E bae n rotaki n te kua Iesu imwin ana kangaina n tataro ao imwin rineaia taan rimwina aika 12 bwa ana abotoro. E a ngaina ngkai, ma e bon teimatoa ni korakora naba nanona ni kani buokiia aomata. E karaoa ngkai ana mwakuri i aon te maunga are i Kariraia tao n aki raroa ma Kaberenaum ae te kaawa are e kakaraoa iai ana mwakuri.

A a roko nakoina aomata aika uanao man taabo aika raroanako. A roko tabeman mai maiaki, mai Ierutarem ao taabo tabeua i Iutaia, ao tabemwaang mani kaawan Turo ao Titon ake a uakaan ma taari i meangimaeao. E aera ngkai a kakaaea Iesu? “A na ongora irouna ma ni kamarurungaki man aorakia.” Ao anne te bwai ae riki bwa a “bane ni kamarurungaki” irouna. Iangoa aei! A bane ni kamarurungaki aoraki. A “kamarurungaki naba te koraki ake a karawawataaki irouia taimonio” ni buokaia iroun Iesu, ake te koraki ake a karawawataaki irouia ana anera aika buakaka Tatan.​—Ruka 6:17-19.

E a kunea ngkai te tabo teuana ae aoraoi Iesu i aon te maunga ao e a otabwaniniaki irouia te koraki. A bae n rangi n uakaan ma ngaia taan rimwina ao riki ana abotoro ake 12. A bane n ingainga ni kan ongora iroun te tia reirei aei ae kona ni karaoi mwakuri ni kakai akanne. E anga ana kabwarabwara ae a na boni kakabwaiaaki iai ake a ongora. Ni moa man te tai anne ao a a kakabwaiaaki naba iai te koraki ake a aikoa kona ni warekaki. Ti kona naba ni kakabwaiaaki ibukina bwa e kabwarabwaraaki iai koaua aika nano n te aro ae bebete ao ni mataata. E boto ana kabwarabwara Iesu i aoni baike a riiriki ao baike a taneiai aomata iai. A buokaki iai naake a ukoukora te maiu ae raoiroi riki ni kawain te Atua, bwa a na ota ni baike e iangoi. Baikara booto n reirei n ana kabwarabwara Iesu aika rangi ni manena ibukira?

A bane ni kani kukurei aomata. N ataakin aei irouna, e a kabwarabwaraa taekaia te koraki ake a kukurei ni koaua. Iangoa aron atikan nanoia taan ongora iai. Ma iai bwaai tabeua ake a aki ota iai.

E taku: “A a kukurei akana ataia bwa a kainnanoa te Atua, bwa aia bwai te Tautaeka n Uea ae bwaini karawa. A a kukurei akana nanokawaki bwa a na kabebeteaki. . . . A a kukurei akana bwarua kakaraoan ae raoiroi bwa a na rauaki n te raoiroi. . . . A a kukurei akana bwainikirinaki ibukin te raoiroi, bwa aia bwai te Tautaeka n Uea ae bwaini karawa. Kam a kukurei ngkana a kabwainrangingkami aomata, ma ni bwainikiriningkami . . . ibukiu. Kam na kakatonga ao kam na rangi ni kimwareirei.”​—Mataio 5:3-12.

Tera ae e nanonna Iesu ngke e taekina “kukurei”? E aki nanona ikai te kukurei ke te kimwareirei n reken te tai ae e kakukurei iroun temanna. E bati riki ae nanonaki n te kukurei ni koaua. E irekereke iai te raunnano ni koaua, namakinan te rauaki ao te kukurei ni maium.

E taekinna Iesu bwa te koraki aika kukurei ni koaua bon naake a ataa kainnanoan te Atua ake a nanokawaki imwin aroaroia aika bure, ao a a reiakina taekan te Atua ao ni beku ibukina. E ngae ngkana a ribaaki ke ni bwainikirinaki ibukini karaoan nanon te Atua, ma a kukurei n ataakin ae a kakukureia ao e na angania kaniwangaia ae te maiu are aki toki.

Ma a bati aika iangoa te kaubwai ao karekean te kakukurei n te maiu aei bwa e na kukurei iai te aomata. Ma e aki taekina anne Iesu. E kaota te bwai ae kaokoro are e kammwakura aia iango taan ongora aika bati ngke e kangai: “A na reke kaimi ngkami aika kam kaubwai, bwa baika reke iroumi ngkai bon tii ngaai baika a na reke iroumi. A na reke  kaimi ngkami aika kam rauaki ngkai, bwa ane kam na baki. A na reke kaimi ngkami aika kam ngarengare ngkai, bwa ane kam na nanokawaki ma n tanginiwenei. A na reke kaimi ngkana kam kamoamoaaki irouia aomata ni kabane, bwa a karaoa naba anne aia bakatibu aomata akanne nakoia burabeti ni kewe.”​—Ruka 6:24-26.

E aera ngkai e karekekai te kaubwai, te ngarengare ni kimwareirei, ao te kamoamoaaki irouia tabeman? Ibukina bwa ngkana iai ae reke irouna baikai ao e nimti, e kona ni kaaka iai taekan te beku ibukin te Atua ae bon te kakukurei ni koaua. E aki taekinna Iesu bwa e na kukurei temanna ngkana e maiu ni kainnano ke ngkana e baki. Ma n angiin te tai, e bubutimwaea ana reirei Iesu te aomata ae akea arona ao e karekea kakabwaiaana ae te kukurei ni koaua.

E iangoiia taan rimwina Iesu ngke e kangai: “Tao­ron te aonnaba ngkami.” (Mataio 5:13) Bon tiaki ngaiia te taoro ni koaua bwa te taoro e kateimatoa raoiroin te bwai. E kawakinaki te taoro ae bati i rarikin te baonikarea n ana tembora te Atua ao e kamanenaaki ibukin taoronakin te karea. E tei naba ibukin akean te mka ke te buakaka. (Nakoaia Ibonga 2:13; Etekiera 43:23, 24) A riki bwa “taoron te aonnaba” taan rimwin Iesu ngkai a rotaki raoi nanoia aomata irouia. A buokiia aomata bwa a na kateimatoa aia iraorao ma te Atua ao n rarawa nakon aroaro aika bubuaka. Eng, e kakamaiu aia rongorongo nakoia aomata aika butimwaeia.

E tuangia naba taan rimwina ni kangai: “Te oota ibukia kaain te aonnaba ngkami.” E aki riai ni katukaki te taura i aan te bwaene ma e na katokaaki i aon te kaintaura bwa e na ootanako. Ngaia are e kaumakiia ni kangai: “Kam na kaotiota naba ami oota i mataia aomata, bwa a na nori ami mwakuri aika raraoi ao a na neboa iai Tamami are i karawa.”​—Mataio 5:14-16.

A iangoa Iesu mataniwin te Aro n Iutaia bwa te tia urua ana Tua te Atua ao a boraraoi bwa a na kamatea. Ngaia are e a taetae nakoia ni kangai: “Tai taku i nanomi bwa I roko bwa N na kamauna te Tua ke aia reirei Burabeti. I aki roko ni kamaunai ma I roko bwa N na kakoroi bukia.”​—Mataio 5:17.

Eng, moan te korakora karinean ana Tua te Atua iroun Iesu ao e kaumakiia tabemwaang bwa a na karaoa naba anne. E taku: “Mangaia ae ane e riaon te tua teuana ae mangori riki mai buakon tuua aikai ao e reireinia aomata bwa a na urua, e na atongaki bwa e aki tau n rin n te Tautaeka n Uea ae bwaini karawa.” E nanonna bwa e na bon aki kona te aomata anne n rin n te Tautaeka n Uea. E reitia ni kangai: “Ma ane e irii nanon tuua aikai ao n reireinia aomata iai, e na atongaki bwa e tau n rin n te Tautaeka n Uea ae bwaini karawa.”​—Mataio 5:19.

E kabuakakai naba Iesu aroaro ake e karaoi te aomata ake e kona n urua iai ana Tua te Atua. Imwin taekinan te Tua ae kangai: “Ko na tai tiriaomata,” e manga reitia ni kangai: “Ane e teimatoa n un iroun tarina, e kona n uotaki taekana nakon te boowi ni motikitaeka.” (Mataio 5:21, 22) Te un ae reitinako ma temanna e boni kakaiaki, riki ngkana tao e a kairiri nakon te tiritiri. Ngaia are e kabwarabwaraa Iesu aron temanna ae riai n nako ni karekea te raoi ngke e kangai: “Ngkana ko uota am karea nakon te baonikarea, ao ko uringa ae iai tangin nanon tarim iroum, ao katuka am karea i matan te baonikarea ao naako moa raoiakina tarim, ao imwina ko na oki n anga am karea.”​—Mataio 5:23, 24.

Te tua are teuana e kabuakakaa te wene ni kimoa. E taku Iesu: “Kam ongo bwa e taekinaki ae kangai: ‘Ko na tai wene ni kimoa.’ Ma I taku nakoimi bwa ane e teimatoa n tarataraa te aine n iango i nanona bwa e kani wene n taanga ma ngaia, ao e a tia ni wene ni kimoa ma ngaia i nanona.” (Mataio 5:27, 28) E aki nanona Iesu te iango ae kammaira ae rina n rio ao ni kai bua, ma e katuruturua kakaiakin aron te aomata ae e ‘teimatoa n tarataraa temanna.’ Kamwatauan te taratara n te aro aei e aki toki ni kauekea te kaibwabwaru iroun temanna ao imwina ngkana e a reke angana ao e a karaoa te wene ni kimoa. E na kangaa te aomata n totokoa rikin aei? E kona ni kainnanoaki iai te kakorakora ae bati. E taku Iesu: “Ngkana e kabwakako matam are te atai, ao autia ni karenakoa. . . . Ao ngkana e kabwakako baim are ataim, koreia ao karenakoa.”​—Mataio 5:29, 30.

A kona tabeman aomata ni kariaia korean rangaia ke baia ae kakaiaki ibukin te aoraki bwa a aonga ni maiu. E mataata bwa e taekinna ikai Iesu bwa e raoiroi riki ‘karenakoani’ bwaai nako ao bwaai naba aika rangi ni kakawaki n aron te mata ke te bai, ibukin totokoani kabarekaan te iango ao mwina aika kona n riki. E kabwarabwaraa Iesu ni kangai: “E raoiroi riki ibukim bwa e na bua bwain rabwatam teuana nakon ae e na tewenakoaki i Keenna rabwatam ni kabane.” (te tabo ni kabueki maange i tinanikun oon Ierutarem), ae irekereke ma te kamaunaaki n aki toki.

E anga naba te reirei ni kairiri Iesu i aon te reitaki ma aomata aika kammaraka nanoia aomata ke ni kaunia ni kangai: “Tai kaitaraa te aomata ae buakaka, ma ngkana iai ae e orea tabam are te atai, ao ko na anganna naba tabam are teuana.” (Mataio 5:39) E aki nanonna ikai Iesu bwa e bure ngkana e kataia te aomata ni kamanoa ke kaain ana utu ngkana a iowawa aomata nakoia. E taekina Iesu orean te taba bwa e aki karaoaki bwa e na kammarakaki iai temanna ke ni kamateaki iai temanna, ma e karaoaki ibukini kammarakan nanon te aomata. E taekinna bwa ngkana iai ae e kani kauekea te un ke te kauntaeka n arona n orea tabam ke n taetae n aki akaka nakoim, tai karekea kaina.

E kaineti raoi te taeka n reirei anne ma ana tua te Atua ae tangiran raom n aomata. Ngaia are e reireinia taan ongora Iesu ni kangai: “Teimatoa n tangiriia aomata aika kairiribai nakoimi, ao tataro ibukia ake a bwainikiriningkami.” E anga bukina ae rangi ni kakawaki ngke e kangai: “Bwa kam aonga n riki bwa natin Tamami are i karawa, are e kaotaa taai i aoia aomata aika buakaka ma aika raoiroi.”​—Mataio 5:44, 45.

E kakimototoa ana kabwarabwara n taekina ae kangai: “A riai ni kororaoi aroaromi n aron Tamami are i karawa ae kororaoi.” (Mataio 5:48) E teretere bwa e aki nanonia aomata bwa a kona ni kororaoi. Ma ngkana ti kakairi iroun te Atua, ti kona ni karababaa ara tangira, nakoia naba taani kairiribai nakoira. E manga taku riki: “Teimatoa ni bwabwaina te nanoanga n aron Tamami ae bwabwaina te nanoanga.”​—Ruka 6:36.

Ngke e reitaanako ana kabwarabwara Iesu ao e kaumakiia taan ongora ni kangai: “Tarataraingkami bwa kam na aki kakaraoi ami mwakuri aika raraoi i mataia aomata ni kan noraki irouia.” E kabuakakaia Iesu aomata aika mwamwanaa te aba ni baka n tangira te Atua, ngaia are e reitia ni kangai: “Ngkana ko anga bwaai n tituaraoi, ao tai katanga am buu n aroia taani mwamwanaa te aba.” (Mataio 6:1, 2) E raoiroi riki ngkana ko anga bwaai n tituaraoi n te aro ae aki noraki.

E reitia Iesu ni kangai: “Ngkana kam tataro, ao tai katotongia taani mwamwanaa te aba, bwa a kan tei n tataro n taian tinakoka ao n tutani kawai bwa a aonga n noraki irouia aomata.” Ma n oneani mwin anne, e taku: “Ma ngkana ko tataro, naako n am ruu ae onoti ao imwini kainakin am mataroa, tataro nakon Tamam ae raba.” (Mataio 6:5, 6) E aki kabuakakai aeka n tataro nako i mataia aomata Iesu bwa e kakaraoa naba anne. E kabuakakai tataro aika karaoaki ibukin anaakin nanoia taan ongora bwa a na kamoamoaa ane e tataro.

E reireinia te koraki ni kangai: “Ngkana ko tataro, tai mwanewei taeka aika titeboo ni kaokiokii n aroia aomata aika tiaki I-Iutaia.” (Mataio 6:7) E aki nanonna Iesu bwa e kairua kaokiokan te tataro ibukin te bwai teuana. Ma e kabuakakaa kamanenaan taeka aika kamatenanoaki ke taeka aika ‘titeboo ni kaokiokaki’ n te tataro. E katauraoa te tataro ni katoto imwina ae a irekereke iai bubutii aika itiua. Moani kibuna aika tenua a katereterea riain te Atua n tautaeka, ao ana kantaninga. Ti na bubutii bwa e na katabuaki arana, e na roko ana Tautaeka n Uea, ao e na kakororaoaki nanona. Imwin akanne ao ti riai ni bubutii ibukini kanara ni katoabong ao kabwaraan ara bure, ao ni bubutii naba bwa ti na aki bwaka n te kaririaki ao ti na kamaiuaki mairoun teuare buakaka.

Tera aroni kakawakin ara bwai ibukira? E kaumakiia te koraki Iesu ni kangai: “Katoka kaikoan ami bwai aika kakawaki i aon te aba, ike e kang bwaai iai te koa ma te raraa, ao a urubwai ma ni kimoa iai taan iraa.” Ai bon etira anne! A na boni maunanako ara bwaikoraki ao bon akea kakawakin ara iraorao ma te Atua ni karekeani baikai iroura. Ma e ngae n anne, e taekina ae kangai imwina: “Ma kaikoi baika kakawaki ibukimi i karawa.” Ti kona ni karaoa aei ngkana ti moanibwaia ara beku ibukin te Atua ni maiura. Akea ae e kona n urua ara iraorao ma te Atua ke n anaa te kaniwanga ae reke mai iai ae te maiu are aki toki. Ngaia are a boni koaua ana taeka Iesu aikai: “Ike e mena iai am bwai ae kakawaki, ao e mena naba iai nanom.”​—Mataio 6:19-21.

E anga te kaikonaki Iesu ni katuruturua kakawakin te reirei aei ni kangai: “Tauran te rabwata te mata. Ngkana e kaatuua taraan te bwai ae tii teuana matam, ao e na oota rabwatam ni kabane. Ma ngkana e babakantang matam, ao e na roo rabwatam ni kabane.” (Mataio 6:22, 23) E riki matara bwa kaanga tauran rabwatara ngkana e mwakuri raoi. Ma ngkana e na riki anne, e riai matara ni kaatuua taraan te bwai ae tii teuana, bwa ngkana e aki ao e kona ni kairua ara kantaninga ibukin te maiu aei. Kaatuuan taraakini bwaikorakin te maiu aei n oneani mwin te beku iroun te Atua, e nanonaki iai bwa e a ‘roo rabwatara ni kabane’ ae kaanga ti a mena n te tabo ae nuu ke ae roo.

E anga te katoto ae kakawaki Iesu ngke e kangai: “Akea ae e kona n toro irouia tooka aika uoman, bwa ane e na ribaa temanna ao e na tangira are temanna, ke e na nimta temanna ao e na kakeaa bongan are temanna. Kam aki kona ni kaai n toro iroun te Atua ao te Kaubwai.”​—Mataio 6:24.

A bae n tabeaianga tabeman ake a ongora iroun Iesu ibukin aroia n iangoi baike a kainnanoi ni maiuia. Ngaia are e a karaui nanoia bwa a aki riai n raraoma ngkana a moanibwaia te beku ibukin te Atua ngke e kangai: “Taraiia raoi mannikiba i annang, bwa a aki ununiki ke n tai, ke n rikoi uaan arokaia nakon auti ni kaikobwai, ma e ngae n anne, e kakaamwarakeia Tamami are i karawa.”​—Mataio 6:26.

 Ao tera aroia kiebu aika rikirake n te tawaana ao i aoni maunga? E taku Iesu “e aki roko tamaroan ana kunnikai [Toromon] n tamaroan tekaina mai buakoia.” Tera ngkanne ae oti iai? “Ngkana ngaia bwa aei aron te Atua ni kunnikaia arokan te tawaana, aika iai n te bong aei ma a kona n tewenakoaki n te ai n umum ningabong, tiaki e na kukurei riki ni kunnikaingkami?” (Mataio 6:29, 30) E kaumakiia ma te wanawana Iesu ni kangai: “Tai raraoma ma ni kangai, ‘Tera kanara?’ ke ‘Tera nimara?’ ke ‘Tera karabaara?’. . . E ataia Tamami are i karawa bwa kam kainnanoi baikai ni kabane. Mangaia are teimatoa n ukoukora moa ana Tautaeka n Uea te Atua ma ana raoiroi, ao a na karekeaki baikai nakoimi.”​—Mataio 6:31-33.

A tangiria ni maiu abotoro ao naake a raoiroi nanoia n te aro ae e na kukurei iai te Atua, ma e kangaanga karaoan aei ibukin baika riiriki. N te katoto, a bati Baritaio aika tiribure ao a kai kabuakakaia aomata tabemwaang ngkana a motika taekaia. Ngaia are e kaumakiia taan ongora Iesu ni kangai: “Katoka ami kabuakaka bwa kam kaawa ni manga kabuakakaaki, bwa e na motikaki taekami n ai aromi ni motikitaeka.”​—Mataio 7:1, 2.

E karuanikai te kakairi irouia taani kairiri aika Baritaio aika tiribure n te aro ae riao, n aron ae e kaikonakia Iesu ni kangai: “E kona ni kaira te mataki te aomata ae mataki? A na kaai ni bwaka i nanon te mwanono, tiaki ngaia?” A na kangaa ngkanne taan ongora iroun Iesu n iaiangoiia tabemwaang? Tiaki mani mataia ae tiribure bwa e kona ni karekea te bure ae kakaiaki. E titiraki ni kangai: “E aera ngkai ko kangai nakon tarim, ‘Tariu, kariaia moa bwa N na buuta te aneke ane i matam,’ ao ngkoe ko aki nora te oka ane i matam? Ko mwamwanaa te aba! Buuta moa te oka ane i matam, ao ko a tibwa kona n nora raoi aroni buutan te aneke ane i matan tarim.”​—Ruka 6:39-42.

E aki nanonaki ikai bwa a aki riai taan rimwin Iesu ni motikitaeka naba teutana. E kaumakiia Iesu ni kangai: “Tai angania kamea baika tabu, ke ni kaaki moomin te bwaeao i mataia beeki, bwa a kaawa n toubekai ao ni manga rairaki n ewakaingkami.” (Mataio 7:6) A rangi ni kakawaki koaua man ana Taeka te Atua, bwa ai aroni moomin te bwaeao. Ngkana a katotongia maan aomata tabeman, ni kaota te aki kakaitau nakoni koaua aika rangi ni kakawaki aikai, a riai ngkanne taan rimwina ni kitania ao ni kakaaeia aika a kan ongora.

E a manga okira te reirei ibukin te tataro Iesu ni katuruturua riki te botumwaaka iai ni kangai: “Teimatoa ni bubutii ao kam na anganaki.” E tauraoi ni kaekai ara tataro te Atua, n aron ae e kamataataa Iesu ngke e titiraki ni kangai: “Antai i buakomi ae butiiaki iroun natina kanana te kariki, ao e na anganna te atibu? . . . Mangaia are e ngae ngke kam buakaka ma kam ataa te angania natimi bwaintangira aika raraoi, ao ai batira riki ngkanne nanon Tamami are i karawa ni kan anga bwaai aika raraoi nakoia akana butiia!”​—Mataio 7:7-11.

E taekina ngkanne te tua ni kaineti ma te aroaro ni maiu ae rangi n ataaki ae kangai: “Bwaai ni kabane aika kam tangiriia aomata bwa a na karaoi nakoimi, kam riai ni karaoi naba nakoia.” E aki riai ngkanne bwa ti na kaaki i nanora taeka ni kaungaunga aikai ao ni maiuakin n arora nakoia ta­be­mwaang? Ma e kona ni kangaanga karaoan aei iroura n aron ae kaotaki n ana reirei Iesu ae kangai: “Riin n te mataroa ae wariki, bwa e raababa te mataroa ma ni mwawaawa te kawai ae tiki nakon te kamaunanakoaki, ao a mwaiti aika rin iai. Ma e wariki te mataroa ao e reme te kawai ae tiki nakon te maiu, ao a karako akana kunea.”​—Mataio 7:12-14.

Iai te koraki ake a na kataia ni katannakoia taan rimwin Iesu man te kawai are kairiri nakon te maiu, ngaia are e anga te kauring ni kangai: “Tarataraingkami mairouia burabeti ni kewe akana nakoimi ni baka n tiibu, ma boni kameaanti aika kaakang ngaiia.” (Mataio 7:15) E taku bwa a kona n ataaki man uaaia kaai aika raraoi ao aika bubuaka, ao ai tii te arona naba ma aomata. Mangaia are ti kona ni kinaia burabeti ni kewe man aia reirei ao aia mwakuri. Eng, e kabwarabwaraa Iesu bwa e aki kona n riki te aomata bwa te tia rimwina tii man te baere e taekinna ma man te baere e karaoia naba. A taekinna tabeman aomata bwa bon aia Uea Iesu, ma tera ngkanne aroia ngkana a aki kakaraoa nanon te Atua? E taku Iesu: “N na kangai nakoia: ‘I bon aki kinaingkami naba teutana! Naako mairou, ngkami aika taani kakaraoa ae buakaka!’”​—Mataio 7:23.

E kabanea ana kabwarabwara n taekinan aei: “Ane e ongo au taeka aikai ma ni kakaraoi, e na riki bwa kaanga te aomata ae wanawana ae katea ana auti i aon te bwaa. Ao e ngo te karau ao e roko te raanga ao e kare te ang ae korakora nakon te auti anne, ma e bon aki bwaka bwa e kateaki i aon te bwaa.” (Mataio 7:24, 25) E aera ngkai e aki bwaka te auti? Ibukina bwa te mwaane arei e “kena aontano ni kananoa ma ni karaoa aana i aon te bwaa.” (Ruka 6:48) Ngaia are e bati riki ae e nanonna Iesu nakon tii te ongora n ana taeka. Ti bon riai ni kakorakoraira ni ‘karaoi baikai.’

Ma tera aroia naake a “ongo au taeka aikai” ma n “aki kakaraoi”? Kaanga ai aron “te aomata ae nanobaba ae katea ana auti i aon te tano ae maraurau.” (Mataio 7:26) E boni kona ni bwaka te auti n te karau, n te ieka, ao n te ang.

A rangi ni mimi te koraki n aron Iesu n angareirei n te kabwarabwara aei. E karaoa anne n aron te aomata ae iai mwakana ma tiaki n ai aroia mataniwin te Aro. A bae ni bati aika riki bwa taan rimwina i buakoia te koraki ake a ongora irouna.