1, 2. (a) Na cava ena dredre kina meda raica ni dina na Parataisi? (b) Ena vaqaqacotaki vakacava noda vakabauta na yalayala ni Kalou?

 E YACO yani ena soqoni e dua na tacida yalodina. Dua na ka na nona oca ni lavaka vakasivia vua na nona boso e levu na ka, e lomaocaocataka nodratou bula vakavuvale, qai lomaleqataka na tauvimate i watina. Ni tekivu na imatai ni sere, e taluva vua na icolacola bibi qori, qai marau ni tomani ira na mataveitacini ena Vale ni Soqoni. E lagati nona sere taleitaki me baleta na Parataisi, qai uqeti koya me raica nona bula tu ena vuravura ya. Ni lagata tiko kei na nona vuvale, e vakacegui koya na inuinui totoka qo.

² E levu vei keda sa vakila tale ga qori. Ia ena vuku ni bula ena ituvaki makawa qo, e dredre kina meda raica ni dina na inuinui ni Parataisi. Qo na gauna ena “vakilai kina e levu na ka dredre,” qai sega sara ga ni bau volekata na parataisi na ituvaki ni vuravura. (2 Tim. 3:1) Na cava ena vukei keda meda raica me dua na inuinui dina? Eda kila vakacava ni sa voleka ni liutaka na kawatamata na Matanitu ni Kalou? Meda dikeva mada eso na parofisai i Jiova e vakayacori ena veigauna sa oti. Eda na qai raica lesu na kena sa vakayacori tiko nikua na parofisai qori kei na parofisai tale eso. Ni sa vaqaqacotaki noda vakabauta, meda qai raica na kena vakayacori ena veigauna se bera mai.

3. Na inuinui cava e vakacegui ira na Jiu era tu vakabobula e Papiloni?

³ Raitayaloyalotaka mada na ka era vakila na Jiu nira tu vakabobula e Papiloni ena ikaono ni senitiuri B.G.V. E levu vei ira era susugi ena bula vakabobula me vakataki nodra itubutubu, qai dredre dina na bula. Era veivakalialiai na kai Papiloni ena vuku ni nodra vakabauti Jiova. (Same 137:1-3) Ena vica vata na yabaki, era kubeta matua na Jiu na inuinui ni na kumuni ira lesu o Jiova ina nodra vanua me vaka ga e yalataka. E tukuna o Jiova ni na vinaka na ituvaki e kea. E vakatauvatana na vanua o Juta me vaka na were totoka o Iteni, na parataisi! (Wilika Aisea 51:3.) Na yalayala va  qori e vakadeitaki ira na Jiu mera kua kina ni vakatitiqa. Ena sala cava? Dikeva mada eso na parofisai.

4. E vakadeitaka vakacava o Jiova nira na taqomaki na Jiu ena nodra vanua?

⁴ Tiko vakacegu. Era sega ni lesu na Jiu bobula ina dua na parataisi, era lesu ga ena dua na vanua yawa e lala tu me 70 na yabaki, eso era se bera mada ga ni raica vakadua na vanua ya. Era bula tu kina na laione, olifa, lepate kei na manumanu kila tale eso. Era na rairai taroga na ulunivuvale, ‘Au na taqomaki watiqu vakacava kei ratou na luvequ? Vakacava na sipi kei na bulumakau, au na taqomaki ira vakacava?’ E sega ni cala na vakanananu qori. Vakasamataka mada na kena vakacegui ira na yalayala ni Kalou ena Aisea 11:6-9. (Wilika.) Ena vosa vakaserekali ya, e vakadeitaka o Jiova ni na taqomaki ira kei na nodra manumanu. Ni kania na laione na co, e kena ibalebale ni sa na sega ni vakamatea na nodra bulumakau na Jiu. Era na sega ni rerevaka e dua na ka o ira na yalodina. E yalataka o Jiova nira na taqomaki na nona dauveiqaravi ena vanua o Juta, vaka kina ena vanua talasiga kei na veikau.—Isik. 34:25.

5. Na parofisai cava e vakadeitaka ni na vakarautaka vakayauyau o Jiova na ka era gadreva na Jiu?

⁵ Vakamamautaki vakayalo. E tiko eso tale na ka era nuiqawaqawataka. ‘Au na vakani ratou vakacava na noqu vuvale? Keitou na tiko e vei? Ena dua noqu cakacaka e vinaka cake mai na cakacaka veivakaocai au lai cakava tu e Papiloni?’ E sauma na lomatarotaro qori o Jiova ena parofisai. Ena vakatauca na uca vei ira na talairawarawa, ena vuavuaivinaka na qele me “levu qai urouro.” (Aisea 30:23) E yalataka tale ga o Jiova ni na vuavuaivinaka nodra cakacaka, ra qai vakavaletaki vinaka. E kaya: “Era na tara vale era na tiko kina, era na tea na loganivaini era na kania na vuana. Era na sega ni tara vale qai duatani e tawana, era na sega ni tea qai duatani e kania.” (Aisea 65:21, 22) Ena vinaka cake sara na bula me vakatauvatani kei na nodra bobula tu e Papiloni. Vakacava na leqa a vakavuna na nodra lai tu vakabobula?

6. (a) Na leqa cava era dau sotava na Jiu? (b) Na cava e vakadeitaka vei ira o Jiova?

⁶ Bula vakayalo. Ni bera nira kau vakavesu, era tauvimate vakayalo na dauveiqaravi ni Kalou. E tukuna o Jiova ena gusu i Aisea: “E tauvimate na ulumu taucoko, e malumalumu na utomu taucoko.” (Aisea 1:5) Era mataboko qai didivara vakayalo nira sega ni via rogoca na ivakasala kei na veidusimaki i Jiova. (Aisea 6:10; Jere. 5:21; Isik. 12:2) Ke ra lesu ina nodra vanua qai tarai ira tale na leqa ya, era na taqomaki vakacava? Era na sega tale ni vakadonui vei Jiova. Ia e vakadeitaki ira na yalayala i Jiova: “Ena siga oya ena rogoca na didivara na vosa ni ivola, ena raibasikata na mata ni mataboko na kabukabu kei na butobuto.” (Aisea 29:18) Io, o Jiova ena vakabulai ira vakayalo na nona tamata yalomalumalumu  era veivutuni. Ke ra vakarorogo ra qai talairawarawa tiko ga, ena vakarautaka na veidusimaki kei na veivakavulici e rawati kina na bula.

7. E vakayacori vakacava na yalayala ni Kalou vei ira na Jiu? Na cava e vaqaqacotaki kina noda vakabauta ena veika e cakava qori o Jiova?

⁷ Vakacava e vakayacora o Jiova na nona yalayala? E laurai qori ena veika e yaco ena veigauna sa oti. Era qai vakalougatataki na Jiu era lesu ina nodra vanua mera tiko vakacegu, vakarautaki vakayauyau na ka era gadreva, ra qai bulabula vakayalo. Kena ivakaraitaki, e taqomaki ira mai na matanitu era tiko voleka era kaukaua cake ra qai lelevu. E taqomaki tale ga na nodra manumanu. Era raica na Jiu na vakayacori ni dua ga na wase ni parofisai a tukuna tu o Aisea, Jeremaia, kei Isikeli, ia na ka era raica ni vakayacori e vakasakiti dina qai ka sara ga era gadreva tu ena gauna ya. E vaqaqacotaki noda vakabauta nida vakasamataka lesu na ka e cakava o Jiova ena vukudra na nona dauveiqaravi. Ke marautaki mada ga na vakayacori ni dua na wase ni parofisai ya, sa qai wacava na marau ni sa vakayacori taucoko. Dikeva mada na ka sa cakava o Jiova ena vukuda nikua.

8. Na “vanua” cava eda marautaka nikua?

⁸ O keda na qaravi Jiova nikua eda sega ni tiko ena dua na matanitu se vakaitikotiko ena dua ga na vanua. Ia era lewena na lotu vaKarisito lumuti e dua na matanitu vakayalo, na “Isireli ni Kalou.” (Kala. 6:16) Eda tomani ira ena dua na “vanua” vakayalo na ‘so tale na sipi’ meda sokaloutaki Jiova ena duavata. Na sokalou qori e bibi ena noda bula. (Joni 10:16; Aisea 66:8) Na “vanua” cava e vakarautaka o Jiova? Na parataisi vakayalo. Ena vanua qori, e vakadinadinataki ni vakayacori vakayalo na yalayala ni Kalou me baleta na parataisi. Raica mada eso na kena ivakaraitaki.

9, 10. (a) E vakayacori vakacava nikua na parofisai ena Aisea 11:6-9? (b) Na ivakadinadina cava ni veiyaloni e laurai vei keda na dauveiqaravi i Jiova?

⁹ Tiko vakacegu. Eda raitayaloyalotaka ena parofisai ena Aisea 11:6-9, na duavata kei na sautu ena kedra maliwa na manumanu kila, ena yasana adua, noda veiyaloni na tamata kei na manumanu. Vakacava e vakayacori vakayalo na parofisai qo? Io! Ena tikina e 9, era na veiyaloni na ibulibuli kece “ni na robota na vuravura na kilaka me baleti Jiova me vaka e ubia na wasawasa na wai.” Vakacava e veisautaka na itovo ni manumanu na “kilaka me baleti Jiova”? Sega. Na manumanu e tukuni eke e vakaibalebaletaki ira era vulici koya na Kalou Cecere Duadua ra qai vakatotomuria na nona dau veiyaloni. Sa rauta me dina na parofisai qori ena parataisi vakayalo nikua. Ena veiliutaki ni Matanitu ni Kalou, era sa vulica tiko na imuri i Karisito mera biuta laivi  na nodra itovo voravora vakamanumanu mera duavata ra qai veiyaloni kei ira na tacidra vakayalo.

¹⁰ Kena ivakaraitaki, e veivosakitaki ena ivola qo na yavu vakaivolatabu ni noda tawaveitovaki na lotu vaKarisito, kei na veitusaqati eda sotava kina. E vakatubuqoroqoro dina nida raica ena vuravura voravora qo e dua na “matanitu” era sega ni vakayacora na itovo kaukaua na lewena, ke ra vakarerei mada ga mera mate. Qori e ivakadinadina nira marautaka o ira na vakarurugi ena lewa ni Tui vakaMesaia na sautu e vakamacalataka o Aisea! E tukuna makawa tu o Jisu nira na kilai na nona imuri nira dau veilomani. (Joni 13:34, 35) Ena loma ni ivavakoso, e vakayagataka o Jisu na “dauveiqaravi yalodina” me vakavulici ira na lotu vaKarisito dina kece mera veiyaloni, veilomani ra qai yalomalua.—Maciu 24:45-47.

11, 12. (a) Na dausiga vakacava e tarai vuravura tu nikua? (b) E vakarautaka vakayauyau vakacava o Jiova na veika me baleti ira nona dauveiqaravi?

¹¹ Vakamamautaki vakayalo. E vakila tu o vuravura na dausiga vakayalo. E veivakasalataki na iVolatabu: “‘Raica! Sa voleka na gauna,’ e kaya na Turaga Cecere Duadua o Jiova, ‘au na vakayacora na dausiga ena vanua, ena sega ni dausiga ni viakana madrai se viagunu wai, ia nira via rogoca ga na vosa i Jiova.’” (Emosi 8:11) Vakacava era vakila  tale ga qori na lewenivanua ni Matanitu ni Kalou? Sa tukuna makawa tu o Jiova na kedra duidui na nona tamata kei ira na meca: “Era na kana na noqu tamata, oni na viakana. Raica! Era na gunu na noqu tamata, oni na karamaca. Raica! Era na marau na noqu tamata, oni na madua.” (Aisea 65:13) O vakadinadinataka na vosa ya?

¹² E vakarautaki mai vakayauyau na kakana vakayalo me vaka na drodro ni uciwai e rabailevu qai titobu tiko ga. E sega ni caka rawa na kakana vakayalo e vakarautaki ina vuravura waloloi qo ena ivola vakaivolatabu, katokatoni kei na vidio; na soqoni kei na soqo ni veiwasewase; kei na noda Web site. (Isik. 47:1-12; Joeli 3:18) Vakacava o marautaka ni sa vakayacori tiko na yalayala i Jiova me vakarautaka vakayauyau na veika me baleta noda bula e veisiga? O dau vakayagataka wasoma na isolisoli e vakarautaki ena teveli i Jiova?

13. O vakadinata vakacava ni sa vakayacori na yalayala i Jiova mera rai na mataboko, ra rogo na didivara?

¹³ Bula vakayalo. E levu nikua era mataboko, ra qai didivara vakayalo. (2 Kor. 4:4) Ia e vakaotia tiko o Jisu na malumalumu kei na tauvimate e vuravura raraba. O sa bau raica nira rai na mataboko, ra qai rogo na didivara? Ni mai vulica na ka dina ena Vosa ni Kalou e dua qai biuta laivi na ivakavuvuli lasu e veivakamatabokotaki se vakadidivarataki koya, o sa raica sara ga na kena vakayacori na yalayala: “Ena siga oya ena rogoca na didivara na vosa ni ivola, ena raibasikata na mata ni mataboko na kabukabu kei na butobuto.” (Aisea 29:18) Ena veiyabaki e veiyasa i vuravura, era kunea tiko e vica vata na drau na udolu na iwali ni tauvimate vakayalo. Eda vakadinadinataka ni dina na yalayala i Jiova, nida raica nodra biuti Papiloni na Ka Levu o ira qori mera tomani keda ena sokalou ena parataisi vakayalo!

14. Na ivakadinadina cava meda vakasamataka vakatitobu me vaqaqacotaki kina noda vakabauta?

¹⁴ Eda raica ena veiwase ni ivola qo na ivakadinadina matata ni tuberi keda tiko o Jisu ina parataisi vakayalo ena gauna ni ivakataotioti qo. Meda dau vakasamataka vakatitobu na sala eso eda vakalougatataki kina ena parataisi ya. Ke da cakava qori, ena vaqaqacotaki noda vakabauta ni na vakayacora dina o Jiova na nona yalayala me baleta na veigauna se bera mai.

15. Eda vakadeitaka vakacava ni na parataisi dina na vuravura?

¹⁵ E nona inaki o Jiova me parataisi na vuravura taucoko. E biuti rau o Atama kei Ivi ena dua na were parataisi qai vakaroti rau me rau vakatawai vuravura kei na nodrau kawa, qai qarava na manumanu kece. (Vkte. 1:28) Ka ni rarawa ni rau tomani Setani ena nona veivorati, mani vakila kina na nodrau kawa na bula e sega ni uasivi, ivalavala  ca, kei na mate. Ia e dei tu ga na inaki i Jiova. Ni cavuta e dua na ka, ena vakayacori dina ga. (Wilika Aisea 55:10, 11.) Eda nuidei gona nida na tawana na vuravura na kawa i Atama kei Ivi, vakamalumalumutaka, da qai qarava vinaka na ibulibuli i Jiova ena vuravura parataisi. Ena gauna qori, sa na qai vakayacori taucoko na parofisai e cavuti vei ira na Jiu bobula me baleta na parataisi! Dikeva mada na ivakaraitaki tarava.

16. E vakamacalataka vakacava na iVolatabu na tiko vakacegu ena vakilai ena Parataisi?

¹⁶ Tiko vakacegu. Sa na qai vakayacori na ivakatautauvata ena Aisea 11:6-9. Se mani vanua cava era lako kina, era na taqomaki vinaka na tagane, yalewa kei na gone. Ena sega ni leqataki mera veivakaleqai na manumanu kila se tamata. Raitayaloyalotaka nomu wavokita na vuravura me vaka ga o taukena, o na qalova na veiuciwai, na drano kei na veiwasawasa; kabata na veiulunivanua; veilakoyaki ena vanua veico qai sega ni leqataka e dua na ka. Ni karobo na vanua, o sega ni lomaleqa. Sa na vakayacori na yalayala ena Isikeli 34:25, meda rawa ni ‘tikovakacegu ena vanua talasiga, meda moce tale ga e veikau.’

17. Ni sa liutaka na vuravura na Matanitu ni Kalou, eda kila vakacava ni na vakarautaka vakayauyau o Jiova na veika eda gadreva?

¹⁷ Vakamamautaki vakayago. Raitayaloyalotaka na gauna ena sega kina na dravudravua, kana vakaca, na dausiga, sega tale ga na ituvatuva ni veiqaravi vei ira na gadreva na veivuke. Na sautu ni ka vakayalo eda marautaka nikua e vakadeitaka ni vakamamautaki keda na Tui vakaMesaia ena veisala kece. Ena gauna e bula kina e vuravura o Jisu, e vakaraitaka vakalailai ni rawa ni vakayacora na yalayala qori. E cakava qori ni vakani ira na le udolu era via kana tu ena vica ga na madrai kei na ika. (Maciu 14:17, 18; 15:34-36; Mari. 8:19, 20) Ni sa veiliutaki e vuravura na Matanitu ni Kalou, sa na vakayacori na vosa ni yalayala kece me vaka na parofisai qo: “Ena vakatauca na uca ena sorenikau o tea ena qele, na madrai e vuataka na qele ena levu qai urouro. Ena siga oya era na kana na nomu manumanu ena veico rabailevu.”—Aisea 30:23.

18, 19. (a) E uqeti iko vakacava na parofisai ena Aisea 65:20-22? (b) E rawa vakacava ni tukuni ni na “vaka na dede ni dua na vunikau” na noda bula?

¹⁸ Nikua, e ka ni tatadra vei ira e levu mera taukena e dua nodra vale se cakava na cakacaka e veivakacegui dina. E vakilai ena vuravura torosobu qo nira cakacaka vakaukaua eso ia e lailai ga na kena yaga ina vuvale, ena yasana adua, era soqona na ka vinaka kece o ira na vutuniyau kei ira na kocokoco. Vakacava mada na gauna sa na yaco kina na vosa ni yalayala qo: “Era na tara vale era na tiko kina, era na tea na loganivaini era na kania na vuana. Era na sega ni tara vale qai duatani e tawana, era na sega ni tea qai duatani e kania. Na nodra gauna na noqu tamata ena vaka na dede ni dua na vunikau, era na marautaka vakalevu  na cakacaka ni ligadra o ira au digitaka.”—Aisea 65:20-22.

¹⁹ Na cava e tukuni kina ni na “vaka na dede ni dua na vunikau” na noda bula? Nida duri ena ruku ni dua na vunikau vakaitamera, vakacava eda dau qoroya qai vakasamataka na balavu ni gauna e bula kina e dela i vuravura, rairai ni se bera mada ga nira basika na tukada kei na buda? Ni o ivalavala ca, o kila ni na sega ni balavu na nomu bula me vaka na vunikau qori. O rawa ni mate tale e liu, se bula tu ga na vunikau qori. Eda raica nona yalovinaka o Jiova ni yalataka me dede noda bula, da qai vakila na vakacegu ena Parataisi! (Same 37:11, 29) Ena dua na gauna, sa na lekaleka wale na bula ni vunikau ya me vaka na co e basika qai yali tale, ia eda na bula tu ga me tawamudu!

20. Ena rawa vakacava meda marautaka na bula uasivi o keda na vakarurugi ena Matanitu ni Kalou?

²⁰ Bula uasivi. Eda vakila kece nikua na tauvimate kei na mate. Ena dua na yasana, eda tauvimate kece ena mate e sega na kena iwali, oya na ivalavala ca. Na kena iwali ga na isoro i Jisu. (Roma 3:23; 6:23) Ena 1,000 na yabaki, ni sa veiliutaki o Jisu kei ira na tacina lumuti, eda na vakila na yaga ni isoro i Jisu ni sa taqusi vakamalua na ivalavala ca. Ena yaco dina na parofisai i Aisea: “Ena sega ni kaya e dua na lewenivanua: ‘Au tauvimate.’ O ira na tiko ena vanua ena vosoti na nodra cala.” (Aisea 33:24) Raitayaloyalotaka na gauna sa na sega kina na mataboko, galu, se lokiloki. (Wilika Aisea 35:5, 6.) E tu vei Jisu na kaukaua me vakaotia na veimataqali mate kece, se mani mate vakayago, mate ni vakasama, se lomada. Eda na marautaka na bula uasivi nida vakarurugi ena Matanitu ni Kalou!

21. Na cava ena yacovi mate? Na cava e veivakacegui kina na yalayala qori?

²¹ Ia vakacava na vanua e tini kina na tauvimate kei na ivalavala ca, oya na mate? Qori na noda “iotioti ni meca” eda sega ni drovaka rawa. (1 Kor. 15:26) Vakacava ena guce na sasaga i Jiova vei koya na meca qo? E parofisaitaka o Aisea: “Ena tiloma vakadua o koya na mate, ena qusia na Turaga Cecere Duadua o Jiova na wainimata mai na matadra kece.” (Aisea 25:8) O rawa ni raitayaloyalotaka na gauna ya ni sa na sega na veibulu, sega na ibulubulu, sega tale ga na lolosi! Ena yaco na kena veibasai, ena vakilai na marau ni sa vakayacora kece o Jiova na nona yalayala me vakaturi ira na mate! (Wilika Aisea 26:19.) Sa na oti vakadua na mosi kei na rarawa e vakilai ena vuku ni mate.

22. Na cava ena yaco ni sa vakayacora na Matanitu Vakamesaia na inaki ni Kalou e vuravura?

²² Ni cava na duanaudolu na yabaki, sa na vakayacora kece na Matanitu ni Kalou na inaki ni Kalou e vuravura, sa na qai vakalesuya o Jisu na veiliutaki vei Tamana. (1 Kor. 15:25-28) Ni sa bula uasivi na kawatamata, sa na qai sereki tale o Setani mai na qara sega ni vakabotona me veivakatovolei. Ni oti qori, sa na qai vakarusa vakadua o Jisu na  gata kei ira nona itokani. (Vkte. 3:15; Vkta. 20:3, 7-10) Ia o ira na yalodina ni lomani Jiova era na vakalougatataki. Na iVolatabu duadua ga e vakamacalataka vinaka na veivakalougatataki qori ni yalataka vei ira na yalodina nira na vakila “na galala lagilagi era vakila tu na luve ni Kalou.”—Roma 8:21.

23, 24. (a) Eda kila vakacava ni na vakayacori dina na yalayala ni Kalou? (b) Na cava o vakadeitaka mo cakava?

²³ Na yalayala qori e sega ni tadra wale ga, vakanuinui se ka eda diva tu. Era na yaco dina na yalayala i Jiova! Na vuna? Vakasamataka na vosa i Jisu ena imatai ni wase ni ivola qo. E vakavulici ira nona imuri mera masuta: “Me yaco mai na nomuni Matanitu. Me caka na lomamuni e vuravura me vaka e caka tiko mai lomalagi.” (Maciu 6:9, 10) Na Matanitu ni Kalou e sega ni nona tatadra wale ga e dua. E dua na matanitu dina qai veiliutaki tiko qo mai lomalagi. Ena 100 na yabaki sa oti, eda vakadinadinataka ena ivavakoso vaKarisito ni sa vakayacora tiko na Matanitu ni Kalou na yalayala i Jiova. Eda vakadeitaka gona ni na qai vakayacori kece na yalayala i Jiova ni sa veiliutaki e vuravura na Matanitu ni Kalou!

²⁴ Eda kila ni na yaco mai na Matanitu ni Kalou. Ena vakayacori dina na yalayala kece i Jiova. Na vuna? SA VEILIUTAKI NA MATANITU NI KALOU! E bibi meda taroga, ‘Au vakarurugi ena lewa ni Matanitu ni Kalou?’ Meda cakava na ka kece eda rawata meda yalodina kina da qai tokona tiko ga na Matanitu qori, me rawa ni yaga tawamudu vei keda na kena veiliutaki dodonu qai uasivi!