Nĩvatonyeka Yesũ akethĩwa aĩ Kavelinaumi yĩla wakanasya Avalisi. O mũthenya ũsu kũtanatuka, Yesũ nĩwesie kuma vala wekalaa na athi vakuvĩ na Ũkanga wa Kalilii, vala andũ aingĩ moombanĩe. E vau, Yesũ nĩwalĩsile ĩsiwanĩ na athi vaasanga na ũtee wa ũkanga na ambĩĩa kũmanyĩsya andũ ĩũlũ wa Ũsumbĩ wa ĩtu. Amamanyĩasya atũmĩĩte ngelekany’o syĩ kĩvathũkany’o. Ethukĩĩsya make nĩmeesĩ syĩndũ mbingĩ ila watũmĩaa ngelekany’onĩ isu, na kwoou waĩ ũndũ wĩ laisi kwoo kũkwatya nesa maũndũ ala wamamanyĩasya ĩũlũ wa Ũsumbĩ.

Ngelekany’o ya mbee ĩla Yesũ wanenganie yaĩ ĩũlũ wa mũvandi waendie kũvanda mbeũ. Mbeũ imwe nĩsyavalũkile ũtee wa nzĩa na syaĩwa nĩ nyũnyi. Ingĩ nĩsyavalũkile vandũ ve mavia na vate mũthanga mwingĩ na nũndũ iyaĩ na mĩi mĩlũmu, yĩla syũa yaaie nĩsyavĩe na syavoova. Nasyo ingĩ syavalũkile katĩ wa mĩtĩ yĩ mĩw’a, na yĩla syameie mĩw’a ĩsu yainyita. Na mũthya, ve mbeũ imwe syavalũkile mũthanganĩ mũseo na syambĩĩa kũsyaa, “imwe kũndũ 100, ingĩ kũndũ 60, na ingĩ kũndũ 30.”—Mathayo 13:8.

Ngelekany’onĩ ĩngĩ, Yesũ aelekanilye Ũsumbĩ na mũndũ wavandie mbeũ. Nthĩnĩ wa ngelekany’o ĩsu, mbeũ ila syavandiwe nĩsyeanie, ethĩwe mũvandi nĩwakomie kana ndaakoma. Ĩndĩ ũndũ wa kũsengy’a nĩ kana mwene ndaamanya nĩ “kwa nzĩa yĩva” mbeũ isu syeanie. (Maliko 4:27) Mbeũ isu syeanie ũndũ ũtesĩ, syasyaa, na ĩtina aketha.

Yesũ nĩwaumisye ngelekany’o ya katatũ ĩũlũ wa kũvanda mbeũ. Ngelekany’o ĩsu yaĩ ya mũndũ ũmwe wavandie mbeũ nzeo, ĩndĩ “andũ makomete,” mũmaitha ooka kũvanda ĩthaaa katĩ wa nganũ.  Ngombo sya mũndũ ũsu nĩsyamũkũlilye kana nĩsyaĩle kũkũa ĩthaaa. Aisũngĩie asyĩa: “Aiee, nũndũ yĩla mũũkũa ĩthaaa no mwĩse kũyĩkũanĩsya na nganũ. Ekai syonthe syĩane vamwe nginya ĩvinda ya ngetha, na ĩndĩ ĩvinda yĩu ngatavya akethi atĩĩ: Ambai kũmbany’a ĩthaaa na mũiyova syove nĩ kana mũyĩvĩvye; na ĩndĩ mũyũmbany’a nganũ mũmie ĩkũmbĩnĩ.”—Mathayo 13:24-30.

Nũndũ andũ aingĩ ala mamwĩthukĩĩsye Yesũ nĩmeesĩ ũĩmi, nĩwasyokie aweta mbeũ nini ya kalatali ĩla yeesĩkĩe mũno. Mbeũ ĩsu yĩanaa ĩkatw’ĩka mũtĩ mũnene nginya ũkethĩa nyũnyi sya yayaya no ikwate wĩkalo mbongenĩ syaw’o. Yesũ aineena ĩũlũ wa mbeũ ĩsu aisye atĩĩ: “Ũsumbĩ wa ĩtu ũilye ta mbeũ ya kalatali ĩla mũndũ woosie na avanda mũũndanĩ wake.” (Mathayo 13:31) Yesũ ndamanyĩasya andũ ĩũlũ wa mĩtĩ na ũndũ ĩmeaa. Ĩndĩ amanyĩasya ĩũlũ wa ũndũ kaindo kanini katonya kwĩana na kakatw’ĩka kĩndũ kĩnene.

Yesũ nĩwawetie ũndũ ũngĩ weesĩkĩe nĩ ethukĩĩsya make. Aelekanilye Ũsumbĩ wa ĩtu na “ĩlawa yĩla mũndũ mũka woosie avulany’a na ithimo itatũ nene sya mũtu.” (Mathayo 13:33) O na kau ĩlawa yĩu yĩyĩthĩawa yenekee, nĩyĩnyaĩkaa mũtunĩ w’onthe na yĩituma mũtu ũsu wimba. Ĩlawa yĩu nĩyĩetae moalyũku mũtunĩ ũsu o na kau ti laisi kwona moalyũku asu mayĩkĩka.

Ĩtina wa Yesũ kumya ngelekany’o isu, nĩwataanĩisye na andũ ala waneenaa namo na asyoka vala wekalaa. Na ĩtina wa ĩvinda ĩnini amanyĩw’a make nĩmaendie vala ũĩ mayenda kũmanya ngelekany’o isu syoonanasya kyaũ.

Amanyĩw’a nĩmeew’aa Yesũ aitũmĩa ngelekany’o navu mbeenĩ, ĩndĩ mayaĩ maaĩsa kwĩw’a aitũmĩa ngelekany’o singĩvĩte ũu ĩvinda yĩmwe. Mamũkũlilye-ĩ, “Nĩkĩ ũneenaa namo ũtũmĩĩte ngelekany’o?”—Mathayo 13:10.

Kĩtumi kĩmwe kyatumaa eka ũu nĩ kana eanĩsye wathani wa Mbivilia. Ĩvuku ya Mathayo yaĩtye atĩĩ: “Ndaneenaa nayo [ĩkomano] atatũmĩĩte ngelekany’o, nĩ kana eanĩsye ndeto ii syaneeniwe kwĩsĩla mwathani ũla waisye: ‘Ngaathamya kanyw’a wakwa na ngelekany’o; ngatavany’a maũndũ ala mavithiwe kuma mwambĩlĩlyonĩ.’”—Mathayo 13:34, 35; Savuli 78:2.

Ĩndĩ ve itumi ingĩ syatumaa Yesũ atũmĩa ngelekany’o. Ngelekany’o isu nĩsyavuanasya kĩla kyaĩ ngoonĩ sya andũ. Andũ aingĩ mendeeaw’a nĩ Yesũ nũndũ wa ngewa ila wamatavasya na syama ila weekaa. Ĩndĩ mayoonaa Yesũ ta we Mwĩaĩi, na mayoonaa maĩle kũmũnenga ndaĩa na kũmũatĩĩa ethĩwa maitetheka mo ene. (Luka 6:46, 47) Andũ asu mayendaa kũvĩndũa mawoni moo kana mwĩkalĩle woo. O na mayendaa ũvoo ũla Yesũ wamatavasya ũkiite ngoo syoo.

Nĩ kana Yesũ asũngĩe yĩla ĩkũlyo wakũlilw’e nĩ amanyĩw’a make aisye atĩĩ: “Nĩkyo kĩtumi nĩneenaa namo nĩtũmĩĩte ngelekany’o, nũndũ o na masisya masiasya mana, na meew’a mew’aa mana, na maikwatasya kĩndũ. Na wathani wa Isaia nũendeee kwĩanĩw’a ĩũlũ woo. Waĩtye atĩĩ: ‘. . . Ngoo sya andũ aa nĩ mbũmũ.’”—Mathayo 13:13-15; Isaia 6:9, 10.

Ndeto isu Yesũ waneenie iyakonetye andũ onthe ala meew’aa ũvoo ũla watavanasya. Aisye: “Metho menyu nĩ matanu nũndũ nĩmonaa, na matũ menyu nũndũ nĩmew’aa. Nũndũ nĩ w’o nĩngũmwĩa, athani aingĩ na andũ alũngalu nĩmendie mũno kwona maũndũ ala mũkwona ĩndĩ mayaamona, na kwĩw’a maũndũ ala mũkwĩw’a ĩndĩ mayaamew’a.”—Mathayo 13:16, 17.

 Atũmwa ma Yesũ 12 na amanyĩw’a ala angĩ maĩ aĩkĩĩku mayaĩ na ngoo mbũmũ. Nĩkyo kĩtumi Yesũ wameie: “Inyw’ĩ nĩmũnengetwe ũtonyi wa kũelewa syĩmbithĩ ntheu sya Ũsumbĩ wa ĩtu, ĩndĩ mo mainengetwe.” (Mathayo 13:11) Na nũndũ amanyĩw’a maĩ na wendi wa kũelewa maũndũ ala Yesũ wamanyĩasya, nĩwamaeleisye ngelekany’o ya ũla mũndũ wavandie mbeũ.

Yesũ ameie: “Mbeũ nĩ ndeto ya Ngai.” (Luka 8:11) Naw’o mũthanga nĩ ngoo ya mũndũ. Kũmanya maũndũ asu elĩ nĩkw’o kwaĩ kũmatetheesye maelewe ngelekany’o ĩsu.

Yesũ aielesya ĩũlũ wa mbeũ ila syavandiwe ũtee wa nzĩa, aisye atĩĩ: “Ndevili nĩwũkaa na ayumya ndeto isu ngoonĩ syoo nĩ kana maikese kũĩkĩĩa na maitangĩĩwa.” (Luka 8:12) Na yĩla wawetaa mbeũ ila syavandiwe mavianĩ, Yesũ aneeneaa ĩũlũ wa andũ ala metĩkĩlaa ndeto na ũtanu, ĩndĩ ndeto ĩsu ĩiema kũlika nesa ngoonĩ syoo. Andũ asu nĩmalulutĩkaa yĩla “mathĩna kana monyamao maumĩla nũndũ wa ĩla ndeto.” Yĩla “makwatwa nĩ motato” ta kũvĩngwa nĩ andũ ma mũsyĩ kana andũ angĩ, nĩmavalũkaa.—Mathayo 13:21; Luka 8:13.

Nasyo mbeũ ila syavalũkile mĩwanĩ syonanasya kyaũ? Yesũ eeie amanyĩw’a make kana mbeũ isu syonanasya andũ ala mew’aa ndeto. Ĩndĩ, andũ asu nĩmasindawa nĩ “mawĩmakĩo ma nthĩ ĩno na vinya wa ũkengani wa ũthwii.” (Mathayo 13:22) Kwoou, o na kau ndeto nĩlikaa ngoonĩ yoo, ĩtina nĩnyitawa na ĩyĩthĩwa ĩte na mosyao.

Mũthanga wa mũthya ũla Yesũ waneeneie nĩ mũthanga mũseo. Mũthanga ũsu wonanasya andũ ala mew’aa ĩla ndeto, makamĩtĩkĩla ngoonĩ syoo, na maimĩkwatya. Kwĩthĩawa ata ĩtina wa ũu? Maandĩko monanĩtye kana ‘nĩmasyaa ũsyao.’ Nũndũ wa maũndũ ala mamakwataa ta ũkũũ kana mowau, onthe maitonya kwĩthĩwa na mosyao meanene. Amwe nĩmasyaa kũndũ 100, angĩ 60, na angĩ kũndũ 30. Kwoou, ala makwataa moathimo nũndũ wa kũmũthũkũma Ngai nĩ ala mew’aa “ndeto na ngoo nzeo na maimĩkwata na maisyaa ũsyao na wũmĩĩsyo.”—Luka 8:15.

No nginya ndeto isu syĩthĩwe syakiitie ngoo sya amanyĩw’a ala maendie vala ve Yesũ nĩ kana amaelesye maũndũ ala wamanyĩasya! Maũndũ ala  Yesũ wamaeleisye nĩmatumie amanyĩw’a asu maelewa nesa vyũ ngelekany’o isu. Yesũ endaa maelewe ngelekany’o isu nĩ kana o namo methĩwe matonya kũmanyĩsya andũ angĩ ũw’o. Akũlilye atĩĩ: “Taa nũetawe nĩ kana ũkunĩkĩlw’e kĩkavũ kana wiwe ungu wa kĩtanda? W’o ndũetawe nĩ kana wilĩĩlwe kĩndũnĩ kya kwilĩĩla taa?” Nũndũ wa ũu, Yesũ anengie amanyĩw’a make ũtao ũũ: “Mũndũ o na wĩva ũla wĩ na matũ ma kwĩw’a, nĩew’e.”—Maliko 4:21-23.

Ĩtina wa Yesũ kũelesya ĩla ngelekany’o ya mũndũ wavandie mbeũ, amanyĩw’a nĩmendie kũmanya maũndũ angĩ maingĩ. Mamwĩie atĩĩ: “Tũelesye ĩũlũ wa ĩla ngelekany’o ya ĩthaaa ya mũũndanĩ.”—Mathayo 13:36.

Yĩla amanyĩw’a mamwĩie Yesũ amaelesye ngelekany’o ĩsu, moonanisye kana maĩ na woni wĩ kĩvathũkany’o na wa ĩkomano yĩla yaĩ ũtee wa ũkanga. Vate nzika, andũ asu nĩmeewie Yesũ aimanyĩsya, ĩndĩ mayaĩ na wendi wa kũmanya ngelekany’o isu syoonanasya kyaũ na itonya kũmatethya ata. Meanĩiwe no maũndũ ala meewie Yesũ aiweta ngelekany’onĩ isu. Ĩndĩ Yesũ nĩwoonanisye kĩvathũkany’o kĩla kyaĩ vo katĩ wa andũ asu mookĩte kũmwĩthukĩĩsya na amanyĩw’a make ala mendaa kũmanya maũndũ maingĩ. Aisye atĩĩ:

“Ĩthukĩĩsyei nesa maũndũ ala mũkwĩw’a. Kĩthimi kĩla mũthimaa nakyo nokyo mũkathimĩwa nakyo, ĩĩ, o na mũkongeleelwa.” (Maliko 4:24) Amanyĩw’a nĩmeethukĩĩasya nesa maũndũ ala Yesũ wamamanyĩasya. Nĩmathimaa nesa na kĩthimi kĩla kyaĩle kwa kwĩtĩkĩla momanyĩsyo ma Yesũ na kũmwĩthukĩĩsya, na kwoou nĩmatethekie na momanyĩsyo angĩ maingĩ. Nĩ kana Yesũ asũngĩe ĩkũlyo yĩla amanyĩw’a make mamũkũlilye ĩũlũ wa nganũ na ĩthaaa, aisye atĩĩ:

“Mũvandi wa ĩla mbeũ nzeo nĩ Mwana wa mũndũ; naw’o mũũnda nĩ nthĩ. Nayo mbeũ nzeo nĩ ana ma Ũsumbĩ, ĩndĩ ĩthaaa nĩ ana ma ũla mũthũku, nake mũmaitha ũla wavandie ĩthaaa nĩ Ndevili. Nayo ngetha nĩ mũminũkĩlyo wa ĩvinda, namo akethi nĩ alaĩka.”—Mathayo 13:37-39.

Ĩtina wa Yesũ kũelesya kĩla ũndũ ngelekany’onĩ ĩsu, nĩwawetie ũndũ kũkethĩwa ĩtina. Aisye kana mũminũkĩlyonĩ wa ĩvinda, akethi, kana alaĩka, makavathany’a Aklĩsto ma ũvũngũ na “ana ma Ũsumbĩ.” Aklĩsto ma ũvũngũ nĩmo maelekanĩtw’e na ĩthaaa. “Ala alũngalu” makoombanw’a vamwe, na ĩndĩ ĩtina makatisa “Ũsumbĩnĩ wa Ĩthe woo.” Nao kũkeethĩwa ata “kwa ana ma ũla mũthũku”? Mũminũkĩlyo woo nĩ wanangĩko, na ũsu nĩ ũsilĩlo ũmaĩle na ũkatuma ‘maĩa na kũvevetany’a maeo moo.’—Mathayo 13:41-43.

 Yesũ nĩwasyokie atavya amanyĩw’a make ngelekany’o ingĩ itatũ. Ngelekany’onĩ ya mbee, ameie atĩĩ: “Ũsumbĩ wa ĩtu ũilye ta ũthwii mũvithe mũũndanĩ, ũla woonekie nĩ mũndũ na aũvithĩĩa, na nũndũ nĩwatanie, athi athoosya kyonthe kĩla waĩ nakyo na athooa mũũnda ũsu.”—Mathayo 13:44.

Aendeeie kũmea: “Ũsumbĩ wa ĩtu ũilye ta mũkũni wa viasala ũla ũendaa aimantha lũlũ nzeo. Na yĩla woonie lũlũ ũmwe wa thooa mũnene, athi athoosya mĩtũkĩ syĩndũ syonthe ila waĩ nasyo na aũthooa.”—Mathayo 13:45, 46.

Nthĩnĩ wa ngelekany’o isu ilĩ, Yesũ nĩwoonanisye ũndũ mũndũ wĩthĩawa eyumĩtye kwĩka kyonthe kĩla ũtonya nĩ kana akwate kĩndũ kĩngĩ kya vata vyũ. Nĩwawetie kana mũkũni wa viasala athooisye na mĩtũkĩ “syĩndũ syonthe ila waĩ nasyo” nĩ kana athooe lũlũ ũmwe wa thooa mũnene. Amanyĩw’a ma Yesũ maĩ matonya kũelewa ngelekany’o ĩsu ya lũlũ wa thooa mũnene. Nake mũndũ ũla weethĩie ũthwii mũvithe mũũndanĩ nĩwaendie “athoosya kyonthe” kĩla waĩ nakyo nĩ kana athooe mũũnda ũsu. Ngelekany’onĩ isu ilĩ, ve na kĩndũ kya thooa mũnene na kya vata mũndũ waĩle kwĩthĩwa nakyo. No tũelekany’e ũndũ ũsu na maũndũ ala mũndũ wĩyĩimaa nĩ kana eanĩsye vata wake wa kĩ-veva. (Mathayo 5:3) Amwe ma ala meethukĩĩsye Yesũ ainengane ngelekany’o isu nĩmoonanĩtye nĩmekwenda kwĩka kyonthe kĩla matonya nĩ kana meanĩsye vata woo wa kĩ-veva, na maitw’ĩka aatĩĩi make ma w’o.—Mathayo 4:19, 20; 19:27.

Ngelekany’onĩ ya mũthya, Yesũ aelekanilye Ũsumbĩ wa ĩtu na kĩtei kĩla kĩkwatasya makũyũ ma kĩla mũthemba. (Mathayo 13:47) Yĩla makũyũ asu mavathanw’a, ala maseo nĩmekĩawa kĩkavũnĩ, na ala mathũku mayĩkw’a ĩtheka. Yesũ aisye kana ũu now’o kũkethĩwa kũilyĩ mũminũkĩlyonĩ wa ĩvinda yĩĩ. Alaĩka makavathany’a ala athũku na ala alũngalu.

Yĩla Yesũ weetie amanyĩw’a make ma mbee matw’ĩke “atei ma andũ,” aendeee na wĩa wa kũkwatya andũ kĩ-veva. (Maliko 1:17) Ĩndĩ o na ũu wĩ o vo, aisye kana ngelekany’o ĩsu ya kĩtei yakonetye ĩvinda yũkĩte, nayo nĩ “mũminũkĩlyonĩ wa ĩvinda yĩĩ.” (Mathayo 13:49) Kwoou, atũmwa na amanyĩw’a angĩ ala mamwĩthukĩĩsye Yesũ nĩmamanyie kana ve maũndũ angĩ manene na ma kwendeesya meteele kwĩkĩka ĩvinda yũkĩte.

Amanyĩw’a ala meewie Yesũ ainengane ngelekany’o ila wanenganie e ĩsiwanĩ nĩmesie kwongeleela ũmanyi. Yesũ nĩwoonanisye kana aĩ na wendi wa kũelesya “amanyĩw’a make maũndũ onthe yĩla wĩ namo me oka.” (Maliko 4:34) “Ailye ta mũnene wa nyũmba, ũla umaalasya syĩndũ sya vata ila wiĩte, sya mĩtũkĩ na sya tene.” (Mathayo 13:52) Yĩla Yesũ wanenganae ngelekany’o isu, ndendaa kwĩyonany’a kana e na ũtonyi wa kũmanyĩsya. Ĩndĩ kĩeleelo kyake kyaĩ kũmanyĩsya amanyĩw’a make ũw’o ũla ũelekanĩtw’e na syĩndũ sya vata. Vate nzika, Yesũ aĩ “mũndũ ũmanyĩasya mbee wa andũ” na vai mũndũ ũngĩ waĩ atonya kũmanyĩsya take.