1, 2. 1) ¿Kʼusi vokolil la snuptanik li yajtsʼaklomtak Kristo ta Judeae? 2) ¿Kʼu yelan vinaj ti kʼanbilike?

 TETIK van batel ta sjabilal 46 ta jkʼakʼaliltike, laj yilik tsatsal viʼnal li jnaklejetik ta Judeae. Li yajtsʼaklomtak Kristo ti te nakalike mu xman yuʼun li sveʼelike, yuʼun toj toyol xchiʼuk uni juteb chakʼik, jaʼ yuʼun chcham xa laj yaʼiik. Akʼo mi jech, li yajtuneltak ti tukʼ yakʼoj sbaike poʼot xa xilik kʼu yelan chchabivan li Jeovae, ti mi junuk yajtsʼaklom Kristo jech yiloj-oe. ¿Kʼusi chkʼot ta pasel?

² Ta skoj ti laj yaʼiik ti chil svokolik ermanoetik ta Jerusalen xchiʼuk ta Judea li yajtsʼaklomtak Kristo ti judaetik xchiʼuk jyanlumetik ta Antiokia ta Siriae la stsob stakʼinik sventa chkoltavanik. Laje la stʼujik chaʼvoʼ viniketik ti spatoj lek yoʼontonik ta stojolale, Bernabe xchiʼuk Saulo, sventa xichʼbeik batel takʼin li moletik ta Jerusalene (kʼelo Echos 11:27-30; 12:25). ¡Kʼu to van yelan kʼot ta yoʼontonik yajtsʼaklomtak Kristo ta Judea ti jech ta slekil yoʼonton la spasik li yermanotakik ta Antiokiae!

3. 1) ¿Kʼuxi chchanbeik stalelal yajtsʼaklomtak Kristo ta Antiokia li steklumal Dios avie? Albo junuk skʼelobil (kʼelo xtok li rekuadro « Ti bu baʼyel velta laj yakʼik mukʼta koltael ta jkʼakʼaliltike»). 2) ¿Kʼusitik chichʼ jakʼel ti ta jchanbetik skʼoplal li ta kapitulo liʼe?

³ Taje kʼot ta pasel ta baʼyel siglo ta jkʼakʼaliltik, jaʼ li bu baʼyel laj yichʼ tsʼibabel skʼoplal ti oy yajtsʼaklomtak Kristo ta jvokʼ balumil ti la stakbeik batel koltael yan yajtsʼaklomtak Kristo ti oyik ta jot-o balumile. Li avi eke jaʼ jech ta jpastik kʼuchaʼal li ermanoetik ta Antiokiae. Kʼalal chkaʼitik ti oy bu chkʼot svokolik kermanotaktik ta yantik lumetike chbat jkoltatik. a Sventa xkaʼibetik smelolal ti kʼuxi koʼol skʼoplal li abtelal ta koltavanej xchiʼuk li yan kʼusitik ta jpastik sventa li chʼul abtelale jchanbetik skʼoplal oxib sjakʼobil: ¿Kʼu yuʼun jaʼ jun abtelal chkiltik li kʼusitik chichʼ pasel sventa xijkoltavane? ¿Kʼusi ta jkʼan ta jtatik? ¿Kʼuxi ta jtabetik sbalil?

4. ¿Kʼusi laj yalbe jkorintoetik li Pablo sventa li yabtel yajtsʼaklomtak Kristoe?

⁴ Li ta xchibal karta sventa Korintios ti la stsʼiba Pabloe te laj yalbe skʼoplal li yabtel jun yajtsʼaklom Kristoe, manchuk mi jaʼ albatik batel li yajtsʼaklomtak Kristo ti tʼujbilike, te tsakal skʼoplalik avi ek li ‹yan chijetike› (Juan 10:16). Jech kʼuchaʼal laj yal li jtakbole oy chaʼtos kabteltik. June jaʼ li «[kabteltik] ta yalel batel  li lekil aʼyejetik ta sventa li jun oʼontonale», jaʼ xkaltik, li cholmantal xchiʼuk xchanubtasel krixchanoetike (2 Kor. 5:18-20; 1 Tim. 2:3-6). Li yane jaʼ li «abtelal sventa [skoltael] li buchʼutik chʼule», o li koltavanej kʼalal oy vokolile, ti jaʼ skʼoplal skotol li kʼusitik ta jpastik sventa ta jkoltatik li kermanotaktike (2 Kor. 8:4). Xchaʼpʼelal li kʼop abtelale te likem tal li ta jpʼel kʼop ta griego diakonía xie. ¿Kʼu yuʼun tsots skʼoplal taje?

5. ¿Kʼu yuʼun tsots skʼoplal ti laj yal Pablo ti jaʼ jun abtelal ek li kʼusitik chichʼ pasel sventa xijkoltavane?

⁵ Kʼalal jpʼel noʼox kʼop ta griego la stunes Pablo sventa chalbe skʼoplal xchaʼtosal abtelale te tsakal skʼoplal yuʼun li jeltos kʼusitik tspas stsobobbail yajtsʼaklomtak Kristo sventa chkoltavanike. Xi xa onoʼox yalojbe skʼoplale: «Oy jeltos abtelaletik, pe jun noʼox Kajvaltik oy; xchiʼuk oy jeltos kʼu yelan ta pasel li kʼusitike, [...] pe jun noʼox chʼul espiritu tspas skotol taje» (1 Kor. 12:4-6, 11). Jaʼ yuʼun, koʼol laj yalbe skʼoplal jeltos abtelaletik ta tsobobbail xchiʼuk «chʼul abtelal» li Pabloe (Rom. 12:1, 6-8). b ¡Jech oxal stalel xa onoʼox chaʼi ti chchʼak skʼakʼal sventa ‹chbat tunuk yuʼun li buchʼutik chʼule›! (Rom. 15:25, 26.)

6. 1) Jech kʼuchaʼal laj yal li Pabloe, ¿kʼuxi te tsakal skʼoplal ta yichʼel ta mukʼ Dios ti chijkoltavan kʼalal oy vokolile? 2) Albo smelolal kʼu yelan chichʼ pasel ta spʼejel Balumil li abtelal sventa chijkoltavan kʼalal oy vokolile (kʼelo li rekuadro « Kʼalal chkʼot tsatsal vokolile»).

⁶ Li Pabloe la skolta jkorintoetik sventa xakʼik venta ti kʼuxi te tsakal skʼoplal ta yabtelik xchiʼuk ti kʼu yelan chichʼik ta mukʼ Dios li kʼusitik tspasik sventa chkoltavanike. Xi laj yalbe srasonal ti kʼu yuʼun chkoltavanike: «Chachʼunik li kʼusi jamal chavalik sventa li lekil aʼyejetik ta sventa li Kristoe» (2 Kor. 9:13). Ta skoj ti oy ta yoʼonton chakʼ ta xkuxlejalik li kʼusitik yakʼoj ta chanel Kristoe tskoltaik li yermanotakike. Jech laj yakʼ ta naʼel Pablo ti kʼalal ta slekil yoʼonton tskolta yermanotakik li yajtsʼaklomtak Kristoe jaʼ svinajeb «ti toj echʼ xa noʼox li slekil yutsil yoʼonton [Diose]» (2 Kor. 9:14; 1 Ped. 4:10). Jaʼ yuʼun kʼalal laj yalbe skʼoplal ti skʼan xijtun ta stojolal kermanotaktike, ti te tsakal skʼoplal ti ta jkoltatik kʼalal oy svokolike, li revista Li Jkʼel osil ta toyole ta 1 yuʼun disiembre ta 1975 xi lek jamal laj yale: «Mu me xchʼay-o ta joltik ti tsots tajek skʼoplal chil Jeova Dios xchiʼuk Jesukristo li abtelal taje». Jech ta melel, te tsakal skʼoplal ta chʼul abtelal ti chijkoltavan kʼalal oy vokolile (Rom. 12:1, 7; 2 Kor. 8:7; Evr. 13:16).

7, 8. ¿Kʼusi li baʼyel ta jkʼantik chkʼot ta pasel kʼalal chijkoltavane? Albo smelolal.

⁷ ¿Kʼusitik chkʼot ta pasel yuʼun ti chijkoltavan kʼalal oy vokolile? Te laj yalbe skʼoplal ta xchibal skarta sventa Korintios li Pabloe (kʼelo 2 Korintios 9:11-15). Li ta versikuloetik taje te laj yal jtakbol ti oy oxtos kʼusi tsots skʼoplal chkʼot ta pasel kʼalal «chichʼ pasel li abtelal liʼe», jaʼ xkaltik, ti chijkoltavan kʼalal oy vokolile. Jkʼelbetik batel skʼoplal ta jujutos.

⁸ Baʼyel: tsmuyubtaik Jeova. Kʼelo avil jayib to velta chalbe skʼoplal Jeova li Pablo kʼalal la skʼopon batel li yermanotak ti te chvinaj li ta voʼob versikuloetik ta parafo 7. Li jtakbole laj yalbe skʼoplal ti «tstojbeik ta vokol Dios» xchiʼuk ti «ep krixchanoetik stojbeik ta vokol [Diose]» (versikulo 11, 12). Te chalbe skʼoplal  kʼuxi «tsmuyubtaik Dios li stukike» xchiʼuk tstoybe skʼoplal «slekil yutsil yoʼonton Dios» ti chkoltavanik kʼalal oy vokolile (versikulo 13, 14). Kʼalal laj xaʼox yalbe skʼoplal li kʼusitik tspasik sventa koltavaneje, xi laj yale: «Jaʼuk akʼo yichʼ tojbel ta vokol Dios» (versikulo 15; 1 Ped. 4:11).

9. ¿Kʼuxi xuʼ sjelbe snopben krixchanoetik ti chijkoltavan kʼalal oy vokolile? Albo junuk skʼelobil.

⁹ Jaʼ jech chkaʼitik kʼuchaʼal Pablo li avi eke, ti xuʼ jmuyubtatik-o Jeova ti chijkoltavan kʼalal oy vokolile xchiʼuk chakʼbe xnichimal xkaltik li kʼusitik chkakʼtik ta chanele (1 Kor. 10:31; Tito 2:10). Jech xtok, li kʼusitik chichʼ pasel taje chkoltavan sventa xjutukaj ti oy buchʼutik chopol kʼusi tsnopik ta stojolal Jeova xchiʼuk stestigotake. Liʼe jaʼ jun skʼelobil li kʼusi kʼot ta pasel ta jun lum ti bu echʼ tsatsal ikʼaloʼe. Jun ants ti te nakale, xi toʼox yakʼoj jun letrero li ta stiʼ snae: «Stestigotak Jeova, mu xatijik li stiʼ jnae». Pe oy jun veltae laj yil ti te ta yeloval snae yakal chchaʼmeltsanik jpʼej na jayvoʼuk j-abteletik ti lek yoʼontonike. Echʼ van jayibuk kʼakʼal ti jaʼ noʼox tskʼel batele, vaʼun ta skoj ti tskʼan tsnaʼ buchʼuike bat sjakʼ. Kʼalal albat ti jaʼik stestigotak Jeova li vaʼ j-abteletike labal tajek sba laj yaʼi, vaʼun xi laj yale: «Muʼyuk toʼox lek kʼusi ta jnop ta atojolalik». ¿Kʼusi van la spas? La slokʼes li letrero oy toʼox ta stiʼ snae.

10, 11. 1) ¿Kʼusi skʼelobiltak chakʼ ta ilel ti chkʼot ta pasel li xchaʼtosal kʼusi ta jkʼan ta jtatik ti chijkoltavan kʼalal oy vokolile? 2) ¿Kʼusi vunal oy yuʼunik jlom li buchʼutik chkoltavanik kʼalal oy vokolile? (Kʼelo li rekuadro « Jaʼ sventa chijkoltavan kʼalal oy vokolile».)

¹⁰ Xchibal: «sventa chichʼ akʼbel li kʼusitik chtun yuʼun» li kermanotaktike (2 Kor. 9:12 sbavokʼal). Oy tajek ta koʼontontik ta jkolta kermanotaktik ta sventa li kʼusitik chtun yuʼunike xchiʼuk ti kʼusi vokol chaʼiike. ¿Kʼu yuʼun? Ta skoj ti jaʼutik yajtsʼaklomtak Kristoe «jun noʼox li jbekʼtaltike». Jaʼ yuʼun, «mi chil svokol jtosuk stsʼakbenal jbekʼtaltike, chil svokol li yantik eke» (1 Kor. 12:20, 26). Ta skoj ti skʼanojik xchiʼuk ti chkʼuxubaj ta yoʼonton yermanotakik li stestigotak Jeovae chikta kʼusiuk yakal tspasik xchiʼuk tstsak yabtejebik sventa chbat koltavanikuk ti bu oy vokolile (Sant. 2:15, 16). Liʼe jaʼ jun skʼelobil, kʼalal echʼ jun tsunami (nikel ta yut nab) ta 2011 ta Japone, li Betel ta Estados Unidose la stakbe batel karta li Komiteetik sventa Svaʼanel Salonetik ta Jvokʼ Lum ti te noʼoxe sventa tsjakʼik mi «oy ermanoetik ti lek xtojobik» ti xuʼ xbat skolta sbaik ta xchaʼvaʼanel Salonetik sventa Tsobobbaile. ¿Kʼusi kʼot ta pasel? Kʼalal jayib toʼox xemana yechʼele jutuk mu vakibuk sien ti laj yalik ti chbatike xchiʼuk ti tstoj batel stuk spasajeik ta avion kʼalal to ta Japone. Xi la stsʼiba li Betel ta Estados Unidose: «Toj labal sba laj kaʼikutik». Xi la stakʼ li jun j-abtel ti likem ta yan lum kʼalal jakʼbat yuʼun jun stestigo Jeova ta Japón ti kʼu yuʼun te to bat koltavanuke: «Jaʼ stsʼakbenal jbekʼtalkutik li ermanoetik ta Japone. Kʼux chkaʼikutik kʼalal chil svokolike». Ta skoj ti skʼanojik tajek li xchiʼiltakike bakʼintike yakʼoj ta vokol xkuxlejalik sventa tskolta yermanotakik li j-abteletike (1 Juan 3:16). c

¹¹ Tstojik ta vokol kʼusitik ta jpastik ek li buchʼutik maʼukik stestigotak Jeovae. Jech kʼuchaʼal liʼe, xi laj yal jun periodiko ta  s-estadoal Arkansas (Estados Unidos), ta skoj ti anil noʼox bat koltavanikuk li stestigotak Jeova kʼalal echʼ mukʼta vokolil ta 2013: «Li kʼu yelan lek chapalik li stestigotak Jeovae jaʼ chkoltaatik sventa xtojobikuk lek ta koltavanej kʼalal chkʼot vokolile». Ta melel, chkakʼbetik kʼusitik chtun yuʼunik li kermanotaktik jech kʼuchaʼal laj yal li Pabloe.

12-14. 1) ¿Kʼu yuʼun toj tsots skʼoplal li yoxtosal kʼusi chkʼot ta pasel yuʼun ti chijkoltavan kʼalal oy vokolile? 2) ¿Kʼusitik loʼilal chakʼ ta ilel ti tsots skʼoplal ti chlik spasik yan velta li kʼusitik sventa mantale?

¹² Yoxibal: skoltael buchʼutik laj yil svokolik sventa spasik yan velta li kʼusitik sventa mantale. ¿Kʼu yuʼun tsots skʼoplal? Yuʼun jech kʼuchaʼal laj yal li jtakbol Pabloe, li buchʼutik chichʼik koltaele chtijbat yoʼontonik yoʼ «stojbeik ta vokol Dios» (2 Kor. 9:12 xchaʼvokʼal). ¿Kʼuxi ti mas lek xuʼ xakʼik ta ilel ti tstojbeik ta vokol li Jeovae? Jaʼ ti ta ora xlik spasik li kʼusitik sventa mantale (Filip. 1:10). Ta 1945, Li Jkʼel osil ta toyole laj yal ti lek la laj yaʼi Pablo li stsobel takʼine, yuʼun jaʼ jech chichʼik-o koltael li ermanoetik ti oy kʼusi chtun yuʼunike, vaʼun jaʼ jech xuʼ xokobik xchiʼuk oy mas yipalik sventa jaʼ chakʼ-o ta yoʼontonik yalbel batel skʼoplal li Jeovae. Jaʼ jech ta jkʼan ta jpastik ek li avie, yuʼun kʼalal chlik xcholik mantal yan velta li ermanoetike maʼuk noʼox tstsatsubtasbeik yoʼonton li buchʼutik la snuptanik vokolile, yuʼun tstsatsubtas yoʼontonik ek (kʼelo 2 Korintios 1:3, 4).

¹³ Jaʼ jech yilojik jlom ermanoetik kʼalal laj yichʼik li koltael ti ep sbalile, yuʼun koltaatik sventa xcholik mantal yan velta, vaʼun tsatsub yoʼontonik. Xi laj yal jun ermanoe: «Jaʼ jun bendision laj yaʼi kutsʼ kalal ti lilokʼkutik ta cholmantale. Li skoltael yan krixchanoetike jaʼ laj yakʼ kichʼkutik ikʼ li ta vokoliletik ti chkat-o koʼontonkutike». Xi chal jun ermana eke: «Kʼalal lik kakʼ ta koʼonton spasel li kʼusitik ta mantale jaʼ la skoltaun sventa mu xa jnopbe skʼoplal li kʼusitik jinemik te ta jpat jxokone. Mas jun koʼonton laj kaʼi jba yuʼun». Xi laj yal yan ermana xtoke: «Ep kʼusi mu spas kuʼunkutik laj kaʼikutik, pe li cholmantale jaʼ la skoltaun xchiʼuk kutsʼ kalal sventa xkakʼ ta koʼontonkutik li kʼusi mas tsots skʼoplale. Kʼalal chkalbekutik yantik ti oy spatobil koʼontontik ti xuʼ xijkuxi ta achʼ balumile jaʼ laj yakʼ jchʼunkutik lek ti tspas ta achʼ skotol li Diose».

¹⁴ Li yan kʼusi skʼan spasik noʼox ta anil ta sventa mantal li buchʼutik laj yil svokolike jaʼ ti chlik batikuk yan velta ta tsobajeletike. Jnopbetik skʼoplal Kiyoko, jun ermana ti jutuk xa mu 60 sjabilale. Chʼay skotol kʼusitik yuʼun li ta tsunamie, jaʼ xa noʼox li kʼusi te slapoj komele, solel mu xa snaʼ kʼuxi tsta stojol sveʼel. Vaʼun albat yuʼun jun mol ta tsobobbail ti ch-echʼ yuʼunik tsobajel ta skaroike. Xi chvul ta sjol li ermanae: «Te lichotikutik ta yut karo xchiʼuk li mol ta tsobobbail xchiʼuk yajnile xchiʼuk yan ermana. Akʼo mi muʼyuk kʼusi ep la jchankutik li ta tsobajele, labal sba ti kʼu yelan la slokʼes ta jnopben li tsunamie. Jun xa koʼonton laj kaʼi jba yuʼun. Taje jaʼ laj yakʼ kil ti ep kʼusi xuʼ spas yuʼun li tsobajeletike». Xi laj yalbe skʼoplal tsobajeletik yan ermana xtok  ti ay kʼalal echʼem xaʼox vokolil tee: «Jaʼ la skoltaun sventa xkuch kuʼun» (Rom. 1:11, 12; 12:12).

15, 16. 1) ¿Kʼusi sbalil la stabeik li yajtsʼaklomtak Kristo ta Korinto xchiʼuk yan ermanoetik ti chkoltavanik kʼalal oy vokolile? 2) ¿Kʼusi sbalil ta jtabetik li avi eke?

¹⁵ Kʼalal laj yalbe skʼoplal kʼusitik tspasik sventa chkoltavanik jkorintoetik li Pabloe laj yalbe xtok ti kʼusi sbalil xuʼ staik stukik xchiʼuk yan yajtsʼaklomtak Kristo mi jech tspasike. Xi laj yale: «Ti jech tskʼanbeik vokol Dios ta atojolalike [li judaetik yajtsʼaklom Kristo ta Jerusalen ti la staik koltaele] jaʼ jech chakʼik ta ilel ti skʼanojoxuk ta skoj ti toj echʼ xa noʼox li slekil yutsil yoʼonton Dios oy ta atojolalike» (2 Kor. 9:14). Ta melel, ta skoj ti oy slekil yoʼontonik li ermanoetik ta Korintoe jaʼ tijbat yoʼontonik li yajtsʼaklomtak Kristo ta Judea sventa spasik orasion ta stojolalik ti te tsakal skʼoplal li jyanlumetik eke xchiʼuk ti masuk to skʼan sbaike.

¹⁶ Ta sventa li kʼusi laj yal Pablo ti oy sbalil ti chijkoltavan avi kʼalal oy vokolile, Li Jkʼel osil ta toyole ta 1 yuʼun disiembre ta 1945 laj yal ti mas jun chaʼi sbaik kʼalal oy jvokʼ xchʼul teklumal Dios ti tskolta yan jvokʼ ti oy kʼusi chtun yuʼune. Taje jaʼ jech yilojik li buchʼutik chbat koltavanikuke. Xi chal jun mol ta tsobobbail ti koltavan kʼalal echʼ xaʼox jun nojelal ta voʼe: «Mas la snopajesun chkaʼi ta stojolal li kermanotak ti muʼyuk toʼox bu jech kiloje». Xi laj yal jun ermana ti tstoj tajek ta vokol ti koltaate: «Li kʼusi mas xkoʼolaj-o ti oyutik xa ta paraiso yaʼeluke jaʼ ti kermano jbatike» (kʼelo Proverbios 17:17).

17. 1) ¿Kʼuxi chkʼot ta pasel kʼusi chal Isaías 41:13 ti chijkoltavan kʼalal oy vokolile? 2) Albo jayibuk skʼelobil kʼuxi tsmuyubta Jeova xchiʼuk tspasvan mas ta jun li kʼusitik chichʼ pasel taje (kʼelo xtok li rekuadro « Ta spʼejel Balumil chlik tal li koltaele»).

 ¹⁷ Kʼalal chkʼotik bu oy vokolil li j-abteletike labal sba kʼu yelan chilik chkʼot ta pasel kʼusi yaloj Dios li ermanoetik ti chil svokolike, jaʼ ti bu xi chale: «Vuʼun li Mucʼul Diosun avuʼune; la jtsacbot lec ta abatsʼicʼob, jech laj calbot: ‹Mu xaxiʼ, vuʼun chajcoltaot›» (Is. 41:13). Xi laj yal jun ermana ti kuxul kom kʼalal echʼ jun tsatsal vokolile: «Solel muʼyuk buchʼu xuʼ skoltaun laj kaʼi, pe la stsakbun jkʼob li Jeovae. Mu xa noʼox albajuk ti kʼu yelan la skoltaikun li ermanoetike». Chaʼvoʼ moletik ti te oyik li bu echʼ tsatsal vokolile xi la stsʼibaik sventa sjunul tsobobbaile: «Ep vokolil laj yakʼ li nikele, pe laj kilkutik ti chkoltavan Jeova ti jaʼ tstunes li ermanoetike. Oy xa onoʼox xkaʼibekutik sloʼilal ti chichʼik koltael li buchʼutik chil svokolike, pe li avie laj kilkutik xa lek ta jsat jtukutik».

18. ¿Kʼusitik xuʼ xapas sventa xakolta li buchʼutik chil svokolike? (Kʼelo xtok li rekuadro « Jaʼ jelbat-o xkuxlejal».)

¹⁸ ¿Mi chakʼan chakʼupin ek ti oy kʼusitik chapas sventa jkoltatik li buchʼutik chil svokolike? Mi jeche vuleso me ta ajol ti jaʼ chtʼujatik sventa chkoltavanik li buchʼutik ch-abtejik ta svaʼanel Salonetik sventa Tsobobbaile. Jaʼ yuʼun chaʼa, ¿kʼu yuʼun mu xakʼanbe moletik ta atsobobbail li solisitud sventa xanojese? Xi chpʼijubtasvan jun mol ti lek xtojob ta skoltael ermanoetik kʼalal chil svokolike: «Jaʼ noʼox me xabat yoʼ bu oy vokolil mi laj yalbot lek stuk li Komite ti chtun ta skoltael ermanoetik ti chil svokolike». Kʼalal jech chichʼ pasele lek xcholet chichʼ pasel skotol sventa xijkoltavan.

19. ¿Kʼu yuʼun xuʼ xkaltik ti jaʼ lek skʼelobil ti jaʼutik melel yajtsʼaklom Kristo ti chijkoltavan kʼalal oy vokolile?

¹⁹ Ti chijkoltavan kʼalal oy vokolile jaʼ jtos ti kʼu yelan ta jchʼuntik li kʼusi laj yal komel li Kristoe: «Kʼano me abaik ta jujuntal». Jech chkakʼtik ta ilel ti jaʼutik melel yajtsʼaklom Kristoe (Juan 13:34, 35). Jnopbetik skʼoplal li epal ermanoetik ti tsmuyubtaik Jeova ta skoj ti oy ta yoʼonton ch-abtejik sventa tskoltaik li yermanotakik ti tukʼ yakʼoj sbaik ta skoltael li Ajvalilal yuʼun Diose. ¡Ta melel jaʼik jun bendision ti xuʼ xkoltavanike!