1, 2. (a) Nĩkĩ mavinda angĩ ũtonya kwĩthĩwa ne ũndũ wĩ vinya kũĩkĩĩa vyũ kana kũkeethĩwa na Nthĩ Nzaũ? (b) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya kũlũlũmĩĩlya mũĩkĩĩo witũ nthĩnĩ wa maũndũ ala Ngai ũtwathĩte?

 KWASŨANĨA ũndũ ũũ: Mwana-a-asa mũna mũĩkĩĩku nĩwavika ũmbanonĩ e mũnou nũndũ wa maũndũ mana maito ala ũkomanie namo. Wĩanĩ mwana-a-asa ũsu eĩ na thĩna na mũnene wake ũte mũvea, o na e na kĩũũyũ nũndũ wa kũwasya mũka, na no ũendeee kũthĩnĩkĩa mavata ma andũ ma mũsyĩ wake. Ĩndĩ wathi wa mbee wambĩĩa kwinwa, mwana-a-asa ũsu ayĩwʼa avuũka na aivevũũka, e na ũtanu nũndũ e Nyũmbanĩ ya Ũsumbĩ vamwe na ana-a-asa na eĩtu-a-asa make. Wathi ũsu ũkwinwa ũkonetye wĩkwatyo wa thayũ nthĩnĩ wa Nthĩ Nzaũ. O na nthĩnĩ wa wathi ũsu nũkũkũlwʼa akũne visa kĩlĩkonĩ ĩũlũ wa nthĩ ĩsu nzaũ, na aisũanĩa ũndũ we mwene ũkatanĩa kwĩkala nthĩ ĩsu. Mwana-a-asa ũsu nĩwendete wathi ũsu, na ĩla ũendeee kũwina e na andũ ma mũsyĩ wake, ayĩwʼa akiakiwʼa nĩ wĩkwatyo ũsu.

² We waaĩwʼa ta mwana-a-asa ũsu? Aingĩ maitũ nĩmewʼĩte ũu. Vate nzika, maũndũ ala matũkwataa nthĩnĩ wa nthĩ ĩno nthũku no matume wĩthĩwa ne ũndũ wĩ vinya kũĩkĩĩa vyũ kana kũkeethĩwa na Nthĩ Nzaũ. Twĩkalĩte ‘mavindanĩ ma mũisyo,’ na nthĩ ĩno tũtwĩe ndĩsa kũelekanwʼa na Nthĩ Nzaũ. (2 Tim. 3:1) Nĩ kyaũ kĩtonya kũtũtetheesya tũĩkĩĩe vyũ kana kũkeethĩwa na Nthĩ Nzaũ? Twĩsĩ ata kana Ũsumbĩ wa Ngai ũkasumbĩka andũ onthe? Mbee, nĩtũũneenea mawathani amwe Yeova wathanĩte, ala andũ make moonie mayĩanĩa ĩvinda ya tene. Ũndũ wa kelĩ, nĩtũkwona ũndũ mawathani asu na angĩ mailyĩ tamo, methĩĩtwe mayĩanĩa kwa nzĩa ya mwanya ũmũnthĩ. Na ĩndĩ ĩtina wa mũĩkĩĩo witũ kũlũlũmĩĩlwʼa nĩ maũndũ asu, nĩtũũsyoka twone ũndũ mawathani asu makonanĩtye na ĩvinda yitũ yũkĩte.

3. Nĩ watho wĩva wamekĩie vinya Ayuti ala matavĩtwe makatwawa Mbaviloni?

³ Kwasũanĩa ũndũ maũndũ mailyĩ kwa Ayuti ala mekalaa Mbaviloni myakanĩ ya 500 mbee wa kũsyawa kwa Klĩsto. Ayuti asu matavĩtwe na makatwawa kũu Mbaviloni. Asyai aingĩ, o vamwe na syana syoo, masyaĩwe kũu, na maũndũ mayaĩ laisi. Andũ ma Mbaviloni nĩmavũthasya Ayuti nũndũ wa mũĩkĩĩo  woo kwa Yeova. (Sav. 137:1-3) Kwa ĩvinda ya myaka mingĩ Ayuti asu maĩ na wĩkwatyo mũlũmu vyũ kana Yeova aĩ eanĩsye watho wake wa kũmatũnga nthĩ yoo. Yeova ameie kana maũndũ makeethĩwa me maseo mũno nthĩ ya Yuta. O na aelekanisye nthĩ ĩsu na mũũnda wa Eteni, kana vandũ vaseo vyũ! (Soma Isaia 51:3.) Yeova amathie andũ make maũndũ asu nĩ kana amekĩe vinya, na aimatetheesya kũveta nzika ila methĩwa maĩ nasyo. Eekie ũu ata? Kwasũanĩa maũndũ amwe wamathie.

4. Yeova amaĩkĩĩthisye Ayuti ata kana akamasũvĩa masyoka nthĩ yoo?

⁴ Ũsũvĩo. Ayuti asu mayasyokaa nthĩ nzeũvye ĩkekala Eteni, ĩndĩ masyokaa nthĩ yĩ vaasa ĩla yekalĩte myaka 70 ĩte andũ. O na aingĩ moo mayaĩ maamyona. Ĩvinda yĩu Palestine yaĩ na mĩnyambũ, nzũi, ikoyo, na nyamũ ingĩ ta isu. Kwondũ wa ũu, mũndũ wĩ na mũsyĩ aĩ atonya kwĩkũlya atĩĩ: ‘Ngasũvĩa ata kĩveti kyakwa na syana syakwa kumana na nyamũ isu? O na ngasũvĩa ata malondu na mbũĩ syakwa?’ Maũndũ ta asu nomo mathĩnasya andũ ũmũnthĩ. Ĩndĩ kwasũanĩa ĩũlũ wa watho wa Ngai ũla wĩ ĩandĩkonĩ ya Isaia 11:6-9, na ũisũanĩa ũndũ watho ũsu wamekĩie vinya andũ make. (Soma.) Ndeto isu sya kwendeesya nĩsyamaĩkĩĩthisye Ayuti asu maĩ atave kana mo na indo syoo makasũvĩwa. Wathani ũsu waĩtye kana mũnyambũ waĩ ũye nyeki, na ũu nĩ kwasya kana ndwaĩ ũye indo sya Ayuti. Andũ asu aĩkĩĩku mayaĩ na kĩtumi kya kũkĩa nyamũ ta isu. Yeova athie andũ make kana akamasũvĩa masyoka nthĩ ya Yuta, o na ethĩwa me weũnĩ kana ithekanĩ.—Esek. 34:25.

5. Nĩ mawathani meva maĩ matetheesye Ayuti kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo kana Yeova aĩ eanĩsye kwa ũlau mavata moo?

⁵ Wingĩ wa syĩndũ. Nĩvatonyeka Ayuti makethĩwa meekũlasya atĩĩ: ‘Yo twasyoka nthĩ yitũ, ngaumĩsya andũ makwa lĩu va? Tũkekalaa va? Yo tũkakwata wĩa mũseo tũeke kũnowʼa nĩ wĩa wa kũlasimĩthwʼa ũla tũtethasya kũũ Mbaviloni?’ Kwĩsĩla wathani wake, Yeova nĩwoonanisye ũndũ waĩ athĩnĩkĩe maũndũ asu. Amathie andũ make ewi kana kũkauaa nesa, na kwondũ wa ũu nthĩ yaĩ yĩthĩwe na lĩu “mũnou na mwingĩ.” (Isa. 30:23) Yeova ameie ũũ ĩũlũ wa nyũmba na wĩa mũseo: “Makaaka nyũmba, na kũtũa nthĩnĩ wasyo; na makavanda mĩũnda ya mĩsavivũ, na makaya ũsyao wayo. Matikaka na ũngĩ aitũa; matikavanda na ũngĩ aiya.” (Isa. 65:21, 22) Kwoou maũndũ maĩ methĩwe me maseo mũno kĩvathũkanyʼo na ũndũ maũndũ mailyĩ Mbaviloni, ĩla yaĩ na andũ matamwĩsĩ Ngai. Nao nata ĩũlũ wa thĩna woo mũnene ũla watumĩte matavwa na makatwawa Mbaviloni?

6. Kwa ĩvinda yĩasa, ngwatanĩo katĩ wa Yeova na andũ make yailyĩ ata, na Yeova amathie ũndũ wĩva wa kũmekĩa vinya?

⁶ Ngwatanĩo nzeo na Yeova. Ngwatanĩo katĩ wa Yeova na andũ make yaĩ yaanangĩkie ĩvinda yĩasa mbee wa andũ asu kũtwawa Mbaviloni. Kwĩsĩla mwathani Isaia, Yeova aisye ũũ ĩũlũ wa andũ make: “Mũtwe wʼonthe nĩ mũwau, na ngoo yonthe nĩ [ndwau].” Kwa nzĩa ya kĩ-veva, andũ asu maĩ au matũ na ilalinda nũndũ mayeethukĩĩasya ũtao wa Yeova, o na nĩmalalĩtye  maikone kyeni kyake. (Isa. 6:10; Yel. 5:21; Esek. 12:2) Mo andũ ma Ngai maĩ matonya kũkwata ũsũvĩo maendeea kwĩthĩwa mailyĩ ũu? Aiee, nũndũ ũu waĩ ũtonya kũtuma masya ĩngĩ ngwatanĩo yoo na Yeova. Ĩndĩ watho ũũ wa Yeova nĩwamekĩie vinya: “Mũthenya ũsu ala au matũ makeewʼa ndeto sya yĩla ĩvuku, na metho ma ala matonaa makoona kuma mbindunĩ na kĩvindunĩ.” (Isa. 29:18) Yeova aĩ atũngĩĩe ngwatanĩo yake vamwe na andũ make ala manengetwe ũkanyʼo na makelila. Na maendeea kwĩthĩwa me ewi, Yeova aĩ amatongoesye makwate ũmanyi, o na thayũ.

7. Maũndũ ala Ngai wamathĩte andũ make ala maĩ Mbaviloni meanĩie ata, na nĩkĩ kwĩanĩa kwa maũndũ asu kũtonya kũlũlũmĩĩlya mũĩkĩĩo witũ?

⁷ We Yeova nĩweanĩisye maũndũ ala wamathĩte andũ make? Ĩĩ, nũndũ maũndũ ala meethĩiwe nĩmaĩkĩĩthĩtye ũu. Ayuti ala masyokie nthĩ yoo nĩmakwatie ũsũvĩo, syĩndũ mbingĩ, na meethĩwa na ngwatanĩo nzeo na Yeova. Kwa ngelekanyʼo, nĩwamasũvĩie maikavithũkĩwe nĩ atũi moo ala maĩ aingĩ mũno na maĩ na vinya kwĩ mo. O na ĩngĩ, nyamũ iyaaya indo syoo. Ayuti nĩmeeyoneie maũndũ ala mathanĩtwe ĩũlũ wa Nthĩ Nzaũ mayĩanĩa o vanini. Maũndũ amwe meanĩie mathanĩtwe nĩ Isaia, Yelemia, na Esekieli. Ĩndĩ maũndũ asu moonie maĩ ma kwendeesya na nĩmamatetheeisye mũno ĩvindanĩ yĩu. Twasũanĩa ĩũlũ wa maũndũ ala Yeova weekie kwondũ wa andũ make ĩvindanĩ yĩu, ũndũ ũsu nũlũlũmĩĩlasya mũĩkĩĩo witũ. Ethĩwa kwĩanĩwʼa o vanini kwa maũndũ asu kwaĩ kwa kwendeesya, nata ĩla makeanĩwʼa vyũ ĩvinda yũkĩte? Ekai tũneenee maũndũ ala Yeova ũtwĩkĩte ũmũnthĩ.

8. Ũmũnthĩ andũ ma Ngai matanĩaa kwĩkala “nthĩ” ya mũthemba wĩva?

⁸ Andũ ma Yeova ũmũnthĩ ti ma mbaĩ ĩmwe, o na ti ma nthĩ ĩmwe. Ĩndĩ Aklĩsto etĩkĩwʼa mauta nĩ mbaĩ ya kĩ-veva, kana “Isilaeli ma Ngai.” (Aka. 6:16) Atetheesya moo, kana “malondu angĩ” nĩmakwataa mbau etĩkĩwʼa mauta kwa kwĩkala namo nthĩnĩ wa “nthĩ” ya kĩ-veva vala mamũthaithaa Yeova Ngai me ngwatanĩo. Kũmũthaitha Yeova nĩwʼo ũndũ ũla wa vata vyũ thayũnĩ woo. (Yoa. 10:16; Isa. 66:8) Yo nĩ “nthĩ” yĩva ya kĩ-veva Yeova ũtũnengete? Nthĩ ĩsu nĩ maũndũ maseo ma kĩ-veva. Maũndũ asu maseo Ngai wathanĩte, na matonya kũelekanwʼa na mũũnda wa Eteni, nĩmethĩĩtwe mayĩanĩa kĩ-veva, na kwa nzĩa nzeo mũno. Kwasũanĩa ngelekanyʼo ii iatĩĩe.

9, 10. (a) Wathani ũla wĩ ĩandĩkonĩ ya Isaia 11:6-9 ũendeee kwĩanĩwʼa ata ũmũnthĩ? (b) Nĩ kyaũ kĩĩkĩĩthasya kana andũ ma Ngai nĩmethĩawa na mũuo katĩ woo?

⁹ Ũsũvĩo. Wathani ũla wĩ ĩandĩkonĩ ya Isaia 11:6-9, nũneeneete mũuo katĩ wa nyamũ sya kĩthekanĩ na indo, na mũuo katĩ wa andũ na nyamũ sya kĩthekanĩ. Mo maũndũ asu nĩmethĩĩtwe mayĩanĩa ũmũnthĩ? Ĩĩ, kwa nzĩa ya kĩ-veva. Mũsoa wa 9 nĩwonanĩtye nĩkĩ nyamũ isu itakaete wanangĩko. Waĩtye atĩĩ: “Nũndũ nthĩ ĩkausũwʼa nĩ kũmũmanya Yeova, o tondũ manzĩ mekunĩkĩlye ũkanga.” Kwʼo “kũmũmanya Yeova” nĩkũtonya  kũalyũla nyamũ? Aiee, andũ nĩmo matonya kũalyũka mamũmanya Ngai Ũla wĩ Ĩũlũ wa Onthe, na kwĩmanyĩsya kũatĩĩa nzĩa syake sya mũuo. Nĩkyo kĩtumi nthĩnĩ wa nthĩ ya kĩ-veva ĩla twĩkalaa ũmũnthĩ, twĩthĩawa tũtonya kũtanĩa kwona wathani ũsu ũyĩanĩa. Kwĩsĩla Ũsumbĩ, aatĩĩi ma Klĩsto nĩmaendeee kwĩmanyĩsya kũtia mwĩkalĩle ũla ũtonya kũelekanwʼa na wa nyamũ, na makethĩwa na mũuo vamwe na ana-a-asa na eĩtu-a-asa.

¹⁰ Kwa ngelekanyʼo, ĩvuku yĩĩ nĩyĩneeneete ĩũlũ wa Aklĩsto kwĩvathana na kaũ na siasa, na nĩyĩeleetye myolooto ya Kĩ-maandĩko ĩla itumaa twosa ĩtambya yĩu. O na ĩngĩ, nĩyĩeleetye ũndũ andũ ma Ngai manyamaĩtwʼe nũndũ wa kwĩvathana na kaũ na siasa. Nĩ ũndũ wa kwendeesya kũmanya kana nthĩnĩ wa nthĩ ĩno nthũku, ve kĩkundi kya andũ ala mevathanĩte na ithokoo o na syĩva, o na ĩla mathayũ moo me mũisyonĩ. Ũsu nĩ ũndũ ũkũĩkĩĩthya vyũ kana ala masumbĩkĩtwe nĩ Mũsumbĩ wa Kĩ-masia nĩmatanĩaa mũuo ta ũla ũwetetwe ĩvukunĩ ya Isaia! Yesũ aisye kana aatĩĩi make makamanyĩka nũndũ wa wendo ũla methĩawa nawʼo katĩ woo. (Yoa. 13:34, 35) Klĩsto nĩwĩthĩĩtwe na wũmĩĩsyo nthĩnĩ wa kũmanyĩsya kĩkundi kya Aklĩsto ma wʼo nĩ kenda methĩwe na mũuo, wendo, na ũuu. Ethĩĩtwe ayĩka ũu kwĩsĩla “ngombo yĩ na kĩthito na mbũĩ.”—Mt. 24:45-47.

11, 12. Ũmũnthĩ andũ aingĩ ĩũlũ wa nthĩ me na nzaa ya kyaũ, ĩndĩ Yeova anengete andũ make lĩu mwingĩ kwa nzĩa yĩva?

¹¹ Wingĩ wa syĩndũ. Ũmũnthĩ andũ aingĩ ĩũlũ wa nthĩ me  na nzaa ya kĩ-veva. Mbivilia yaĩtye atĩĩ: “Sisya, mĩthenya nĩyũkĩte, easya ũu Mwĩaĩi Yeova, ĩla ngaete yũa nthĩ, na ti yũa ya lĩu, o na waũni wa kĩwʼũ, ĩndĩ nĩ ya kwĩwʼa ndeto sya Yeova.” (Amo. 8:11) Mo andũ ala makwataa mbau Ũsumbĩ wa Ngai nĩmakwatawa nĩ nzaa ya kĩ-veva? Yeova nĩwathanie ũndũ maũndũ makethĩwa me kĩvathũkanyʼo katĩ wa andũ make na amaitha make. Aĩtye ũũ: “Athũkũmi makwa makaĩsaa, ĩndĩ inywʼĩ mũkeethĩwa na nzaa; sisya, athũkũmi makwa makanyusaa ĩndĩ inywʼĩ mũkeethĩwa na waũnĩ: sisya, athũkũmi makwa makatanaa, ĩndĩ inywʼĩ mũkasonokwʼa.” (Isa. 65:13) We nĩwonete ndeto isu iyĩanĩa?

¹² Ũmũnthĩ nĩtũkwataa lĩu mwingĩ wa kĩ-veva ũla ũelekanĩtwʼe na ũsĩ ũendeeaa na kwĩthĩwa wĩ mũthanthau na wĩ mũliku. Mavuku maitũ ala maeleetye ĩũlũ wa Mbivilia, vitio na syĩndũ ingĩ ilekotiĩtwe, o vamwe na maũmbano ma kĩkundi na maũmbano manene, na syĩndũ ingĩ ila syĩ Kĩsesenĩ kitũ, nĩ ta kĩwʼũ kingĩ kya lĩu wa kĩ-veva ũla tũendeee kũkwata, o na kau twĩkalĩte nthĩ yĩ na yũa yingĩ ya lĩu wa kĩ-veva. (Esek. 47:1-12; Yoe. 3:18) We nũtanĩaa kwona Yeova ayĩanĩsya mawatho make ma kũtũnenga syĩndũ mbingĩ ila itũtetheeasya kĩ-veva? We nũtanĩaa lĩu ũsu mwingĩ wa kĩ-veva?

13. Wonete wathani wa Yeova ĩũlũ wa kũvowʼa kwa ilalinda na ala au matũ ũyĩanĩa kwa nzĩa yĩva?

¹³ Ngwatanĩo nzeo na Yeova. Andũ aingĩ ũmũnthĩ nĩ ilalinda na nĩ au matũ kĩ-veva, o na kau Klĩsto nũendeee kũvosya andũ nthĩ yonthe. (2 Ako. 4:4) We nĩwonete ala ilalinda na ala au matũ maivowʼa kĩ-veva? Ethĩwa nĩwonete andũ maikwata ũmanyi wa wʼo wa Ndeto ya Ngai, na kũtia momanyĩsyo ma ndĩni sya ũvũngũ, ala mbeenĩ matumaa matona na kwĩwʼa ũla wʼo, no twasye nĩwonete watho ũũ ũyĩanĩa: “Mũthenya ũsu ala au matũ makeewʼa ndeto sya yĩla ĩvuku, na metho ma ala matonaa makoona kuma mbindunĩ na kĩvindunĩ.” (Isa. 29:18) Kĩla mwaka, andũ ngili mbingĩ ĩũlũ wa nthĩ nĩmavoawʼa kĩ-veva. Kwona andũ maitia Mbaviloni Ĩla Nene, na kwĩthĩwa na ngwatanĩo naitũ nthĩnĩ wa ũthaithi vala tũtanĩaa maũndũ maseo ma kĩ-veva, nĩ ũndũ ũĩkĩĩthasya kana Yeova nũendeee kwĩanĩsya mawatho make.

14. Nĩ maũndũ meva matonya kũlũlũmĩĩlya mũĩkĩĩo witũ twamasũanĩa kwa ũliku?

¹⁴ Ilungu syonthe ila syĩ ĩvukunĩ yĩĩ nĩsyonanĩtye nesa ũndũ Klĩsto wĩthĩĩtwe aitongoesya aatĩĩi make kũtanĩa maũndũ maseo ma kĩ-veva mĩthenyanĩ ĩno ya mũminũkĩlyo. Ekai tũendeee kũsũanĩa kwa ũliku ĩũlũ wa moathimo maingĩ ma kĩ-veva ala tũkwatĩte ũmũnthĩ. Tweeka ũu, mũĩkĩĩo witũ nthĩnĩ wa mawatho ma Yeova ũkaendeea kwĩthĩwa wĩ mũlũmu.

15. Nĩkĩ tũtonya kwĩthĩwa na mũĩkĩĩo kana nthĩ ĩno ĩkatwʼĩkĩthwʼa nzaũ?

¹⁵ Kuma tene kĩeleelo kya Yeova kĩthĩĩtwe ne kũtwʼĩkĩthya nthĩ yonthe vandũ vaseo va kwĩkala. Ĩla woombie Atamu na  Eva, amaiie mũũndanĩ mũseo wa Eteni na ameaĩa masyae mausũsye nthĩ na maisũvĩa syũmbe syonthe. (Mwa. 1:28) Ĩndĩ vandũ va kwĩka ũu, Atamu na Eva nĩmeethĩiwe me alei o ta Satani, na nũndũ wa ũu malikya nzyawa syoo syonthe nthĩnĩ wa naĩ na kĩkwʼũ. Ĩndĩ, kĩeleelo kya Ngai kĩyaalyũka. Maũndũ ala wathanĩte no nginya meanĩe. (Soma Isaia 55:10, 11.) Kwoou twĩ na wĩkwatyo mũlũmu kana nzyawa sya Atamu na Eva ikausũa Nthĩ Nzaũ na kũmĩkĩlya vinya, o na ikasũvĩa syĩndũ ila Yeova woombie. Ĩvindanĩ yĩu, wathani ũla mbeenĩ watavĩtwʼe Ayuti ala maĩ atave kana nthĩ yoo ĩkeethĩwa vandũ vaseo va kwĩkala, ũkeanĩwʼa vyũ! Kwasũanĩa ngelekanyʼo ii iatĩĩe.

16. Mbivilia yaĩtye ata ĩũlũ wa ũsũvĩo ũla tũkakwata Nthĩ Nzaũ?

¹⁶ Ũsũvĩo. Ndeto sya kwendeesya ila syĩ ĩandĩkonĩ ya Isaia 11:6-9 ikeanĩa kwa nzĩa ya kĩ-veva o na ya kĩ-mwĩĩ. Andũ onthe: aũme, aka, o na syana, makeethĩwa matonya kũthi vala mekwenda ĩũlũ wa nthĩ mateũkĩa kĩndũ. Vai kyũmbe o na kĩva kĩkethĩwa kĩtonya kũete mũisyo, o na ethĩwa kyũmbe kyu nĩ mũndũ, kana nĩ nyamũ. Kwasũanĩa ĩvinda yĩla nthĩ ĩno yonthe ĩkethĩwa ne wĩkalo waku, vala ũkethĩwa ũtonya kũthambĩa mbũsĩnĩ, maianĩ, na maũkanganĩ, kũlĩsa iĩma, na kũtembea ũiĩnĩ ũteũkĩa kĩndũ. O na ĩngĩ, ndũkethĩawa ũikĩa kĩndũ ũtukũ. Wathani ũla wĩ ĩandĩkonĩ ya Esekieli 34:25 ũkeanĩa, na kwoou andũ ma Ngai mayĩthĩwa matonya ‘kũtũa meyĩelele weũnĩ, na kũkomaa mũtitũnĩ.’

17. Twĩsĩ ata kana Yeova akeanĩsya kwa ũlau mavata maitũ ĩla Ũsumbĩ wĩsumbĩka nthĩ yonthe?

¹⁷ Wingĩ wa syĩndũ. Kwasũanĩa ĩũlũ wa ĩvinda yĩla kũtakethĩwa ũkya, yũa, mĩvĩa ya kũtetheesya andũ, kana lĩu ũte wa kwaka mwĩĩ. Lĩu mwingĩ wa kĩ-veva ũla andũ ma Ngai maendeee kũtanĩa ũmũnthĩ wĩĩkĩĩthya kana Mũsumbĩ wa Kĩ-masia ndakaekea andũ make nzaa o na vanini. Lilikana kana ĩla Yesũ waĩ kũũ nthĩ, nĩwoonanisye o vanini kana nũtonya kwĩanĩsya mawatho asu. Eekie ũu kwa kũnenga andũ ngili mbingĩ lĩu aitũmĩa imũtũ o mbũthũ na makũyũ manini. (Mt. 14:17, 18; 15:34-36; Mko. 8:19, 20) Ĩla Ũsumbĩ wa Ngai wĩsumbĩka nthĩ yonthe, mawathani amwe ta ũũ wa Isaia makeanĩa: “Akanengane mbua kwondũ wa mbeũ syaku, ila wĩvanda nthĩ; na lĩu wa ũsyao wa nthĩ, na ũkeethĩwa mũnou na mwingĩ. Mũthenya ũsu indo syaku ikaĩthawʼa isesinĩ nene.”—Isa. 30:23.

18, 19. (a) Ũtonya kũtetheka ata kumana na wathani ũla wĩ ĩandĩkonĩ ya Isaia 65:20-22? (b) Nĩ kwa nzĩa yĩva mĩthenya yitũ ĩkethĩwa ta ‘mĩthenya ya mũtĩ’?

¹⁸ Ũmũnthĩ andũ aingĩ monaa ne ũndũ wĩ vinya kwĩthĩwa na nyũmba nzeo kana kũkwata wĩa mũseo. Nthĩnĩ wa nthĩ ĩno yusĩe ũlũsani andũ aingĩ nĩmathũkũmaa mũno na kwa ĩvinda yĩasa, ĩndĩ mo na mĩsyĩ yoo maitethekaa kũmana na wĩa ũsu. Vandũ va ũu, ala matethekaa kumana na yuutĩa yoo nĩ anene moo athwii na me ĩtomo. Kwasũanĩa ũndũ maũndũ makethĩwa mailyĩ ĩla wathani ũũ ũkeanĩa nthĩ yonthe: “Makaaka nyũmba, na kũtũa nthĩnĩ wasyo; na makavanda mĩũnda ya mĩsavivũ,  na makaya ũsyao wayo. Matikaka na ũngĩ aitũa; matikavanda na ũngĩ aiya; nũndũ o tondũ mũtĩ wĩanyʼa mĩthenya nowʼo kũkethĩwa mĩthenya ya andũ makwa, na anyuve makwa makatanĩaa wĩa wa moko moo ĩvinda yĩasa.”—Isa. 65:20-22.

¹⁹ Ndeto ila syaĩtye kana mĩthenya yitũ ĩkeethĩwa “o tondũ mũtĩ wĩanyʼa mĩthenya,” syonanasya kyaũ? Kwasũanĩa ũũngamĩte vakuvĩ na kĩtina kya mũtĩ mũnene. We tyo ũsengʼe wasũanĩa ũndũ mũtĩ ũsu wĩthĩĩtwe vau ĩvinda yĩasavĩte? Mũtĩ ũsu nũtonya kwĩthĩwa waĩ o vo aaũmau maku mate asyae. O na nĩvatonyeka ũkaendeea kwĩthĩwa vo we wakwie na woola, ethĩwa ũkaendeea kwĩthĩwa na naĩ ĩla ĩtumaa tũkwʼa. Nĩ ũndũ mũseo ta kĩ Yeova kũtũĩkĩĩthya kana nthĩnĩ wa Nthĩ Nzaũ, tũkekala ĩvinda yĩasa mũno, na twĩ na mũuo. (Sav. 37:11, 29) Ĩvinda nĩyũkĩte ĩla mĩtĩ ĩla yĩkalaa ĩvinda yĩasa ĩkonekaa o ta nyeki ĩla yũmaa mĩtũkĩ. Ĩndĩ ithyĩ tũkaendeea kwĩkala tene na tene!

20. Nĩ kwa nzĩa yĩva ala makwataa mbau Ũsumbĩ me aĩkĩĩku makatanĩa ũima wa mwĩĩ?

²⁰ Ũima wa mwĩĩ. Ũmũnthĩ, vai mũndũ ũtatonya kũwaa kana kũkwʼa. O na ithyonthe twĩ na ũwau mũthũku mũno, nawʼo nĩ naĩ. Nthembo ya wovosyo ya Klĩsto noyo ĩtonya kũvosya ũwau ũsu. (Alo. 3:23; 6:23) Ĩvinda ya Ũsumbĩki wa Myaka Ngili, Yesũ na ala ũkasumbĩka namo makatetheesya andũ ala aĩkĩĩku maunĩke vyũ kumana na nthembo ĩsu, na mayĩendeea kũmathesya wĩthĩe mai na naĩ o na ĩmwe. Ĩvindanĩ yĩu, wathani ũũ wa Isaia ũkeanĩwʼa vyũ: “Ũla ũtwĩe kwʼo ndakasya, Nyie nĩ mũwau; andũ ala matwĩe kwʼo makaekewa ũthũku woo.” (Isa. 33:24) Kwasũanĩa vate mũndũ o na ũmwe ũtonaa nthĩ, mwau matũ, kana mwonzu mamutha. (Soma Isaia 35:5, 6.) Vai ũwau o na wĩva Yesũ ũkethĩwa atatonya kũvosya, o na ethĩwa nĩ wa mwĩĩ, kĩlĩko, kana kũthĩnĩka ngoonĩ. Ala makwataa Ũsumbĩ mbau me aĩkĩĩku makatanĩa ũima wa mwĩĩ!

21. Kĩkwʼũ kĩkeekwa ata, na nĩkĩ watho ũsu nũtonya kũtũkiakisya?

²¹ Nao nata ĩũlũ wa kĩla kĩetawe nĩ ũwau na naĩ, nakyo nĩ kĩkwʼũ? Kĩkwʼũ nĩkyo “mũmaitha wa mũminũkĩlyo,” ũla ũtesa kũsindwa nĩ mũndũ wĩ na naĩ. (1 Ako. 15:26) Ĩndĩ ũu nĩ kwasya kana Yeova ndatonya kũsinda mũmaitha ũsu? Kwasisya ũndũ Isaia wathanie: “Nũmeletye kĩkwʼũ tene na tene; na Mwĩaĩi Yeova akavyaĩa methoi mothyũnĩ onthe.” (Isa. 25:8) Wĩona ĩvinda yĩu ta yĩkethĩwa yĩilyĩ ata? Kũikethĩwa mathiko, kũndũ kwa kũthika andũ, o na andũ maikaĩa nũndũ wa kũkwʼĩĩwa! Kĩvathũkanyʼo na ũu, andũ maketĩkya methoi ma ũtanu, ĩla Yeova ũkeanĩsya watho wake mũseo wa kũthayũũkya akwʼũ! (Soma Isaia 26:19.) Na ĩndĩ ĩtina, mathĩna onthe ala maetawe nĩ kĩkwʼũ maithela.

22. Kũkeethĩwa ata ĩla Ũsumbĩ wa Masia ũkeanĩsya kwenda kwa Ngai ĩũlũ wa nthĩ?

²² Mũminũkĩlyonĩ wa ĩla Myaka Ngili, Ũsumbĩ ũkeethĩwa ũneanĩsya kwenda kwa Ngai kũũ nthĩ, na ĩndĩ Klĩsto aimũtũngĩa Ĩthe wake Ũsumbĩ. (1 Ako. 15:25-28) Andũ mamina kũvetewa naĩ vyũ, Satani akathawʼa kuma ĩimanĩ yĩte kĩtulu vala  ũkethĩwa ate ũndũ ũtonya kwĩka. Akathawʼa nĩ kenda amatate andũ ya mũthya. Ĩtina, Klĩsto akamĩtumba nzoka ĩsu nthũku vamwe na aatĩĩi mayo. (Mwa. 3:15; Ũvu. 20:3, 7-10) Ĩndĩ onthe ala mamwendete Yeova na ngoo yonthe makeethĩwa na wĩkwatyo mũseo. Vai ndeto ingĩ ũtonya kũtũmĩa kũelesya nesa ĩũlũ wa wĩkwatyo ũsu eka o ila syĩ Mbivilianĩ. Ndeto isu syĩ nthĩnĩ wa watho ũla wonanĩtye kana ala aĩkĩĩku makeethĩwa na ‘ũthasyo wa ũtaĩo wa syana sya Ngai.’—Alo. 8:21.

23, 24. (a) Nĩkĩ no nginya maũndũ ala Ngai wathanĩte meanĩe? (b) We ũtwʼĩte kwĩka ata?

²³ Mawatho asu ti ndoto, kana maũndũ mate ma wʼo twĩkaa o kũsũanĩa. Nĩtwĩsĩ kana maũndũ ala Yeova wathanĩte no nginya meanĩe! Nĩkĩ? Lilikana ndeto sya Yesũ ila ineeneetwe kĩlungunĩ kya mbee kya ĩvuku yĩĩ. Ameie aatĩĩi make mamũvoyae Yeova atĩĩ: “Ũsumbĩ waku wũke. Kwenda kwaku kwĩke kũũ nthĩ o ta kũya ĩtunĩ.” (Mt. 6:9, 10) Tũi na nzika kana Ũsumbĩ wa Ngai wĩ vo, na yu nũsumbĩkĩte ĩtunĩ! Kwa ĩvinda ya myaka ĩana, nĩtwĩyoneete nesa ũndũ Ũsumbĩ ũsu wĩthĩĩtwe ũyĩanĩsya mawatho ma Yeova nthĩnĩ wa kĩkundi kya Kĩklĩsto. Kwoou, tũi na nzika kana mawatho onthe ma Yeova makeanĩwʼa ĩla Ũsumbĩ wake wĩsumbĩka ĩũlũ wa nthĩ!

²⁴ Nĩtwĩsĩ kana Ũsumbĩ wa Ngai ũkooka. O na nĩtwĩsĩ kana kyonthe kĩla Yeova ũneenete kĩkeanĩa. Nĩkĩ? Nũndũ ŨSUMBĨ WA NGAI NŨSUMBĨKĨTE! Yu kĩla ũmwe nĩwaĩle kwĩkũlya atĩĩ: ‘Wʼo mwĩkalĩle wakwa nĩwonanasya kana nĩnĩsumbĩkĩtwe nĩ Ũsumbĩ wa Ngai?’ Ekai twĩke wʼonthe ũla tũtonya nĩ kana tũendeee kũkwata Ũsumbĩ mbau twĩ aĩkĩĩku, na tũitetheka tene na tene kumana na ũsumbĩki wawʼo mũseo, na mũlũngalu!