1, 2. (a) Hi wahi maxangu ya Vakreste va le Yudiya? (b) Vakreste va le Yudiya va pfuniwe njhani?

A KU ri kwalomu ka 46 C.E., naswona tiko ra Yudiya a ri weriwe hi ndlala. Leswi swakudya leswi a swi ri kona a swi ri switsongo swinene, a swi durha swinene naswona vadyondzisiwa va Kreste va le Yudiya a va nga ta swi kota ku swi xava. A ku ri ni ndlala leyikulu, kutani vadyondzisiwa lava a va ri eYudiya a va lava mpfuno lowukulu. Hambiswiritano, a va ri ekusuhi ni ku vona nsirhelelo wa Yehovha lowu nga si tshamaka wu kombisiwa vadyondzisiwa van’wana va Kreste. Xana i yini leswi a swi ta humelela?

² Leswi Vakreste va Vayuda ni Vamatiko va le Antiyoka ni le Siriya a va karhateka hi ku xaniseka ka Vakreste va Vayuda va le Yerusalema ni va le Yudiya, va hlengelete mali leswaku va ya pfuna vapfumeri-kulobye. Kutani, va hlawule vamakwerhu vambirhi lava nga ni vutihlamuleri exikarhi ka vona, ku nga Barnaba na Sawulo, leswaku va yisa swo phalala eka vakulu va vandlha eYerusalema. (Hlaya Mintirho 11:​27-30; 12:​25.) Anakanya ndlela leyi vamakwerhu lava pfumalaka va le Yudiya va titweke ha yona hi rirhandzu xa vamakwerhu va vona va le Antiyoka!

3. (a) Hi xihi xikombiso lexi vanhu va Xikwembu va manguva lawa va ha xi landzelaka lexi va vekeriweke xona hi Vakreste vo sungula va le Antiyoka? Nyika xikombiso. (Nakambe vona bokisi leri nge “ Matshalatshala Lamakulu Lama Hi Ma Endleke Loko Hi Sungula Ntirho Wo Phalala Manguva Lawa.”) (b) Hi swihi swivutiso leswi nga ta tlhuvutsiwa eka ndzima leyi?

³ Xiendlakalo xexo xa lembe-xidzana ro sungula C.E., i xikombiso xo sungula lexi tsariweke xa Vakreste va le ndhawini yin’wana ya misava lava rhumeleke Vakreste va le ndhawini yin’wana mphalalo. Namuntlha, hi landzela xikombiso lexi vekiweke hi vamakwerhu va hina va le Antiyoka. Loko hi twa leswaku vapfumeri-kulorhi va le ndhawini yin’wana va langutana ni mhangu kumbe va xaniseka, ha va pfuna. * Leswaku hi twisisa ndlela leyi matshalatshala ya hina yo phalala ma fambisanaka ha yona ni vutirheli byin’wana bya hina, a hi kambisiseni swivutiso swinharhu malunghana ni ntirho wo phalala: Ha yini hi teka ntirho wo phalala tanihi vutirheli? Hi xihi xikongomelo xa ntirho wa hina wo phalala? Xana hi vuyeriwa njhani eka ntirho wo phalala?

4. I yini leswi Pawulo a swi byeleke Vakorinto malunghana ni vutirheli bya Vakreste?

⁴ Eka papila rakwe ra vumbirhi leri a ri tsaleleke Vakorinto, Pawulo u hlamusele leswaku Vakreste va ni vutirheli byimbirhi. Hambileswi papila ra Pawulo a ri tsaleriwe Vakreste lava totiweke, namuntlha marito yakwe ma tirha ni le ka “tinyimpfu tin’wana” ta Kreste. (Yoh. 10:​16) Xiphemu xin’wana xa vutirheli bya hina i “vutirheli bya ku vuyelelana,” ku nga ntirho wa hina wo chumayela ni wo dyondzisa. (2 Kor. 5:​18-20; 1 Tim. 2:​3-6) Xiphemu xin’wana  xi katsa vutirheli lebyi hi byi endlelaka vapfumeri-kulorhi. Hi ku kongoma, Pawulo a a kombetela eka ‘vutirheli byo phalala.’ (2 Kor. 8:4) Xiga lexi nge “vutirheli bya ku vuyelelana” ni lexi nge ‘vutirheli byo phalala,’ hinkwaswo ka swona swi hundzuluxeriwe ku suka eka rito ra Xigriki leri nge di·a·ko·niʹa leri vulaka “vutirheli.” Ha yini sweswo swi ri leswi xiyekaka?

5. Ha yini swi ri swa nkoka leswi Pawulo a vuleke leswaku ntirho wo phalala i vutirheli?

⁵ Hi ku tirhisa rito leri fanaka ra Xigriki eka mintirho leyimbirhi, Pawulo u fanise ntirho wo phalala ni mixaka yin’wana ya vutirheli leyi a yi endliwa evandlheni ra Vukreste. U vule leswi eku sunguleni: “Ku ni mintirho yo hambana-hambana, kambe i Xikwembu xin’we lexi endlaka mintirho hinkwayo eka vanhu hinkwavo. Kambe mintirho leyi hinkwayo yi endliwa hi moya wun’we.” (1 Kor. 12:​4-6, 11) Entiyisweni, Pawulo u fanise vutirheli byo hambana-hambana bya vandlha ni “ntirho wo kwetsima.” * (Rhom. 12:​1, 6-8) A swi hlamarisi leswi a voneke swi fanerile leswaku a nyikela hi nkarhi wun’wana wakwe leswaku a “tirhela vakwetsimi”!​—Rhom. 15:​25, 26.

6. (a) Hilaha Pawulo a hlamuseleke hakona, ha yini ntirho wo phalala wu ri xiphemu xa vugandzeri bya hina? (b) Hlamusela ndlela leyi ntirho wa hina wo phalala wu endliwaka ha yona emisaveni hinkwayo namuntlha. (Vona bokisi leri nge “ Loko Ku Va Ni Mhangu!”)

⁶ Pawulo u pfune Vakorinto ku twisisa leswaku ha yini ntirho wo phalala a wu ri xiphemu xa vutirheli ni vugandzeri bya vona eka Yehovha. Xiya leswi a swi vuleke: Vakreste lava nyikelaka hi mphalalo va endla tano hikuva va “titsongahatela mahungu lamanene malunghana na Kreste.” (2 Kor. 9:​13) Xisweswo, va susumetiwa hi ku navela ka vona ku tirhisa tidyondzo ta Kreste, ta leswaku Vakreste va pfuna vapfumeri-kulobye. Pawulo u vule leswaku swiendlo swa rirhandzu leswi va swi endlelaka vamakwerhu va vona, i swikombiso swa “musa lowu nga faneriwiki lowukulu wa Xikwembu.” (2 Kor. 9:​14; 1 Pet. 4:​10) Xisweswo, loko xi vulavula hi ku tirhela vamakwerhu va hina lava pfumalaka, leswi katsaka ntirho wo phalala, Xihondzo xo Rindza xa December 1, 1975, xi vule hi ku kongoma xi ku: “A hi fanelanga hi kanakana leswaku Yehovha Xikwembu ni N’wana wakwe Yesu Kreste va wu teka wu ri wa nkoka ntirho wa muxaka lowu.” I ntiyiso leswaku ntirho wo phalala i ntirho wo kwetsima lowu nga wa nkoka.​—Rhom. 12:​1, 7; 2 Kor. 8:7; Hev. 13:16.

7, 8. Hi xihi xikongomelo xo sungula xa ntirho wa hina wo phalala? Hlamusela.

⁷ Hi swihi swikongomelo swa ntirho wa hina wo phalala? Pawulo u hlamule xivutiso xexo eka papila rakwe ra vumbirhi leri a ri tsaleleke Vakorinto. (Hlaya 2 Vakorinto 9:​11-15.) Eka tindzimana toleto, Pawulo u kandziyisa swikongomelo swinharhu kumbe tipakani, leti hi ti kumaka loko hi katseka eka “ntirho lowu wa le rivaleni,” ku nga ntirho wo phalala. A hi tikambisiseni ha yin’we yin’we.

⁸ Yo sungula, ntirho wa hina wo phalala wu yisa ku dzuneka eka Yehovha. Eka tindzimana ta ntlhanu leti tshahiweke laha henhla xiya leswaku Pawulo u va byele kangani vamakwavo vakwe leswaku va dzikisa mianakanyo ya vona eka Yehovha Xikwembu. Muapostola u va tsundzuxe hi “marito ya ku nkhensa eka Xikwembu,” ni hi “marito yo tala ya ku nkhensa Xikwembu.” (Tindzimana 11, 12) U boxe ndlela leyi ha yona ntirho wo phalala wu  endlaka Vakreste va “vangamisa Xikwembu” ni ku dzunisa “musa lowu nga faneriwiki lowukulu wa Xikwembu.” (Tindzimana 13, 14) Nakambe Pawulo u gimete bulo rakwe malunghana ni ntirho wo phalala hi ku vula a ku: “A ku nkhensiwe Xikwembu.”​—Ndzimana 5; 1 Pet. 4:11.

9. Xana ntirho wo phalala wu nga ha ma cinca njhani mavonelo ya vanhu? Nyika xikombiso.

⁹ Ku fana na Pawulo, malandza ya Xikwembu namuntlha ma teka ntirho wo phalala tanihi lunghelo ro yisa ku dzuneka eka Yehovha ni ku sasekisa tidyondzo takwe. (1 Kor. 10:​31; Tito 2:​10) Entiyisweni, ntirho wo phalala i wa nkoka eku cinceni ka mavonelo lama hoxeke lawa van’wana va nga na wona hi Yehovha ni hi Timbhoni takwe. Hi xikombiso: Wansati loyi a tshamaka endhawini leyi hlaseriweke hi xidzedze a veke mfungho lowu a wu hlayeka hi ndlela leyi enyangweni wakwe: “Timbhoni Ta Yehovha Ti Nga Ngheni.” Kutani siku rin’wana u vone vatirhi lava phalalaka va ri karhi va pfuxeta yindlu leyi onhakeke leyi nga etlhelo ka xitarata xa muti wakwe. Ku ringana masiku yo hlayanyana, u vone vatirhi lava nga ni xinghana hiloko a ya kumisisa leswaku i vamani. Loko a twa leswaku vatirhi volavo va ku tirhandzela a ku ri Timbhoni ta Yehovha, swi n’wi hlamarisile kutani a ku, “A ndzi mi teka hi ndlela leyi hoxeke.” Xana vuyelo byi ve byihi? U suse mfungho lowu a wu ri enyangweni wakwe.

10, 11. (a) Hi swihi swikombiso leswi kombisaka leswaku hi le ku fikeleleni ka xikongomelo xa vumbirhi xa ntirho wa hina wo phalala? (b) Hi wihi nkandziyiso lowu pfunaka vatirhi vo phalala? (Vona bokisi leri nge “ Xitirhisiwa Lexi Engetelekeke Xa Vatirhi Vo Phalala.”)

¹⁰ Ya vumbirhi, hi swi ‘enerisa hi xitalo swilaveko’ swa vapfumeri-kulorhi. (2 Kor. 9:​12a) Hi tiyimisele ku enerisa swilaveko ni ku pfuneta ku hunguta ku xaniseka ka vamakwerhu va hina. Ha yini? Hikuva swirho swa vandlha ra Vukreste swi vumba ‘miri wun’we’ naswona “loko xirho xin’we xi xaniseka, swirho leswin’wana hinkwaswo swi xaniseka na xona.” (1 Kor. 12:​20, 26) Xisweswo, xinakulobye xa vamakwerhu ni ntwela-vusiwana swi susumetela vamakwerhu vo hlayanyana namuntlha leswaku va hatla va hlela swiyimo swa vona, va hlengeleta switirho swa vona kutani va tsutsumela etindhawini leti hlaseriweke hi timhangu leswaku va ya phalala vapfumeri-kulobye. (Yak. 2:​15, 16) Hi xikombiso, endzhaku ka loko tsunami yi hlasele tiko ra Japani hi 2011, rhavi ra le United States ri rhumele Tikomiti to Aka ta Xifundzha papila ri vutisa loko “vamakwerhu vo hlayanyana lava fanelekaka” va kwalaho va ta swi kota ku pfuna hi ku pfuxeta Tiholo ta Mfumo. Xana va angule njhani? Ku nga si hela mavhiki, vatirhi va ku tirhandzela va kwalomu ka 600 va endle xikombelo xo pfuna​—naswona va pfumele ku ti hakelela xihaha-mpfhuka va ya eJapani! Rhavi ra le United States ri te: “Hi hlamarisiwe hi ndlela leyi va anguleke ha yona.” Loko makwerhu wa le Japani a vutisa mutirhi wo phalala loyi a humaka etikweni ra le kule leswaku ha yini a tile leswaku a ta pfuneta, u n’wi byele a ku: “Vamakwerhu va hina va le Japani i xiphemu xa ‘miri wa hina.’ Na hina ha khumbeka loko va twa ku vava ni ku xaniseka.” Hi ku susumetiwa hi rirhandzu ra vona ra ku rhangisa swilaveko swa van’wana, minkarhi yin’wana lava tirhaka ku phalala va veka vutomi bya vona ekhombyeni leswaku va pfuna vapfumeri-kulobye. *—1 Yoh. 3:16.

¹¹ Nakambe vanhu lava nga riki Timbhoni va kombisa ku tlangela  ka vona ntirho wa hina wo phalala. Hi xikombiso, endzhaku ka loko mhangu yi hlasele xifundzha xa Arkansas, le U.S.A., hi 2013, phepha-hungu ri vike hi ndlela leyi vatirhi va ku tirhandzela lava nga Timbhoni va anguleke ha yona hi xihatla ri ku: “Nhlengeletano ya Timbhoni ta Yehovha yi simeke ntlawa wa vatirhi va ku tirhandzela lava pfunetaka hi nkarhi wa timhangu.” Hakunene, hilaha muapostola Pawulo a vuleke hakona, hi swi ‘enerisa hi xitalo’ swilaveko swa vamakwerhu va hina.

12-14. (a) Ha yini ku fikelela xikongomelo xa vunharhu xa ntirho wa hina wo phalala swi ri swa nkoka? (b) Hi swihi swikombiso leswi kandziyisaka nkoka wa ku hambeta ni mintirho ya moya?

¹² Ya vunharhu, hi pfuna lava xanisekaka leswaku va nga holi hi tlhelo ra moya. Ha yini leswi swi ri swa nkoka? Pawulo u vule leswaku lava kumaka mphalalo va ta susumeteleka ku vula “marito yo tala ya ku nkhensa Xikwembu.” (2 Kor. 9:​12b) Hi yihi ndlela yo antswa leyi lava xanisekaka va nga kombisaka ku nkhensa Yehovha ha yona loko ku nga ri ku tlhela va swi hisekela hi ku helela swilo swa moya hilaha va nga kotaka hakona? (Filp. 1:​10) Hi 1945, Xihondzo xo Rindza xi vule leswi: “Pawulo u nyike mpfumelelo . . . wo hlengeleta minyikelo hikuva a yi pfuna . . . vamakwerhu lava pfumalaka leswaku va pfuneka leswaku va kota ku hlanganyela hi ku hiseka ni hi matimba entirhweni wa Yehovha wo chumayela.” Ninamuntlha xikongomelo xa hina xa ha ri lexi fanaka. Hi ku tlhela va hisekela ntirho wo chumayela, vamakwerhu a vo tiyisa ntsena vaakelani lava weriweke hi mhangu kambe na vona va ti tiyisa.​—Hlaya 2 Vakorinto 1:​3, 4.

¹³ Xiya swin’wana leswi vuriweke hi lava va pfuniweke hi mphalalo, laha va tlheleke va sungula ku chumayela naswona va tiyisiweke hi ku endla tano. Makwerhu un’wana u te: “Ku ve lunghelo eka ndyangu wa hina ku ya ensin’wini. Swi hi endle hi va ni xivindzi ku nga khathariseki maxangu lawa ma hi weleke naswona hi ringete ku chavelela van’wana.” Makwerhu un’wana wa xisati u te: “Ku va ndzi dzika eka swilo swa moya swi endle leswaku ndzi nga ehleketi ngopfu hi maxangu ya mina. Swi endle leswaku ndzi titwa ndzi sirhelelekile.” Makwerhu un’wana wa xisati u te: “Loko swilo swo tala swi ya swi nga lawuleki, vutirheli bya nsimu byi endle leswaku ndyangu wa mina wu kuma nkongomiso. Ku vulavula ni van’wana hi ntshembo lowu hi nga na wona wa misava leyintshwa swi tiyise ntshembo wa hina wa leswaku swilo hinkwaswo swi ta endliwa swi va leswintshwa.”

¹⁴ Ku ya eminhlanganweni i ntirho wun’wana wa moya lowu vapfumeri-kulorhi lava weriweke hi khombo va faneleke va wu endla hi ku hatlisa hilaha va nga kotaka hakona. Anakanya leswi humeleleke Kiyoko, makwerhu wa xisati loyi hi nkarhi wolowo a ri ni malembe ya va-50. Endzhaku ka loko a lahlekeriwe hi swilo hinkwaswo loko ku humelele tsunami laha a saleke ni mpahla ni maphaxani lawa a ma ambarile ntsena, a nga ha swi tivi leswaku u ta hanya njhani. Kutani nkulu u n’wi byele leswaku a va ta khoma minhlangano ya vona ya nkarhi na nkarhi ya Vukreste emovheni wakwe. Kiyoko u ri: “Mina swin’we ni nkulu ni nsati wakwe ni makwerhu un’wana wa xisati hi tshame emovheni. Minhlangano ya kona a yi khutaza lerova ndzi rivala hi tsunami. Ndzi ve ni  ku rhula ka mianakanyo. Minhlangano yi ndzi kombe nkoka wa ku hlengeletana ka Vakreste.” Loko a vulavula hi minhlangano leyi a yeke eka yona endzhaku ka loko ku humelele mhangu, makwerhu un’wana wa xisati u te: “Yi ndzi pfune leswaku ndzi tiyisela!”​—Rhom. 1:​11, 12; 12:12.

15, 16. (a) Hi byihi vuyelo lebyi Vakreste va le Korinto ni va le tindhawini tin’wana a va ta byi kuma hikwalaho ko seketela ntirho wo phalala? (b) Xana hi vuyeriwa njhani hi ndlela leyi fanaka eka ntirho wo phalala namuntlha?

¹⁵ Loko Pawulo a vulavula hi mphalalo u tlhele a hlamusela Vakorinto vuyelo lebyi vona swin’we ni Vakreste van’wana a va ta byi kuma hikwalaho ko katseka entirhweni wolowo. U te: “Hi ku mi kombelela, [Vakreste va Vayuda lava nga eYerusalema lava kumeke mpfuno] va mi kumbuka hikwalaho ka musa lowu nga faneriwiki lowukulu wa Xikwembu lowu nga eka n’wina.” (2 Kor. 9:​14) I ntiyiso leswaku malwandla ya Vakorinto a ma ta susumetela Vakreste va Vayuda leswaku va khongelela vamakwavo va le Korinto, ku katsa ni Vamatiko naswona sweswo a swi ta va endla va rhandzana swinene.

¹⁶ Xihondzo xo Rindza xa December 1, 1945, loko xi tirhisa marito ya Pawulo malunghana ni vuyelo byo phalala enkarhini wa hina xi te: “Loko vanhu van’wana va Xikwembu va nyikela eka ntlawa wun’wana wa vona, anakanya hi vuyelo lebyi vaka kona!” Sweswo hi swona leswi vamakwerhu lava endlaka ntirho wo phalala va tiphinaka ha swona namuntlha. Nkulu loyi a pfuneteke ku phalala hi nkarhi wa ndhambi u ri: “Ku endla ntirho wo phalala swi ndzi endle ndzi titwa ndzi ri ekusuhi ni vamakwerhu ku tlula eku sunguleni.” Makwerhu un’wana la tlangelaka mphalalo u swi veka hi ndlela leyi: “Xinakulobye xa vamakwerhu i nchumu lowu hi nga ta tiphina ha wona kukondza misava leyi yi va Paradeyisi.”​—Hlaya Swivuriso 17:17.

17. (a) Xana marito lama nga eka Esaya 41:​13 ma tirha njhani eka ntirho wo phalala? (b) Boxa swikombiso swin’wana swa ndlela leyi ntirho wo phalala wu yisaka ku dzuneka ha yona eka Yehovha ni ku tlhela wu tiyisa vun’we bya hina. (Nakambe vona bokisi leri nge “ Vatirhi Va Ku Tirhandzela eMisaveni Hinkwayo Va Nyikela Mphalalo.”)

 ¹⁷ Loko vatirhi vo phalala va fika laha ku nga ni mhangu, vamakwerhu lava weriweke hi mhangu va wu vone hi ndlela yo hlawuleka ntiyiso wa xitshembiso xa Xikwembu lexi nge: “Mina, Yehovha Xikwembu xa wena, ndzi khoma voko ra wena ra xinene, yena Loyi a ku byelaka a ku, ‘U nga chavi. Mina ndzi ta ku pfuna.’” (Esa. 41:​13) Endzhaku ko pona mhangu, makwerhu wa xisati u te: “A ndzi nga ha ri na ntshembo endzhaku ko vona ndlela leyi swilo a swi onhake ha yona, kambe Yehovha u pfule voko rakwe. Mpfuno lowu ndzi wu kumeke eka vamakwerhu a wu hlamuseleki.” Endzhaku ka loko mhangu yi hlasele ndhawu leyi va tshamaka eka yona, vakulu vambirhi va tsale papila leri yimelaka mavandlha lawa va nga eka wona, va ku: “Ku tsekatseka ka misava ku vange ku vaviseka lokukulu kambe hi vone mpfuno lowu Yehovha a hi nyikaka wona hi ku tirhisa vamakwerhu. Hi tshame hi hlaya hi ta ntirho wo phalala, kambe sweswi hi vone wu ri karhi wu endliwa emahlweni ka hina.”

18. Xana u nga endla yini loko u lava ku hoxa xandla eka ntirho wo phalala? (Nakambe vona bokisi leri nge “ Wu Cince Vutomi Byakwe.”)

¹⁸ Xana u nga swi tsakela ku kuma ntsako lowu vaka kona hikwalaho ko endla ntirho wo phalala? Loko swi ri tano, tsundzuka leswaku vatirhi vo phalala va tala ku hlawuriwa eka lava tirhaka eka matsima yo aka Tiholo ta Mfumo. Kutani byela vakulu va laha u hlanganyelaka kona leswaku u tsakela ku tata fomo yo endla xikombelo. Nkulu loyi a nga ni ntokoto swinene eka ntirho wo phalala u nyikela xitsundzuxo lexi: “Yana endhawini leyi nga ni mhangu ntsena endzhaku ka loko u kume xirhambo lexi humaka eka Komiti yo Phalala.” Hi ndlela yoleyo, ntirho wa hina wo phalala wu ta endliwa hi ndlela leyi hlelekeke.

19. Xana vatirhi vo phalala va pfuna swinene hi ndlela yihi ku kombisa leswaku hakunene hi vadyondzisiwa va Kreste?

¹⁹ Hakunene ntirho wa hina wo phalala i ndlela leyi xiyekaka yo yingisa xileriso xa Kreste xo va hi “rhandzana.” Loko hi kombisa rirhandzu ro tano, hi kombisa leswaku hakunene hi vadyondzisiwa va Kreste. (Yoh. 13:​34, 35) Mawaku lunghelo leri hi nga na rona namuntlha ro va ni vatirhi vo tala va ku tirhandzela lava yisaka ku dzuneka eka Yehovha hi ku phalala lava seketelaka Mfumo wa Xikwembu hi ku tshembeka!