1, 2. (a) Tera te kangaanga are a kaitaraa Kristian ake i Iutaia? (b) Tera te mwakuri n tangira are a rinanona Kristian aika I-Iutaia?

TAO n 46 C.E. ao e a taonakinako Iutaia n te rongo. Ibukina bwa e a rangi ni karako te amwarake, e a rangi ni bobuaka ao a aikoa kona I-Iutaia aika taan rimwini Kristo ni kabooa. A a rangi ni bora ni baki ao a a kaani mate. Ma ngkai a nang nora ana kamanomano bain Iehova ae te bwai ae a tuai man nonoria mai mwaina taan rimwini Kristo. Tera ae e nang riki?

² Ibukin rawawataia Kristian aika I-Iutaia ake i Ierutarem ao i Iutaia, a a kairaki Kristian aika I-Iutaia ao Tientaire ake i Antioka ao i Turia bwa a na rikoi taiani mwane ibukia raoia n te onimaki. A rineiia uoman taari aika onimakinaki mai buakoia aika Barenaba ma Tauro, bwa a na nako n nikira aia buoka irouia unimwaanen te ekaretia i Ierutarem. (Wareka Mwakuri 11:27-30; 12:25.) Iangoa aron rotakia taari ake a kainnanoa buokaia ake i Iutaia n te mwakuri n tangira aei mairouia tariia mai Antioka!

3. (a) A kangaa ana aomata te Atua ni boong aikai n teimatoa ni katotonga aia katoto Kristian rimoa i Antioka? Aanga te katoto. (Nora te bwaoki ae “ Ara Moani Mwakuri n Ibuobuoki ae Kabutaa Aonnaba ni Boong Aikai.”) (b) Baikara titiraki aika ti na rinanoi n te mwakoro aei?

³ Te baere riki n te moan tienture C.E., bon te moan rongorongo ae koreaki ni kaineti ma aroia Kristian aika maeka n te tabo teuana ake a kanakoi aia ibuobuoki nakoia Kristian aika maeka n te tabo riki teuana. Ni boong aikai ao ti a katotonga aia katoto tarira ake i Antioka. Ngkana ti ongo bwa a rotakibuaka raora n te onimaki n te tabo teuana n te kabuanibwai ae karina ke n te kataaki teuana, ao ti a nako naba ni buokiia. * Ibukin ataakin aron ara mwakuri n ibuobuoki ma mwakuri riki tabeua ibukin te Atua, ti na rinanoi ngkai titiraki aika tenua aika e neboaki iai Iehova: E aera ngkai ti iangoa te mwakuri n ibuobuoki aei bwa te mwakuri naba ni minita? Baikara baika ti uaiakin n ara mwakuri n ibuobuoki aei? Ti kangaa ni kakabwaiaaki man te mwakuri n ibuobuoki ae e neboaki iai Iehova?

4. Tera ae e tuangia I-Korinto Bauro ni kaineti ma aia mwakuri ni Kristian?

⁴ E kabwarabwaraa Bauro n ana kauoua n reta nakoia I-Korinto bwa iai uoua mwakoron aia mwakuri Kristian. E ngae ngke e kaineti ngkoa ana reta Bauro aei nakoia Kristian aika kabiraki, ma ni boong aikai e a kaineti naba ana taeka nakoia ana “tiibu tabemwaang” Kristo. (Ioa. 10:16) Mwakoron teuana ara mwakuri bon “te mwakuri ae kaineti ma raoiakinaia aomata,” ae  taekan ara mwakuri n uarongorongo ao n angareirei. (2Kor. 5:18-20; 1Tim. 2:3-6) Mwakorona are teuana e irekereke ma te mwakuri ae ti kakaraoia ibukia raora n te onimaki. E kaineta te baei Bauro ma te “mwakuri n ibuobuoki.” (2Kor. 8:4) Ni kaineti ma “te mwakuri ae kaineti ma raoiakinaia aomata” ao “te mwakuri n ibuobuoki,” ni kiibu aika uoua aikai ao te taeka ae “mwakuri” a kaai n raira te taeka ni Kuriiti ae di·a·ko·niʹa. E aera ngkai e kakawaki?

5. Bukin tera bwa e kakawaki ngkai Bauro e arana te mwakuri n ibuobuoki bwa te mwakuri ibukin te Atua?

⁵ Ni kabonganaan te taeka ni Kuriiti ae titeboo ibukini mwakuri aika uoua aikai irouni Bauro, e a ikota iai te mwakuri n ibuobuoki ma aeka ni mwakuri ibukin te Atua ake a kakaraoaki n te ekaretia ni Kristian. E a kaman taekina ae kangai: “A kakaokoro taian nakoa, ma tii temanna te Uea. A kakaokoro mwakuri ma . . . [a] karaoaki n te taamnei ae tii teuana.” (1Kor. 12:4-6, 11) E boni kairekerekei Bauro mwakuri aika kakaokoro aika karaoaki n te ekaretia ma “te beku ibukin te Atua.” * (IRom 12:1, 6-8) Maroaka ae e namakinna bwa e tau n anga ana tai teutana ni “buokiia te koraki aika itiaki”!—IRom 15:25, 26.

6. (a) N aron ae e kabwarabwaraa Bauro, bukin tera ngkai te mwakuri n ibuobuoki bon iteran naba ara taromauri? (b) Kabwarabwaraa aroni waakinan ara mwakuri n ibuobuoki ni katobibia te aonnaba ni boong aikai. (Nora te bwaoki ae “ Ngkana E Riki te Kabuanibwai ae Karina!” n iteraniba 214.)

⁶ E buokiia I-Korinto Bauro bwa a na noria bwa e aera ngkai te mwakuri n ibuobuoki bon iteran naba aia mwakuri ni minita ao taromaurian Iehova. Nora bukina irouna: A karaoa te mwakuri n ibuobuoki Kristian ibukina bwa a “ira nanon . . . te rongorongo ae raoiroi ibukini Kristo.” (2Kor. 9:13) Ngaia are a kairaki Kristian n nanoia ni kani maiuakin ana reirei nako Kristo bwa a na buokiia raoia n te onimaki. E taekinna Bauro bwa te mwakuri n tangira are a karaoia ibukia tariia boni kaotan “ana akoi ae rianako te Atua ae moanibaan te raoiroi.” (2Kor. 9:14; 1Bet. 4:10) Ngaia are e kabwarabwaraaki arora ni beku ibukia tarira ake a kainnanoa buokaia ao te mwakuri naba n ibuobuoki n Te Taua-n-Tantani ae bwain Ritembwa 1, 1975 n te taetae n Ingiriti, ni kangai: “Ti aki riai n nanououa bwa e bon rangi ni kakawaki te aeka ni beku aei iroun Iehova ae te Atua ao Natina ae Iesu Kristo.” Eng, te mwakuri n ibuobuoki bon te mwakuri naba teuana ae kakawaki n te beku ibukin te Atua.—IRom 12:1, 7; 2Kor. 8:7; Ebera 13:16.

7, 8. Tera te moanibwai ae uaiakinaki n ara mwakuri n ibuobuoki? Kabwarabwaraa.

⁷ Baikara baika uaiakinaki n ara mwakuri n ibuobuoki? E kaekaa Bauro te titiraki anne n ana kauoua n reta nakoia I-Korinto. (Wareka 2 I-Korinto 9:11-15.) E katereterei Bauro ni kiibu aikai bwaai aika tenua aika kakawaki aika uaiakinaki ke tiia, ake ti karekei n uataboani “karaoan te mwakuri n ibuobuoki aei ibukia aomata.” Ti na rinanoi ngkai teuana imwin teuana.

⁸ Te moan, e neboaki Iehova n ara mwakuri n ibuobuoki. Noria bwa mwaitira okiokini Bauro ni kiibu aika nimaua aika mwaneweaki i eta are e a kaira iai aia iango tarina nakon Iehova ae te Atua. E kauringia te abotoro aei ‘taekani kaitauan te Atua’ ao ai “taeka ni kakaitau aika rangi ni bati nakon te Atua.” (Kibuna 11, 12) E taekina aron te mwakuri n ibuobuoki ni kairiia Kristian bwa a na “neboa te Atua” ao ni karaoiroa “ana akoi ae rianako te Atua ae moanibaan te raoiroi.” (Kibuna 13, 14) Ao e motika Bauro ana taeka ni kaineti ma maroroakinan te mwakuri  n ibuobuoki ni kangai: “Ke e katituaraoaki te Atua.”—Kibuna 15; 1Bet. 4:11.

9. Tera te iango ae bae ni bitaki man te mwakuri n ibuobuoki? Aanga te katoto.

⁹ N aroni Bauro, a iangoa naba te mwakuri n ibuobuoki ana toro te Atua ni boong aikai bwa aia anga n neboa Iehova ao ni kamoamoai ana reirei. (1Kor. 10:31; Tit. 2:10) E bon aki toki te mwakuri n ibuobuoki ni kanakoi iango aika aki raraoi mairouia aomata tabeman ibukin Iehova ao ana tia Kakoaua. Aio kabwarabwaraana: Iai te kanikina ae mena i aon ana mataroa temanna te aine ae maeka n te aono are oreaki n te angibuaka ae korakora, ae koreaki iai ae kangai: “Ana tia Kakoaua Iehova—Tai Kawarai.” N te bong teuana ao e a noriia taani mwakuri neiei ni karaoa te auti teuana ae urubekebeke n iteran te kawai are e mena iai mwengana. E mamatakuakinia i nanon tabebong taani mwakuri aika itangitangiri aikai, ao imwina e a nako ni kawariia n ongora bwa antai ngaiia. Ngke e a ataia bwa taan anganano aikai bon Ana tia Kakoaua Iehova, ao e a anaaki nanona ao e taku, “E boni kairua au iango ibukimi.” Tera mwina? E a kanakoa te kanikina arei man ana mataroa.

10, 11. (a) Baikara katoto ake a kaotia bwa ti a karaoa te kauoua ni bwai ae uaiakinaki n ara mwakuri n ibuobuoki? (b)Tera te boroutia ae buokiia taani mwakuri n ibuobuoki? (Nora te bwaoki ae “ Aia Bwai Naba ni Mwakuri Teuana Taani Mwakuri n Ibuobuoki.”)

¹⁰ Te Kauoua, ti “karekei baika kainnanoaki” ibukia raao n te onimaki. (2Kor. 9:12a) Ti ingainga ni kani karekei baika rina ni kainnanoaki ao ni buokiia tarira ao mwaanera ni kabebetei rawawataia. Bukin tera? Ibukina bwa kaain te ekaretia ni Kristian a riki bwa “tii teuana te rabwata,” ao “ngkana e maraki bwain te rabwata teuana, ao a bane ni maraki ma ngaia bwaina ake tabeua.” (1Kor. 12:20, 26) Ngaia are a kairaki taari mwaane ao aine aika bati ni boong aikai n te itangitangiri n tari ma te nanoanga, bwa a na waekoa ni bitii aia babaire ao ni katauraoi aia bwai ni mwakuri, ao n nako ni kawari aono ake a riki iai kabuanibwai aika karina, bwa a na kabebeteia raoia n te onimaki. (Iak. 2:15, 16) N te katoto, imwin te tunami are orea Tiaban n 2011 ao e kanakoa te reta te aobiti n tararua n te United States nakon te Komete Ibukin te Kateitei n te Aono n te United States, ni bubutii ngkana iai “tabeman taari aika tau” ake a na kona n ibuobuoki ni manga katean Taabo n Taromauri ikekei. Tera te kaeka? Tii i nanon tabeua te wiki ao e a kaania naba 600 taan anganano aika mwaane ma aine ake a anga araia ibukin te ibuobuoki, ao ni kukurei ni kiba nako Tiaban ni bon oin aia kabanemwane! E taku te aobiti n tararua n te United States: “Ti rangi n rotaki ni kaekaan ara bubutii.” Ngke e titiraki temanna te tari i Tiaban nakon te tia ibuobuoki are e roko mai tinaniku, bwa e aera ngkai e roko n ibuobuoki, ao e kaekaaki ni kangai: “Bon ‘rabwatara’ naba tarira aika i Tiaban. Ti namakina marakia ao rawawataia.” N tabetai ao a kona naba ni kurimaraa maiuia taani mwakuri n ibuobuoki ibukini buokaia raoia n te onimaki, ngkai a kairaki n aia tangira ae a anga iai ngaiia. *—1Ioa. 3:16.

¹¹ A kaota naba aia kakaitau aomata aika tiaki taani Kakoaua ibukin ara mwakuri n ibuobuoki. N te katoto, imwin te kabuanibwai ae karina are orea te aono ae Arkansas n te U.S.A. n 2013, ao e ribootina ae kangai te nuutibeeba ni kaineti ma waekoaia n roko n ibuobuoki taani Kakoaua ake a anganano: “A baireaki raoi irouia  Ana tia Kakoaua Iehova taan anganano aika taani Kakoaua aika mwaatai ao a konabwai, n te aro are a a kona n roko n taabo ake e riki iai te kabuanibwai ae karina.” N aron are e taekinna te abotoro Bauro, ti boni “karekei” baike a kainnanoi tarira.

12-14. (a) E aera ngkai e rangi ni kakawaki karaoan te katenua ni bwai ae ti uaiakinna n ara mwakuri n ibuobuoki? (b) Baikara taeka ni kakaitau ake a katuruturua kakawakini waakinani mwakuri aika kaineti ma te onimaki?

¹² Te katenua, ti buokiia aika a karawawataaki bwa a na manga okira aroia n te onimaki. E aera ngkai e kakawaki aei? E taekinna Bauro bwa te koraki ake a karekea buokaia a na kairaki bwa a na taekin “taeka ni kakaitau aika rangi ni bati nakon te Atua.” (2Kor. 9:12b) Akea te anga ae raoiroi riki ae a kona iai naake a karawawataaki ni kaota aia kakaitau nakon Iehova, irarikin iangoani marurungia n te onimaki n te tai ae waekoa! (IBir. 1:10) E taekinaki ae kangai n Te Taua-n-Tantani ae bwain 1945: “E kariaia Bauro . . . rikoan te angabwai ibukina bwa e ibuobuoki . . . nakoia Kristian aikai bwa a na karekei buokaia ni bwaai tabeua bwa a aonga ni manga kona n uataboa te mwakuri ni kaotiota taekan Iehova ma te kukurei ao te korakora.” Akanne naba baika ti uaiakin ni boong aikai. Okiran te mwakuri n uarongorongo irouia tarira, a aki tii kakorakoraaki iai kaain rarikia ake a rawawata, ma boni ngaiia naba.—Wareka 2 I-Korinto 1:3, 4.

¹³ Iangoi aia taeka tabeua naake e a tia ni karaoaki nakoia te mwakuri n ibuobuoki ae bati, ao a a tia ni manga moana aia mwakuri ni minita ao a kakorakoraaki ni karaoan anne. E taku te tari te mwaane temanna: “Bon te kakabwaia nakon ara utu te nako n uarongorongo. E anganira te motirawa teutana man te tabeaianga ibukin ara kangaanga ngkai ti kataia ni kabebeteia tabemwaang.” E taku te tari te aine temanna: “Kaatuuan iangoani bwaai aika kaineti ma te onimaki, e kairaanako au iango man iaiangoan te kabuanibwai ae e a otabwaniniai. E anganai namakinan te mano raoi.” E a manga taekina ae kangai te tari te aine riki temanna: “A bati bwaai aika riaon au konaa, ma karaoan te mwakuri ni minita e anganai ma au utu te bwai ae manena ae ti kona ni karaoia. Maroroakinan ara kantaninga nakoia tabemwaang ibukin te aonnaba ae boou, e a kakorakoraa riki iai onimakinan ae a na boni kaboouaki bwaai ni kabane.”

¹⁴ Kaakaeani botaki bon te mwakuri naba ni kaineti ma te onimaki ae a riai ni waekoa ni manga moana karaoana raora n te onimaki aika karawawataaki. Iangoa te baere riki nakon Kiyoko, ae te tari te aine ae e a kaan 60 ana ririki. Imwini buan ana bwai ni kabane neiei n te tunami ao n tiku ma tii ana kunnikai ma ana kau ake i aona, ao e a boni bua ana iango bwa ai tera arona ni maiu. E a tuangaki ngkanne neiei iroun te unimwaane n te ekaretia bwa a nang kakaraoa aia taromauri n ana kaa teuaei. E taku Kiyoko: “Ti a tekateka n te kaa ngai ma te unimwaane aei ao buuna ao te tari te aine riki temanna. E kimototo kanoan te taromauri ma kaanga ai aron te kakai, bwa e a buanako iai uringan te tunami. I namakina te raunnano. E kaotaki nakoiu n te botaki aei mwaakan te iraorao ni Kristian.” E kamoamoai botaki ake e kaakaei te tari te aine temanna riki, imwin te kabuanibwai naba teuana ao e taku: “A buokai n nanomwaaka!”—IRom 1:11, 12; 12:12.

15, 16. (a) Tera te kakabwaia ae a karekea Kristian ake i Korinto ao n taabo nako mani boutokaan te mwakuri n ibuobuoki? (b) Ti kangaa naba ngaira ni kakabwaiaaki n te mwakuri n ibuobuoki ni boong aikai?

¹⁵ N ana maroro Bauro ibukin te mwakuri n ibuobuoki ae e neboaki iai Iehova, ao e kabwarabwaraa naba iai nakoia I-Korinto taekani kakabwaia aika kona ni karekei ao Kristian naba ake temwangina n uataboan te mwakuri aei. E taku: “A kakorakoraia n tataro ni bubutii ibukimi [Kristian aika I-Iutaia ake i Ierutarem ake a karekea te ibuobuoki], ni kaotia naba bwa e korakora nanoia ni kan iraorao ma ngkami ibukin ana akoi ae rianako te Atua ae moanibaan te raoiroi, are reke iroumi.” (2Kor. 9:14) Eng, a kairaki Kristian aika I-Iutaia n aia tituaraoi I-Korinto bwa a na tataro ibukia tariia aika mena i Korinto n ikotaki ma Tientaire, ao e a rangi ni korakora riki iai aia tangira ibukia.

¹⁶ E taekinaki ae kangai n Te Taua-n-Tantani ae bwain Ritembwa 1, 1945, ni kamanenaan ana taeka Bauro ibukin te kakabwaia n te mwakuri n ibuobuoki n ara bong aikai: “Ngkana a angabwai ana aomata te Atua te korakina aika itiaki ibukini kainnanoia te koraki teuana riki ae bon raoia naba, iangoa ngkanne te katiteuanaaki ae reke iai!” Anne raoi ae a namakinna taani karaoa te mwakuri n ibuobuoki ni boong aikai. E taku unimwaanen te ekaretia temanna ae ibuobuoki n tain te ieka: “Karaoan te mwakuri n ibuobuoki e a kaaniai riki ma tariu nakon are mai mwaina.” E taku temanna te tari te aine are rangi ni kakaitau are reke buokana n te mwakuri n ibuobuoki: “Ara botaki n itaritari boni bannan raoi te bwai ae e na riki n te Bwaretaiti n te aonnaba.”—Wareka Taeka N Rabakau 17:17.

17. (a) A kangaa ni kaineti taeka ake n Itaia 41:13 ma te mwakuri n ibuobuoki? (b) Taekini katoto tabeua bwa e kangaa te mwakuri n ibuobuoki ni karineaki iai Iehova ao ni kakorakoraa katiteuanaakira. (Nora te bwaoki ae “ A Uota te Buoka Taan Anganano ni Katobibia te Aonnaba.”)

 ¹⁷ Ngke a a roko taan ibuobuoki n te tabo are riki iai te kabuanibwai ae karina, ao tarira ake a rotakibuaka a a namakina koauan ana berita te Atua n te aro ae okoro, ae kangai: “I rawea baim ae te atai ngai ae Iehova ae Atuam, are Teuare kangai nakoim, ‘Tai maaku. N na buokiko.’” (Ita. 41:13) E taku temanna te tari te aine are reke maiuna n tain te kabuanibwai ae karina: “E bwara nanou ngke I nori urubekebekeni bwaai, ma e kaenakoa baina Iehova n ibuobuoki. E bon rangi n rianako aron te ibuobuoki are I karekea mairouia taari.” Imwin rotakibuakan aia aono n te kabuanibwai ae karina, ao a a kororeta ni kangai unimwaanen te ekaretia aika uoman ibukia ekaretia ake a beku iai: “E korakora te maraki ae reke man te mwaeiei, ma ti nora ana ibuobuoki Iehova rinanoia tarira. Ti a tia ni wawareka taekan te mwakuri n ibuobuoki, ma ngkai ti a bon noria ni karaoaki nakoira.”

18. Tera ae ko na karaoia ngkana ko kan uataboa te mwakuri n ibuobuoki? (Nora te bwaoki ae “ E Bitaki Iai Aroni Maiuna.”)

¹⁸ Ko kan nora kakimwareirein te mwakuri n ibuobuoki? Ngkana ko kan noria ao uringnga are a ririneaki taan uataboa te mwakuri n ibuobuoki mai buakoia te koraki ake taani mwakuri ibukini katean te Tabo n Taromauri. Ngaia are taekinna nakoia am unimwaane ae ko kani kanoaa te booma ibukini karaoan anne. E kauring te unimwaane temanna ae e a maan n uataboa te mwakuri n ibuobuoki ni kangai: “Mwananga nakon te tabo are riki iai te kabuanibwai ae karina tii ngkana e a tia n roko am reta ni kakao man te Komete Ibukin Tararuaani Kainnanoia Taari.” N te aro anne ao e na teimatoa ni baireaki raoi iai ara mwakuri n ibuobuoki.

19. A kangaa taani mwakuri n ibuobuoki ni kaotia ae bon taan rimwini Kristo ni koaua ngaiia?

¹⁹ Te mwakuri n ibuobuoki bon te anga ae rianako ae ti ongeaba iai n ana tua Kristo are “kam na itangitangiri i marenami.” Ni kaotiotan te aeka n tangira anne, ti kaotia iai bwa bon taan rimwini Kristo ngaira. (Ioa. 13:34, 35) Ai kakabwaiaakira ngaira ni boong aikai ngkai iai taani mwakuri aika rangi ni bati aika kukurei n anga ngaiia, ake a karekea neboan Iehova n aia mwakuri n ibuobuoki nakoia te koraki ake a kakaonimaki ni koaua ni boutokaa ana Tautaeka n Uea te Atua!