1, 2. (a) Wuvɛ̌ tɛ Klisanwun Judée tɔn lɛ ka mɔ? (b) Nǔwiwa wanyiyi tɔn tɛ sín vivǐ Klisanwun Judée tɔn lɛ ka ɖu?

 ÐÒ XWÈ 46 H.M. tɔn mɔ̌ ɔ, adɔ ɖaxó ɖé tɔ́n ɖò Judée. Ðó nùɖuɖu ma sukpɔ́ ɖebǔ ǎ wutu ɔ, è nɔ sà b’ɛ nɔ v’axi tawun, bɔ ahwanvu lɛ nɔ sixu kpéwú bo nɔ xɔ ǎ. Adɔ nɔ wà nǔ yetɔn b’ɛ nɔ vɛ́ jlɛ́. É ɖò mɔ̌ có, zaanɖé dìn ɔ, ye na mɔ bɔ Jehovah na kpé nukún dó ye wu ɖò ali ɖé nu, b’ɛ ko nyí gbɔn mɔ̌ kpɔ́n gbeɖé nú ahwanvu Klisu tɔn lɛ ǎ. Etɛ ka ɖò na jɛ wɛ?

² Wuvɛ̌ e sè wɛ Klisanwun Jwifu ɖěɖee ɖò Jeluzalɛmu kpo Judée kpan lɛ é ɖè é byɔ lanmɛ nú Klisanwun Jwifu lɛ kpo ee ma nyí Jwifu ǎ bo nɔ nɔ Antyɔci kpo Silíi kpo lɛ é tawun, bɔ ye xò nùnina lɛ kplé nú nùɖitɔ́ hàtɔ́ yetɔn lɛ. Enɛ wu ɔ, ye sɔ́ nɔví sunnu agbanɖotananɔ wè ɖò tɛntin yetɔn, ye wɛ nyí Banabasi kpo Solu kpo, bɔ ye bɛ́ nǔ e na dó hɛn sɔ nɔví lɛ wɛ è ɖè é jó nú mɛxo agun tɔn ɖěɖee ɖò Jeluzalɛmu lɛ é. (Xà Mɛsɛ́dó 11:27-30; 12:25.) Dǒ nukún mɛ, bo kpɔ́n lee nǔ na ko cí nú nɔví Judée tɔn ɖěɖee ɖò hudo mɛ lɛ é, hwenu e nɔví yetɔn ɖěɖee ɖò Antyɔci lɛ é ɖè wanyiyi mɔhun xlɛ́ ye é.

3. (a) Nɛ̌ togun Mawu tɔn azǎn mǐtɔn gbè tɔn ka kpó ɖò nǔ wà wɛ sɔgbe xá kpɔ́ndéwú e Klisanwun Antyɔci tɔn lɛ sɔ́ ɖ’ayǐ é gbɔn? Nǎ kpɔ́ndéwú ɖé. (Lɛ̌ kpɔ́n gbàví “ Sɔhɛnmɛzɔ́ Ðaxó Nukɔntɔn E Mǐ Wà Ðò Azǎn Mǐtɔn Gbè É.”) (b) Nùkanbyɔ tɛ lɛ jí mǐ ka na ɖɔ xó dó ɖò wemata elɔ mɛ?

³ Nǔ enɛ e jɛ ɖò xwè kanweko nukɔntɔn H.M. tɔn é wɛ nyí azɔn nukɔntɔn e Klisanwun ɖěɖee ɖò gbɛ̀ ɔ sín awa ɖé xwé lɛ é sɛ́ sɔhɛnmɛ sín nǔ lɛ dó Klisanwun ɖěɖee ɖò gbɛ̀ ɔ sín awa ɖevo xwé lɛ é. Égbé ɔ, mǐ nɔ xwedó kpɔ́ndéwú e nɔví mǐtɔn Antyɔci tɔn lɛ zé ɖ’ayǐ nú mǐ é. Enyi mǐ sè ɖɔ adlà jɛ nùɖitɔ́ hàtɔ́ mǐtɔn e ɖò xá ɖevo lɛ mɛ é jí alǒ ye ɖò mɛtɛnkpɔn lɛ mɛ ɔ, mǐ nɔ d’alɔ ye. a Nú mǐ na mɔ nǔ jɛ lee gǎn e mǐ nɔ dó dó hɛn sɔ mɛ lɛ é cá kàn xá sinsɛnzɔ́ mǐtɔn lɛ gbɔn é mɛ hǔn, mi nú mǐ ni ɖɔ xó dó nùkanbyɔ e kúnkplá sinsɛnzɔ́ sɔhɛnmɛ tɔn é atɔn jí: Etɛwu mǐ ka nɔ kpɔ́n sɔhɛnmɛ dó mɔ sinsɛnzɔ́ ɖé? Linlin tɛ lɛ wu mǐ ka nɔ wà sɔhɛnmɛ sín azɔ̌ ɔ? Nɛ̌ mǐ ka nɔ ɖu lè sinsɛnzɔ́ sɔhɛnmɛ tɔn ɔ tɔn gbɔn?

4. Etɛ Pɔlu ka ɖɔ nú Kɔlɛntinu lɛ dó sinsɛnzɔ́ Klisanwun tɔn ɔ wu?

⁴ Ðò wema wegɔ e Pɔlu wlan sɛ́dó Kɔlɛntinu lɛ é mɛ ɔ, é tinmɛ ɖɔ Klisanwun lɛ ɖó sinsɛnzɔ́ weɖobǔ ɖé. Nugbǒ wɛ ɖɔ Klisanwun yí ami dó ɖè lɛ wɛ Pɔlu wlan wema enɛ sɛ́dó tlɔlɔ,  loɔ, xó tɔn lɛ lɛ́ kàn Klisu sín “lɛngbɔ̌ ɖevo lɛ” lɔ. (Jaan 10:16) Akpáxwé sinsɛnzɔ́ mǐtɔn tɔn ɖokpo wɛ nyí ‘azɔ̌ mɛ ɖevo lɛ dindɔn bonu Mawu na dóhwɛ gbɔ xá ye tɔn,’ é wɛ nyí Mawuxóɖiɖɔ kpo mɛkplɔnkplɔnzɔ́ mǐtɔn kpo. (2 Kɔ. 5:18-20; 1 Tim. 2:3-6) Akpáxwé wegɔ ɔ nyí sinsɛnzɔ́ e mǐ nɔ wà dó “dó alɔ” nùɖitɔ́ hàtɔ́ mǐtɔn lɛ é, lee Pɔlu ɖɔ gbɔn é. (2 Kɔ. 8:4) Xókwin “azɔ̌” kpo “dó alɔ” ɔ kpo ɔ, xókwin Glɛkigbe tɔn e nɔ nyí di·a·ko·niʹa é wɛ è lilɛ gbɔn mɔ̌. Sinsɛnzɔ́ wɛ xókwin enɛ nɔ dó gesí. Etɛwu enɛ ka nyí nǔ taji?

5. Etɛwu Pɔlu ka ylɔ sɔhɛnmɛzɔ́ ɔ ɖɔ sinsɛnzɔ́ ɖé?

⁵ Ðó Pɔlu zán xókwin Glɛkigbe tɔn ɖokpo ɔ nú azɔ̌ wè enɛ lɛ bǐ wutu ɔ, é xlɛ́ ɖɔ sɔhɛnmɛzɔ́ ɔ ɖò sinsɛnzɔ́ ɖevo ɖěɖee mǐ nɔ wà ɖò agun Klisanwun tɔn mɛ lɛ é sín ahwan mɛ. É ko ɖɔ dó nukɔn ɖɔ: “Mawuzɔ́ wiwa tɛnmɛ tɛnmɛ wɛ tíìn; loɔ, Aklunɔ ɖokpo ɔ wà na wɛ è ka ɖè. Nǔwiwa Mawu tɔn tɛnmɛ tɛnmɛ wɛ tíìn, . . . [gbigbɔ mímɛ́] ɖokpo géé ɔ jɛn nɔ bló nǔ enɛ lɛ bǐ.” (1 Kɔ. 12:4-6, 11) Enɛ wu ɔ, Pɔlu dɔn sinsɛnzɔ́ vovo e mǐ nɔ wà ɖò agun ɔ mɛ lɛ é ɖó kpɔ́ xá sinsɛnzɔ́ mimɛ̌ ɔ. b (Hlɔ. 12:1, 6-8) É ɖò wɛn ɖɔ é mɔ ɖɔ emi ni ɖè hwenu ɖó vo bo “d’alɔ mɛɖeɖóvo Mawu tɔn lɛ.”​—Hlɔ. 15:25, 26.

6. (a) Lee Pɔlu tinmɛ gbɔn é ɔ, etɛwu sɔhɛnmɛzɔ́ ɔ ka nyí akpáxwé sinsɛn-biblo mǐtɔn tɔn ɖé? (b) Tinmɛ lee mǐ nɔ wà sɔhɛnmɛzɔ́ mǐtɔn gbɔn gbɛ̀ ɔ bǐ mɛ gbɛn égbé é? (Lɛ̌ kpɔ́n gbàví “ Hwenu E Adlà J’ayǐ É!.”)

⁶ Pɔlu d’alɔ Kɔlɛntinu lɛ bɔ ye mɔ nǔ e wu sɔhɛnmɛzɔ́ ɔ nyí akpáxwé sinsɛnzɔ́ yetɔn tɔn kpo sinsɛn-biblo sɛ́dó Jehovah kpo é. Ðǒ ayi xó tɔn elɔ wu: Klisanwun e nɔ hɛn sɔ mɛ lɛ é nɔ bló mɔ̌, ɖó ‘tónú e ye sè nú Wɛnɖagbe Klisu tɔn é wu.’ (2 Kɔ. 9:13) Enɛ wu ɔ, jlǒ e Klisanwun lɛ ɖó bo na zán nùkplɔnmɛ Klisu tɔn lɛ é nɔ sísɛ́ ye bɔ ye nɔ d’alɔ nùɖitɔ́ hàtɔ́ lɛ. Pɔlu ɖɔ ɖɔ xomɛnyínyɔ́ sín nǔ ɖěɖee ye nɔ wà dó nɔví yetɔn lɛ tamɛ é nyí xlɛ̌ “fɛ́nú tobutobu e Mawu gbà kɔn dó [ye] jí ɔ” tɔn. (2 Kɔ. 9:14; 1 Pi. 4:10) Hwenu e Atɔxwɛ (Flansegbe) Xwèjísun 1, 1975 tɔn ɖɔ xó dó alɔdido nɔví mǐtɔn e ɖò hudo mɛ lɛ é, kaka jɛ sɔhɛnmɛzɔ́ ɔ jí é ɔ, é ɖɔ céɖécéɖé ɖɔ: “Mǐ ɖó na xò nǔ kpɔ́n gbeɖé ɖɔ Jehovah Mawu kpo Vǐ tɔn Jezu Klisu kpo ka nɔ ylɔ sinsɛnzɔ́ mɔhun ɖɔ nùjɔnǔ à jí ǎ.” Nugbǒ ɔ, sɔhɛnmɛzɔ́ ɔ nyí sinsɛnzɔ́ mimɛ̌ e xɔ akwɛ é ɖé.​—Hlɔ. 12:1, 7; 2 Kɔ. 8:7; Ebl. 13:16.

7, 8. Etɛ ka nyí linlin nukɔntɔn sɔhɛnmɛzɔ́ mǐtɔn tɔn? Tinmɛ.

⁷ Linlin tɛ lɛ wu mǐ ka nɔ wà sinsɛnzɔ́ sɔhɛnmɛ tɔn ɔ? Pɔlu na xósin nú nùkanbyɔ enɛ ɖò wema tɔn wegɔ e é wlan sɛ́dó Kɔlɛntinu lɛ é mɛ. (Xà 2 Kɔlɛntinu lɛ 9:11-15.) Ðò wemafɔ enɛ lɛ mɛ ɔ, Pɔlu tɛɖɛ̌ linlin taji atɔn jí, bɔ hwenu e mǐ nɔ ɖò alɔ ɖó ɖò “azɔ̌ enɛ” mɛ wɛ alǒ nɔ ɖò sɔ hɛn mɛ wɛ é ɔ, linlin enɛ lɛ nɔ jɛ jlɔ́. Mi nú mǐ ni gbéjé ye kpɔ́n ɖokpo ɖokpo.

⁸ Nukɔntɔn ɔ, sinsɛnzɔ́ sɔhɛnmɛ tɔn mǐtɔn nɔ kpa susu nú Jehovah. Ðǒ ayi azɔn nabi e Pɔlu dɔn ayi nɔví lɛ tɔn wá Jehovah Mawu jí ɖò wemafɔ atɔ́ɔ́n e mǐ xà wá yì é mɛ é wu. Mɛsɛ́dó ɔ flín ye ɖɔ ye ni “nɔ dokú nú Mawu” bo lɛ́ flín ye ɖɔ  “kú dó nú Mawu sín ɖɛ [ni] nɔ sukpɔ́.” (Wemafɔ 11, 12) É ɖɔ lee gǎndido bo hɛn sɔ mɛ nɔ sísɛ́ Klisanwun lɛ bɔ ye na “kpa susu nú Mawu” bo na lɛ́ kpa “fɛ́nú tobutobu e Mawu gbà kɔn dó [ye] jí ɔ” gbɔn é. (Wemafɔ 13, 14) Pɔlu sú ta nú xóɖiɖɔ tɔn dó sinsɛnzɔ́ sɔhɛnmɛ tɔn ɔ wu bo ɖɔ: “Mi nú mǐ na dokú nú Mawu.”​—Wemafɔ 15; 1 Pi. 4:11.

9. Nɛ̌ sɔhɛnmɛzɔ́ mǐtɔn ka sixu huzu linlin mɛɖé tɔn gbɔn? Nǎ kpɔ́ndéwú ɖokpo.

⁹ Pɔlu ɖɔhun ɔ, Mawu sɛntɔ́ égbé tɔn lɛ nɔ mɔ gǎndido bo hɛn sɔ mɛ dó mɔ ali e hun nú ye bɔ ye na kpa susu nú Jehovah bo na lɛ́ ɖó sísí nú nùkplɔnmɛ tɔn lɛ é. (1 Kɔ. 10:31; Ti. 2:10) Nugbǒ ɔ, sɔhɛnmɛzɔ́ ɔ nɔ zɔ́n tawun bɔ è nɔ ɖè linlin masɔgbe ɖěɖee mɛɖé lɛ ɖó dó Jehovah kpo Kúnnuɖetɔ́ tɔn lɛ kpo wu lɛ é sín ayi mɛ nú ye. Kpɔ́ndéwú ɖé ɖíe: Nawe ɖé ɖò xá e mɛ jɔhɔn ɖaxó ɖé nyì ɖè é. É ka ko wlan dó hɔn tɔn nukɔn ɖɔ: “Kúnnuɖetɔ́ Jehovah Tɔn lɛ, Mi Ma Xúxú Hɔn ɔ Ó.” Amɔ̌, ɖò gbè ɖokpo ɔ, é mɔ bɔ sɔhɛnmɛtɔ́ lɛ wá vɔ́ xwé e ɖò ali e yì xwé tɔn gbè é tó é ɖé blóɖó. Nú azǎn mɔkpan ɔ, é mɔ bɔ mɛ lɛ w’azɔ̌ nɔví nɔví ɖɔhun, enɛ wu ɔ, é yì ba dò nú mɛ e ye nyí é. Hwenu e é sè ɖɔ mɛɖéezejotɔ́ enɛ lɛ nyí Kúnnuɖetɔ́ Jehovah Tɔn lɛ é ɔ, é kpaca ɛ bɔ é ɖɔ: “Linlin agɔ wɛ un ɖó dó mi wu.” Etɛ mɛ é ka tɔ́n kɔ dó? É ɖè nùwlanwlan ɔ sín hɔn tɔn ta.

10, 11. (a) Kpɔ́ndéwú tɛ lɛ ka xlɛ́ ɖɔ linlin sɔhɛnmɛzɔ́ mǐtɔn tɔn wegɔ ɔ ɖò jijɛnu wɛ? (b) Wema tɛ ka nɔ d’alɔ sɔhɛnmɛtɔ́ lɛ? (Kpɔ́n gbàví “ Azɔwanú Ðevo nú Sɔhɛnmɛtɔ́ Lɛ.”)

¹⁰ Wegɔ ɔ, mǐ “nɔ gló” “nǔ e hudo” nùɖitɔ́ hàtɔ́ mǐtɔn lɛ é nú ye. (2 Kɔ. 9:12a) Akpàkpà nɔ sɔ́ mǐ bonu mǐ na gló nǔ ɖěɖee hudo nɔví sunnu mǐtɔn lɛ kpo nɔví nyɔnu mǐtɔn lɛ kpo tlolo é nú ye bo na lɛ́ d’alɔ ye bonu wuvɛ̌ yetɔn lɛ na ɖekpo. Etɛwu? Ðó hagbɛ̌ agun Klisanwun tɔn tɔn lɛ cí “agbaza ɖokpo géé” ɖɔhun bɔ “nú agbaza ɔ sín wǔjɔnú ɖé ɖò wuvɛ̌ mɔ wɛ ɔ, wǔjɔnú ɖě lɛ bǐ wɛ nɔ mɔ wuvɛ̌ xá ɛ.” (1 Kɔ. 12:20, 26) Enɛ wu ɔ, wanyiyi nɔví nɔví tɔn kpo wuvɛ̌sexámɛ kpo nɔ sísɛ́ nɔví sunnu kpo nɔví nyɔnu kpo gègě ɖò égbé, bɔ ye nɔ bló tuto tlolo, bo nɔ xò azɔwanú yetɔn lɛ kplé bo nɔ yì fí e adlà j’ayǐ ɖè lɛ é lobo nɔ yì hɛn sɔ nùɖitɔ́ hàtɔ́ yetɔn lɛ. (Ja. 2:15, 16) Ði kpɔ́ndéwú ɔ, hwenu e jɔhɔn e nɔ nyí tsunami é gbà nǔ ɖò Japon ɖò 2011 é ɔ, alaxɔ États-Unis tɔn sɛ́ wema ɖé dó Wěɖegbɛ́ Xɔgbigbá Tɔn Tokpɔn Tɔn ɖěɖee ɖò États-Unis lɛ é bo kanbyɔ ye ɖɔ “nɔví nǔwukpétɔ́ klewun ɖé” ka na ɖò gbesisɔmɛ bo na yì d’alɔ bɔ è na vɔ́ Kpléxɔ Axɔsuɖuto ɔ Tɔn lɛ gbá ɖò dɔ̌n à jí. Nɛ̌ ye ka wà nǔ gbɔn? Aklunɔzán gbla yɔywɛ ɖé mɛ ɔ, mɛɖéezejotɔ́ 600 mɔ̌ yí gbè bo na d’alɔ, ye ɖò gbesisɔmɛ bo na sɔ́ akwɛ yeɖesunɔ tɔn dó dó jɔmɛhun yì Japon! Alaxɔ États-Unis tɔn ɖɔ: “Lee ye wà nǔ gbɔn é jiwǔ nú mǐ.” Hwenu e nɔví Japon tɔn ɖé kanbyɔ sɔhɛnmɛtɔ́ lɛ ɖokpo ɖɔ etɛwu é ka wá bo na d’alɔ emi à jí é ɔ, é ɖɔ: “Wǔjɔnú ‘agbaza mǐtɔn’ tɔn lɛ wɛ nɔví Japon tɔn lɛ nyí. Wuvɛ̌ e mɛ ye ɖè é kpo ya e jì wɛ ye ɖè é kpo vɛ́ nú mǐ.” Wanyiyi mɛɖesunɔ sɔ́ dó savɔ̌ tɔn sísɛ́ sɔhɛnmɛtɔ́ lɛ, bɔ  hweɖelɛnu ɔ, ye tlɛ sɔ́ gbɛ̀ yeɖesunɔ tɔn ɖó axɔ nu bo na dó d’alɔ nùɖitɔ́ hàtɔ́ lɛ. c​—1 Jaan 3:16.

¹¹ Mɛ e ma nyí Kúnnuɖetɔ́ ǎ lɛ é lɔ ɖè lee sɔhɛnmɛzɔ́ mǐtɔn sù nukún yetɔn mɛ gbɔn é xlɛ́. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, ee adlà j’ayǐ ɖò toxo Arkansas tɔn mɛ ɖò États-Unis ɖò 2013 gudo é ɔ, xójlawema ɖé wlan lee mɛɖéezejotɔ́ Kúnnuɖetɔ́ lɛ wà nǔ gbɔn tlolo é bo ɖɔ: “Kúnnuɖetɔ́ Jehovah Tɔn lɛ sɔnǔ nú mɛɖéezejotɔ́ yetɔn lɛ ganji sɔmɔ̌ bɔ ye kpéwú bo wà sɔhɛnmɛzɔ́ ɔ kpo azɔ̌tuùntuùn kpo.” É ɖò wɛn ɖɔ lee mɛsɛ́dó Pɔlu ko ɖɔ gbɔn é ɔ, mǐ “nɔ gló” nǔ nú nɔví mǐtɔn ɖěɖee ɖò hudo mɛ lɛ é ganji.

12-14. (a) Etɛwu é ka ɖò taji tawun ɖɔ linlin sɔhɛnmɛzɔ́ ɔ tɔn atɔngɔ ɔ ni jɛnu? (b) Xógbe tɛ lɛ ka xlɛ́ ɖɔ é nyí nùjɔnǔ ɖɔ mǐ ni fɔ́n tɛgbɛ bo ɖò azɔ̌ gbigbɔ tɔn mǐtɔn lɛ wà wɛ?

¹² Atɔngɔ ɔ, mǐ nɔ d’alɔ mɛ ɖěɖee awě xò lɛ é bɔ ye nɔ lɛ́ bɛ́ gbigbɔ sín azɔ̌ yetɔn lɛ. Etɛwu enɛ ka nyí nǔ taji? Pɔlu ɖɔ ɖɔ mɛ ɖěɖee è hɛn sɔ lɛ é ɔ, mɔ̌ e è wà nú ye é nɔ sísɛ́ ye bɔ “kú dó nú Mawu sín ɖɛ [yetɔn lɛ] nɔ sukpɔ́.” (2 Kɔ. 9:12b) Ali ɖagbe hugǎn tɛ nu mɛ ɖěɖee awě xò lɛ é ka na dokú nú Jehovah ɖè zɛ gbigbɔ sín azɔ̌ yetɔn lɛ yiyawu bɛ́ dó hwenu e é nyɔ́ bló dó é wu? (Fili. 1:10, NWT) Ðò 1945 ɔ, Atɔxwɛ ɖɔ: “Pɔlu yí gbè . . . bɔ è xò nùnina lɛ kplé ɖó é na d’alɔ . . . nɔví Klisanwun ɖěɖee ɖò hudo mɛ lɛ é bɔ ye na ɖu vivǐ sɔhɛnmɛ tɔn ɖò agbaza lixo bo na lɛ́ zɔ́n bɔ ye na kpéwú bo na sɔ́ jlǒ kpo hlɔnhlɔn kpo dó ván kàn dó Kúnnuɖetɔ́ Jehovah Tɔn sín azɔ̌ ɔ wu.” Linlin ɖokpo ɔ wɛ mǐ lɔ nɔ ɖó égbé. Gbɔn gudo ninɔ nú wɛnɖagbejijlazɔ́ ɔ gblamɛ ɔ, é nyí nɔzo yetɔn e awě xò lɛ é kɛɖɛ wɛ nɔví mǐtɔn lɛ nɔ dó wusyɛn lanmɛ na ǎ, ye nɔ lɛ́ dó wusyɛn lanmɛ nú yeɖée.​—Xà 2 Kɔlɛntinu lɛ 1:3, 4.

¹³ Nɔví mǐtɔn ɖé lɛ ɖò hudo mɛ tawun bɔ è hɛn sɔ ye, bɔ ye lɛ́ jɛ wɛnɖagbejijlazɔ́ ɔ wu, bo mɔ kanmɛsyɛn. Mǐ ni kpɔ́n xó ɖěɖee ye ɖɔ lɛ é. Nɔví sunnu ɖé ɖɔ: “Nyɔna ɖé wɛ é nyí nú xwédo mǐtɔn ɖɔ mǐ ni yì kúnnuɖegbe. É nɔ zɔ́n bɔ hwenu e mǐ nɔ ɖò gbɔ dó nú mɛ ɖevo lɛ wɛ é ɔ, mǐ nɔ mɔ agbɔ̌n kpɛɖé ɖò adohu adohu mǐtɔn lɛ sí.” Nɔví nyɔnu ɖé ɖɔ: “Ayi sísɔ́ dó azɔ̌ gbigbɔ tɔn jí nɔ zɔ́n bɔ un nɔ ɖè ayi ce sín nǔ ɖěɖee gblé lɛlɛ̌ dó mì lɛ é jí. É nɔ zɔ́n bɔ ayi ce nɔ j’ayǐ.” Nɔví nyɔnu ɖevo ɖɔ: “Nugbǒ wɛ ɖɔ nǔ gègě tíìn bo zɛ hlɔnhlɔn mǐtɔn wu, amɔ̌, sinsɛnzɔ́ ɔ xlɛ́ ali xwédo ce.” Xóɖiɖɔ xá mɛ ɖevo lɛ dó nukúnɖiɖo gbɛ̀ yɔyɔ̌ ɔ tɔn e mǐ ɖó é wu nɔ zɔ́n bɔ jiɖe e mǐ ɖó ɖɔ è na sɔ́ nǔ lɛ bǐ dó huzu nǔ yɔyɔ̌ é nɔ syɛn d’eji.”

¹⁴ Kplé lɛ yiyi nyí azɔ̌ gbigbɔ tɔn ɖevo e nùɖitɔ́ hàtɔ́ mǐtɔn ɖěɖee awě xò lɛ é ɖó na yawu bɛ́ dó hwenu é ɖé. Mǐ ni kpɔ́n nǔ e jɛ dó Kiyoko e nyí nɔví nyɔnu ɖé bo ko ɖibla ɖó xwè 60 é jí é. Ðò jɔhɔn ɖaxó e nyí tsunami é ɖé gudo ɔ, nǔ ɖebǔ sɔ́ kpò n’i zɛ awu e é dó é kpo afɔkpa e é dó é kpo wu ǎ, bɔ é sɔ́ tuùn lee é na nɔ gbɛ̀ gbɔn é ǎ. Hwenɛnu wɛ mɛxo agun tɔn ɖé ɖɔ n’i ɖɔ ye na bló kplé ɖò mɔ̌to emitɔn mɛ. Kiyoko ɖɔ: “Mɛxo agun tɔn ɖé kpo asì tɔn kpo gɔ́ nú nɔví nyɔnu ɖevo kpo nyɛ  kpo jinjɔn mɔ̌to ɔ mɛ. Kplé ɔ nɔ klewun, nǔ e jiwǔ é wɛ nyí ɖɔ ayi ce gosin nǔ e jɔhɔn ɖaxó ɔ dosin lɛ é jí. Un mɔ fífá ayi mɛ tɔn. Kplé enɛ xlɛ́ mì ɖɔ gbɛ̌dido Klisanwun tɔn ɖó hlɔnhlɔn.” Nɔví nyɔnu ɖevo ɖò xó ɖɔ dó kplé ɖěɖee é bló hwenu e adlà ɖé j’ayǐ gudo é jí wɛ bo ɖɔ: “Ye d’alɔ mì bɔ un dɛ.”​—Hlɔ. 1:11, 12; 12:12.

15, 16. (a) Lè tɛ Klisanwun e ɖò Kɔlɛnti lɛ é kpo fí ɖevo lɛ é kpo ka na mɔ ɖó gudo ninɔ nú sɔhɛnmɛzɔ́ ɔ wutu? (b) Nɛ̌ mǐ lɔmɔ̌ ka nɔ ɖu lè sɔhɛnmɛzɔ́ ɔ tɔn gbɔn ɖò égbé?

¹⁵ Ee Pɔlu ɖò xó ɖɔ dó sinsɛnzɔ́ sɔhɛnmɛ tɔn ɔ wu wɛ é ɔ, é lɛ́ tinmɛ lè ɖěɖee Kɔlɛntinu lɛ kpo Klisanwun ɖevo lɛ kpo na mɔ ɖò azɔ̌ enɛ wiwa mɛ é nú ye. É ɖɔ: “Ðó fɛ́nú tobutobu e Mawu gbà kɔn dó mi jí ɔ wutu wɛ ye nɔ xoɖɛ nú mi kpo wanyiyi ɖaxó kpo.” (2 Kɔ. 9:14) Ɛɛn, alɔhundonanǔmɛ Kɔlɛntinu lɛ tɔn na sísɛ́ Klisanwun Jwifu lɛ bɔ ye na xoɖɛ dó nɔví yetɔn Kɔlɛntinu lɛ tamɛ, kaka jɛ mɛ e ma nyí Jwifu ǎ lɛ é jí, bɔ wanyiyi e ye ɖó nú ye é na syɛn d’eji.

¹⁶ Atɔxwɛ (Glɛnsigbe) Woosun 1, 1945 tɔn zán xó e Pɔlu ɖɔ é dó hwe mǐtɔn nu wu bo ɖɔ: “Hwenu e akpáxwé togun mímɛ́ Mawu tɔn tɔn ɖé na nǔ dó gló nǔ nú akpáxwé ɖevo é ɔ, lin tamɛ kpɔ́n dó lee ye na ɖò bǔ sɔ́ é wu.” Lè e sɔhɛnmɛtɔ́ lɛ nɔ mɔ égbé é pɛ́ɛ́ nɛ. Mɛxo agun tɔn e hɛn sɔ mɛ ɖò tɔgbamɛ ɖé hwenu e ɖɔ: “Sɔhɛnmɛzɔ́ ɔ zɔ́n bɔ un sɛkpɔ nɔví ce lɛ hú ɖ’ayǐ tɔn.” Nɔví nyɔnu e è hɛn sɔ bɔ é sù nukún tɔn mɛ é ɖé ɖɔ: “Nɔví nɔví e mǐ nyí é wɛ nyí nǔ e sɛkpɔ Palaɖisi ayikúngban jí tɔn ɔ hugǎn é.”​—Xà Nùnywɛxó 17:17, NWT.

17. (a) Nɛ̌ xógbe e ɖò Ezayíi 41:13 mɛ é ka sɔgbe xá sɔhɛnmɛzɔ́ ɔ gbɔn? (b) Nǎ kpɔ́ndéwú e xlɛ́ ɖɔ sɔhɛnmɛzɔ́ ɔ nɔ kpa susu nú Jehovah bo nɔ zɔ́n bɔ bǔninɔ mǐtɔn nɔ lidǒ é ɖé lɛ. (Lɛ̌ kpɔ́n gbàví “ Mɛɖéezejotɔ́ lɛ Nɔ Hɛn Sɔ Mɛ Lɛlɛ̌ Dó Gbɛ̀ Ɔ.”)

 ¹⁷ Hwenu e sɔhɛnmɛtɔ́ lɛ wá fí e adlà j’ayǐ ɖè é ɖé é ɔ, nɔví mǐtɔn e adǎn gbò lɛ é mɔ lee akpá elɔ e Mawu dó é nyí nugbǒ gbɔn é tawun: “Ðó nyɛ Mawu Mavɔmavɔ ɔ, nyì wɛ nyí Mawu towe. Un hɛn alɔ towe bo ɖò ɖiɖɔ nú we wɛ ɖɔ: ‘Ma ɖi xɛsi ó, un na gɔ́ alɔ nú we.’” (Eza. 41:13) Nɔví nyɔnu e gán ɖò adlà j’ayǐ ɖé hwenu e ɖé wá ɖɔ: “Ee un mɔ nǔ e gblé lɛ é ɔ, un mɔ ɖɔ nukúnɖiɖo ɖě kún sɔ́ ɖè ó, amɔ̌, Jehovah dlɛn alɔ tɔn nú mì. Un sixu tín alɔ e nɔví lɛ dó mì é mɛ ǎ.” Ee adlà hɛn nǔ gblé ɖò xá ɖé mɛ gudo é ɔ, mɛxo agun tɔn wè wlan wema ɖé dó agun e mɛ ye ɖè é nyikɔ mɛ, bo ɖɔ: “Ayikúngban danwǔ ɔ hɛn wuvɛ̌ ɖaxó wá, amɔ̌, mǐ mɔ lee Jehovah d’alɔ mǐ gbɔn nɔví mǐtɔn lɛ gblamɛ gbɔn é. Ð’ayǐ ɔ, mǐ nɔ xà nǔ dó sɔhɛnmɛzɔ́ ɔ wu kpowun wɛ, amɔ̌ dìn ɔ, mǐ mɔ kpo nukún mǐtɔn lɛ kpo.”

18. Enyi a ba bo na wà sɔhɛnmɛzɔ́ ɔ, etɛ a ka sixu bló? (Lɛ̌ kpɔ́n gbàví “ É Ðè Ali nú Gbɛzán Tɔn.”)

¹⁸ A ba bo na mɔ vivǐ e ɖò sɔhɛnmɛzɔ́ ɔ mɛ é à? É jló we hǔn, hɛn d’ayi mɛ ɖɔ ye mɛ ɖěɖee nɔ gbá Kpléxɔ Axɔsuɖuto ɔ Tɔn lɛ é mɛ wɛ è nɔ yawu cyan sɔhɛnmɛtɔ́ lɛ ɖè. Ðɔ nú mɛxo agun tɔn towe lɛ ɖɔ a ba na ɖ’alɔ ɖò azɔ̌ enɛ mɛ. Mɛxo agun tɔn e ko mɔ nǔ gègě kpɔ́n ɖò sɔhɛnmɛzɔ́ ɔ mɛ é ɖé ɖɔ: “Cobonu a na yì xá e mɛ adlà j’ayǐ ɖè é ɖé mɛ ɔ, ylɔ̌ jɛn Wěɖegbɛ́ Alɔdómɛ Tɔn ɖé na ylɔ we hwɛ̌.” Mɔ̌ mɛ ɔ, sɔhɛnmɛzɔ́ mǐtɔn na nɔ tito jí.

19. Nɛ̌ sɔhɛnmɛtɔ́ lɛ ka nɔ xlɛ́ tawun ɖɔ mǐ nyí ahwanvu Klisu tɔn nugbǒ lɛ gbɔn?

¹⁹ Sɔhɛnmɛzɔ́ ɔ nyí ali titewungbe e nu mǐ nɔ setónú nú sɛ́n Jezu tɔn e ɖɔ ɖɔ mǐ ni “yí wǎn nú m[ǐ]ɖée” é ɖè é ɖokpo. Hwenu e mǐ ɖò wanyiyi enɛ ɖexlɛ́ wɛ é ɔ, mǐ ɖò ɖiɖexlɛ́ wɛ ɖɔ mǐ nyí ahwanvu Klisu tɔn lɛ nugbǒ nɛ. (Jaan 13:34, 35) Nyɔna tawun ɖé wɛ é nyí nú mǐ ɖɔ égbé ɔ, mǐ ɖó azɔ̌watɔ́ ɖěɖee nɔ sɔ́ yeɖée jó kpo jlǒ kpo lɛ é gègě; ye nɔ kpa susu nú nyikɔ Jehovah tɔn hwenu e ye nɔ ɖò sɔ hɛn mɛ ɖěɖee nɔ nɔ gudo nú Axɔsuɖuto Mawu Tɔn kpo gbejininɔ kpo lɛ é wɛ é.