1, 2. (a) Nso iwụt ke Edidem nnyịn ke akara toto ke 1914? (b) Nso ke idineme ke ibuot emi?

NDINEME se Obio Ubọn̄ Abasi anamde ke otu mme asua esie ọsọn̄ọ mbuọtidem nnyịn. (Ps. 110:2) Edidem nnyịn enyene ata ediwak owo oro ẹkwọrọde ikọ ke unyịmesịt. Enye anam mme anditiene enye ẹsana onyụn̄ enen̄ede mmọ ke nte ẹtuakde ibuot ye ke ido uwem. Ndien kpa ye ofụri ukeme oro mme asua ẹsịnde nditọ ubahade ke otu nnyịn, nnyịn imadiana kiet ke ofụri ererimbot. Mmọ emi ye ediwak n̄kpọ eken oro Obio Ubọn̄ anamde, oro ikenemede, ẹnọ ekese uyarade nte ke toto ke 1914, ke Edidem ke akara ke otu mme asua Obio Ubon̄.

² Obio Ubọn̄ ayakam anam se idide utịbe utịbe ikan oro ke mîbịghike. Enye ‘eyedi’ man “[anuak] onyụn̄ osobo” mme asua esie. (Matt. 6:10; Dan. 2:44) Edi mbemiso ini oro, mme n̄wọrọnda n̄kpọ en̄wen ẹyetịbe. Nso idi oro? Ediwak ntịn̄nnịm ikọ Bible ẹbọrọ mbụme oro. Ẹyak ineme ndusụk ntịn̄nnịm ikọ oro inyụn̄ ise mme n̄kpọ oro ẹditịbede ke ini iso.

3. Nso idi akpa n̄kpọ oro itiede ibet?

³ Mfiori emem. Ke ini apostle Paul ekewetde leta ọnọ ẹsọk mbon Thessalonica, enye ama etịn̄ akpa n̄kpọ oro nnyịn itiede ibet. (Kot 1 Thessalonica 5:2, 3.) Ke leta emi, Paul ama etịn̄ aban̄a “usen Jehovah,” emi editọn̄ọde ye en̄wan oro ukara ererimbot ẹdin̄wanade ye “Akwa Babylon.” (Edi. 17:5) Edi esisịt ini mbemiso usen Jehovah ọtọn̄ọde, mme idụt ẹyedọhọ ẹte, “Emem ye ifụre!” Mfiori emi ekeme ndidi ikọ emi ẹtịn̄de ini kiet m̀mê mme akpan n̄kpọ oro ẹtịn̄de ediwak ini. Ndi mme adaiso ido ukpono ẹyetiene ẹtịn̄? Sia mmọ ẹdide ubak ererimbot, etie nte mmọ ẹyetiene mme idụt ẹdọhọ ẹte, “Emem!” (Jer. 6:14; 23:16, 17; Edi. 17:1, 2) Mfiori emem ye ifụre emi ediwụt ke usen Jehovah ọmọn̄ ọtọn̄ọ. Mme asua Obio Ubọn̄ Abasi “idikwe usụn̄ ubọhọ.”

4. Nso idi ufọn edifiọk se ntịn̄nnịm ikọ Paul emi aban̄ade mfiori emem ye ifụre ọwọrọde?

 ⁴ Nso ufọn ke ndifiọk se ntịn̄nnịm ikọ emi ọwọrọde enyene ọnọ nnyịn? Paul ọdọhọ ete: “Mbufo idụhe ke ekịm, emi akpanamde usen oro abuat mbufo nte inọ.” (1 Thess. 5:3, 4) Sia nnyịn mîbietke ata ediwak owo, nnyịn imọfiọk se mme n̄kpọ oro ẹtịbede idahaemi ẹdidade idi. Nso idi ata nnennen usụn̄ oro ntịn̄nnịm ikọ emi aban̄ade emem ye ifụre mi edisude? Inyene ndibet nse se iditịbede ke ererimbot. Ke ntre, “ẹyak nnyịn itaba idap inyụn̄ inyene ikike.”—1 Thess. 5:6; Zeph. 3:8.

5. Nso ididi akpa ikpehe “akwa ukụt”?

⁵ Nsobo ido ukpono. Ti ke Paul ekewet ete: “Ini ekededi emi mmọ ẹdọhọde: ‘Emem ye ifụre!’ adan̄aoro nsobo ayabuat mmọ.” Nte obuma esitopde ke ndondo oro emịnen̄mịnen̄ asiahade, kpasụk ntre ke ‘nsobo edibuat’ ke ini oro ẹdọhọde “Emem ye ifụre!” Nso ke ẹdisobo? Akpa, ẹyesobo “Akwa Babylon,” oro edi, ofụri nsunsu ido ukpono, oro ẹdiọn̄ọde n̄ko nte “akpara.” (Edi. 17:5, 6, 15) Nsobo Christendom ye kpukpru esop nsunsu ido ukpono eken edi akpa ikpehe “akwa ukụt.” (Matt. 24:21; 2 Thess. 2:8) Nsobo emi edimen ediwak owo ke mbuari. Ntak-a? Koro tutu esịm ini nsobo oro, akpara oro edisụk ida idemesie nte “ọbọn̄ an̄wan” emi ‘mîdikopke mfụhọ tutu amama.’ Edi enye eyedifiọk ke mbuari ke idịghe nte imọ ikekerede. Ẹyesobo enye ẹfep usọp usọp nte n̄kpọ eke edide “ke usen kiet.”—Edi. 18:7, 8.

6. Anie m̀mê nso idisobo “Akwa Babylon”?

⁶ Anie m̀mê nso idisobo “akwa Babylon?” “Idiọk unam” emi enyenede “nnụk duop.” N̄wed Ediyarade owụt ke idiọk unam emi edi Esop Edidiana Mme Idụt (UN). Nnụk duop ada aban̄a ofụri ukara oro ẹdude idahaemi, oro ẹnọde “ididuot idiọk unam” ibetedem. (Edi. 17:3, 5, 11, 12) Nsobo emi edikpon adan̄a didie? Mme idụt oro ẹnọde Esop Edidiana Mme Idụt ibetedem ẹyebụme inyene akpara oro, ẹsobo enye, “ẹnyụn̄ ẹfọp enye ke ikan̄ ofụri ofụri.”—Kot Ediyarade 17:16. *

7. Didie ke ikọ Jesus oro ẹwetde ke Matthew 24:21, 22 okosu ke eyo mme apostle, ndien didie ke enye edisu ke ini iso?

⁷ Ndisịbe mme usen ẹmụhọ. Edidem nnyịn anam nnyịn ifiọk se iditịbede ke ini akwa ukụt. Jesus ọkọdọhọ ete: “Ke ntak ndimek ikọt Abasi ẹyesịbe mme usen oro ẹmụhọ.” (Kot Matthew 24:21, 22.) Ikọ Jesus oro ama osu ke ekpri udomo ke isua 66 Eyo Christ ke ini Jehovah ‘ekesịbede’ mme usen oro mbonekọn̄ Rome ẹken̄wanade ye Jerusalem, ẹmụhọ. (Mark 13:20) Oro ama anam mme Christian ke Jerusalem ye Judea ẹbọhọ. Nso iditịbe ke ofụri ererimbot ke akwa ukụt? Jehovah ayada Edidem nnyịn ‘esịbe mme usen’ oro Esop Edidiana Mme Idụt  ẹdisobode ido ukpono ẹmụhọ, mbak ẹditiene ẹsobo ido ukpono akpanikọ ke ini ẹdisobode nsunsu ido ukpono. Ntem ke ini ẹdisobode kpukpru esop nsunsu ido ukpono, ido ukpono akpanikọ kiet kpọt edibọhọ. (Ps. 96:5) Ẹyak ineme ndien se iditịbede ke ikpehe akwa ukụt emi ama ekebe.

8, 9. Nso n̄kpọ ke Jesus eketịn̄ aban̄a, ndien mme owo ẹdinam n̄kpọ didie iban̄a se mmọ ẹkụtde?

⁸ Ntịn̄nnịm ikọ Jesus oro aban̄ade mme akpatre usen owụt ke ediwak ikpọ n̄kpọ ẹyetịbe mbemiso Armageddon. Ẹsiak n̄kpọntịbe iba oro idinemede idahaemi ke Gospel Matthew, Mark, ye Luke.—Kot Matthew 24:29-31; Mark 13:23-27; Luke 21:25-28.

⁹ Mme n̄kpọntịbe ke ikpaenyọn̄. Jesus ọkọdọhọ ete: “Utịn eyekịm, ọfiọn̄ idinyụn̄ inọhọ un̄wana esie ndien mme ntantaọfiọn̄ ẹyeto ke enyọn̄ ẹduọn̄ọ.” Ke akpanikọ, owo idiyomke aba ndausụn̄ mme adaiso ido ukpono, sia owo idisehe mmọ aba nte mme ọnọ-un̄wana. Ndi Jesus eketịn̄ n̄ko aban̄a n̄kpọntịbe ke ikpaenyọn̄? Etie ntre. (Isa. 13:9-11; Joel 2:1, 30, 31) Mme owo ẹdinam n̄kpọ didie ke ini mmọ ẹkụtde se itịbede? ‘Esịt eyetịmede’ mmọ sia ‘mîdifiọkke usụn̄ ubọhọ.’ (Luke 21:25; Zeph. 1:17) Ke akpanikọ, ‘idem eyeyemede’ mme asua Obio Ubọn̄ Abasi—ọtọn̄ọde ke ‘ndidem esịm ifịn’—“oto ke ndịk ye editie mbet mme n̄kpọ eke ẹdiwọrọde ẹnọ isọn̄,” ndien mmọ ẹyeyom ebiet udịbe. Edi mmọ idikwe ebiet ndidịbe mbọhọ iyatesịt Edidem nnyịn.—Luke 21:26; 23:30; Edi. 6:15-17.

10. Nso ubiereikpe ke Jesus edinọ, ndien didie ke mme andida nnọ Obio Ubọn̄ ye mme asua esie ẹdinam n̄kpọ iban̄a ubiereikpe oro?

¹⁰ Ubiereikpe. Ẹyenam kpukpru mme asua Obio Ubọn̄ Abasi ẹkụt n̄kpọ oro edinamde ubiak mmọ etetịm okpon. Jesus ọkọdọhọ ete: “Mmọ ẹyekụt Eyen owo asan̄ade ke obubịt enyọn̄ edi ye akwa odudu ye ubọn̄.” (Mark 13:26) Jesus ndisan̄a ke akwa odudu ndi ntem ediwụt ke enye edi ndibiere ikpe. Ke ikpehe en̄wen ke ntịn̄nnịm ikọ emi, oro aban̄ade mme akpatre usen, Jesus etịn̄ ediwak n̄kpọ en̄wen aban̄a ikpe oro enye edibierede ke ini emi. Ikụt emi ke uwụtn̄kpọ oro aban̄ade erọn̄ ye ebot. (Kot Matthew 25:31-33, 46.) Ẹyebiere ke mbon oro ẹsọn̄ọde ẹda ẹnọ Obio Ubọn̄ Abasi ibetedem ẹdi “erọn̄,” mmọ ẹyenyụn̄ “ẹmenede ibuot [mmọ] ke enyọn̄,” sia ẹfiọkde ke “edinyan̄a [mmimọ] ke asan̄a ekpere.” (Luke 21:28) Edi ẹyebiere ke mbon oro ẹbiọn̄ọde Obio Ubọn̄ ẹdi “ebot,” mmọ ẹyenyụn̄ “[ẹyịbi] idemmọ ke eseme,” sia ẹfiọkde ke “ẹyesịbe [mmimọ] ẹfep ke nsinsi.”—Matt. 24:30; Edi. 1:7.

11. Nso ke ikpeti nte inemede mme n̄kpọ oro ẹditịbede?

 ¹¹ Ke Jesus ama ekebiere ikpe ọnọ “kpukpru mme idụt,” ediwak akpan n̄kpọ ẹyetịbe mbemiso ekọn̄ Armageddon ọtọn̄ọde. (Matt. 25:32) Iyeneme iba ke otu n̄kpọntịbe oro: en̄wan Gog ye editan̄ mbon oro ẹyetde aran mbok. Nte inemede n̄kpọ iba emi, oyom iti ke Ikọ Abasi itịn̄ke ata nnennen ini oro mme n̄kpọ emi ẹditịbede. Ke akpanikọ, etie nte n̄kpọ kiet editịbe ke ini enye eken osụk adade itie.

12. Nso ididi akpatre en̄wan oro Satan edin̄wanade ye Obio Ubọn̄ Abasi?

¹² Ọkpọsọn̄ en̄wan. Gog isọn̄ Magog ayan̄wana ye nsụhọ mbon oro ẹyetde aran ye mme erọn̄ en̄wen. (Kot Ezekiel 38:2, 11.) En̄wan oro Satan edin̄wanade ye Obio Ubọn̄ oro ama ọkọtọtọn̄ọ ndikara mi edidi akpatre en̄wan oro enye an̄wanade ye nsụhọ mbon oro ẹyetde aran tọn̄ọ ẹkesio enye ke heaven ẹduọk ke isọn̄. (Edi. 12:7-9, 17) Toto ke ini oro ẹketọn̄ọde nditan̄ mbon oro ẹyetde aran ndọn̄ ke esop Christian, Satan odomo nditịmede edidiọn̄ oro Jehovah ọnọde mmọ, edi ikemeke. (Matt. 13:30) Edi ke ẹma ẹkesobo kpukpru esop nsunsu ido ukpono ẹfep, editie nte ebiet oro ikọt Abasi ẹdụn̄de “inyeneke ibibene, inyeneke eto usịnusụn̄ inyụn̄ inyeneke usụn̄ufọk,” ndien Satan edida emi nte ata eti ifet ndisobo mmọ mfep. Enye ayanam ikọt esie ẹken̄wana ọkpọsọn̄ en̄wan ye mbon oro ẹdade ẹnọ Obio Ubọn̄.

13. Nso ke Jehovah edinam man anyan̄a ikọt esie?

¹³ Ezekiel etịn̄ se iditịbede. Ntịn̄nnịm ikọ oro etịn̄ ntem aban̄a Gog: “Afo oyoto ke ebiet fo edi, ke mme ata nsannsan ikpehe edem edere, afo ye ediwak owo emi ẹdude ye afo, kpukpru mmọ ẹwat ke enan̄-mbakara, kpa akwa esop, ata ediwak udịmekọn̄. Ndien afo udutreke ndidọk ndin̄wana ye ikọt mi . . . , nte obubịt enyọn̄ man ofụk isọn̄.” (Ezek. 38:15, 16) Nso ke Jehovah edinam iban̄a en̄wan oro etiede nte owo idikemeke nditre mi? Jehovah ọdọhọ ete: “Ifụtesịt mi ọyọdọk odụk mi ibuo. Ndien ami nyokot akan̄kan̄.” (Ezek. 38:18, 21; kot Zechariah 2:8.) Jehovah ayanam n̄kpọ man anyan̄a mme asan̄autom esie ke isọn̄. Se enye edinamde emi edi ekọn̄ Armageddon.

14, 15. Nso n̄kpọ en̄wen iditịbe ke Satan ama ọkọtọn̄ọ en̄wan esie?

¹⁴ Mbemiso ikade iso ineme nte Jehovah edinyan̄ade ikọt esie ke ekọn̄ Armageddon, ẹyak ibem iso ineme iban̄a akpan n̄kpọ en̄wen oro editịbede. Etie nte n̄kpọ enye emi editịbe ke ufọt ini emi Satan ọtọn̄ọde ọkpọsọn̄ en̄wan esie ye ini oro Jehovah editọn̄ọde ekọn̄ Armageddon. Nte ikenemede ke ikpehe ekikere 11, ọyọhọ n̄kpọ iba emi edi editan̄ nsụhọ ke otu mbon oro ẹyetde aran mbon.

¹⁵ Editan̄ mbon oro ẹyetde aran mbon. Matthew ye  Mark ẹwet ikọ Jesus oro aban̄ade “ndimek ikọt Abasi”—oro edi, mme Christian oro ẹyetde aran ke spirit—nte kiet ke otu n̄kpọ oro ẹditịbede mbemiso ekọn̄ Armageddon ọtọn̄ọde. (Se ikpehe ekikere 7.) Ke ntịn̄nnịm ikọ oro Jesus etịn̄de aban̄a idemesie nte Edidem, enye ọdọhọ ete: “Ekem enye oyosio mme angel ọdọn̄ oyonyụn̄ atan̄ ndimek ikọt esie ke ikpehe ofụm mbinan̄ obon ọtọkiet, ọtọn̄ọde ke utịt isọn̄ tutu esịm utịt ikpaenyọn̄.” (Mark 13:27; Matt. 24:31) Ewe editan̄ mbon ke Jesus etịn̄ aban̄a emi? Enye itịn̄ke iban̄a edifịk mme Christian oro ẹyetde aran akpatre idiọn̄ọ, emi ẹdifịkde esisịt ini mbemiso akwa ukụt ọtọn̄ọde. (Edi. 7:1-3) Utu ke oro, Jesus akam etịn̄ aban̄a se iditịbede ke akwa ukụt. Ntem, etie nte ke Satan ama ọkọtọn̄ọ ọkpọsọn̄ en̄wan ye ikọt Abasi, ẹyetan̄ mbon oro ẹyetde aran emi ẹsụk ẹdude ke isọn̄ ẹka heaven.

16. Nso ke mbon oro ẹyetde aran, emi ẹnamde ẹset, ẹditiene inam ke Armageddon?

¹⁶ Nso ebuana ke editan̄ nsụhọ mbon oro ẹyetde aran n̄ka heaven enyene ye n̄kpọ en̄wen oro editịbede, oro edi, Armageddon? Ini oro ẹditan̄de kpukpru mbon oro ẹyetde aran ibon mi owụt ke kpukpru mmọ ẹyedu ke heaven mbemiso ekọn̄ Armageddon ọtọn̄ọde. Ke ini owo 144,000 emi ẹditienede Christ ikara ẹdude ke heaven, ẹyenọ mmọ odudu nditiene Jesus nda “esan̄ ukwak” nsobo kpukpru mme asua Obio Ubọn̄ Abasi. (Edi. 2:26, 27) Ekem, mme anditiene Christ emi ẹyetde aran, oro ẹnamde ẹset ẹyediana ye mme okopodudu angel ẹtiene Christ emi edide Edidem-An̄wanaekọn̄, ẹn̄wana ye “ata ediwak udịmekọn̄” mme asua emi ẹyomde ndisobo ikọt Jehovah. (Ezek. 38:15) Ọkpọsọn̄ en̄wan oro edidi ekọn̄ Armageddon!—Edi. 16:16.

17. Nso iditịbe inọ mbon oro ẹbietde ebot ke Armageddon?

¹⁷ Nsobo. Ekọn̄ Armageddon edidi utịt akwa ukụt. Enyene se Jesus edinamde ini oro. Enye edi Ebiereikpe “kpukpru mme idụt,” enye edinyụn̄ isobo mme idụt—oro edi, kpukpru mbon oro enye ekebierede ke ẹdi “ebot.” (Matt. 25:32, 33) Edidem nnyịn ayada “anyan edisọp akan̄kan̄ . . . ekpen̄e mme idụt.” Ke akpanikọ, ẹyesịbe kpukpru mbon oro ẹbietde ebot—ọtọn̄ọde ke ndidem tutu esịm ifịn—ẹfep ke nsinsi.—Edi. 19:15, 18; Matt. 25:46.

18. (a) Ndi ẹyesobo mbon oro ẹbietde erọn̄? (b) Didie ke Jesus edikụre edikan esie?

¹⁸ Owo idisoboke mbon oro Jesus ekebierede ke ẹdi erọn̄. Satan enyene akwa udịmekọn̄. Mmọ ke Bible okot ebot. Kpa ye oro mmọ ẹwakde etieti, mmọ idikemeke ndisobo ikọt Abasi, kpa “akwa otuowo” emi ẹtiede nte mme erọn̄ emi mînyeneke un̄wam. Bible ọdọhọ ke mmọ  ẹyebọhọ “akwa ukụt.” (Edi. 7:9, 14) Ekem ke Jesus ama akakan onyụn̄ osobo kpukpru mme asua Obio Ubọn̄ Abasi, enye oyotop Satan ye mme demon esie ọdọn̄ ke editụn̄ọ ukpe. Mmọ idikemeke ndinam n̄kpọ ndomokiet do ke tọsịn isua kiet.—Kot Ediyarade 6:2; 20:1-3.

19, 20. Didie ke ikeme ndinam se Isaiah 26:20 ye 30:21 ẹkpepde nnyịn?

¹⁹ Didie ke ikpeben̄e idem inọ mme enyene-ndịk n̄kpọ oro ẹditịbede ke mîbịghike? Enyọn̄-Ukpeme ama etịn̄ ini kiet ko ete ke mbon n̄kopitem ẹdibọhọ. Ntak-a? Ibọrọ odu ke item emi Jehovah ọkọnọde mme Jew emi ẹketan̄de ẹka ntan̄mfep ke Babylon eset. Jehovah ama ọdọhọ ke ẹyekan Babylon, edi nso ke akana ikọt Abasi ẹnam man ẹben̄e idem ẹnọ se iditịbede oro? Jehovah ọkọdọhọ ete: “Ikọt mi, ẹka ẹkedụk esịt ubet mbufo, ẹnyụn̄ ẹberi usụn̄ ẹbaha idem mbufo. Ẹdịbe ke esisịt ini tutu ifụtesịt ebe.” (Isa. 26:20) Tịm se mme ikọ emi, “ẹka,” “ẹkedụk,” “ẹberi,” “ẹdịbe”—kpukpru mmọ ẹdi ewụhọ. Mme Jew oro ẹkenamde ewụhọ oro ẹkesịne ke ufọk mmọ, iwọn̄ọke ika efak, sia mbonekọn̄ oro ẹkekande Babylon ẹkedude do. Ntem mmọ ẹkenyene ndikop item Jehovah man ẹbọhọ. *

²⁰ Nso ke emi ekpep nnyịn? Kpa nte ekedide ye mme asan̄autom Abasi ke eset, inyene ndikop item Jehovah man ibọhọ mme n̄kpọ oro ẹditibede ke mîbịghike. (Isa. 30:21) Ẹsinọ nnyịn utọ item oro ke esop. Mmọdo, oyom isinam item oro ẹnọde nnyịn ke ofụri esịt. (1 John 5:3) Edieke inamde ntre idahaemi, eyenen̄ede emem nnyịn utom ndikop uyo ke ini iso, ndien Jehovah kpa Ete nnyịn, ye Jesus Edidem nnyịn ẹyekpeme nnyịn. (Zeph. 2:3) Abasi ndikpeme nnyịn ntem ayanam ida enyịn nnyịn ikụt nte Obio Ubọn̄ Abasi edisobode mme asua esie ofụri ofụri. Emi edidi n̄kpọ oro owo mîdifreke tutu amama!