de aban̄a utom edinọ un̄wam, enye ama asian mbon Corinth ke mmọ ye mbon en̄wen ẹyebọ ufọn ke nditiene nnam utom emi. Enye ọkọdọhọ ete: “Mmọ [mme Christian emi ẹdide mbon Jew oro ẹkebọde un̄wam oro] ẹnam n̄kpeubọk ẹnọ mbufo onyụn̄ ọdọn̄ mmọ ndikụt mbufo ke ntak akakan mfọnido Abasi oro owo mîdotke emi odude ye mbufo.” (2 Cor. 9:14) Ke akpanikọ, ntatubọk mbon Corinth ama anam mme Christian emi ẹkedide Jew ẹsịn mmọ ye mme Gentile ke akam onyụn̄ anam nditọete oro ẹnen̄ede ẹma mmọ.

¹⁶ Enyọn̄-Ukpeme (Ikọmbakara) eke December 1, 1945, ama abuan ikọ Paul oro ye ufọn utom edinọ un̄wam oro nnyịn inamde mfịn ete: “Ke ini otu kiet ke otu ikọt Abasi oro ẹma ẹkeyak idem ẹnọ ẹtịpde n̄kpọ man ẹn̄wam otu en̄wen, emi esinam mmọ ẹnen̄ede ẹdiana kiet!” Ata ukem ukem se mbon oro ẹsinọde un̄wam ẹsikụtde edi oro. Ebiowo kiet emi eketienede an̄wam ke ini ukwọ ọdọhọ ete: “Ndinam utom edinọ un̄wam anam mi nnen̄ede n̄kpere nditọete mi.” Eyenete an̄wan kiet emi okowụtde esịtekọm aban̄a un̄wam oro ẹkenọde enye ọkọdọhọ  ete: “Idụhe se ibietde Paradise isọn̄ nte ebuana nditọete nnyịn.”—Kot Mme N̄ke 17:17.

17. (a) Didie ke se ẹtịn̄de ke Isaiah 41:13 enyene ebuana ye utom edinọ un̄wam? (b) Nọ ndusụk uwụtn̄kpọ emi ẹwụtde nte utom edinọ un̄wam ọnọde Jehovah ubọn̄ onyụn̄ anamde nnyịn idọdiọn̄ idiana kiet. (Se n̄ko ekebe oro “ Nditọete Nnyịn ke Ofụri Ererimbot Ẹda N̄kpọ Un̄wam Ẹdi.”)

¹⁷ Ke ini mbon oro ẹnamde utom edinọ un̄wam ẹsịmde ebiet emi afanikọn̄ ọnọmọde, nditọete nnyịn oro afanikọn̄ oro ọnọmọde ẹsinen̄ede ẹkụt nte un̄wọn̄ọ Abasi emi edide akpanikọ: “Ami Jehovah Abasi fo mmụm fi ubọk nnasia, Enye emi ọdọhọde fi ete, ‘Kûfehe ndịk. Ami nyan̄wam fi.’” (Isa. 41:13) Ke eyenete an̄wan kiet ama ọkọbọhọ afanikọn̄, enye ama ọdọhọ ete: “Ibuot ama ekpere ndibe mi ke ini n̄kokụtde nte n̄kpọ akabiarade, edi Jehovah ama an̄wam mi. Nditọete ẹma ẹnen̄ede ẹn̄wam mi.” Ke unyekisọn̄ ama akabiat n̄kpọ ke obio, mbiowo iba ẹma ẹwet leta ke ibuot mme esop oro mmọ ẹbuanade ẹte: “Unyekisọn̄ oro ama enen̄ede ọnọmọ mme owo, edi Jehovah ama ada nditọete nnyịn an̄wam nnyịn. Ikesikokop n̄kpọ iban̄a utom edinọ un̄wam, edi idahaemi imokụt ke enyịn nnyịn.”

18. Nso ke akpanam edieke oyomde nditiene nnam utom edinọ un̄wam? (Se n̄ko ekebe oro “ Ama Anam Uwem Esie Enyene Iwụk.”)

¹⁸ Ndi akpama nditiene n̄kop idatesịt emi utom edinọ un̄wam esinọde? Ke edide ntre, fiọk ete ke ẹsimek mme anamutom emi ke otu mbon oro ẹsinamde utom ubọp Ufọkmbono Obio Ubọn̄. Ntre, sian mbiowo esop mbufo ke akpama ndisịn n̄wed eben̄e. Ebiowo oro anamde utom edinọ un̄wam ebịghi ọdọhọ ete: “Kûka ebiet emi afanikọn̄ etịbede ibọhọke Kọmiti Unọ Un̄wam ke Ini Afanikọn̄ ẹkot fi.” Emi ayanam ikeme ndinam utom emi ke nde ke nde.

19. Didie ke nditọete oro ẹsinọde un̄wam ẹnen̄ede ẹwụt ke nnyịn inen̄ede idi mme mbet Christ?

¹⁹ Ke akpanikọ, utom edinọ un̄wam edi ata akpan usụn̄ ndinam ewụhọ emi Christ ọkọnọde ete ‘ima kiet eken.’ Idiwụt ke inen̄ede idi mme mbet Christ ke ini inyenede utọ ima oro. (John 13:34, 35) Nso akwa edidiọn̄ ke edi ntem nnyịn ndinyene utọ ediwak mbon oro ẹnyịmede ndinam utom mfịn do, emi ẹnọde Jehovah ubọn̄ ke adan̄aemi ẹnọde mbon oro ẹsọn̄ọde ẹda ye Obio Ubọn̄ un̄wam!