1, 2. Etɛwu Biblu ɔ ka nyí nùnina e nɔ zɔ́n bɔ xomɛ nɔ hun mɛ é ɖé?

ENYI a ma ɖó ayi tɔn ǎ bonu xɔ́ntɔn ɖé na nùnina ɖé we ɔ, nɛ̌ é ka na cí nú we? A na nɔte cobo hun kpɔ́n ǎ, bɔ xomɛ na hun we lobɔ a na mɔ ɖɔ emi ɖò ayi mɛ nú xɔ́ntɔn emitɔn. Bɔ a na dó gbè è.

² Biblu ɔ, nùnina ɖé wɛ bo gosin Mawu gɔ́n. É ɖɔ nǔ e mǐ ma sɔ́ sixu mɔ ɖò fí ɖevo ɖebǔ ǎ é nú mǐ. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, é ɖɔ lee Mawu dá jinukúnsin, ayikúngban, sunnu nukɔntɔn ɔ kpo nyɔnu nukɔntɔn ɔ kpo gbɔn é nú mǐ. É ɖɔ nugbodòdó e sixu d’alɔ mǐ hwenu e mǐ na ɖò tagba lɛ mɛ é nú mǐ. Mǐ lɛ́ kplɔ́n lee Mawu na bló, bɔ linlin e é ɖó ɖɔ ayikúngban ɔ na nyí fí ɖagbe ɖé é na jɛ jlɔ́ gbɔn é ɖò Biblu mɛ. Biblu ɔ nyí nùnina e nɔ zɔ́n bɔ xomɛ nɔ hun mɛ é ɖé nugbǒ.

3. Etɛ wu a ka na ɖó ayi hwenu e a na ɖò Biblu kplɔ́n wɛ é?

³ Ee a na ɖò Biblu kplɔ́n wɛ é ɔ, a na mɔ ɖɔ Mawu jló ɖɔ hwi ni nyí xɔ́ntɔn emitɔn. Lee a kplɔ́n nǔ dó wutu tɔn sɔ é ɔ, mɔ̌ wɛ hwi kpo é kpo na vɛ́ sɔ.

4. Etɛ ka jiwǔ nú we dó Biblu wu?

⁴ È ko lilɛ Biblu ɔ dó gbè 2 600 mɔ̌ mɛ, bo ko zín liva donu mɔkpan. Mɛ e ɖò gbɛ̀ ɔ mɛ lɛ é 90 ɖò kanweko jí hɛn ɔ, ye na xà Biblu ɔ dó gbè yeɖesunɔ tɔn mɛ. Ðò aklunɔzán gbla ɖokpo ɖokpo mɛ ɔ, gbɛtɔ́ livi ɖokpo jɛji nɔ ɖó Biblu ɖokpo! Nugbǒ ɔ, wema ɖevo sɔ́ cí Biblu ɔ ɖɔhun ǎ.

5. Aniwu mǐ ka sixu ɖɔ ɖɔ nǔ e è wlan dó Biblu mɛ lɛ é ɔ, “Mawu wɛ sɔ́ bǐ dó ayi mɛ nú mɛ lɛ”?

 ⁵ Nǔ e è wlan dó Biblu mɛ lɛ é ɔ, “Mawu wɛ sɔ́ bǐ dó ayi mɛ nú mɛ lɛ.” (Xà 2 Timɔtée 3:16.) Amɔ̌, mɛɖé lɛ sixu lin ɖɔ: ‘Gbɛtɔ́ lɛ wɛ wlan Biblu ɔ, bɔ nɛ̌ é ka na gosin Mawu gɔ́n gbɔn?’ Biblu na xósin ɔ: “[Gbigbɔ mímɛ́] wɛ nɔ sɔ́ dó ayi mɛ nú gbɛtɔ́ lɛ, bɔ ye nɔ ɖɔ xó e Mawu ɖɔ ye ni ɖɔ é.” (2 Piyɛ́ɛ 1:21) Enɛ sɔgbe xá nǔ elɔ: Mɛjitɔ́ ɖé sixu zɔ́n vǐ tɔn ɖɔ é ni wlan wema ɖé nú emi. Mɛ̌ tɔn ka nyí wema-wlan-sɛ́dó-mɛ ɔ? Tɔ́ ɔ tɔn wɛ, é nyí vǐ ɔ tɔn ǎ. Mɔ̌ ɖokpo ɔ, Mawu wɛ nyí Dowatɔ́ Biblu ɔ tɔn, é nyí mɛ e é zán bɔ ye wlan lɛ é ǎ. Mawu xlɛ́ ali ye bɔ ye wlan linlin tɔn lɛ. Biblu ɔ, “Mawuxó ɔ” wɛ  é nyí nugbǒ.​—1 Tɛsalonikinu lɛ 2:13; kpɔ́n Tinmɛ E Ðò Vivɔnu É 2gɔ́ ɔ.

6, 7. Etɛwu mǐ ka sixu ɖɔ ɖɔ Biblu nyita fí ɖokpo ɔ?

⁶ Xwè 1 600 jɛji wɛ è wlan Biblu ɔ na. Mɛ e wlan lɛ é nɔ gbɛ̀ hwe ɖokpo ɔ nu ǎ. Mɛɖé lɛ sè wema ganji, mɛ ɖevo lɛ ka sè ɖě ǎ. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, mɛ ɖokpo nyí dotóo. Mɛ ɖevo lɛ lɛ́ nyí glesi, hwehutɔ́, lɛngbɔnyitɔ́, gbeyiɖɔ, hwɛɖɔtɔ́ kpo axɔsu kpo. Mɛ e wlan Biblu ɔ lɛ é nyí mɛ vovo có, akpáxwé tɔn lɛ bǐ ka sɔgbe xá yeɖée. É nɔ ɖɔ nùɖé ɖò wemata ɖé mɛ, bo nɔ ɖɔ vo ɖò ɖevo mɛ ǎ. *

⁷ Biblu ɔ sín wemata nukɔntɔn lɛ tinmɛ lee tagba gbɛ̀ ɔ tɔn lɛ bɛ́ gbɔn é, bɔ wemata tɔn gudo tɔn lɛ ɖɔ lee Mawu na ɖeɖɛ tagba enɛ lɛ, bo na bló bɔ ayikúngban ɔ na nyí palaɖisi ɖé gbɔn é nú mǐ. Nǔ e jɛ ɖò xwè afatɔ́n mɔkpan vlamɛ é ɖò Biblu ɔ mɛ, bɔ é lɛ́ xlɛ́ mǐ ɖɔ linlin Mawu tɔn nɔ jɛ hwebǐnu.

8. Nǎ kpɔ́ndéwú ɖěɖee xlɛ́ ɖɔ Biblu sɔgbe ɖò nùnywɛ xwitixwiti linu lɛ é.

⁸ È wlan Biblu bonu é na kplɔ́n nùnywɛ xwitixwiti mɛ alǒ é na nyí wemaxɔmɛ sín wema ɖé ǎ, loɔ, nǔ e é ɖɔ ɖò nùnywɛ xwitixwiti linu lɛ é nɔ sɔgbe hwebǐnu. Nǔ e mǐ na ɖó nukún ɖò wema e gosin Mawu gɔ́n é sí é nɛ. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, wema Levíi ví lɛ tɔn ɖɔ xó dó lee Izlayɛli-ví lɛ sixu wà nǔ gbɔn bɔ azɔn ma na gbà kún ǎ é jí. È ko wlan nǔ enɛ xóxó cobɔ mɛ lɛ wá tuùn  lee azɔnkwín lɛ nɔ dó azɔn mɛ gbɔn é. Biblu lɛ́ kplɔ́n mɛ ganji ɖɔ ayikúngban ɔ kún ɖò nùɖé jí ó.​—Jɔbu 26:7.

9. Nukúnnúmɔjɛnǔmɛ tɛ nugbǒɖiɖɔ Biblu wlantɔ́ lɛ tɔn ka d’alɔ mǐ bɔ mǐ ɖó?

⁹ Nú Biblu ɖɔ hwenuxó ɔ, é nɔ sɔgbe hwebǐnu. Amɔ̌, wema hwenuxó tɔn lɛ nɔ sɔgbe bǐ mlɛ́mlɛ́ ǎ, ɖó mɛ e wlan ye lɛ é nɔ ɖɔ nugbǒ ǎ. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, ye nɔ wlan nǔ dó hwenu e tò yetɔn cí ahwan lɛ é wu hwebǐnu ǎ. Amɔ̌, Biblu wlantɔ́ lɛ nɔ ɖɔ nugbǒ, enyi Izlayɛli-ví lɛ na bo tlɛ cí ahwan ɔ nɛ. Ye lɛ́ wlan nùwanyido yeɖesunɔ tɔn lɛ. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, ɖò Kɛ́nsísɔ́ sín wema mɛ ɔ, Mɔyizi ɖɔ nú mǐ ɖɔ emi wà nǔ syɛnsyɛn ɖé nyì dò bɔ Mawu dɔn tó nú emi ɖó enɛ wu. (Kɛ́nsísɔ́ 20:2-12) Nugbǒɖiɖɔ Biblu wlantɔ́ lɛ tɔn xlɛ́ ɖɔ Biblu ɔ gosin Mawu gɔ́n. Hǔn, mǐ hɛn ɔ mǐ na ɖeji dó Biblu ɔ wu.

10. Etɛwu wěɖexámɛ Biblu tɔn lɛ ka nyɔ́ zán nú mǐ ɖò égbé?

¹⁰ Nǔ e ɖò Biblu mɛ lɛ é ɔ, “Mawu wɛ sɔ́ bǐ dó ayi mɛ nú mɛ lɛ; [bɔ] é nyɔ́ nú è na sɔ́ dó kplɔ́n nǔ mɛ, bo na dó ɖè mɛ dó ali jí, bo na dó ɖè nùwanyido lɛ xlɛ́.” (2 Timɔtée 3:16) Nugbǒ ɔ, wěɖexámɛ Biblu tɔn lɛ nyɔ́ zán nú mǐ ɖò égbé. Jehovah tuùn lee é bló mǐ gbɔn é, enɛ wu ɔ, é tuùn nǔ e mǐ nɔ lin lɛ é kpo lee nǔ nɔ cí nú mǐ é kpo. É tuùn mǐ hú mǐɖesunɔ, bo jló ɖɔ mǐ ni ɖó awǎjijɛ. É tuùn nǔ e nyí ɖagbe nú mǐ é kpo nǔ e nyí nyanya nú mǐ é kpo.

11, 12. (a) Wě ɖagbe tɛ lɛ Jezu ka ɖè xá mɛ ɖò Matie wemata 5 jɛ 7 mɛ? (b) Nǔ ɖevo tɛ lɛ mǐ ka sixu lɛ́vɔ kplɔ́n ɖò Biblu mɛ?

¹¹ Ðò Matie wemata 5 jɛ 7 mɛ ɔ, mǐ xà wě ɖagbeɖagbe ɖěɖee Jezu ɖè xá mɛ dó lee è na ɖó awǎjijɛ gbɔn é, lee è na wà nǔ xá mɛ ɖevo lɛ gbɔn é, lee è na xoɖɛ  gbɔn é kpo linlin e è na ɖó dó akwɛ wu é kpo jí é. É ɖè wě enɛ lɛ xá mɛ dìn é ɔ, xwè ko yì 2 000 có, ye ka lɛ́ ɖó hlɔnhlɔn bo lɛ́ nyɔ́ zán ɖò égbé.

¹² Ðò Biblu mɛ ɔ, Jehovah lɔmɔ̌ kplɔ́n nugbodòdó e na d’alɔ mǐ bɔ mǐ na ɖó gbɛzán xwédo tɔn ɖagbe, bo na nyí azɔ̌watɔ́ ɖagbe, bo na lɛ́ nɔ fífá mɛ xá mɛ ɖevo lɛ é mǐ. Mǐ na bo nyí mɛ alɔkpa ɖebǔ, nɔ nɔ fí ɖebǔ, alǒ ɖò tagba ɖebǔ mɛ ɔ, nugbodòdó Biblu tɔn lɛ sixu d’alɔ mǐ hwebǐnu.​—Xà Ezayíi 48:17; kpɔ́n Tinmɛ E Ðò Vivɔnu É 3gɔ́ ɔ.

13. Etɛ Ezayíi ka ɖɔ ɖ’ayǐ ɖɔ é na jɛ dó Babilɔnu toxo ɔ wu?

¹³ Nǔɖɔɖ’ayǐ Biblu tɔn gègě ko jɛ. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, Ezayíi ɖɔ ɖ’ayǐ ɖɔ è na gbà Babilɔnu. (Ezayíi 13:19) É tinmɛ lee è na gbà toxo ɔ gbɔn é pɛ́pɛ́pɛ́. Hɔntogbo ɖaxó ɖé lɛ wɛ ɖò toxo ɔ nu, bɔ tɔsisa ɖaxó ɖé lɛlɛ̌ dó. Amɔ̌, Ezayíi ɖɔ ɖ’ayǐ ɖɔ tɔ̀ ɔ na mɛ̀ bɔ è na jó hɔntogbo lɛ dó nyì nuvo. Mɛ e ja toxo ɔ yí gbé lɛ é na fun ahwan cobo na yí ǎ. Ezayíi tlɛ ɖɔ ɖ’ayǐ ɖɔ nya e nɔ nyí Silusi é wɛ na gbà Babilɔnu.​—Xà Ezayíi 44:27–45:2; kpɔ́n Tinmɛ E Ðò Vivɔnu É 4gɔ́ ɔ.

14, 15. Nɛ̌ nǔ e Ezayíi ɖɔ ɖ’ayǐ é ka jɛ gbɔn?

¹⁴ Ee è wlan nǔɖɔɖ’ayǐ ɔ b’ɛ ɖó xwè 200 gudo é ɔ, ahwankpá ɖé wá, bo ɖò gbesisɔmɛ bo na gbà Babilɔnu. Mɛ̌ ka ɖ’enu? Lee nǔɖɔɖ’ayǐ ɔ ɖɔ gbɔn pɛ́pɛ́pɛ́ é ɔ, Silusi axɔsu Pɛsi tɔn wɛ. Nǔ lɛ bǐ sɔgbe bonu akpáxwé nǔɖɔɖ’ayǐ ɔ tɔn e kpò lɛ é na jɛ.

¹⁵ Zǎn e mɛ è gbà toxo ɔ é ɔ, Babilɔnunu lɛ ɖò agɔ̌ ɖé ɖu wɛ. Ye ɖò ayijayǐ mɛ, ɖó dǒ ɖaxó lɛ kpo tɔsisa ɖé kpo lɛlɛ̌ dó ye wutu. Ðò toxo ɔ gudo ɔ, Silusi kpo ahwankpá  tɔn kpo ɖè ali nú tɔsisa ɔ bonu é na yì dò. Sìn ɔ mɛ̀ kpò kaka bɔ sɔja Pɛsi tɔn lɛ hɛn ɔ, ye na ɖi zɔnlin gbɔn mɛ. Amɔ̌, nɛ̌ ahwankpá ɔ ka na byɔ Babilɔnu sín toxo ɔ mɛ gbɔn? Lee nǔɖɔɖ’ayǐ ɔ ɖɔ gbɔn é ɔ, ye jó toxo ɔ sín hɔntogbo lɛ nyì nuvo, bɔ sɔja lɛ yí toxo ɔ ma fun ahwan.

16. (a) Etɛ Ezayíi ka ɖɔ ɖ’ayǐ dó sɔgudo Babilɔnu tɔn wu? (b) Nɛ̌ mǐ ka wà gbɔn bo tuùn ɖɔ nǔɖɔɖ’ayǐ Ezayíi tɔn jɛ?

 ¹⁶ Ezayíi ɖɔ ɖ’ayǐ ɖɔ ɖò gudo mɛ ɔ, mɛ ɖě kún sɔ́ na nɔ Babilɔnu gbeɖé ó. É wlan ɖɔ: “Mɛɖebǔ sɔ́ na nɔ tò enɛ mɛ kpɔ́n gbeɖé ǎ; tò ɔ na nɔ vɔ̌ kaka sɔyi.” (Ezayíi 13:20) Nǔ enɛ ka jɛ à? Fí e Babilɔnu nɔ é ɖó kilomɛtlu 80 mɔ̌ dó tofɔligbé Baghdad tɔn ɖò Iraq, bo nyí dǒglin kɛɖɛ. Mɛɖebǔ nɔ nɔ finɛ ǎ kaka jɛ égbé. Jehovah za Babilɔnu kpo “akiza e nɔ hɛn nǔ gblé ɔ” kpo.​—Ezayíi 14:22, 23. *

17. Etɛwu mǐ ka sixu ɖeji dó akpá e Mawu dó lɛ é bǐ wu?

¹⁷ Ðó nǔɖɔɖ’ayǐ Biblu tɔn gègě ko jɛ wá yì wutu ɔ, mǐ sixu ɖeji ɖɔ nǔ e Biblu ɖɔ dó sɔgudo wu lɛ é na jɛ. Mǐ sixu ɖeji ɖɔ Jehovah na ɖè akpá e é dó ɖɔ  ayikúngban ɔ na huzu palaɖisi ɖé é wu. (Xà Kɛ́nsísɔ́ 23:19.) Nugbǒ ɔ, mǐ “ɖò gbɛ̀ mavɔmavɔ sín nukúnɖiɖo mɛ. Mawu ko dó gbɛ̀ mavɔmavɔ ɔ sín akpá cobɔ gbɛ̀ ɔ wá tíìn; é ka nɔ ɖó adingban ǎ.”​—Titu 1:2. *

18. Xó tɛ Pɔlu ka ɖɔ dó “Mawuxó ɔ” wu?

¹⁸ Mǐ kplɔ́n ɖɔ wema ɖevo ɖě kún sɔ́ cí Biblu ɖɔhun ó. Xó tɔn lɛ nyita fí ɖokpo ɔ, bɔ enyi é ɖɔ xó dó nùnywɛ xwitixwiti wu alǒ ɖɔ hwenuxó ɔ, é nɔ sɔgbe hwebǐnu. É lɛ́ ɖè wě ɖagbe lɛ xá mǐ, bɔ nǔɖɔɖ’ayǐ e ko jɛ lɛ é gègě lɛ́ ɖ’emɛ. Amɔ̌, Biblu nɔ lɛ́ wà nǔ hugǎn mɔ̌. Mɛsɛ́dó Pɔlu wlan ɖɔ: “Mawuxó ɔ ɖò gbɛ̀, bo ɖó hlɔnhlɔn.” Etɛ ka nyí tinmɛ enɛ tɔn?​—Xà Eblée lɛ 4:12.

19, 20. (a) Nɛ̌ Biblu ka sixu d’alɔ we bɔ a na tuùn mɛ alɔkpa e a nyí é gbɔn? (b) Nɛ̌ a ka sixu xlɛ́ ɖɔ nùnina e Biblu nyí é sù nukún towe mɛ gbɔn?

¹⁹ Biblu sixu huzu gbɛzán towe. É sixu d’alɔ we bɔ a na tuùn mɛ alɔkpa e a nyí tawun é. É sixu d’alɔ we bɔ a na tuùn linlin towe lɛ kpo lee nǔ nɔ cí nú we é kpo. Ði kpɔ́ndéwú ɔ, mǐ sixu lin ɖɔ mǐ yí wǎn nú Mawu. Amɔ̌, bo na dó xlɛ́ ɖɔ mǐ yí wǎn n’i ɔ, mǐ ɖó na xwedó nǔ e Biblu ɖɔ lɛ é.

²⁰ Biblu ɔ nyí wema e gosin Mawu gɔ́n é nugbǒ. É ba ɖɔ a ni xà, kplɔ́n bo yí wǎn na. Nùnina enɛ ni sù nukún towe mɛ, bonu a ni nɔ ɖò kplɔnkplɔn wɛ. Enɛ ɔ, a na tuùn linlin e Mawu ɖó nú gbɛtɔ́ lɛ é. Ðò wemata e bɔ d’ewu é mɛ ɔ, mǐ na kplɔ́n nǔ dó linlin enɛ wu.